Қолданбалы Және Басқа Түсіндірме Материал

Жалпы Тәсіл.........................................................................................................A1-A3

Бекіту Деңгейіндегі Елеулі Бұрмалаушылықтардың Бағаланған Тәуекелдіктері бойынша Аудиторлық Шаралар.......................................................................A4-A58

Ұсыну жəне Ашып Көрсетудің Барабарлығы.......................................................A59

Жасалған Аудиторлық Шаралардың Жеткіліктілігі жəне Сəйкестігін Анықтау............................................................................................................A60-A62

Құжаттама.................................................................................................................A63

1.      Бұл аудиттің халықаралық стандартының (АХС) мақсаты аудитордың аудитор 315 АХС²¹³ сәйкес қаржылық есептілік аудиті барысында анықталып бағаланған маңызды бұрмалауға байланысты тəуекелді бағалауы, анықтаудың орындалуы жəне іске асырылуына жауапкершілігін қарастырады.

2. Қаржылық есеп жөніндегі аудитке қатысты 2009 жылғы 15 желтоқсанында немесе одан кейінгі мерзімдерден бастап өз күшіне енеді.

3. Аудитордың мақсаты – тәуекелдігіне қатысты сәйкесті шаралар орындау жəне іске асыру арқасында жеткілікті, тиісті аудиторлық дәлелдер алу.

4. Келесі терминдер бұл АХС мақсатымен қолданылады:

(a) Елеулі шара – Бекіту деңгейінде елеулі бұрмалауларды анықтауға арнап дамытылған  аудиторлық шара. Елеулі шаралар мысалдары:

(i) Бөлшектерді тестілеу (мысалы, әрекеттер сыныптары, шоттық баланстар, ашулар); және

(ii) Елеулі талдау шаралары.

(b) Бақылауларды Тестілеу – Бекіту деңгейінде елеулі бұрмалауларды болдырмау, анықтау немесе түзету барысындағы бақылаулардың жұмыс тиімділігін бағалауға арнап дамытылған аудиторлық шаралар.

5. Аудитор қаржылық есеп деңгейіндегі маңызды кемшіліктерге байланысты жалпы тəсілді анықтай алуы қажет. (Сілт: Пар. A1-A3)

6.      Аудитор сапасы, мерзімі, көлемі жауапты деп саналатын бекіту деңгейіндегі тəуекелдің қатысымен аудиторлық шараларды өңдеу жəне орындау керек. (Сілт: Пар. A4-A8)

7. Аудиторлық шараларды өңдеу барысында аудитор мынандай мəселелерді қарастырады:

(a) Аудиторлық шараларды анықтау барысында əр операциялық топты, шоттардың сальдосын бекіту жəне ашу деңгейіндегі маңызды кемшіліктерінің тəуекелінің бағалануын жүргізуде аудитор оның себеп-салдарымен танысады, мысалы:

(i)   Бұл оған қоса ірі операция топтарының, шот сальдосының жəне ашылымның, (яғни ішкі тəуекелдер) белгілі бір сапасымен де танысуын да қажет; және

(ii) Бақылаудың (бақылау тәуекелдігі) жүрмегендігінен пайда болғанын анықтаса, онда аудитор маңызды аналитикалық шараларға сай жеткілікті жəне сəйкес келетін аудиторлық дəлелдерді көрсете алады ма жоқ па. (аудитор елеулі шаралар сипатын, мерзімін, ауқымын шешу кезінде бақылаудың жүргендігіне сүйенеді); және (Сілт: Пар. A9-A18)

(б)  Егер аудитор тəуекелдің төменгі деңгейін күтіп отырса, онда ол бақылаулардың нəтижелілігіне негіздеп, олардың нəтижелілігін бақылау үшін аудиторлық дəлелдер жинайды. (Сілт: Пар. A19)

Бақылаудың тесттері

8. Аудитор бақылаудың жүрмегендігінен пайда болғаны бойынша маңызды бақылау тестерін дамытуы, жүргізуі қажет:

(a) Аудитор бекіту деңгейінде елеулі бұрмалау тәуекелдігін бағалауы бақылауларды тиімді түрде жүретіндігін қарастырады (мысалы, аудитор елеулі шаралар сипатын, мерзімін, ауқымын шешу кезінде бақылаудың жүргендігіне сүйенеді); немесе

(b) Өз маңызды шаралар бекіту деңгейінде жеткілікті және тиісті аудиторлық дәлелдерді қамтамасыз ете алмайды. (Сілт: Пар. A20-A24)

9.      Неғұрлым аудитор бақылау тиімділігіне назарын аударады, соғұрлым аудитор аса маңызды аудиторлық дәлелдер жинайды. (Сілт: Пар. A25)

Бақылаудың тесттерінің сипаты мен ауқымы

10. Aудитор бақылау тесттерін дамытып жүргізу келесі түрде қарастырылуы тиіс:

(a) Аудитор бақылаудың нəтижелілігіне сəйкес келетін сауалдар мен тестілейтін басқа да аудиторлық шараларды орындауы керек. Мысалы:

(i) Бақылау аудит барысындағы тиісті кезеңдер бойынша қалай қолданылады;

(ii) Олар қолданылатын сәйкестік; және

(iii) Кіммен, немен олар қолданылатын. (Сілт: Пар. A26-A29)

(b)  Тестілеуі қажетті бақылаулар басқа бақылаулар (жанама бақылаулар) тәуелді болуын, сондай жағдай болса, жанама бақылаулар тиімді

жүретіндігін қолдайтын аудиторлық дәлелдерді алуға қажет па, қажет емес па деп аудитор шешуі тиіс. (Сілт: Пар. A30-A31)

Бақылаудың тесттерінің мерзімдері

11. Аудитор белгілі бір кезең бойынша бақылаудың тесттерін жүргізуі тиіс, сол себептен 12 және 15 параграфтар бойынша аудитор бұл бақылауға негіздеуді көздейді, оның мақсаты - аудитормен көзделген негіздеуге тиісті негіз салады. (Сілт: Пар. A32)

Аралықты кезеңдерде алынған аудиторлық дәлелдерді пайдалану

12. Егер аудитор аралықты кезеңде бақылау операциялық жүргендігі бойынша аудиторлық дәлелдер алса, аудитор келесі түрде қарастыруы қажет:

(a)  Аралықты кезеңге қатысты бақылаулардағы шын мәніндегі өзгерістер бойынша аудиторлық дәлелдерді жинақтауы қажет; және

(b)  Қалған кезең арасында алуы тиісті, қосымша аудиторлық дәлелдерді шешуі тиіс. (Сілт: Пар. A33-A34)

Алдыңғы кезеңдерде алынған аудиторлық дәлелдерді пайдалану

13. Алдыңғы аудиттерден алынған бақылау операциялық жүргендігі бойынша аудиторлық дәлелдерді жинау пайдалы болып келуін, қажет болса, бақылауды қайта тестілеуге дейін аяқталуы өтіп жататын уақыт кезінің ұзақтығын шешу кезінде, аудитор келесі түрде қарастыруы қажет:

(a) Ішкі бақылау басқа элементтерінің тиімділігі, сондай-ақ бақылау ортасы, субъект бақылау мониторингі, субъект тәуекелдікті бағалау үдерісі;

