Елеулі Тәуекелдің Алдын Алу Үшін Бұдан Әрі Маңызына Қарай Рәсімдер

A102. Елеулі тәуекелге әкелетін бухгалтерлік бағалау аудит барысында аудитордың бұдан әрі  маңызына қарай шараларын бағалауға шоғырланды:

(а)    Басшылық бухгалтерлік бағалау бойынша белгісіздікті бағалау ықпалын қалай бағалайды және қаржылық есептіліктегі бухгалтерлік бағалауды мойындау сәйкестігіне ықпалын қалай бағалайды; және

(b)    Байланысты ашулар барабарлығы.

A103. Басшылық жағдайларға қарай әдістер саны арқылы бухгалтерлік бағалау баламалы қорытындыларын немесе нәтижелерін бағалауы мүмкін. Бір ықтимал әдіс мақсаты сезгіштікті талдау. Бухгалтерлік бағалаудың ақшалай сомасы әр түрлі қорытындыларға қалай қатысы бар екені қарастырылады. Әділ құн негізінде өлшенген бухгалтерлік бағалау үшін түрлендірме орын алады, себебі әр түрлі нарық қатысушылары әр түрлі қорытындыларды пайдаланады. Сезгіштікті талдау көбінесе басшылық нәтижелер диапазоны секілді сипаттайтын нәтижелер сценарийлері санын, мысалы, «пессимистік» және «оптимистік» сценарийлерді дамытуға әкеле алады.

A104. Сезгіштікті талдау бухгалтерлік бағалау белгілі бір қорытындылардағы өзгерістерге сезгіш болмайтынын көрсететді. Балама ретінде, бұл бухгалтерлік содан кейін аудитордың назарына түскен қорытындылар бірін немесе одан да көбіне сезгіштігін көрсетуі мүмкін.

A105. Бұның мақсаты мысалы сезгіштікті талдау, белгісіздікті бағалау қалпына келтіретін белгілі бір әдіс басқа әдіспен салыстырғанда анағұрлым тиісті немесе басшылық баламалы қорытындыларды немесе нәтижелерді қарастыру ауқымды құжаттама қолдауымен орындалатын бөлшекті үдерісті атқару арқылы орындалуы қажеттілігін ұсыну емес. Басшылық бухгалтерлік бағалау маңызы бар бухгалтерлік бағалауға қандай да бір ықпалын анықтайды, мәнеріне ерекше болмайтынын белгілейді. Атап айтқанда басшылық баламалы қорытындыларды немесе нәтижелерді қарастырмаса, аудитор басшылықпен талқылауы қажет және ол бухгалтерлік бағалауға белгісіздікті бағалау ықпалын қалай белгілейді деп қолдауын сұрайды.

Кішігірім кәсіпорындарды қарастыру

A106. Ұсақ кәсіпорындар белгісіздікті бағалау үшін қарапайым құралдарды пайдалануы ықтимал. Аудитор қол жетерлік құжаттамаға қадағалауын толтыру ретінде аудитор басшылыққа сауал жүргізу арқылы сол туралы қосымша аудиторлық дәлел жинауы мүмкін. Қосымшаға басшылықтың баламалы нәтижелерді қарастыруға қатысты немесе өзгеше бухгалтерлік бағалаудың белгісіздігін бағалауға қатысты сараптамасы болмауы мүмкін. Мұндай жағдайда, аудитор басшылыққа үдерісті немесе әр түрлі әдістер немесе сол бойынша құжаттама туралы ақпарат береді. Алайда, бұл қаржылық есептілікті дайындауға басшылық жауапкершілігін өзгертпейді.

Маңызына қарай қорытындылар (Сілт: Пар. 15(b))

A107. Бухгалтерлік бағалауға қолданылатын қорытынды елеулі болады, егер қорытынды тиісті өзгерту бухгалтерлік бағалауды өлшеуге елеулі ықпал етсе болар еді.

