Диплом мазмұны кіріспе 3 Салық ұғымы және оның әлеуметтік-экономикалық мәні 4

5. Корпорациялық табыс салығы

Корпорациялық табыс салығын салу механизм! заңи түлгалар салықты есептеу, төлеу тортібін, алу шарттарын, жецілдіктер мен санкцияларды, төлеууақытын айқындайды.

Негізгі шектерде бүл механизм заңнамага сәйкес мынаған са-яды. Салықты табыс алатын заңи түлгалар, резиденттер мен бей-

227 резиденттер, соның ішінде кәсіпкерлік қызметтен алатын табыс-тары бойынша коммерциялық емес үйымдар да, бюджет үйымда-ры да төлейді.

Корпорациялық табыс салығын салу үлкейтілген (ірілен-дірілген) түрде
3 сызбада келтілрілген.

3 сызба. Корпорациялық табыс салығын есептеу және өндіріп алу

Мыналар — салық салынатын табыс, төлем көзінен салық салынатын табыс және Қазақстан Республикасында қызметін түрақ-ты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидент-заңи түлғаның таза табысы корпорациялық табыс салығы салынатын объектілер болып табылады.

Салық салынатын табыс жылдық жиынтық табыс пен Салық кодексіне сәйкес жасалған түзетулерді ескере отырып, заңнамалы түрде белгіленген шегерімдер арасындағы айырма ретінде айқын-далады. Жылдық жиынтық табыс салық заңнамасына сәйкес түзе-тулерге тиіс.

Резидент-заңи түлғаның жиынтық жылдық табысы салық кезеңі ішінде Қазақстан Республикасы мен сдан тыс жерлерден алынуға тиіс (алынған) табыстардан түрады. Қазақстан Республи­касында қызметін түрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бей-резидент-заңи түлғаның жылдық жиынтық табысы салық заңна-масына сәйкес анықталады, оған түрақты мекеменің қызметіне байланысты табыстардың барлық түрлері жатады.

Салық кодексіне сәйкес жымдық жиынтық табысқа мына төмендегілерді қоса, салық төлеушінің табыстарының барлық түрлері кіріктіріледі:

1) тауарларды (жүмыстарды, қыметтер корсетуді) откізуден түсетін табыс;

2) үймереттерді, ғимараттарды, қүрылыстарды, сондай-ақ амор-тизациялауға жатпайтын активтерді өткізу кезіндегі қүн өсімінен түсетін табыс;

3) міндеттемелерді есептеп шығарудан түсетін табыстар;

4) күмәнді міндеттемелер бойынша түсетін табыстар;

5) мүлікті жалға беруден түссетін табыстар;

6) Қазақстан Республикасының заңнамасьшен провизиялар жасауға рүқсат етілген банктер мен операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын үйымдар жасаған провизиялардың молшерін азайтудан түсетін табыстар;

7) борышты талап етуді басқаға беруден түсетін табыстар;

8) кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе тоқтатуга келісім үшін алынган табыстар;

9) шығып қалған тіркелген активтер қүнының ішкі топтың қүн балансынан асып түсуінен алынатын табыстар;

10) кен орындарын игеру зардаптарын жою жоніндегі нақты шығыстар сомасын кен орындарын игеру зардаптарын жою қоры-на аударылған соманың асып түсуінен алынатын табыстар;

11) ортақ үлестік меншіктен түсетін табысты бөлу кезінде алы­натын табыстар;

12) бүрын негізсіз үсталып, бюджеттен қайтарылған айыппүл-дардан басқа, борышкерге салынған немесе ол мойындаған айып-пүддар, есімпүлдар және санкциялардың басқа да түрлері, егер сомалар бүрын шегеріп тасталмаган болса;

13) бүрын жүргізілген шегерімдер бойынша алынған өтемақы-лар;

14) өтеусіз алынған мүлік, орындалған жүмыстар, көрсетілген қызметгер;

15) диввдендтер;

16) сыйақылар;