(b) Бақылау сипаттамаларына туындайтын тәуекелдіктер, бақылау автоматты түрде немесе қолмен басқару қоса алғандығы;

(с) Жалпы АТ бақылау тиімділігі;

(d) Бақылау, субъект өз қолданысы тиімділігі, сонымен қатар алдыңғы аудитте көріп қалған бақылау қолданылуындағы ауытқулар сипаты мен ауқымы, бақылау қолданылуына шын мәніндегі түрде әсер ететін персоналдағы өзгерістер бар-жоқтығы;

(e) Белгілі бір бақылаудағы өзгерістер жетіспеушілігі өзгеріп тұратын жағдайлар себебімен тәуекелдікті келтіреді ме, жоқ па; және

(f) Елеулі бұрмалау тәуекелдігі бақылауға сүйеніштің ауқымы. (Сілт: Пар. A35)

14.   Егер аудитор белгілі бір бақылау операциялық тиімділігі бойынша алдыңғы аудиттен алынған аудиторлық шараларды қолдануды жоспарласа, аудитор шын мәніндегі бақылау алдыңғы аудиттен кейін пайда болған-пайда болмағандығы бойынша аудиторлық дәлелдерді жинау арқылы анау дәлелдер үздіксіз тиістілігін енгізуі қажет. Аудитор шолу немесе тексерумен сұрау жүргізу арқылы бұл дәлелдерді жинауы тиіс, және:

(a) Алдыңғы аудиттен алынған аудиторлық дәлелдер үздіксіз сәйкестігіне

әсер ететін өзгерістер болса, аудитор бақылауды ағымдағы аудит кезінде тестілеуі тиіс. (Сілт: Пар. A36)

(b) Егер мұндай өзгерістер пайда болса, аудитор кем дегенде әр бір үшінші аудит кезінде тестілеуді жүргізеді және аудитор, жеке аудит кезінде кейінгі екі аудит кездеріндегі бақылау тестілерінсіз сүйенуді көздейтін бақылау тестілеу мүмкіндігін алдын алу үшін, әр бір аудитте кейбір бақылауды тестілеуі қажет. (Сілт: Пар. A37-A39)

Шын мәніндегі тәуекелдіктерді бақылау

15.   Егер аудитор аудитордың пікірі бойынша шын мәніндегі түрін шешілетін тәуекелдікті бақылауға сүйенуді жоспарласа, аудитор ағымдағы кезеңде анау бақылауды тестілеуді жүргізеді.

Бақылаудың операциялық тиімділігін бағалау

16.   Сәйкесті бақылау операциялық тиімділігін бағалау барысында, елеулі шаралар арқылы анықталған бұрмалаулар бақылау тиісті түрде жұмыс істейтінін анықтайды ма, жоқ па деген аудитор баға беруі тиіс. Елеулі шаралар арқылы анықталған бұрмалау жоқтығы, алайда, бекітуге қатысты тесттерге жататын бақылауы тиімді болуы бойынша аудиторлық шаралармен қамтамасыз етпейді. (Сілт: Пар. A40)

17.    Егер аудитор сүйенуді көздейтін бақылаудан ауытқулар анықталса, аудитор бұл мәселелер мен өз ықтимал зардаптарын түсіну үшін белгілі бір сұраулар жүргізеді, сонымен қатар келесі түрде шешуі тиіс: (Сілт: Пар. A41)

(a) Орындалған бақылау тестілеуге сәйкесті негіз береді;

(b) Бақылау қосымша тестілері қажетті болып саналады; немесе

(c) Бұрмалау ықтимал тәуекелі елеулі шаралар арқылы жойылуы қажет.

Елеулі шаралар

18.    Елеулі бұрмалау бағаланған тәуекелдігіне қарамастан, аудитор әрекеттер әр бір маңызды сыныбы, шот сальдосы, ашулар бойынша шын мәніндегі шараларды дамытып орындауы тиіс. (Сілт: Пар. A42-A47)

19.    Аудитор сыртқы растауға қатысты шаралар шын мәніндегі аудиторлық шаралар ретінде орындалуы тиіс екендігін қарастыруы қажет. (Сілт: Пар. A48-A51)

Қаржылық есептіліктің жабылған кезеңіне қатысты маңызды шаралар

20. Аудиторлық елеулі шаралар келесі аудиторлық шараларды орындауды қамтиды:

(a) Қаржылық есептілікті негіз жататын есеп жазуларымен келісу немесе салыстыру; және

(b) Қаржылық есептілікті дайындау кезінде енгізілген елеулі журналдық жазуларды және өзге түзетулерді зерртеу. (Сілт: Пар. A52)

Маңызды Тәуекелдіктерге Қатысты Елеулі Шаралар

21.    Егер аудитор бекіту деңгейде бағаланған тәуекел маңызды тәуекелдік болып табылатынын шешім қабылдаса, аудитор тәуекелдікке айрықша қатысы бар елеулі шараларды орындауы қажет. Маңызды тәуекелдікке қатысты тәсіл тек қана елеулі шаралардан тұрған жағдайда, бұл шаралар бөлшектер тестілеуді қарастырады. (Сілт: Пар. A53)

22.   Егер елеулі шаралар аралықты күнінде орындалса, аудитор қалған кезең аралағында төменде көрсетілген шараларды орындау қажет:

(a) Келе жатқан бақылау бойынша тестілеумен бірге тіркесетін елеулі шаралар; немесе

(b) Егер аудитор оларды жеткілікті деп есептесе, бұдан әрі тек қана елеулі шаралар процедуралары, аралықты күннен бастап кезең соңына дейін аудиторлық қорытындыларды ұлғаю негізін қамтамасыз етеді. (Сілт: Пар. A54-A57)

23. Егер аудитор елеулі бұрмалау тәуекелдігін бағалауда күткен жоқ бұрмалаулар аралықты кезең ішінде анықталса, аудитор қалған кезеңге қатысты тәуекелдікті бағалау, жоспарланған сипаты, мерзімі, немесе елеулі шаралар ауқымы өзгертілуі қажеттілігі бар ма, жоқ па деп қарастыруы қажет. (Сілт: Пар. A58)

Ұсыну мен Ашып Көрсетудің Барабарлығы

24.  Аудитор қаржылық есептілік жалпы ұсынылуы, байланысты ашулар қолданыстағы қаржылық есеп жүйесіне сәйкес келе ме, келмей ме деп бағалау үшін, аудиторлық шараларды орындауы қажет. (Сілт: Пар. A59)

25.  Орындалған аудиторлық шараларға негіздеп жəне алынған аудиторлық дəлелдердің негізінде аудитор бекіту деңгейіндегі маңызды кемшіліктердің тəуекелін бағалаудың қолайлылығын анықтайды. (Сілт: Пар. A60-A61)

26.   Аудитор жеткілікті және тиісті аудиторлық шаралар алынғандығын қарастырады. Пікірді қарстыруда, ол қаржылық есептіліктегі бекітулерден қайшы сөйлеу мақсатына қарамастан аудитор барлық аудиторлық дәлелдерді қарастырады. (Сілт: Пар. A62)

27.   Егер аудитор маңызды қаржылық есептілікті растауға қатысты жеткілікті және тиісті аудиторлық дәлелдерді жинамаса, аудитор бұдан әрі аудиторлық дәлелдерді жинауға тырысады. Егер аудитор жеткілікті және тиісті аудиторлық дәлелдерді алуға қабілеті жоқ болмаса, аудитор кәсіптік пікірін білдіруі қажет немесе қаржылық есептілік бойынша пікірінен бас тартуы керек.