A108.  Басшылық біліктілігінен алынған елеулі қорытындыларды қолдау стратигиялық талдау мен тәуекелді басқаруға қатысты басшылықтың ұзаққа созылған процесінен алынуы ықтимал. Тіпті ресми орнатылған үдеріс болса да, мысалы кішігірім субъектілер үшін аудитор сауал арқылы және басшылықпен талқылау арқылы басқа аудиторлық шаралармен бірге жеткілікті тиісті аудиторлық дәлел алу үшін қорытындыларды бағалай алады.

A109. Басшылық жасаған қорытындыларды бағалау кезіндегі аудитордың қарастыруы  параграфтарында көрсетілген.

Басшылық ниеті мен қабілеті (Сілт: Пар. 15(c))

A110. Басшылық жасаған қорытындыларға қатысты аудитордың қарастыруы және   басшылықтың ниеті мен қабілеті A13 және A80 параграфтарда көрсетілген.

A111. Қаржылық есептілікті дайындау кезінде басшылық ол елеулі тәуекелдіктерді тудыратын бухгалтерлік бағалауға белгісіздікті бағалаудың ықпалын адекватты қарыстыруына риза болуы мүмкін. Кейбір жағдайда алайда аудитор басшылықтың күштерін адекватты емес күштер ретінде анықтауы ықтимал. Бұл мына жағдайда орын алады:

•  Жеткілікті тиісті аудиторлық дәлел аудитор басшылық белгісіздікті бағалау ықпалын қалай анықтайтыны екенін бағалауы арқылы алдына алмайды.

•  Бұдан қарай бухгалтерлік бағалаумен байланысты белгісізлдікті бағалаудың деңгейін қарастыруға қажет, мысалы, аудитор бірдей жағдайларда бірдей бухгалтерлік бағалау нәтижелеріндегі кең вариациясын білетін жағдайы орын алады.

• Басқа аудиторлық дәлел алына алмайды, мысалы аудитордың есебі шығарылған күнінде пайда болатын жағдайларға шолу арқылы.

• Бухгалтерлік бағалау кезінде басшылықтың жалған сенімдерінің көрсетілуі.

A112. Бұл мақсат үшін диапазонды анықтаудағы аудитордың қарастыруы A87-A95 параграфтарда баяндалған.

Мойындау мен өлшеу критерийлері

Қаржылық есептіліктегі бухгалтерлік бағалауды мойындау (Сілт: Пар. 17(a))

A113.  Басшылық қаржылық есептіліктегі бухгалтерлік бағалауды мойындаса,

аудитордың бағалану ортасы бухгалтерлік бағалауды өлшеу қолданыстағы қаржылық есеп жүйесі мойындау критерийлеріне сәйкес келуіне қатысты.

A114. Мойындалмаған бухгалтерлік бағалауға қатысты аудитордың бағалауы ортасы қолданыстағы қаржылық есеп жүйесіне мойындау критерийлері іс жүзінде сәйкестендірілгеніне қатысты. Бухгалтерлік бағалау мойындалмаса да, және аудитор тиістілігіне қатысты қорытынды жасаса да, қаржылық есептілікке қатысты жазуларда жағдайларды ашуға керек болуы ықтимал. Сондай-ақ аудитор аудитордың есебіне Түсіндірмелі Параграфты қоса елеулі белгісіздікке оқырман көңілін аудару керектігін анықтайды. 706 АХС³⁵⁰ сондай параграфтар жөнінде талаптар мен нұсқаулар ұсынады.

Бухгалтерлік Бағалау Бойынша Басшылықтың Жалған Сенімдері (Сілт: Пар. 17(b))

A115. Әділ құн негізінде анықталған бағалауға қатысты кейбір қаржылық есеп жүйелерінде әділ құн өлшеу мен ашуды талап етуге немесе рұқсат етуге алдын ала жағдай ретінде сенімді өлшенеді. Кейбір жағдайда, бұл кедергі өтеуге болады, мысалы өлшеу бойынша тиісті әдіс немесе негізі болмаған жағдайда. Кейбір жағдайда аудитордың қарастыру ортасы басшылық қолданыстағы қаржылық есеп жүйесі бойынша әділ құн пайдалануға қатысты кедергіні өтеуге басшылықтың негізі тиісті болуына бөлінеді.

