Д. Н. Аяганов., доктор PhD, доцент
ТЫНЫС АЛУ ЖӘНЕ ДАУЫС АППАРАТЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
жүктеу/скачать 6.23 Mb.
|
| 8.5. ТЫНЫС АЛУ ЖӘНЕ ДАУЫС АППАРАТЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Тыныс алу жүйесі иіс сезу, дауыс қалыптастыру және сөйлеу сияқты функциялармен байланысты, тыныс алу жүйесі организм мен қоршаған орта арасында газ алмасуды қамтамасыз етеді. Тыныс алу жүйесі өкпе мен ауа жолдарынан тұрады (мұрын қуысы, назофаринс, көмей, трахея, бронх). Ауа жолдары мұрын қуысынан басталады. Мұрын қуысының пайда болуына сүйектер мен шеміршектер қатысады, олардан мұрын қаңқасы да тұрады. Мұрын қуысының шырышты қабығының көп бөлігі шырышты бездері орналасқан көп қатарлы, атриальды цилиндр тәрізді эпители - ЭМ-мен жабылған, ал оның аз бөлігінде иісті жасушалар бар. Шырышты бездер микробтарды кешіктіретін және бейтараптандыратын шырышты шығарады. Эпителийдің цилиясының қозғалуына байланысты деммен жұтылған ауамен шаң шығарылады. Мұрын қуысы мұрын септумымен жартысына бөлінеді. Әр жартысында үш мұрын қабығы бар – жоғарғы, ортаңғы және төменгі. Олар үш мұрын жолын құрайды: жоғарғы - жоғарғы қабықтың астында, ортаңғы – ортаңғы қабықтың астында және төменгі – төменгі қабық пен мұрын қуысының түбінде. Ингаляциялық ауа мұрын арқылы өтеді және мұрын қуысының әр жартысының мұрын жолдарымен жүргеннен кейін, екі артқы тесік - хоана арқылы мұрын қуысына шығады. Мұрын жолдарында ауа ылғалданады және жылынады. Мұрын қуысынан ауа назофаринске, содан кейін көмейге енеді. Назофаринс жұтқыншақтың жоғарғы бөлігімен көрінеді, ол мұрын қуысынан сублингвальды сүйекке бекітілген көмейге ауа өткізеді. Көмейде байламдармен байланысқан үш жұпталмаған және үш жұптасқан шеміршектен тұратын шұңқыр пайда болады. Шырышты қатпарлар ларингиальды шеміршектердің арасында орналасқан-вокальды сымдар, ал олардың арасындағы қашықтық вокальды алшақтық деп аталады. Арасындағы дәрежесімен керу дауыс байламдарының және қысыммен ауаны өкпе белгіленеді белгілі бір қатынасы: қарағанда күштірек ұштасады байламы, күшті ауыр салмақ салынып отырмағанын айтамын оларға выходящий оңай ауа. Бұл реттеу жүзеге асырылады мышцами көмей мен үшін маңызы бар білім беру дыбыстар. Жұтылған кезде, көмейге кіру эпиглотит жабылады. Тани тауларының шырышты қабаты көп қатарлы эпителиймен, ал дауыстық сымдар көп қабатты жалпақ эпителиймен жабылған. Көмей трахеяға өтеді, ол ересек адамда ұзындығы 11-13 см және дәнекер тінінің мембраналарымен байланысқан 15-20 жартылай гиалинді шеміршектен тұрады. Шеміршек артқы жағынан жабылмаған, сондықтан трахеяның артында орналасқан өңеш жұтылған кезде оның люменіне енуі мүмкін. Трахеяның шырышты қабаты көп қатарлы мерцитальды эпителиймен жабылған, оның цилиясы жұтқыншаққа қарай бездер шығаратын сұйықтық ағынын жасайды; ол ауадан шыққан шаң бөлшектерін алып тастайды. Трахея екі негізгі бронхқа, оң және сол жаққа бөлінеді, олардың әрқайсысы өкпе қақпасына кіреді және кіші бронхтарға бөлінуді жалғастырады. Өкпедегі ең кішкентай бронхтар бронхиолалар деп аталады. Әрбір бронхиола өкпе лобуласына енеді (өкпенің лобулалары жүздеген лобулалардан тұрады). Лобуладағы бронхиола 12-18 конустық бронхиолаларға бөлінеді, олар өз кезегінде альвеолярлы бронхиолаларға бөлінеді. Және, ақыр соңында, альвеолярные бронхиолы разветвляются арналған альвеолярные жолдарын, жай - ық бірі альвеола – өкпе көпіршіктері. Альвеолалар капиллярларды тығыз орайды. Қабырғалары арқылы альвеола мен капиллярларды жасалады газообмен. Альвеолалар өкпені құрайтын губка массасын құрайды. Сыртқы жағынан, өкпе ауа өткізбейтін серозды қабықпен немесе висце-ральды плеврамен жабылған, ол кеуде қуысының ішінен жабылған плевраға өтеді – париетальды немесе париетальды, плевра. Тыныс алу және дем шығару актісінде белсенді рөл тыныс алу бұлшықеттеріне жатады. Тыныс алу бұлшықеттерінің парапетінде тыныс алу мүмкін болмайды, дегенмен тыныс алу мүшелері әсер етпейді. Тыныс алу кезінде сыртқы интеркостальды бұлшықеттер мен диафрагма жиырылады. Интеркостальды бұлшықеттер қабырғаларды көтеріп, оларды бірнеше жағына шығарады, ал кеуде қуысының көлемі артады. Диафрагманың жиырылуымен оның күмбезі тегістеледі, бұл сонымен қатар кеуде көлемінің ұлғаюына әкеледі. Кеуде және мойынның басқа бұлшықеттері терең тыныс алуға қатысады. Кеуде қуысында өкпе пассивті болып табылады және дем шығару және дем шығару кезінде оның қозғалмалы қабырғаларының артында жүреді, яғни созылады. Созылған өкпеде қысым атмосферадан төмен болады, соның арқасында атмо - сфералық ауа тыныс алу жолдары арқылы өкпеге түседі. Тыныс алу кезінде кеуде қуысының көлемі неғұрлым көп болса, өкпе соғұрлым созылып, тыныс алу соғұрлым терең болады. Тыныс алу бұлшықеттері босаңсыған кезде қабырғалар бастапқы қалыпқа түседі, диафрагманың күмбезі көтеріледі, кеуде және өкпе көлемі азаяды және ауа сыртқа шығарылады. Іштің бұлшықеттері, ішкі интеркостальды және басқа бұлшықеттер терең дем шығаруға қатысады. Тыныс алу кезінде кеуде қуысының көлемінің өзгеру бағытына байланысты тыныс алудың үш түрі бөлінеді: кеуде, іш, диафрагматикалық. жүктеу/скачать 6.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|