28. Аудитор аудиторлық құжаттамаға төмендегі жайларды кіргізуі керек:²¹⁴

(a) Қаржылық есептілік деңгейіндегі маңызды бұрмалау бағаланған тәуекелдігіне қатысты  жалпы тәсілдер және бұдан әрі аудиторлық шаралардың сипаты, мерзімі, ауқымы;

(b) Бекіту деңгейіндегі бағаланған тәуекелдіктермен бұл шаралар қатынастары; және

(c) Аудиторлық шаралар нәтижелері, сонымен қатар олар өзге жолдармен анық еместігі бойынша қорытындылар. (Сілт: Пар. A63)

29.    Егер аудитор алдыңғы аудит кезеңінен алынған бақылау операциялық тиімділігіне қатысты аудиторлық дәлелдерді пайдалануды көздесе, аудитор алдыңғы аудит кезінде тестіленетін сол сияқты бақылауға сүйену бойынша жасалған қорытындыларды аудиторлық құжаттамада көрсетуі тиіс.

30. Аудитордың құжаттамасы қаржылық есептілік бастапқы бухгалтерлік жазулар салыстырылатындығын көрсетеді.

***

A1. Елеулі бұрмалау бағаланған тәуекелдігін жоюға қатысты жалпы тәсілдер мынадай болады:

•   Ондай тəсіл аудиторлық топқа кəсіби скептицизмді ұстану;

•   Арнайы дағдыларды меңгерген тəжірибелі мамандарды тағайындау немесе эксперттерді пайдаланғанда;

•   Тыңғылықты қадағалау;

•   Болжаудың мүмкін емес қосымша бөлшектерін енгізу;

•  Сонымен қоса, аудитор жалпы тəсіл шеңберінде аудиторлық шаралардың сипатына, мерзіміне жəне көлеміне жалпы өзгерістер енгізе алады, мысалы, шараларды маңыздылығына қарай кезеңнің соңына таман, бірақ өтіп кеткен мерзімде емес, орындалуын енгізеді.

A2. Қаржылық есеп деңгейіндегі маңызды кемшіліктердің тəуекелінің бағалануына бақыланатын орта жайлы аудитордың мағлұматтары əсер етеді. Тиімді бақылайтын орта ішкі бақылау кезінде аудиторға көп сенімділікте болуға жəне субъект ішінде берік аудиторлық дəлелдер жинауда мүмкіншілік береді, мысалы аудитор белгілі бір аудиторлық шаралардың қысқа мерзім ішінде, бірақ мерзім соңында емес, анықтауына да мүмкіншілік береді. Егерде бақыланатын ортаның нашар жақтары бар болса, онда аудитор:

• Жайшылықта аз уақыт ішінде емес, керісінше мерзімнің соңына дейін аудиторлық шаралар жүргізеді.

• Жан-жақты маңызды аудиторлық дəлелдер жинайды.

• Аудит көлеміне енгізу үшін орналасу санын ұлғайтады.

A3.  Бұл аспектілер аудитордың аудит жүргізуіндегі жалпы тəсіліне маңызды əсер етеді, мысалы, маңызды шараларға үлкен екпін түсіру үшін (маңыздылығына қарай тəсіл) немесе бақылаудың тестерін, маңызды шараларды қолданатын тəсіл, яғни құрастырылған тəсілді қолдану.

A4. Аудитор сапасы, мерзімі, көлемі жауапты деп саналатын бекіту деңгейіндегі тəуекелдің қатысымен аудиторлық шараларды өңдеу мен орындауы керек. Аудиторлық шараларды өңдеу барысында аудитор мынандай мəселелерді қарастырады:

(a) Аудитор тек бақылау тестісін орындау арқылы ғана нəтижелі шешімге келе алады;

(b) Аудитор тек маңызды мəселені ғана орындай алады, сондықтан да аудитор белгілі бір тəуекелдің бағалануының əсерінен бақылауды шығарып тастайды.

Мұның былай болуы тəуекелді бағалау бойынша шараға қатысты аудитор осы тұжырымда нəтижелі бақылауды таппаған жағдайда немесе нəтижелі бақылауды тестілеу мақсатқа сəйкес болмаған жағдайда көрінеді. Аудитор белгілі бір тұжырымға сəйкес маңызды шаралардың орындалуы маңызды кемшіліктердің тəуекелін белгілі бір деңгейге төмендетуде ғана іске асатынына көз жеткізуі керек емес.

(c) Көбінесе аудитор бақылау тестін маңызды шаралардың қолданылуымен құрастырудағы тəсілдің анағұрлым нəтижелі екенін анықтайды. Алайда сәйкес таңдап алынған тəсілдің көмегінсіз аудитор əр топтың маңызды операцияларының маңызды шараларын анықтайды жəне өңдейді, шоттардың сальдосын жəне ашылуларды анықтайды жəне 18 параграфқа сəйкес оларды қарастырады.

A5. Аудиторлық шаралардың сапасы оның мақсатына (бақылау тақырыптары немесе маңыздылығына қарай шаралар) негізделеді, яғни байқау, сұрақ, растау, қайта санау, қайта орындау немесе талдау шаралары. Кейбір аудиторлық шаралар белгілі бір тұжырымдарға көп сəйкес келеді.

A6. Аудиторлық шаралардың қашан орындалуын немесе өтетін уақытын, соған орай аудиторлық шаралардың өтуін мерзім анықтайды.

A7.  Көлемде орындалуы қажет белгілі аудиторлық шаралардың сандары қаралады, мысалы бақыланатын сұрыпталу көлемі немесе қадағалау саны.

A8.  Тұжырымдама деңгейінде елеулі кемшіліктер бағаланған тәуекеліне негізделетін немесе қатысы бар бұдан әрі аудиторлық шараларды әзірлеу мен орындау аудитордың бұдан әрі шаралары мен тәуекелді бағалау арасында анық қатынастарды орнатады.

A9. Аудитор сапасы, мерзімі, көлемі жауапты деп саналатын бекіту деңгейіндегі тəуекелдің қатысымен аудиторлық шараларды өңдеу жəне орындауы керек. Аудиторлық шаралардың сапасы, мерзімі, көлемі тəуекелдің бағалануының нақты байланысының басты мақсаты болып саналады. Тəуекел қанша мықты болса, аудитор құжатты тексеру барысында контракттегі талаптардың үш жақтылығын толық негіздей алады.