Бухгалтерлік Бағалаудың Дұрыстығына Баға Беру, Қателерді Анықтау (Сілт: Пар. 18)

A116. Алынған аудиторлық дәлел негізінде аудитор басшылықтың дәлел нүктелі бағалауынан ерекшелентін бағалауды көрсететінін білдіреді. Аудиторлық дәлел нүктелі бағалауды көрсетсе, аудитордың нүктелі бағалауы мен басшылықтың нүктелі бағалауының айырмасы кемшілікті құрастырады. Аудитор аудитордың диапазонын пайдалану жеткілікті тиісті аудиторлық дәлел қамтамасыз етуге қатысты қорытынды жасаса, аудитордың диапазонынан тыс болатын басшылық нүктелі бағалауын аудиторлық дәлел қуатталатын еді. Осыған сәйкес кемшілігі кем дегенде басшылықтың нүктелі бағалауы мен аудитордың диапазоны ең жақын нүктесінің айырмасы болып саналады.

A117. Басшылық жағдайлардағы өзгерістері бар болатын субъективтік бағалауға негізінде өткен кезең бойынша бухгалтерлік бағалауға немесе соған сәйкес келетін әдіске өзгерістер енгізіген болса, онда аудитор бухгалтерлік бағалау басшылықтың еркін өзгерістер нәтижесінде бұрмалануы бойынша аудиторлық дәлел негізіндегі қорытындыларды жалпылауы қажет немесе басшылықтың ықтимал жалған сенімдері көрсетілу ретінде қарастыруы мүмкін (A124-A125 параграфтарды).

A118. 450 АХС³⁵¹ аудитор қаржылық етептіліктің елеулі бұрмалану ықпалын бағалау мақсатымен бұрмалауды ажыратып тану бойынша нұсқау береді. Бухгалтерлік бағалауға сәйкес алаяқтық немесе қателерден туындаған кемшілік мына жағдайларда туындайды:

• Күдікті емес кемшіліктер (нағыз кемшіліктер).

•  Аудитордың пікірі бойынша жөнсіз болатын бухаглтерлік бағалауға қатысты басшылықтың пікірлерінен туындайтын айрымалар немесе аудитордың пікірі бойынша тиіссіз болатын есеп саясатының таңдалуы немесе қолданысы (пікірлерге тәуелді болатын кемшіліктер).

• Талдамалы баптар алынған бүкіл тұжырымдамалық бойынша аудиттің талдамалы баптарында анықталған бұрмалаудың болжауын қоса, басшылықтың тұжырымдамалықтағы бұрмалауға ең жақсы баға беруі (болжанған бұрмалау).

Бухгалтерлік бағалауға байланысты кейбір жағдайларда бұрмалау жекелеген анықтауды күрделі немесе мүмкін емес істеткізіп бұл жағдайлар біріктірілуі нәтижесінде туындай алады.

A119. Бухгалтерлік бағалау дұрыстығын бағалау және қаржылық есептіліктегі жазуларға енгізілген байланысты ашуларды бағалау, қолданыстағы қаржылық есеп жүйесі талап етсе немесе еркін ашылса, қаржылық есептілікте мойындалған бухгалтерлік бағалауды аудиттеу кезінде қолданылған көрсетулердің бірдей түрлерін қарастырады.

Бухгалтерлік бағалауға қатысты ашулар

Қолданыстағы қаржылық есеп жүйесіне сәйкес келетін ашылымдар (Сілт: Пар. 19)

A120. Қолданыстағы қаржылық есеп жүйесіне сәйкес келетін қаржылық есептілікті көрсету елеулі мәселелерді адекватты түрде ашуды анықтайды. Қолданыстағы қаржылық есеп жүйесі бухгалтерлік бағалауға қатысты ашыламдарға кіруге рұқсат етеді немесе белгілейді, сонымен қоса кейбір кәсіпорындар қаржылық есептілік жазуларындағы қосымша ақпарат еркін ашады. Бұл ашылымдардың мысалдары:

• Қолданылған көретулер.