17) оң бағамдық айырма сомасының теріс бағамдық айырма сомасынан асып кетуі;

18) үтыстар;

19) роялти;

20) әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынған табыстардың шығыстардан артығы.
Алынған жиынтық жылдық табыс түзетілуі, яғни салық төлеушінің бүл табысынан мыналар алынып тастауы тиіс:

1) Қазақстан Республикасындағы төлем көзінен бүрын салық салынған, Қазақстан Республикасының резидент-заңи түлғасы-нан алынған дивидсндтер;

2) эмитент өз акцияларын орналастыру кезінде алган олардың қүнының номиналдық қүнынан асып кетуі және эмитенттің өз акцияларын откізуі кезіндегі қүн өсімі;

3) қор биржасының "А" және "В" ресми тізімдерінде түрған акциялар мен облигацияларды өткізу кезіндегі қүн өсімінен алын-ган табыс;

4) мемлекеттік багалы қагаздармен жасалған операциялардан түскен табыстар;

5) табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жагдайлар ту-ындаған ретте ізгілік көмек түрінде алынған және мақсатты түрде пайдаланылған мүліктің қүны;

6) мемлекеттік кәсіпорынның Үкімет шешімі негізінде мемлекеттік органнан немесе мемлекеттік кәсіпорыннан отеусіз негізде алған негізгі қүрал-жабдықтардың қүны;

7) зейнетақымен қамсыздандыру туралы заңнамаға сәйкес алын-ған және жеке зейнетақы шоттарына жіберілген инвестициялық табыстар.

Шегерімге жатпайтын шығыстарды қоспағанда салық толеушінің жылдық жиынтық табыс алумен байланысты шыгыс-тары салык, салынатын табысты анықтау кезінде шегерілуі тиіс.

Салық шегерімдері деп салық толеушінің заңнамамен реттел-меген шекте жиынтық жылдық табыс алумен байланысты шы-гындарын айтады. Оларга откізілген тауарлар, қызметтер көрсету бойынша шығындар мен басқа шығыстар, соның ішінде мына шегерімдер жатады:

қызмет бабындағы іс-сапарлар кезіндегі және өкілдік шығыс-тар бойынша отем сомалары;

сыйақы бойынша;

төленген күмәнді міндеттемелер мен күмөнді талаптар бой­ынша;

резервтік қорларға аударымдар бойынша;

ғылыми-зерттеу, жобалау, іздестіру және тәжірибе-конструк-торлық жүмыстарға жүмсалатын шығыстар бойынша;

сақтық сыйлықақылары жоніндегі шыгыстар бойынша;

әлеуметтік төлемдерге жүмсалған шығыстар;

табиғи ресурстарды геологиялық зерттеуге және оларды ендіруге әзірлік жұмыстарына жүмсалған шығыстар бойынша және жер қойнауын пайдаланушылардың басқа шегерімдері;

теріс бағамдық айырма сомасының оң бағамдық айырма сома­сынан асып кетуінен шегерім;

есептелген шекте мемлекеттік бюджетке теленген салықтар бойынша (оларға: жылдық жиынтық табыс анықталғанға дейін есептеп шығарылатын салықтар; Қазақстан аумағы мен басқа мсм-лекеттерде толенген корпорациялық табыс салығы мен жеке та­быс салығы; үстеме пайдаға салынатын салық қосылмайды);

тіркелген активтер бойынша және басқа шегерімдер.