Тəуекел қанша мықты болса, аудитордың маңызды шаралардан алғалы отырған сəйкес аудиторлық дəлелдері сенімдірек болады. Бұл аудиторлық шаралардың қиыстырудағы түрлеріне де əсер етеді. Мысалы, аудитор құжатты тексеру барысында контракттегі талаптардың үш жақтылығын толық негіздей алады. Кейбір аудиторлық шаралар белгілі бір тұжырымдарға көп сəйкес келеді. Мысалы, кіріс жағдайында бақылау тестерін толық тұжырымдағы маңызды кемшіліктердің тəуекелін бағалауда анағұрлым қолайлы. Олай болса, маңызды кемшіліктердің тəуекелінің бағалануына қатысты пайда болғанын тұжырымдайтын маңызды шаралар аса тиімді болады.

A10. Мысалы, егер аудитор тəуекелдің төменгі деңгейін, яғни операциялық топтардағы маңызды кемшіліктердің белгілі бір сапасы соған орай бақылаудың жүрмегендігінен пайда болғанын анықтаса, онда аудитор маңызды аналитикалық шараларға сай жеткілікті жəне сəйкес келетін аудиторлық дəлелдерді көрсете алады. Екінші жағынан, 8(a) параграфқа сәйкес егер аудитор тəуекелдің төменгі деңгейін күтіп отырса, онда ол маңызды кемшіліктердің нəтижелі бақылаудың арқасында шыққандығын табады немесе осы бақылаулардың нəтижелілігіне негіздеп, маңызды шаралар ойлап табады. Мысалы, субъектің ақпарат жүйесімен тұрақты өңделіп жəне тексеріліп тұратын біржақты жəне күрделі емес сапасы бар операциялық топтарды байқап көруге болады.

A11. Аудитор бақылау тестерін немесе шараларды алдын ала немесе уақыттың соңына таман жүргізеді. Тəуекел деңгейі неғұрлым жоғары болса, маңызды шараларды берілген уақыттың соңына таман немесе соңында жүргізу немесе болжанбаған, хабарланылмаған аудиторлық шаралар жүргізу нəтижелі екенін аудитор өзі шешуі əбден мүмкін (мысалы, белгілі бөліктерде хабарланылмаған негізде аудиторлық шаралар жүргізу). Бұл алаяқтықпен туындайтын тәуекелдікке шарасын қарастыруда өте тиімді

болады. Мысалы, аудитор ойластырылған бұрмалау немесе айлашарғы тәуекелдіктерін анықтаса, онда аудиторлық шара қысқаша уақытынан бастап уақыттың соңына дейінгі аудиторлық қорытындылардын ұлғаю үшін тиімді болмайды.

A12. Ал екінші жағынан аудиторлық шараларды соңына жетпей орындаудың аудиторға көп көмегі тиеді, жəне осы мəселені шешу барысындағы басшылықтың көмегі жəне соған орай нəтижелі аудиторлық шараларды жүргізу өте тиімді болады.

A13. Қосымша ретінде, кейбір аудиторлық шаралар тек қана уақыттың соңына таман немесе уақыттың соңында жүргізіледі:

• Қаржылық есептің есепке алу жазбаларымен бірдей болуы;

• Қаржылық есепті даярлаудағы түзетулерді тексеру; және

• Компания сатуға тиімсіз келісім жасаса немесе операцияны кезеңнің соңында бітіре алмаса аудитор осы тəуекелдің маңызды шараларын жасайды.

A14. Аудиторлық шаралардың өту мерзімі жайлы мəселені қарағанда, аудитор мынадай мəселелерге көңіл бөлуі керек:

• Бақыланатын орта;

• Қажетті ақпараттың қол жетерлігі (мысалы, электронды файлдар жаңа деректермен толықтырылуы мүмкін немесе тексеру жүргізу керек шаралар тек белгілі бір уақытта ғана жүргізілуі керек болады);

• Тəуекел сапасы (мысалы инфляция негізінде көтерілген кірістер тəуекелі бар болса, онда сату кезіндегі жалған келісімдердің пайда болуы негізінде кіріспен сəйкес келуі үшін аудитор келісім-шарттарды аудиторлық дəлелдерге жататын кезеңдер немесе уақыт)

• Аудит оқиғасы қатысты болатын мерзімі немесе күні.

Көлемі

A15.  Аудиторлық шаралардың көлемі аудитор қарастыру үшін жоспарлап отырған сенімділіктің дəрежесін жəне тəуекелдің бағалануының маңыздылығын қарастырғаннан кейін аудитордың пікірінің негізінде анықталады. Егер жеке мақсат шараларға сәйкес келсе, әр бір шараның көлемі жекеше қарастарылады. Көбінесе маңызды кемшіліктердің тəуекелі ұлғайғанда аудитор аудиторлық шаралардың да көлемін ұлғайтады. Мысалы, алаяқтықтан туындаған елеулі бұрмалау бағаланған тәуекелдігі бойынш шара орындау кезінде, үлгі сандарды ұлғайту немесе шын мәніндегі талдамалы шарларды анағұрлым бөлшекті деңгейде орындау қолайлы болуы мүмкін. Алайда, аудиторлық шара өзінің белгілі бір тәуекелдікке қатысы бар болса, аудиторлық шараның ауқымын ұлғайту тиімді болады.

A16. Компьютерлік аудиторлық тәсілдерді (СААТ) қолдану есептеулерінің файлдарын жəне электрондық операцияларды кең көлемді тестілеуде

қолдануға мүмкіндік береді. Бұл əдістер негізгі электрондық файлдарды таңдау операциялары үшін белгілі бір сипатына қарай немесе іріктелген тестілеудің орнына жалпылама тестілеудегі операцияларды сорттауда қолданылуы мүмкін.

Мемлекеттік сектордың кәсіпорындарын қарастыру

A17. Аудит жауапкершілігі мен басқа белгілі бір аудиттің талаптары аудитор бұдан әрі аудиторлық шаралар сипатын, мерзімін, көлемін қарастыруына әсер етеді.

Кішігірім кәсіпорындарды қарастыру

A18. Кішігірім субъектілер аудитор анықтайтын бақылауды жүргізбеуі мүмкін, немесе олар орын алу көлемі немесе субъект құжаттаған әрекеттер шектеулі болуы мүмкін. Сондай жағдайда, аудитор бастапқы елеулі шараларды жүргізеді. Сирек кездесетін жағдайларда, бақылау жоқтығы немесе басқа құрамдас бөлімдердің жоқтығы жеткілікті немесе тиісті аудиторлық дәлелдерді алуға мүмкіншілік береді.

Тәуекелдіктің жоғары бағалануы (Сілт: Пар 7(b))

A19. Тәуекелдікті жоғары бағалау себебімен анағұрлым сенімді аудиторлық дәлелдерді жинақтағанда аудитор дәлелдер санын ұлғайтады немесе сәйкесті немесе сенімді болатын дәледерді алады, мысалы, аудитор үшінші жақ дәлелдерін алуға екпін түсіреді немесе тәуелсіз көздер санынан алынған дәлелдерді өңдейді.

Бақылауды тестілеуді дамыту мен орындау (Сілт: Пар 8)

A20. Бақылаудың нəтижелілік тестері бекітілген маңызды кемшіліктердің алдын алу үшін, оларды табу үшін жəне де жөндеу үшін аудитор анықтап тиісті түрде ойластырылған жағдайда ғана жүргізіледі. Егер аудит кезеңінің əр уақытында əр түрлі бақылаулар жүрсе, аудитор олардың əрқайсысын жеке-жеке қарастырады.