• Қолданылатын бағалау әдісі, кез-келген қолданыстағы модел.

• Бағалау әдісін таңдауға негіз.

• Өткен кезеңдегі бағалау әдісіндегі кез-келген өзгерістердің ықпалы.

• Белгісіздікті бағалау қайнар көздері мен зардаптары.

Мұндай ашулар қаржылық есептілікте мойындалған немесе ашылған бухгалтерлік бағалауды біліп қою кезінде қолданушыларға тән болады,

және жеткілікті тиісті аудиторлық дәлел ашылымдар қолданыстағы қаржылық есеп жүйесіне сәйкес келуі бойынша алынуы қажет.

A121. Кейбір жағдайда, қолданыстағы қаржылық есеп жүйесі белгісіздіктер жөнінде белгілі бір ашылымдарды талап етуі мүмкін. Мысал кейбір қаржылық есеп жүйесі келесіні белгілейді:

• Негізгі көретулер және активтер және міндеттеме сомасына елеулі түзетулерді әкелетін белгісіздікті бағалау жөніндегі басқа қайнар көздерін ашу. Кейбір талаптар «Белгісіздікті Бағалаудың Негізгі Қайнар Көздері» немесе «Сыншыл Бухгалтерлік Бағалау» секілді терминдерді пайдалану арқылы сипатталуы мүмкін.

• Ықтимал нәтижелер диапазонын ашып көрсету және диапазонды анықтауда қолданылатын қорытындыларды ашып көрсету.

•  Субъектінің қаржылық ұстанымы мен қызметі үшін әділ құн негізіндегі бухгалтерлік бағалау маңызына қарай ақпаратты ашып көрсету.

•  Сандық ашылымдар, мысалы, тәуекелге шалдыққыштығы және олардың туындауының себебі, тәуекелді басқару және тәуекелді өлшеуге арнап қолданылатын әдісі бойынша субъектінің мақсаты, саясаты мен шаралары, бұл сандық тұжырымдаманың өткен кезеңінен бастап енгізілген кез-келген өзгерістер.

•  Сандық ашылымдар, мысалы, субъектінің негізгі басшылығы қызметкерлеріне іштей беретін ақпарат негізінде субъект тәуекелге тап болған деңгейі, сонымен қоса кредит тәуекелі, төлемпаздық тәуекелі мен нарық тәуекелі.

Елеулі тәуекелді тудыратын бухгалтерлік бағалау үшін белгісіздік бағалаудың ашылу тәуекелі (Сілт: Пар. 20)

A122. Елеулі тәуекелді тудыратын бухгалтерлік бағалаумен байланысты, ашулар қолданыстағы қаржылық есеп жүйесіне сәйкес келетін жағдайда, аудитор бухгалтерлік бағалау үшін белгісіздікті бағалаудың ашылуы қарастырылатын жағдайлар мен фактілерге тән болмауы туралы қорытындыға келеді. Бухгалтерлік бағалаудың ықтимал нәтижелер диапазонының маңызына қарай арттырылған сайын, аудитор соншама белгісіздікті бағалаудың ашылуы барабарлығын бағалауы маңызын арттырады (A94 параграфтағы ақпаратқа қараңыз).

A123. Көбінесе, аудитор қаржылық есептілік жазуларында белгісіздікті бағалауға қатысты жағдайларды сүреттеуге итермелеу қолайлылығын қарастыруы мүмкін. 705 АХС³⁵² аудитор басшылық қаржылық есептіліктегі белгісіздікті ашуы барабар болмауына сенетіндігінің зардаптары бойынша нұсқау ұсынады.

