Білім алушыларды тәрбиелеуде қҰндылықҚа бағытталған тәсілді жүзеге асыру бағдарламасы

402 
негізгі әлеуметтік функцияларды орындауға, қоғамдық – қайта құру қызметіне 
дайын бола алатын, яғни Қазақстанның толыққанды азаматы бола алатын 
тұлғаның қалыптасуы – бұл міндет қазіргі қазақстандық мектептің алдында тұр. 
Қазақстанның қазіргі кезеңдегі дамуының стратегиялық векторы 
азаматтық қоғамды, құқықтық мемлекетті қалыптастыру болып табылады, 
оның жұмыс істеуінің басты шарты ортақ мақсаттар, мүдделер, құндылықтар 
үшін қоғамның басқа күштерімен сындарлы өзара іс-қимыл жасай алатын, 
сондай-ақ өзінің жеке мүдделерін және оларға құқықтық нормаларда 
көрсетілген ортақ игілікке қол жеткізу тәсілдерін бағындыруға дайын 
адамдардың болуы [37]. 
Оқушылардың құқықтық санасын, азаматтығын қалыптастырудың 
мазмұны адамның өмір сүру процесінде пайда болатын әртүрлі қатынастардың 
реттелген жиынтығы – рухани, саяси, моральдық, экономикалық, құқықтық, 
Еңбек және басқа да көптеген салалар ретінде анықталады. Бұл қатынастарда 
адам бір уақытта білім алушылардың азаматтық тәрбиесі мен кәсіптік 
бағдарының мазмұнын құрайтын және ашатын бірқатар жеке және әлеуметтік 
маңызды қасиеттерді дамытады және қалыптастырады.
Азаматтық тұлғаның интегративті сапасы ретінде адамның өмір бойы 
дамитыны белгілі. Бұл қасиеттерді дамытуда әртүрлі әлеуметтік институттар 
маңызды рөл атқарады: отбасы, мектепке дейінгі және жалпы білім беру 
ұйымдары, кәсіптік білім беру ұйымдары, қоғамдық ұйымдар, бұқаралық 
ақпарат құралдары және т.б. 
Мектептегі азаматтық-құқықтық білім беру жүйесінде жүзеге 
асырылатын Қазақстан азаматтарының әлеуметтік-белсенді оқушыларын 
қалыптастыру орта кәсіптік білім берудің елдегі және әлемдегі әлеуметтік-
экономикалық және рухани өзгерістермен тығыз өзара байланысын қамтамасыз 
ете отырып, білім алушылардың бойында азаматтықты, адам құқықтары мен 
бостандықтарын құрметтеуді, қоршаған табиғатқа, Отанға, отбасына, 
патриоттық және ұлттық сана-сезімге тәрбиелеу мен дамытудың маңызды 
бағыты болып табылады. 
Құқықтық мәдениетті қалыптастыру проблемасы өзекті болып қалуда, 
өйткені жеке құқықтық мәдениеттің тұтас тұжырымдамасы жоқ, ал «Құқық 
негіздері», «Өзін-өзі тану», «Қазақстан тарихы» және «Дүниежүзі тарихы» 
пәндерін жүргізетін мұғалімдер құқық негіздері бойынша материалды 
зерделеуге бөлінген уақыт ішінде толық көлемде қазіргі құқықтық кеңістікте 
проблемасыз бағдарланатын тұлғаны қалыптастыра алмайды. «Құқық 
негіздері» тақырыбында құқықтық тәрбиенің құқықтық аспектісі көбірек 
қарастырылады, бұл, әрине, жеке тұлғаны қалыптастыруда маңызды, алайда 
құқықтық сана, құқықтық мәдениет ұғымдары терең мағынаға ие. 
Сондықтан оқу процесінде оқушылардың құқықтық мәдениетін 
қалыптастырудың тиімділігін арттыру педагогикалық жағдайлар кешенімен 
қамтамасыз етілуі керек: 
- жоғары сынып оқушыларының құндылық – құқықтық бағдарларын 
қалыптастыру; 