A21. Бақылаудың нəтижелілігін тестілеу осы бақылауларды енгізудегі аудиторлық дəлелдерден өзгеше болады. Алайда, аудиторлық шаралар ұқсас түрлері қолданылады. Осыған орай, аудитор олардың жобасын бағалау мен олар енгізілгенін шешумен бірдей уақытта бақылау нәтижелілігін тестілеу тиімді болуын шеше алады.

A22. Атап айтқанда, бақылауды тестілеумен салыстырғанда, кейбір тәуекелдікті бағалау шаралары айрықша түрде дамытылған жоқ, бірақ олар бақылау нәтижелілігі бойынша аудиторлық дәлелдерді қамтамасыз етеді, сондай-ақ бақылауды тестілеу ретінде жұмыс істейді. Мысалы, аудитордың тәуекелдікті мынадай болады:

• Басшылық бюджеттерді пайдалануы туралы сұрау.

• Басшылық айлық бюджеттелген мен нағыз шығындарды салыстаруын қадағалау.

•  Бюджеттік ақша айырмашылығын тексеруге қатысты есептерді қолдану жайлы сауал қою.

Бұл аудиторлық шаралар субъектің бюджеттеу саясатын жүргізу жайлы, ол енгізілді ме жоқ па сол жайлы мағлұмат береді, сонымен қоса, шығыстың классификациялануындағы маңызды кемшіліктерді анықтағанда немесе олардың алдын алғанда бюджеттік саясаттың нəтижелілігін көрсете алатын аудиторлық дəлелдер бере алады.

A23. Толтыру ретінде, аудитор бірдей әрекеттер бойынша бөлшектерді тестілеумен бір уақытта орындалатын бақылауды тестілеуді әзірлейді. Бақылауды тестілеу мақсаты бөлшектерді тестілеу мақсатынан өзгеше болса да, бірдей әрекет бойынша бөлшектерді тестілеу мен бақылауды тестілеуді екеуін орындау арқылы алып жүреді. Бұл комбинациясы екінші аты – қос мақсатқа ие тестілеу. Мысалы, аудитор тестілеу нәтижелерін дамытады, бағалайды. Оның себебі инвойс расталған ба, жоқ па деп инвойсты тексеру, сондай-ақ әрекет бойынша маңызды аудиторлық дәлелдерді жинау. Қос мақсатқа ие тестілудің әр бір мақсатын жеке-жеке қарастыру арқылы дамытылған.

A24. Белгілі бір жағдайда аудитор бекіту деңгейінде жеткілікті және тиісті аудиторлық дәлелдермен қамтамасыз ететін тиімді мен маңызды шараларды әзірлеу мүмкін емес.²¹⁵ Кәсіпорын АТ пайдаланып өз бизнесті жүргізгенде және АТ жүйесі арқылы ақпараттан бөлек еш әрекеттер құжаттамасы құрылмаған немесе жүргізілмеген жағдайда бұл пайда болады. Кейбір жағдайда, 8(b) параграфқа сәйкес аудитор байланысты бақылауды тестілеуді өткізуі қажет.

Аудиторлық дәлелдер мен оларға негіздеу (Сілт: Пар. 9)

A25.  Бастапқы түрде тек маңызды шаралардан ғана жеткілікті және тиісті аудиторлық дәлелдерді алу мүмкін болмаса, бекітілген тәсіл бақылауды тестілеуден тұрса, сенімділік жоғары деңгейі бақылау нәтижелілігінде ізделеді.

Бақылаудың тесттерінің сипаты мен көлемі

Сауалнамамен бірге орындалатын басқа аудиторлық шаралар (Сілт: Пар. 10(a))

A26. Өз сауалнама бақылауды нәтижелілігін тестілеу жеткілікті емес. Сондай-ақ, басқа аудиторлық шаралар сауалдардан тұрады. Осыған сәйкес, тексеру немесе қайта орындаудан тұратын сауалдар мен қадағалауға қарағанда анағұрлым сенімді болады, себебі қадағалау тек іске асырылған уақытқа ғана қатысты.

A27. Белгілі бір бақылау сапасы бақылау нәтижелі болды ма, жоқтығы туралы аудиторлық дәлелдерді алуға қажетті ететін шараның түріне әсер етеді.

Кейбір бақылаулардың нəтижелілігі құжаттармен расталады. Ондай жағдайда аудитор құжаттардың нəтижелілігін растайтын аудиторлық

дəлелдерді қарастыруды өзі шешеді. Мұндай құжаттардың басқа бақылауларға қатысы болмауы да мүмкін, немесе ол бұл құжаттарға сəйкес келмеуі де мүмкін. Мысалы кейбір бақыланатын ортаның факторларының қатысымен өкілеттілікке делегат жіберу жəне жауапкершілік немесе компьютермен іске асатын бақылаулардың кейбір түрлерінде құжаттар болмауы да мүмкін. Ондайда бақылаудың нəтижелілігінің аудиторлық дəлелдері байқау немесе СААТ-ты қолдану, сауалнама сияқты басқа да аудиторлық шаралар арқылы алынады.

Бақылаудың тесттерінің көлемі

A28. Аудитор сəйкес кезең барысындағы бақылаудың нəтижелілігінің жеткілікті жəне соған сəйкес аудиторлық дəлелдерін алу үшін бақылау тестерін өңдеу керек. Бақылау тестінің көлемін анықтауда аудитор мынадай мəселелерді қарастырады:

• Кезең барысында субъектің бақылау жүргізу жиілігін;

• Аудитор бақылау нəтижелілігіне сүйенгендегі аудит барысындағы кезеңнің ұзақтығы;

• Бақылаудан ауытқулардың болуы;

• Бақылаулардың бекіту деңгейіндегі маңызды аудиторлық дəлелдердің сəйкестігі жəне сенімділігі қажет;

• Бекітумен байланысты кейбір бақылаулардың тестерінен алынатын аудиторлық дəлелдердің көлемі;

530 АХС²¹⁶ тестілеу көлемі бойынша нұсқаудан тұрады.

A29. Ішкі АТ жасауының кезектесіп келуінің салдарынан аудиторға автоматты бақылау тестінің көлемін ұлғайту қажет емес. Автоматты бақылау, егер бағдарлама (бағдарламада қолданылатын таблицалар, файлдар, кейбір мерзімдер) өзгеріп кетпесе, кезектесіп қызмет етеді. Автоматты бақылаудың тұрақты қызмет етіп тұрғанын аудитор анықтағаннан кейін (бұл бақылау тестерін алғаш енгізгенде немесе басқа мерзімге қарағанда), аудитор бақылаудың нəтижелі қызмет етіп жатқанын анықтайтын тестерді қарастырып шығуы қажет. Мұндай тестер:

•   Бағдарламаның өзін өзгертетін сəйкес бақылаулардың тестілерін енгізбесе өзгертілмейтінін анықтайды;

•   Бұл операцияны қайта өңдеу үшін бағдарламаның жалпы бақылаудың автоматты түрін қолдану керек; және

• Басқа сәйкес келетін бақылау тиімді болуын анықтайды.