Басшылықтың Ықтимал Жалған Сенімдерінің Көрсеткіштері (Сілт: Пар. 21)

A124. Аудит барысында аудитор басшылықтың ықтимал жалған сенімдері көрсетілуіне әкелуі мүмкін пікірлер мен шешімдер туралы ақпарат алуы мүмкін. Мұндай көрсеткіштер аудитордың тәуекелді бағалауы мен байланысты шаралардың тиісті қалғаны бойынша аудитор қорытындысына ықпал етуі мүмкін, және аудитор аудиттің қалдық зардаптарын қарастыруы керек. Атап айтқанда, олар аудитор тұтас алғанда қаржылық есептілік 700 АХС³⁵³ баяндағандай елеулі бұрмалаудан бос болуын анықтауына ықпал етеді.

A125.  Бухгалтерлік бағалауға басшылықтың ықтимал жалған сенімдерінің көрсеткіштеріне мысалдар:

• Бухгалтерлік бағалаудағы өзгерістер немесе әдістер, басшылық жағдайлардағы өзгерістер енгізілгені бойынша субъективтік пікір айтса.

• Олар бақыланатын нарық көретулеріне сәйкес келмесе, әділ құн негізіндегі бухгалтерлік бағалау бойынша субъектінің өз көрсетулерін пайдалану.

• Басшылықтың мақсатына қолайлы болатын нүктелі бағалауды беретін маңызына қарай көретулерді таңдау немесе жалпылау.

• Нүктелі бағалауды таңдау оптимизм немесе пессимизм бабын көрсетуі мүмкін.

Жазбаша Ұсыныстар (Сілт: Пар. 22)

A126. 580 АХС –ында³⁵⁴ жазбаша ұсынымдар қолдынылуы көрсетілген. Белгісіздікті бағалу сипатына, маңызына, деңгейіне қарай, қаржылық есептілікте мойындалған немесе ашылған бухгалтерлік бағалауға қатысты жазбаша ұсыныстар келесі ұсынымдарды қамтуы мүмкін:

• Өлшеу процесі тиістілігіне қарай ұсынымдар, сонымен қоса басшылық бухгалтерлік бағалауда қолданыстағы қаржылық есеп жүйесі аясына байланысты көретулер мен моделдер, және процестер қолданысына сәйкестігі.

• Көретулер басшылықтың субъектінің атынан бухгалтерлік, бағалау мен ашулар орын алса, басшылықтың белгілі бір іс-әрекет қолға алуға ниеті мен қабілетін тиісті түрде көрсету екеніне қатысты ұсынымдар.

• Бухгалтерлік бағалауға қатысты ашулар қолданыстағы қаржылық есеп жүйесіне сәйкес толық пен тиіс болады.

• Кейінгі жағдайлар бухгалтерлік бағалауды және қаржылық есептіліктегі ашуларды түзетуді талап етеді.

A127. Қаржылық есептілікте мойындалмаған немесе ашылмаған бухгалтерлік бағалау үшін ұсынымдардың сондай-ақ келесі мысалдары бар:

• Қолданыстағы қаржылық есеп жүйесі критерийлерін мойындауға немесе ашуға сәйкес келеді деп шешуіне басшылық қолданған негізінің тиістілігі (A114 параграфқа қараңыз).

• Әділ құн негізінде мойындалмаған немесе ашылмаған бухгалтерлік бағалау үшін субъектінің қолданыстағы қаржылық есеп жүйесінде баяндалған әділ құнды пайдалануға қатысты жорамалдан жеңіл шығу үшін басшылық қолданатын негізгі тиістілігі (A115 параграфқа қараңыз).

Құжаттама (Сілт: Пар. 23)

A128. Аудит барысында анықталған басшылықтың ықтимал жалған сенімдері көрсеткіштері жөніндегі құжаттама аудиторға аудитордың тәуекелді бағалау мен байланысты шаралары тиісті қалғанын қарастыруға, тұтас алғанда қаржылық есептілік елеулі бұрмалаудан бос боуын анықтауға жәрдемдеседі. Басшылықтың ықтимал жалған сенімдері көрсеткіштері туралы ақпарат алу үшін А125 параграфқа қараңыз.

(Сілт: Пар. A1)

Бұл қосымша мақсаты тек қолданыстағы қаржылық есеп жүйесіне сәйкес әділ құн өлшеу мен ашулар бойынша жалпы талқылауда қамтамасыз ету ғана.

1. Әр түрлі қаржылық есеп жүйелері қаржылық есептілік жөнінде әділ құн өлшеулер мен ашулардың көпшілігін талап етеді немесе олардың қолданылуына рұқсат етеді. Олар сондай-ақ активтерді және міндеттемелерді өлшеу немесе байланысты ашулар негізінде олар қамтамасыз ететін нұсқау деңгейі бойынша ерекшеленеді. Кейбір қаржылық есеп жүйелері нормативті нұсқау ұсынады, басқалар жалпы нұсқау ұсынады, ал кейбіреулердің нұсқауы мүлде жоқ. Қосымша ретінде, әділ құн бойынша белгілі бір салалық өлшеу және ашулар тәжірибесі орын алады.

2. Әділ құн анықтамалары қаржылық есеп жүйелері арасында ерекшеленуі мүмкін, немесе белгілі бір жүйе аясына қарай әр түрлі активтер, міндеттемелер немесе ашулар бойынша ерекшеленеді. Мысалы, Халықаралық Қаржы Еспетілігінің Стандарты (ХҚЕС) 39³⁵⁵ «актив өзгере алса болар сома, немесе біліктілігі бар, мүддесін көрсететін тараптар арасында тәуелсіз тараптар қол қойған келісім бойынша бөленген міндеттеме» ретінде әділ құнды белгілейді. Әділ құн тұжырымдамасында әдетте өткен немесе келешектегі күндеріне қарамастан ағымдағы әрекет қарастырылады. Атап айтқанда, әділ құнды өлшеу процесінің мақсаты әрекет пайда болар еді-ау өлшенген бағасын табу. Атап айтқанда, әр түрлі қаржылық есеп жүйелері «субъектіне тән құн», «пайдаланудағы құн» терминдері немесе бірдей терминдерді пайдаланады, бірақ бұл АХС-андағы әділ құн тұжырымдамасына жатады.

3. Қаржылық есеп жүйелері біраздан кейін өзгеше пайда болатын әділ құн өлшеудегі өзгерістерді анықтайды. Мысалы, белгілі бір қаржылық есеп жұйесіне сәйкес белгілі бір активтер немесе міндеттемелер әділ құнын өлшеудегі өзгерістердің тікелей субъектіде көрсетілуі тиіс, себебі мұндай өзгерістер басқа жүйесі сәйкес табыста көрсетіледі. Кейбір жағдайда әділ құны есептеу қажеттігін анықтау немесе оның қолданылуы тәсілін анықтауға белгілі бір активтер немесе міндеттемелер жөнінде іс-әрекет беталысын орындауға басшылықтың ниеті ықпал етеді.

4. Әр түрлі қаржылық есеп жүйелері белгілі бір әділ құнды өлшеулер мен ашуларды талап етуі мүмкін және оларды басқа-басқа деңгейлерде белгілеуі немесе оларға көз жеткізуге рұқсат етуі мүмкін. Қаржылық есеп жүйелердің мысалдары:

•  Өлшеуді белгілеу, қаржылық есептілікке енгізілген белгілі бір ақпаратты көрсету мен ашу талаптары немесе қосымша ақпарат ретінде ақпаратты көрсету талабы;

•  Субъектінің қалауынша немесе, белгілі бір критерийлер сәйкестіндірілсе, әділ құнды пайдалану арқылы белгілі бір өлшеулерге кіруге рұқсат еткізу;

•  Әділ құнды анықтау жөніндегі белгілі бір әдісті белгілеу, мысалы, тәуелсіз бағалау арқылы немесе дисконтталған ақшалай қозғалысын пайдаланудың белгілі бір жолдары арқылы;

•  Кейбір баламалы әдістер арасындағы әділ құнды анықтау әдісті таңдауға рұқсат ету (таңдама критерийлерін қаржылық есеп жүйесі қамтамасыз ете алады немесе ете алмайды); немесе

• Дәстүр немесе тәжіреби, мысалы салалық тәжіреби арқылы анық болатындарға қарамастан әділ құнды өлшеу немесе әділ құнды ашып көрсету бойынша нұсқаудың болмауы.