Шегерімдерден кейінгі салық салынатын табыс тузетіледі. Салық төлеушінің салық салынатын табысынан оның екі пайызы шегінде елеуметтік сала объектілерін үстауға салық толеушінің нақты жүмсаған шығыстары, коммерциялық емес үйымдарға отеусіз берілген мүлік, жеке түлғаларға берілген атаулы әлеуметтік комек шығарылып тасталуы тиіс. Мүгедектердің еңбегін пайдала-натын салық толеушілер салық салынатын табысты мүгедектер еңбегіне ақы толеуге шығарған шығыстар сомасынан екі еселен-ген және мүгедектерге толенетін жалақы мен басқа толемдердің есептелген әлеуметтік салық сомасының 50% молшеріндегі сома-ны азайтуға құқыгы бар. Салық толеушілер салық салынатын табысты үш жылдан артық мерзімге берілген негізгі қүраддардың қаржы лизинг! бойынша алынган сыйақы сомасына, кейіннен олар­ды лизинг алушыга бере отырып, азайтады. Қызметінің айрыкша түрі ауыл шаруашылыгына кредит беру болып табылатын, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын үйымдар да салық салынатын табысты қызметтің осындай түрінен алынган табыс сомасына азайтады.

Кәсіпкерлік қызметтсн шегетін залалдарды, сондай-ақ салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметінде пайдаланылган үймереттерді, қүрылыстарды, ғимараттарды өткізуден шеккен залалдарды кейінгі салық кезеңцерінің салық салынатын табыс есебінен өтеу үшін үш жылға дейінгі мерзімге (үшінші жылы қоса есептеліп) ауыстыруеа рүқсат етілген. Жер қойнауын пайдалану келісімшарттары бойынша жүзеге асырылатын қызметке байланысты туындайтын залалдар жеті жылға дейінгі мерзімге (жетінші жылы қоса есептеліп), ауыстырылады. Бүл жағдайда табыс залалдардың сомасына азайтылады және, тиісінше, төленетін салық азайады.

Табыс салығының мөлшерлемесі 30 пайыз болып белгіленген.

Негізгі өндіріс құралы жер болып табылатын салық толеушінің салық салынатын табысына 10 пайыздық мөлшерлеме бойынша салық салынады.

Төлем көзінен салық салынатын табыстар — дивидендтер, де-позиттер бойынша сыйақы, үтыстар, заңи түлғаларға төленетін сыйақы, эмитент борыштық бағалы қагаздар бойынша шығару шарттарына сәйкес толейтін купон түріндегі сыйақы 15 пайыз-дық мөлшерлеме бойынша салық салуға жатады.

Бейрезиденттердің Қазақстан Республикасындағы түрақты мекемеге байланысты емес коздерден алатын табыстарының толем козіне мынадай молшерлемелер бойынша салық салынуға тиіс:

1) дивидендтер, қатысу үлесінен түскен табыстар және сыйа-қылар — 15%;

2) төуекедцерді сақтандыру шарттары бойынша толенетін сақ-тық сыйлықақылары — 10%;

3) тәуекеддерді.қайта сақтандыру шарттары бойынша төленетін сақтық сыйлықақылары — 5%;

4) халықаралық тасымалдарда көлік қызметтерін көрсетуден түскен табыстар —5%;

5) жоғарыда 1)-4) тармақшаларда көрсетілген табыстарды қос-пағанда, бейрезиденттердің Қазақстан Республикасындағы коздер­ден алынатын табыстары — 20%.

Корпорациялық табыс салыгына қосымша, бейрезидент-заңи түлғаның Қазақстан Республикасында түрақты мекеме арқылы жүзеге асырылған қызметінен алынған таза табысына 15 пайыз-дық молшерлеме бойынша салық салынады. Таза табыс деп есеп-телген корпорациялық таза табыс салығының сомасы алып тастал-ған салық салынатын табысты айтады.

Салық төлеушілер корпорациялық табыс салығын толеуді озінің түрып жатқан орны бойынша жүзеге асырады және бүл салық бойынша аванстық төлемдерді бюджетке салық кезеңі ішінде белгілі молшерде ағымдағы айдың 20-сынан кешіктірмей ай сайын толеп түруға міндетті.

Салық кезеңі ішінде енгізілген аванстық төлемдердің сомасы салық кезеңі үшін корпорациялық табыс салығы жөніндегі мағ-лүмдама бойынша есептеп шығарылған оны толеу есебіне жатқы-зылады.