403 
- құқықтық сипаттағы проблемалық оқыту негізінде тәрбиелеу ортасын 
құру; 
- құқықтық функцияларды өзектендіруге бағытталған оқытудың белсенді 
әдістерін қолдана отырып, оқу қызметіне мақсатты қосу [38]. 
Жоғары сынып оқушыларының құқықтық мәдениетін тиімді 
қалыптастырудың педагогикалық жағдайларының кешенін әзірлеу кезінде білім 
берудің гуманистік қағидаттары мен қазіргі қоғамдарға және мектеп 
түлектеріне қойылатын талаптарды; мәдениеттану мен тұлғаға бағытталған 
тәсілдердің жетекші идеяларын; құқықтық мәдениеттің мәнін, елдің болашақ 
және толыққанды азаматтарының құқықтық санасын ескеру қажет. 
Бірінші шарт – құндылық – құқықтық бағдарларды қалыптастыру, 
проблемалық оқыту негізінде білім беру ортасын құру кезінде қол жеткізуге 
болады және тек құқықтық білім алуға ғана емес, сонымен бірге заң 
талаптарының мәнін түсінуге, мемлекетте болып жатқан процестер мен 
құбылыстар арасындағы талаптардың байланысын көруге мүмкіндік береді; 
қоғам құндылықтарының иерархиясындағы заңның орнын білу керек. 
Құндылық бағдарлары әлеуметтік тәжірибені игеру кезінде қалыптасады 
және адамның мақсаттары, мұраттары, сенімдері, мүдделері және басқа да 
көріністері үшін анықталады. Құндылық бағдарларының жүйесі жеке тұлғаның 
бағдарлануының мазмұндық жағын құрайды және оның шындыққа 
қатынасының ішкі негізін білдіреді. 
Екінші педагогикалық шарт құқықтық мәдениеттің когнитивті 
(интеллектуалдық) компоненті – құқықтық сананы қалыптастыруға 
бағытталған.
Үшінші педагогикалық жағдайға қатысты мыналарды есте ұстаған жөн. 
Білім беру жүйесін реформалауға қарай түлектерді даярлау сапасын арттыруға 
қабілетті шараларды іздестіру кеңейтіледі, осының барлығы оқу процесіне 
оқытудың белсенді әдістерін енгізуді талап етеді. Қазіргі заманғы 
инновациялық технологиялардың бір бөлігі бола отырып, оқытудың белсенді 
әдістері білім алушыларға жеке тұлға ретінде ашылуға мүмкіндік береді және 
жеке тұлғаның адамгершілік және прагматикалық қасиеттерін үйлестіруге 
ықпал ететін зерттелетін құқықтық материалды игеру мен практикалық 
игерудің тиімділігін арттырудың маңызды факторы болып табылады [39]. 
Оқытудың белсенді әдістерінің көмегімен нақты өмірлік жағдайда заңның 
ережелерін барабар қолдану дағдылары мен біліктері дамиды, құқықтық 
талаптарды сақтау әдетін дамытады; дұрыс (заңды) мінез-құлықты таңдауға 
көмектеседі; өз құқықтарын, мүдделерін қорғау, әлеуметтік-құқықтық 
белсенділік көрсету біліктері мен дағдыларын қалыптастырады, яғни құқықтық 
мәдениеттің реттеуші компонентінің өлшемдеріне сәйкес келетін заңды 
сипаттамалардың анықталған нәтижелері. 
Оқыту әдістері ретінде сабақтарда келесі әдістерді қолдануға болады: 
- материалды проблемалық баяндау әдістері; 
- тақырыптық пікірталас; 
- заң шығару әдісі; 
- жеке практикум; 

404 
- ойын; 
- құқықтық жағдайларды талдау және модельдеу. 
Демек, құқықтық мәдениетті қалыптастырудың бүкіл процесін біз 
құқықтық мәдениет компоненттерінің өзара байланысындағы тұтас жүйе және 
педагогикалық жағдайлар кешенін енгізу ретінде қарастырамыз. 
Ұсынылып отырған модель құқықтық мәдениеттің даму деңгейін 
көрсетіп қана қоймай, жастардың құқықтық әлеуметтенуін мақсатты түрде іске 
асыратын білім беру ұйымдары үшін негізгі стратегиялық міндеттерді 
қалыптастырады. 
Жастарды құқықтық тәрбиелеудің міндеті – әр жас адамның құқықтық 
нормалардың негізгі принциптері мен бағытын игеруі, дұрыс құқықтық 
бағдарлауды дамыту, заңнама негіздерін біліп қана қоймай, сонымен қатар жеке 
сенімге, қажеттілік пен заңға деген әдетке айналатын заңға терең құрмет 
қалыптастыру. 
Жоғары сынып оқушыларының құқықтық тәрбиесі олардың құқықтық 
санасының қалыптасуын қисынды және іс жүзінде аяқтап, қоғамдық өмірге 
және өндірістік қызметке толық қатысуға дайын болуы керек. Бұл кезең еңбек, 
отбасылық қатынастар саласына қосылумен, дүниетанымның, мінездің, 
әдеттердің, 
нанымдардың 
қалыптасуының 
аяқталуымен 
байланысты. 
Жастардың даму процесінің қарама-қайшылығы мен күрделілігі туралы 
ұмытпау керек, егер шамадан тыс қорғаншылық бірдей қауіпті болса және 
әкімшілік шараларға деген құштарлық мінез-құлықтағы жағымсыз және 
нигилистік белгілердің дамуына әкеліп соқтырса, санада жалған ұғымдар мен 
идеяларды тудырады. 
Конституция, азаматтық және Еңбек кодекстері сияқты Қазақстанның ең 
негізгі заңнамалық құжаттарының құқықтық нормалары мен заңдарын 
жастардың жаппай білуі білім алушы жастарға қазақстандық азаматтардың 
құқықтары, бостандықтары мен міндеттері деп аталатын қағидаттар мен 
нормаларға сәйкес басқа адамдармен және мемлекетпен өзара іс-қимыл жасауға 
мүмкіндік береді. 
Құқықтық тәрбие жастарға өздерінің заңнамалық бастамаларымен заң 
шығару процестеріне белсенді қатысуға мүмкіндік беретіні де маңызды. 
Жаһандық әлеуметтік өзгерістер жағдайында жастар технологиялық және 
әлеуметтік салалардағы инновациялық құбылыстарды ескере отырып, заңнама 
құруға бағытталған. Сонымен қатар, құқықтық сауаттылық жастарды 
қолданыстағы ақпараттық ағымдарға бағыттайды және оған азаматтық 
таңдаудың дұрыс бағытын айтады. 
Жоғары сынып оқушыларының көз алдында қазақстандық құқықтың 
«имиджін» жақсарту үшін құқықтық мәдениетті қалыптастыру үшін өзекті 
және маңызды тақырыптар көтерілетін интеграцияланған сабақтар өткізу 
ұсынылады, мысалы, «Адам құқықтары: ХХІ ғасырдағы трансформация», 
«әдет-ғұрып, қазақ құқығының негізі және қазіргі Қазақстандағы құқықтық 

жүктеу/скачать 5.22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: