Д. Н. Аяганов., доктор PhD, доцент
ЖҮРЕК ҚАН ТАМЫР ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
жүктеу/скачать 6.23 Mb.
|
| 8.4. ЖҮРЕК ҚАН ТАМЫР ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Эмбрион жүрегінің қалыптасуы құрсақ ішілік дамудың 2-ші аптасынан басталады. Ұрықтың қан айналымы, ең алдымен, туылғанға дейін ұрықтың денесіне плацента және кіндік тамыр деп аталатын оттегі енуімен байланысты. Кіндік тамыр екі тамырға бөлінеді, біреуі бауырды тамақтандырады, екіншісі төменгі вена қақпасымен байланысады. Нәтижесінде төменгі вена қақпасымен қанның, яғни оттегінің, бауыр арқылы өтетін және метаболизм өнімдері бар қанның араласуы жүреді. Төменгі вена қақпасы арқылы қан оң жақ атриумға енеді. Содан кейін қан оң қарыншаға өтіп, содан кейін өкпе артериясына түседі, қанның аз бөлігі өкпеге, ал көп бөлігі боталл өзегі арқылы аортаға түседі. Артерияны аортамен біріктіретін боталл өзегінің болуы ұрықтың қан айналымындағы екінші ерекше ерекшелік болып табылады. Өкпе артериясы мен аортаның қосылуы нәтижесінде жүректің екі қарыншасы қанды қан айналымының үлкен шеңберіне жібереді. Метаболизм өнімдері бар қан ана ағзасына кіндік артериялары мен плацента арқылы қайтарылады. Осылайша, ұрықтың ағзасындағы аралас қан айналымы, оның аналық қанайналым жүйесімен байланысы және боталл каналының болуы ұрықтың қан айналымының негізгі белгілері болып табылады. Жаңа туылған нәрестеде ана денесімен байланыс тоқтайды және боталл түтігі функционалды маңыздылығын жоғалтады және көп ұзамай дәнекер тінімен толып кетеді. Балаларда салыстырмалы жүрек массасы және қан тамырларының жалпы люмені ересектерге қарағанда үлкен, бұл қан айналымын айтарлықтай жеңілдетеді. Жүректің өсуі дененің жалпы өсуімен тығыз байланысты. Жүректің ең қарқынды өсуі дамудың алғашқы жылдарында және жасөспірім кезеңінің соңында байқалады. Кеудедегі жүректің пішіні мен орналасуы да өзгереді. Жаңа туылған нәрестелерде жүрек сфералық және ересек адамға қарағанда әлдеқайда жоғары орналасқан. Бұл айырмашылықтар тек 10 жаста ғана қалыптасады. 4-11 жастағы балалардың минуттық қан мөлшері ересектерге қарағанда шамамен екі есе аз. Жүректің ең үлкен мөлшері мен жүрек бұлшықетінің әлсіздігін қанның аз жүйелік (соққы) мөлшері анықтайды, ал жоғары серпімділік пен қан тамырларының кең жарығымен бірге қан қысымының төмен деңгейі анықталады. Балалар мен жасөспірімдердің жүрек - қантамыр жүйесіндегі функционалдық айырмашылықтар 12 жасқа дейін сақталады. Балалардың жүрек ырғағының жиілігі ересектерге қарағанда жоғары (жаңа туған нәрестелерде минутына 120-150 рет, мектеп оқушыларына дейін 100 рет, кіші мектеп оқушыларында минутына шамамен 90 рет). Балалардағы жүрек соғу жиілігі сыртқы әсерлерге көбірек ұшырайды: жаттығулар, эмоционалды стресс және т.б. жасы ұлғайған сайын қанның минуттық көлемі артады, бұл жүректің физикалық белсенділікке бейімделу қабілетін қамтамасыз етеді. Жыныстық жетілу кезеңінде жүрек мөлшерінің қан тамырларының диаметріне сәйкес келмеуі байқалады. Жүректің тез өсуімен қан тамырлары баяу өседі, олардың диаметрі жеткілікті кең емес, сондықтан жасөспірімнің жүрегі тар тамырлар арқылы қанды итеріп, қосымша жүктеме алады. Дәл сол себепті жасөспірімде жүрек бұлшықетінің уақытша бұзылуы, шаршағыштық, жеңіл тыныс, жүрек аймағында ыңғайсыздық болуы мүмкін. Жасөспірімнің жүрек-тамыр жүйесінің тағы бір ерекшелігі-жасөспірімнің жүрегі өте тез өседі, ал жүректің жұмысын реттейтін жүйке аппаратының дамуы оған уақыт жоқ. Нәтижесінде субгенерацияларда кейде жүрек соғысы, жүрек ырғағы дұрыс емес және т. б. байқалады.- өзгерістер уақытша болып табылады және аурудың нәтижесінде емес, өсу мен даму ерекшелігіне байланысты пайда болады. Мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасында қан мөлшері мен құрамы бойынша ересек организмнен алынады. Мектеп жасына дейінгі балалардағы қан мөлшері дене салмағына қатысты едәуір көп (4 жаста – дене салмағының 11%, 6-7 жаста – 10 %), бастауыш мектеп жасындағы ересектер деңгейіне жақындады (11 жаста – 8 %, ересектерде – 5-8 %). Балалар есейген сайын олардың қанында эритроциттер мен гемоглобин саны артады, ал лейкоциттер саны азаяды. Мектеп жасына дейінгі балаларда лейкоциттердің құрамында лимфоциттер салыстырмалы түрде көп, бірақ нейтрофилдер аз, нәтижесінде фагоцитарлық функция төмендейді және жұқпалы ауруларға жоғары сезімталдық байқалады. Нейтрофилдердің саны артады, ал лимфоциттер жыныстық жетілу кезеңінде ересек деңгейге дейін төмендейді. Тромбоциттер саны жасына қарай өзгермейді. Жүректің қалыпты дамуы және оның қызметі үшін жүректің қалыпты жұмыс қарқынын бұзатын шамадан тыс физикалық және психикалық күйзелістерді жою, сонымен қатар ұтымды және физикалық жаттығулар арқылы оның жаттығуын қамтамасыз ету өте маңызды. жүктеу/скачать 6.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|