Билет №18 Аңырақай шайқасы
Билет 25 1.Əбілхайыр хан мемлекеті (1428-68ж)
жүктеу/скачать 0.78 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.Сұлтан Кенесары Қасымұлы бастаған қазақтардың ұлт-азаттық
| Билет 25
1.Əбілхайыр хан мемлекеті (1428-68ж) 1428 жылы ақсүйек, шонжарлар 17 жастағы Əбілхайырды хан етіп сайлады. Хандық Өзбек ұлысы, Өзбек хандығы, Шайбани ұлысы, Əбілхайыр ұлысы деп аталды. Ұлыстың алып жатқан жері мен халқының көпшілігі қыпшақтар болғандықтан, оны Қыпшақ хандығы деп те атаған. Əбілхайыр хандығы батысында Жайық, шығысында Балқаш, оңтүстігінде Арал мен Сырдарияның төменгі ағысы, солтүстігінде Тобыл, Ертіс өзендерінің орта саласы аралығын алып жатты. Рузбихан дерегі бойынша, Əбілхайыр хандығы негізгі үш халықтан – шайбанилерден, қарақалпақтардан жəне қазақтардан тұрған. 1431 жылы Екіретүп деген жердегі Тоқа Темір ұрпақтарымен болған шайқаста Əбілхайыр жеңіске жетті. Кейін Орда-Базарды бағындырып, өзінің орталығы етті. Оған дейін астана Тура қаласы болған. 1446 жылы Əбілхайыр хан Атбасар маңында Мұстафа ханды тас-талқан етті. Бұл жеңістен кейін Сығанақ, Аркөк, Созақ, Аққорған, Үзкент қалаларын басып алды. Cығанақ қаласын өзінің орталығы етті. 1446 жылы Самарқанды алды. 1456-1457 жылдары Əбілхайыр хан Сығанақ қаласы түбінде Үз-Темір бастаған ойраттардан жеңіліп қалды. Ол 1468 жылы Моғолстанға қарсы жорыққа шығады. Жорық кезінде Аққыстау деген жерде қайтыс болды. Қазақ хандығының құрылуымен Əбілхайыр ұрпақтары Шығыс Дешті Қыпшақ жерінде билік жүргізу құқығынан айырылды. 2.Сұлтан Кенесары Қасымұлы бастаған қазақтардың ұлт-азаттық қозғалысы (1837-1847): қозғаушы күштері, барысы, негізгі кезеңдері жəне жеңіліс себептері. Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс (1837-1847 жылдар аралығы) — қазақтардың патша үкіметіне қарсы барынша бұқаралық жəне ұзаққа созылған көтерілістерінің бірі болды.Көтерілістің себебі:Кіші жүз бен Орта жүздегі хан билігінің жойылуы сұлтандардың , билердің жəне батырлардың едəуір бөлігінің наразылығын туғызды, патша үкіметі қазақ халқының ежелден келе жатқан дəстүрлі жерлерін əскери бекіністер салу үшін жаппай тартып ала бастады ,бұрын Ресейге ешқандай алым-салық төлеп көрмеген қазақтарға ендігі жерде жасақ, түтін салығы, жол салығы сияқты алым-салық түрлері көбейе түсті, қазақ өз жерін өзі жалға алып , пайдаланатын күй кеше бастады,патша үкіметінің əскери отрядтары қазақ ауылдарына шабуыл жасап , күн көрсетпеді. Осының бəрі байырғы жергілікті халықты (номадтарды) қатты күйзеліске ұшыратты, олардың күн көрісін қиындатып жіберді. Көтерілістің басты мақсаты қазақтардың патша үкіметі тартып алған ежелгі жерлерін өздеріне қайтарып алу , округтерді тарату, отаршылар енгізген алым-салықтарды жою еді. Көтерілістің қозғаушы күші қатардағы қарапайым көшпелілер , сондай-ақ старшындар мен би, батырлар, тіпті сұлтандар да болды. Көтерісшілердің қалың қолына үш жүздің атақты батырлары жетекшілік етті. Көтеріліске қатысушылар негізінен қазақ халқы еді. Бірақ олардың арасында орыстар мен башқұрт , өзбек, қарақалпақ, түрікмен, тіпті поляктар жəне басқа халық өкілдері де болды. Олардың кейбіреулері ханның ерекше сенімі мен құрметіне ие болып , жоғары лауазымды қызметтер атқарды. Мəселен, Кенесарының өзінің хатшысы бұрынғы орыс солдаты болды. Наурызбай сұлтанның атқосшысы да Николай Губин есімді орыс еді. Кенесары ханның соңғы шайқасы қырғыздардың Кекілік-Сеңгір деген жерінде болады. Қырғыз манаптарымен Вишневскийдің отряды жəне Қоқан хандығының əскері «Алмалы сай» шатқалында Кенесарының сарбаздарын үш жақтан қоршауға алады. Өздерінен бірнеше есе күші көп жаумен болған шайқаста Кенесары хан 32 қазақ сұлтанымен бірге тұтқынға түседі. Наурызбай батыр қаза табады. Қырғыздардың қолына тұтқынға түсіп қалған Кенесары ханды патша тарапынан сыйлықтар алған қырғыз манаптары өлтіреді. Көтерілістің жеңілу себептері:• Қазақ феодалдарының біразы Кенесарыны қолдамады;• Қазақ халқы арасында рулық алауыздық пен руға бөліну болды ;• Ресей билеушілерінен жеңілдіктер алған ақсүйектердің бір бөлігі орталықтанған феодалдық мемлекет құруға мүдделі болмады;• Көтерілісті қолдамаған ауылдарға Кенесары аса қатты жаза қолданды;• Қазақтар қырғыздармен , қоқандықтармен болған шайқастарда Кенесарыны қолдамады.• Бұхар, Қоқан феодалдарымен соғысып, күшін сарқыған Кенесары қолы Ресейге қарсы тұра алмады. жүктеу/скачать 0.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|