Мұндай тестер бағдарламада еш өзгерістердің болмағанын анықтайды, сондай-ақ субъектің жетілдіру бойынша бағдарлама қосымшасында қолданылады. Мысалы, аудитор АТ қауіпсіздігін басқару бойынша

жазбаларын тексергенде рұқсат етілмеген қол жеткізушіліктің жоқтығына аудиторлық дəлелдер іздейді.

Жанама бақылаудың тесттері (Сілт: Пар. 10(b))

A30. Кейбір жағдайларда жанама бақылау нәтижелілігін қолдайтын аудиторлық дәлелдер алуға қажет етеді. Мысалы, аудитор рұқсат етілмеген шектеулермен қоса, сатуларды егжей-тегжейлеп, қолданушылар шығарып тастау есептерін шолуының тиімділігін тестілеуді шешім қабылдағанда, қолданушы шолуы мен байланысты шаралар аудиторға тікелей қатысты бақылау болып табылады. Есептердегі ақпарат дұрыстығын бақылау (мысалы, жалпы АТ-бақылау) «жанама» бақылау ретінде көрсетілген.

A31. АТ өңдеуінің ішкі сәйкестігі салдарынан автоматты қосымшаны бақылау енгізу бойынша аудиторлық дәлелдер субъектінің жалпы бақылауы нәтижелілігіне қатысты аудиторлық дәлелдер қатысымен (атап айтқанда, өзгерістерді бақылау) өз нәтижелілігі бойынша маңызды аудиторлық дәлелдерді береді.

Бақылаудың тесттерінің мерзімі

Дәлелдерге негіздеудің нысаны кезеңі (Сілт: Пар. 11)

A32. Белгілі бір уақытқа қатысты аудиторлық дəлелдер аудитордың мақсатқа жетуіне жеткілікті, мысалы түгелдеудегі инвентаризацияны бақылауды тестілеу барысында кезең соңында жүргізген субъектінің бақылауы. Екінші жағынан, егер аудитор кезеңдегі бақылаудың нəтижелілігінің аудиторлық дəлелдерін талап етсе, онда бұл жеткіліксіз болар еді де, аудитор бұл тестерді басқа аудиттің белгілі бір кезеңіндегі бақылаудың нəтижелілігінің аудиторлық дəлелдерді беретін бақылау тестерімен толықтырар еді. Сол сияқты тесттер субъектінің бақылау мониторингі тесттерінен тұрады.

Кезең бойынша алынған аудиторлық дәлелдерді пайдалану (Сілт: Пар. 12(b))

A33. Аудитор кезең арасындағы бақылаудың нəтижелілігінің аудиторлық дəлелдерін аларда, аудитор қалған кезеңде қосымша қандай дəлелдер алу керектігін анықтайды. Осыны анықтай отырып:

•   Аудитор бекіту деңгейіндегі маңызды кемшіліктердің тəуекелін бағалаудың маңыздылығын қарастырады.

•  Белгілі бір кезеңде жүргізілген арнайы бақылау, маңызды өзгерістер, сонымен қоса аралық кезеңнен кейінгі пайда болған ақпараттық жүйедегі өзгерістер, жұмысшылар жайлы аудиторлық дəлелдерді алуы керек.

• Бұл бақылаулардың нəтижелілігінің аудиторлық дəлелдерінің көлемі.

• Қалған кезеңнің қанша уақытқа созылатындығын қарастырады.

• Бақылаудың сенімділігіне негіздей отырып, маңызына қарай шаралардың азаю көлемін де қарастырады.

• Бақыланатын ортаны қарастырады.

A34. Қосымша аудиторлық дəлелдер де алынуы мүмкін, мысалы, қалған кезең аралығында жүргізілген бақылауды тестілеуді ұлғайту немесе субъектінің бақылау мониторингін тестілеу.

Алдыңғы аудиттерде алынған бақылау нəтижелілігінің аудиторлық дəлелдерін қолданысы (Сілт: Пар. 13)

A35. Кейбір жағдайларда, алдыңғы аудиттерден алынған аудиторлық дәлелдер аудитор өз толассыз қатынасты орнақтыру үшін аудиторлық шараларды орындайтын аудиторлық мағлұматты жеткізеді. Мысал, өткен аудитті жүргізгенде аудитор автоматты түрдегі бақылаудың дұрыс жүргізілгендігін анықтай алады. Аудитор автоматтандырылған бақылау кезінде оның тұрақты нəтижелілігіне əсер ететін өзгерістер болды ма, соны анықтау үшін аудиторлық дəлелдер алады. Мысалы, өзгерістер болған тұстардағы анықталған бақылаулар жайлы сол бөліктердің басшылығынан сауалнама алу. Мұндай өзгерістерді қарастырудың аудиторлық дəлелдері осы кезеңде жоспарланып отырған бақылау нəтижелілігінің аудиторлық дəлелдерінің ұлғаюын немесе азаюын негіздейді.

Соңғы аудиттен бері өзгертілген бақылау (Сілт: Пар. 14(a))

A36. Өткен кезеңде алынған аудиторлық дəлелдердің сəйкес келуіне өзгерістер көп əсер етеді, сондықтанда келешекте оларға сенім артуға болмайды. Мысалы, субъектке жаңа жүйелі есеп алуға əсер ететін жүйедегі өзгерістер мүмкін келесі кезеңдегі аудиторлық дəлелдердің сəйкестігіне əсер етпеуі; бірақ басқа жағынан шоғырланған деректердегі кемшіліктер оның сəйкестігіне əсер етеді.

Соңғы аудиттен бері еш өзгеріссіз қалған бақылаулар (Сілт: Пар. 14(b))

A37. Бақылаудың өткен аудиттерінен алынған аудиторлық дәлелдерге негіздеуді аудитордың шешімі:

(a) Аудитор соңғы рет тестіленгеннен кейін еш өзгеріссіз қалған бақылауларға негіздейді; және

(b) Маңызды тəуекелдерді жеңілдететін бақылаулар емес, кəсіби пайымдаудың мəселесі болып табылады.

Сонымен қоса, осындай бақылауларды тестілеудің қайталануының кезеңдерінің созылуы да кəсіби пайымдаудың мəселесі болап табылады, 14 (b) параграфқа сәйкес бірақ үш жылдан аспауы керек.

A38. Жалпы, бақылаудағы маңызды кемшіліктердің тəуекелінің деңгейі жоғары болса немесе сенімділік көлемі үлкен болса, онда қайта тестілеу кезеңі қысқа болады, егер ол бар болса. Бақылауды қайта тестілеудің уақытын қысқартатын немесе аудиторлық дəлелдерге негіздеудің қажеттігін туғызбайтын, алдыңғы аудитте алынған деректерге мыналар жатады:

• Бақыланатын əлсіз орта;

• Бақылаудың əлсіз мониторингі;

• Сəйкес бақылаудың маңызды бөлшегі;

• Бақылауды қолдануға маңызды əсер ететін адамның ауыстырылуы;

• Бақылаулардағы жағдайлардың өзгеруі;

• Əлсіз жалпы АТ бақылаулары.

A39. Алдыңғы аудитте алынған аудиторлық дəлелдерді қолданудың мүмкіндігін анықтаған кейбір бақылауларға сүйене отырып, аудитор ондай бақылаулардың нəтижелілігін əр аудитте тестілеп отыруы қажет. Осы аудитте алдыңғы аудитте алынған аудиторлық дəлелдерге сүйенуге болатындығын шешуге өз ойын қосады.

Бақылаудың нəтижелілігін бағалау (Сілт: Пар. 16-17)

A40. Аудитор ішкі бақылаудың маңызды кемшіліктері туралы аудиторлық дəлелдер алуы керек.

A41. Бақылау нәтижелілігі тұжырымдамасы бақылау субъектпен қолданылатын пайда болар еді деп кейбір ауытқуларды мойындайды. Белгіленген бақылаудың ауытқуларына негізгі персоналдағы өзгерістер, әрекеттердегі және адами қатедегі маңызды мерзімді ауытқулар әсері етеді. Ауытқулардың анықталған мөлшері күтілген мөлшеріне қарағанда аудитормен бекіту деңгейінде тәуекелін бағаланған тәуекелге дейін төмендету үшін бақылау сенімсіз болуын анықтайды.

A42. 18 параграфқа сәйкес маңызды кемшіліктердің тəуекелінің бағдарлануына қарамастан аудитор əр операциялық топқа, шот сальдосына, ашылымдарға байланысты маңызды шараларды өңдеп, орындауы керек. Бұл талап: (a) Етуден аудитордың тəуекелді бағалауының өз көзқарасы ғана екені байқалады да маңызды кемшіліктердің барлық тəуекелін табу үшін жеткіліксіз болады; және (b) Тіпті басшылықтың ескермеуінің салдарынан ішкі бақылаудың ішкі шектеулері де болады.

Маңызды шаралардың сипаты мен көлемі

A43. Маңызына қарай аналитикалық шараларды жүргізуде аудитор мынадай мəселелерді қарастырады:

• Аудитор маңызды аналитикалық шаралардың маңызды кемшіліктердің тəуекелін қолайлы деңгейге дейін төмендетуде жеткілікті екенін анықтай алады. Аудитор нəтижелі бақылаудың тестін орындағанда алынған аудиторлық дəлелдердің негізінде анықтауға болатынын растайды.

•   Аудитор тест бөлшектерінің бағалауда қолайлы екенін анықтайды.

• Аудитор тест бөлшектерінің жеткілікті екендігін жəне де тест бөлшектерінің аналитикалық шараларға сəйкес тəуекелді бағалауда қолайлы екенін анықтайды.

A44. Маңызды аналитикалық шаралар əсіресе үлкен көлемді операциялар жүргізгенде өте қолайлы. 520 АХС²¹⁷ аудит барысында аналитикалық шаралар қолданысы бойынша нұсқау ұсынады.

A45. Тәуекелдік сипаты мен бекіту бөлшектердің тестеріне қатысты. Маңыздылығына қарай қолданылуын немесе пайда болуын бекітуге жататын шараларды өңдеуде аудитор қаржылық есеп сомасы бар бөлімдерді жəне сəйкес келетін аудиторлық дəлелдерді алады. Екінші жағынан жеткілікті тұжырымдарға жататын аудиторлық шараларды өңдеуде аудитор қаржылық есептің сəйкес келетін сомасының қосылуына бағыталған аудиторлық дəлелдерді таңдауы керек жəне де осы бөлім расында қосылғаны жайлы құжаттарды қарастыру.

A46. Маңызды кемшіліктер ішкі бақылауды ескергендіктен шаралардың көлемі нəтижелілік бақылауының тестерінің нəтижесінің дұрыс болмауынан ұлғаюы мүмкін. Бірақ аудиторлық шаралардың көлемінің ұлғаюы аудиторлық шаралардың белгілі бір тəуекелге арналғанында өте қолайлы болады

A47. Тест бөлшектерін анықтауда тест көлемі таңдаудың көлемімен анықталады, оған маңызды кемшіліктердің тəуекелі əсер етеді. Бірақ аудитор таңдамалы тестілеу əдісін қолдануды нəтижелі деп санап, басқа да мəселелерді, басқа үлкен немесе болмашы салаларды қарастырады. 500 АХС қараңыз.²¹⁸

Сыртқы растау шаралары орындалуы қажеттілігін қарастыру (Сілт: Пар. 19)

A48. Сыртқы растау шаралары көбінесе растаулар шот сольдосын және өз элементтерін ескергендіктен қолайлы болады, бірақ бұл баптар арқылы шектелуі қажеті жоқ. Мысалы, аудитор келісім-шарты, контракттар немесе субъект оның тарабымен арасындағы әрекеттер бойынша сыртқы растауды сұрауы мүмкін. Сондай-ақ сыртқы растау шаралары белгілі бір жағдайлар жоқтығы бойынша аудиторлық дәлелдерді жинау үшін орындалады.

Сыртқы растау шаралары белгілі бір жағдайлар жоқтығы бойынша аудиторлық дәлелдерді жинауды қарастырады. Мысалы, сұраныс кәсіпорын табысты есепке алу тұжырымдамасына қатысты болуы ықтимал еш «жақты келісім» болмауын растауды қарастырады. Сыртқы растау шаралары елеулі кемшіліктер тәуекелі бойынша аудиторлық дәлелдер қамтамасыз ететін басқа жағдайлар:

• 
  Банк балансы және банк қатынастарымен байланысты ақпарат.
  
• 
  Дебиторлық қарыз балансы және шарты.
  
• 
  Үшінші жақтар өңдеу немесе консигнация шарты бойынша кеден қоймаларында түгендеуі.
  
• 
  Қауіпсіз сақтап қоюға немесе қауіпсіздік ретінде заңгер немеса қаржыгер сақтайтын мүлік иеленуге қатысты құжаттар.
  
• 
  Үшінші жақтар сақтап қоюына арнап сақталатын немесе биржа брокерінен сатып алатын, бірақ баланс есебін ұсыну күнінде берілмейтін инвестициялар.
  
• 
  Қарызға берушілер салдарынан алынған сомалар, сонымен қатар қарызды өтеу мен шектеу келісімінің байланысты шарты.
  
• 
  Кредиторлық бересі балансы мен шарты.
  

A50. Аудитор бір мақсаты үшін орындалған сыртқы растау шаралары басқа мәселелер бойынша аудиторлық дәлелдерді жинауға мүмкіншілікті шешеді. Мысалы, банк балансын растауға өтініш әдетте басқа қаржылық есептілікті растауға қатысты ақпаратқа өтінішті қамтиды. Сондай растаулар аудитордың сыртқы растау шараларын орындау керектігін шешуіне көңіл бөледі.

A51. Аудиторға сыртқы растау шаралары маңызды аудиторлық шаралар ретінде орындалуы керектігін қарастыруға көмектесетін факторлар мынадай болады:

•   Растайтын тарап зерттеу пәні туралы білуі – расталып тұрған ақпарат туралы тәжірибесі бар растайтын тараптағы тұлға берсе, шаралар сенімді болады.