5.      Кейбір қаржылық есеп жүйелерінде әділ құнды өлшеулер немесе ашуларды талап етуге немесе рұқсат етуге алдын-ала шарт секілді активтер немесе міндеттемелер негізінде сенімді түрде өлшене алатынын анықтайды. Кейбір жағдайда, актив немесе міндеттеменің белсенді нарықта белгіленген нарық бағасы болмаса және сол туралы басқа әдістер анық түрде сәйкессіз немесе істен шыққан болса, бұл көрсетуді айналып кетуге болады. Кейбір қаржылық есеп жүйелері белгіленген бағалар мен белсенді нарықтарға негізіделген анық түрдегі «бақыланатын кіріспе мәліметтер» және нарық қатысушылары пайдаланатына қатысты көретулер бойынша субъектінің өз қорытындысын анықтайтын «бақыланбайтын кіріспе мәліметтерді» қарастыратын әділ құндардан бастап әділ құнды бағалауға қолданылуы үшін кіріспе мәліметтерді анықтайтын әділ құн иерархиясын белгілеуі мүмкін.

6.      Кейбір қаржылық есеп жүйелері бағалау жөніндегі ақпаратқа немесе белгілі бір актив немесе міндеттемеге бірегей болатын басқа көрсетулерге белгілі бір түзетулерді енгізуді талап етеді. Мысалы, инвестициялар меншігін есептеу бойынша бағаланған нарық бағасына түзетулер енгізілуі керек, мысалы сату бойынша бағаланған және жабылған шығындарға түзетулер, меншік күйі мен орналасуына және басқа мәселелерге қатысты түзетулер. Егер белгілі бір актив жөніндегі нарық белсенді нарық болып табылса, шығарылған баға кесулер әділ құнды анағұрлым тиісті өлшеуге келу үшін түзетілуі немесе өзгертілуі ықтимал. Мысалы, нарықтық белгіленген бағалар әділ құнды көрсетпеуі мүмкін, егер нарықтың жиі емес белсенділігі болмаса, нарық дұрыстап әзірленбесе, немесе баптар аз сандары сатуға арналған баптар жалпы санына қарай сатылса. Атап айтқанда, мұндай нарық бағасы сондай түзетулер немесе өзгертулерді енгізу үшін қажетті болып саналады. Нарықтық ақпарат баламалы қайнар көздері түзетулер немесе

өзгертулерді енгізу үшін қажетті болуы мүмкін. Соған сәйкес, кейбір жағдайларда, қол қойылған қосымша келісім (мысалы, қосымша келісім қарыз инвестицияларына арналған) әділ құн немесе актив немесе міндеттеме ықтимал бұрмалануын анықтауға қажетті болуы мүмкін.

7.     Көпшілікті қаржылық есеп жүйелерінде әділ құнды өлшеу тұжырымдамасы субъект тоқтаусыз өз қызметін оның әрекеттері шкаласын елеулі жасыру, болдырмауға немесе теріс шарттар бойынша әрекет қолға алуға ниеті немесе керектігінсіз жалғастырады деп көрсету бар болады. Осыған орай, мұндай жағдайда, әділ құн субъект мәжбүр әрекет, мәжбүр жойдыру немесе аса төмен бағаларда сатуға қатысты алатын немесе төлетін болар сома болып саналмайды. Екінші жағынан, жалпы экономикалық жағдайлар немесе белгілі бір салдарға тән экономикалық жағдайлар нарық төлемпаздығы болмауына әкелуі мүмкін, ықтимал елеулі түрде төмендетілген бағалар жөнінде болжануы тиіс әділ құнды талап етеді. Субъект алайда өз активтер мен міндеттемелерінің әділ құнын анықтау кезінде өз ағымдағы экономикалық немесе операциялық жағдайларды қарастыруы керек болуы мүмкін, егер аз қаржылық есеп жүйесі белгілесе, және мұндай жүйе олардың қолданылуы тәсілін белгілемеуі мүмкін. Мысалы, басшылықтың өзіне тән бизнес-мақсатқа сәйкес келу үшін қарқынды негізінде активтер басқару жөніндегі жоспары актив әділ құнын анықтауға тән болуы мүмкін.

Әділ құнды өлшеу басымдылығы

8.  Әділ құн негізіндегі өлшеулер мен ашулар қаржылық есептілікте басым бола бастайды. Әділ құн пайда болады немесе бірнеше жолдар арқылы қаржылық есептілікті анықтауға, сонымен қоса әділ құн негізіндегі өлшеуге ықпал етеді. Мысалы:

• Белгілі бір активтер немесе міндеттемелер, мысалы нарықта сатып алынатын бағалы қағаздар немесе қаржылық құралға сәйкес міндетін қарастыру жөніндегі кезеңін «нарыққа байлаулы».

•  Меншікті капитал белгілі бір құрамдас бөлімдері, мысалы, иеленуші шығарушының қарапайым бағалы қағаздарына конверсиялайтын құнды қағаз секілді белгілі бір қаржылық құралдарды мойындау, растау, ашуды есептеу жағдайында.

• Бизнес-комбинацияда сатып алынған белгілі бір активтер немесе міндеттемелер. Мысалы, бизнес-комбинация түріндегі субъект сатып алынуынан туындайтын гудвил бастапқы анықталуы әдетте сатып алынған материалдық емес активтер мен міндеттемерерді әділ құн негізінде өлшеуге негізделеді.

•  Бір мезгіл негізі бойынша әділ құнға бейімдендірілген белгілі бір активтер немесе міндеттемелер. Кейбір қаржылық есеп жүйелері актив бұрмалануын анықтау бір бөлігі ретінде актив немесе актив тобына бейімдендірілуді санау үшін әділ құнды өлшеуді талап етеді. Мысалы, белгіленген жұмыс істейтін субъект немесе есеп беруші

бөлімшенің әділ құны негізіндегі бизнес-комбинацияда сатып алынған гудвилды бұрмалау тесттері орын алады. Олардың құны құжатталған гудвилды салыстыру үшін гудфилды алу мақсатымен субъект немесе бөлімшенің активтер мен міндеттемелер топтары арасында біркелкі түрде таратылады.

• Активтер мен міндеттемелердің біріктірілуі. Кейбір жағдайда актив немесе міндеттеме класын немесе тобын өлшеу сол сияқты класы немесе тобы бойынша жекелеген автиктер немесе міндеттемелердің кейбіреулерінің әділ құнын біріктіруді талап етеді. Мысалы, субъектінің қолданыстағы қаржылық есеп жүйесіне сәйкес диверсификацияланған қарыз жиынтығын өлшеу тұжырымдамалықты құрастыратын қарыз кейбір жиынтығы әділ құнын анықтау негізінде анықталады.

• Қаржылық есептілік жазуларындағы ашып көрсетілген ақпарат немесе қосымша ақпарат көрсетілген, бірақ қаржылық есептілікте мойындалмаған ақпарат.

550 АУДИТТІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТЫ

Байланысқан Жақтар

(Қаржылық есептілік аудиттеріне қатысты 2009 жылдың 15 желтоқсанынан немесе сол күннен кейін басталатын кезеңдерде күшіне енеді)

Параграф

Бұл АХС ауқымы .........................................................................................................1

Байланысқан жақтар Қатынастары мен Әрекеттерінің Сипаты..............................2

Аудитордың Жауапкершілігі ..................................................................................3-7

Күшіне Ену Күні ..........................................................................................................8