•   Мүдделі растайтын тарап жауап қайтаруға қабілеті немесе қалауы – мысалы, растайтын тарап:

• 
  Растауға өтінішке жауап қайтаруға жауапкершілікті қабылдамауы мүмкін;
  
• 
  Өтінішке жауап қайтару тым шығынды және ұзақ болуын есептеуі мүмкін;
  

• 
  Жауап қайтару нәтижесіндегі мүмкін заң міндетіне күмән келтіруі мүмкін;
  
• 
  Әр түрлі валютадағы әрекеттерді есепке алады; немесе
  
• 
  Растауға өтініш әр сайынғы әрекеттер
  

Мұндай жағдайда, растайтын тараптар жауап қайтармай отырып, шалағай мәнерінде жауа қайтарады немесе жауапқа екпін соғатын сенімділікті шектеуге тырысады.

• Мүдделі растайтын тараптың шыншылдығы – егер растайтын субъект байланысты тарабына қатысты болса, растауға өтінішке жауаптар азырақ сенімді болады.

Қаржылық есептіліктің жабылған үдерісіне қатысты елеулі шаралар (Сілт: Пар. 20(b))

A52. Аудитор журналдық жазуларды және басқа да түзетулерді зерттеуінің сипаты, сондай-ақ көлемі субъектің қаржылық есеп процесінің сипаты, күрделілігіне мен елеулі бұрмалау байланысты тәуекеліне тәуекелді болады.

Шын мәніндегі тәуекелдіктер бойынша елеулі шаралар (Сілт: Пар. 21)

A53. Бұл АХС 21 параграфына сәйкес аудитор ол шын мәніндегі тәуекел ретінде қарастыратын тәуекелге айрықша қатысы бар елеулі шараларды атқарады. Сәйкесті растайтын тараптардан аудитормен тікелей түрде алынатын сыртқы растаулар нысанындағы аудиторлық дәлелдер аудиторға ол алаяқтық немесе қателерден туындайтын елеулі бұрмалау шын мәніндегі тәуекеліне жауап қайтаруына қатысты сенімділіктің жоғары деңгейі бар аудиторлық дәлелдерді алуға жәрдемдеседі. Мысалы, егер аудитор басшылыққа табыстар күтулеріне сәйкес келуіне қысым көрсететінін анықтаса, басшылық табыстарды растауды айналып кететін шартынан тұратын сауда келісіміне қатысты табыстарды жөнсіз түрде растау арқылы сауда есепшотын ұсыну арқылы сатуларды көтеріп жіберетініне қатысты тәуекел болуы мүмкін. Мұндай жағдайда да, аудитор сыртқы растау шараларын тек өтелмеген сомаларды растау үшін ғана емес, бірақ суда келісімінің бөлшектерін, сонымен қатар күні, тауарларды қайтару мен жеткізуге құқықтарын растау үшін дамытады. Қосымша ретінде, аудитор мұндай сыртқы растау шараларын сауда келісіміндегі, жеткізу күндеріндегі өзгерістер туралы мәлімет алуға субъектінің қаржылық емес персонал өтініштерімен толтырады.

Маңызына қарай шаралардың мерзімі (Сілт: Пар. 22-23)

A54. Өткен аудиттің шын мәніндегі шараларынан алынған аудиторлық дәлелдер ағымдағы кезең бойынша аз аудиторлық дәлелдер береді немесе бермейді. Алдыңғы кезеңде алынған маңызды шаралардың орындалуының мысалы ретінде күзет жүйесімен байланысты юристік пікірлерді аудиторлық дəлелдер ретінде қазіргі уақытта қарастыруға болады. Мұндай жағдайда да, егер дәлелдер мен байланысты зерттеу пәні өзгермесе, және аудиторлық шаралар өз толассыз сәйкестікті орнату үшін қазіргі уақыттың ішінде орындалса, аудитор алдыңғы аудиттің шын мәніндегі шаралардан алынған аудиторлық дәлелдерді жинайды.

Қысқа мерзім ішінде аудиторлық дәлелдерді пайдалану (Сілт: Пар. 22)

A55. Кейбір жағдайларда маңызды шаралар қысқа мерзім ішінде қаралуы мен қысқаша мерзімдегі салыстырмалы ақпартарпен кезең соңындағы балансқа қатысты мәліметтерді салыстыруы мүмкін:

(a) Әдеттен тыс сомаларды анықтау;

(b) Кез келген сол сияқты сомаларды зерттеу; және

(c) Маңызды аналитикалық шараларды орындау немесе келе жатқан уақытты тестілеу үшін бөлшектерді тестілеу.

A56. Қосымша аудиторлық шараларды кеш күнінде орындаусыз қысқаша күніндегі маңызына бұдан әрі шараларды орындап отыру, бұл мерзім соңындағы кездесетін, аудитор аңғармаған кемшіліктер тəуекелінің ұлғаюына əкеп соғуы мүмкін. Бұл тəуекел қалған мерзімі ұлғайған сайын көбейе түседі. Қысқа мерзім ішінде маңызды шараларды қарастыру мүмкін болу үшін аудитор мынадай факторларды қарастырады:

• Бақыланатын ортаны жəне басқа да сəйкес бақылаулар;

• Ақпараттарға аудиторлық дəлелдерге қажет уақыттан басқа да кеш уақыттарда қол жеткізілуі;

• Маңызды шаралардың мақсаты;

• Маңызды шаралардың тəуекелінің бағалануы;

• Операциялық топтың сипаты немесе шоттар сальдосы жəне соған байланысты растаулар;

• Мерзім соңындағы анықталмаған кемшіліктерді табудың тəуекелін төмендетуге сəйкес келетін маңызды шараларды орындаудағы аудитордың іскерлігі немесе бақылау тестеріне сəйкес келетін аналитикалық шаралар.

A57. Аудиторлық қорытынды қалған мерзімді жəне сол мерзімнің соңына дейінгі кезеңді жабу керектігіне әсер ететін факторлар қаралады:

• Әрекеттердің белгілі бір топтарының кезең соңындағы баланстары немесе шот сольдосын сомаға, байланысты маңызы мен құралымына қарай болжауға бола ма, жоқ па.

•  Әрекеттердің топтары немесе қысқаша мерзімдегі шот сальдосын талдау мен түзету, сонымен қоса дұрыс бухгалтерлік кезең соңын белгілеуге арналған субъект шаралары сәйкесті ма, жоқ па.

•   Қаржылық есепке қатысты ақпараттық жүйе кезең соңындағы баланстарға және қалған мерзімдегі әрекеттерге қатысты, зерттеуге қол жеткізуге жеткілікті болатын ақпарат туралы хабарлай ма, жоқ па:

(a) Маңызды және әдеттен тыс әрекеттер немесе жазулар (сондай-ақ кезең соңында немесе соңына таман);

(b) Маңызды ауытқулар басқа зардаптары немесе пайда болмаған күтілген ауытқулар; және

(c) Әрекеттердің топтарындағы немесе шот сольдосының құрылымындағы өзгерістер.

Қысқаша мерзімде анықталған кемшіліктер (Сілт: Пар. 23)

A58. Қалған мерзімдегі елеулі шаралардың жоспарланған сипаты, мерзімі немесе ауқымы қысқаша күнінде анықталған күтілмеген кемшіліктер салдарынан өзгертілуі қажет болса, онда сондай өзгертілуі қысқаша мерзімдегі немесе мерзім соңындағы шараларды ұлғайту немесе қайта атқаруды қарастырады.