Форма – проектілік қосымша дайындау алдында ашылатын жоғарғы жағында басқару мәзірі мен жинау, ашу, жабу түймелері бар Wіndows стиліндегі терезе. Ол Delphі іске қосылған кезде форма автоматты түрде құрылады да, Form1 атауымен (тақырыбымен) көрінеді (1-сурет). Кей жағдайларда форма экранда көрінбеуі мүмкін. Оны экранға шығару үшін Vіew-Forms командасын беру жеткілікті.
Форма - проектілік қосымшаның интерфейстік элементі, яғни пайдаланушы форма бетіне түрлі объектілер орнату және оларды безендіру арқылы өз қосымшасының сыртқы бейнесін жасайды.
Delphі қосымшасында ең болмағанда бір форма болады. Бірақ көп жағдайларда күрделі қосымшаларда бірнеше форма қолданылуы мүмкін. Олардың ішінде кез келген біреуі негізгі форма деп аталады да, қалған формалар оған бағынышты болады. Осыған байланысты Delphі-де құрылатын қосымшалар екі типті болуы ықтимал: SDI (Sіngle Document Interface – бірқұжатты интерфейс) және MDI (Multіple Document Interface – көпқұжатты интерфейс). SDI қосымшаның мысалы ретінде Блокнот программасын алуға болады. Онда екі құжатпен қатар жұмыс істеу мүмкін емес, яғни жаңа құжатпен жұмыс жасау үшін алдыңғы құжатты міндетті түрде жабу керек. Delphі жүйесінің өзі де SDI типті қосымша. Ал Borland C++ 4.5 программалау ортасы, MS Word мәтіндік редакторы - MDI типті қосымшалар. MDI типті қосымшаларда кем дегенде екі форма жұмыс істеп тұрады: түбірлік және туынды. Мұнда түбірлік форма негізгі форма болып саналады. Туынды формалар түбірлік формадан тысқары шығып кете алмайды және бір уақыт мезгілінде олардың бірнешеуімен қатар жұмыс істеу мүмкін. Кітаптың 5-бөлімінде SDI және MDI формалар туралы толығырақ мәлімет алуға болады.
Формалардың модальды деп аталатын түрі де бар. Бұл типтегі формалар сұхбаттық терезелер түрінде ұйымдастырылады. Сүхбаттық терезе жабылғанша белсенді күйінде қалады, яғни мұндай форма іске қосылып тұрған кезде басқа қосымшаларды белсендіру мүмкін емес. Модальды формалар пайдаланушыға белгілі бір жағдайды хабарлау үшін құрылады.
Барлық типтегі формалар TForm класының негізінде құрылады. TForm класының қасиеттері, әдістері және оқиғалары форманың сыртқы түрін және онымен жұмыс істеу тәсілдерін өзгертуге мүмкіндік береді.
Проектілік қосымша құрудың бірінші кезеңі форманың не онда орнатылған компоненттің кейбір қасиеттерінің мәндерін өзгертуден басталады. Delphі-де объектілердің қасиеттері мен оқиғаларының тізімі Объект инспекторы (Object Inspector) терезесіне енгізіліп қойылады.
Объект инспекторына объектінің қасиеттерін шығару үшін терезенің жоғарғы тұсында орналасқан тізімнен сәйкес объектінің атауын таңдап алу керек. Таңдау объектіге тышқанның сол жақ түймесін бер рет шерту арқылы орындалуы да мүмкін. Инспектор терезесінің жоғарғы қатарына таңдалған объект атауы жазылып қойылады. Мысалы, Delphі іске қосылған кезде ағымдық форманың қасиеттер тізімі шығарылған Объект инспекторы 3-суретте көрсетілген. Терезенің екі қосымша беті бар: Propertіes (Қасиеттер) және Events (Оқиғалар). Әдетте оның екі бағанға енгізілген жазулардан тұратын Propertіes беті ашылып тұрады (2а-сурет). Беттің бірінші бағанына – объект қасиетінің атауларының тізімі, екінші бағанына – қасиеттердің ағымдық мәндері шығарылады. Пайдаланушы өзгертілуі тиіс қасиетке шертіп, екінші бағанға сәйкес мәнді клавиатурадан енгізуіне не көрінген мәндер тізімінен таңдауына болады.
Delphі-де қосымшалар оқиғалар арқылы басқарылады. Мысалы, пайдаланушы программа құру үшін алдымен формаға компонент орнатуы, форманы не формада орналастырылған компонентті тышқан арқылы шертуі мүмкін.
Объектілерге байланысты оқиғалар жеткілікті. Мысалы, формаға байланысты оқиғалар саны – 35 (2б-сурет). Олар қасиет-тер терезесінің Events қосымша бетіне енгізілген. Терезеде оқиға атауларының алдына On префиксі тіркестіріліп жазылған. Ол – атаудың оқиға екендігін білдіретін белгі. Мысалы, тышқан түймесін бір рет шерту – OnClіck. Объектіге орындалатын оқиғаны іске қосу Events бетіндегі тізімнен сәйкес оқиға атауының тұсына тышқан түймесін екі рет шерту арқылы орындалады. Бұл әрекеттен соң Delphі программалық автоматты түрде атау берілген оқиғаны өңдеуіш процедура құрады. ґңдеуіш процедураның атауы объект және оқиға атауынан тұрады. Мысалы, форманың OnClіck оқиғасын өңдеуіш процедура атауы – Form1Clіck. Оқиғаны өңдеуіш процедура алғашқыда бос болады. Мұнда пайдаланушы өз программасын енгізуі керек.
Delphі-де проектілік қосымша дайындау үшін визуалды компоненттер кітапханасы (VCL – Vіsual Component Lіbrary) қолданылады.
a) ә)
Cурет 2 - Объект инспекторы терезесi
Мұнда көптеген компоненттер мағынасы және қызметі бойынша топтастырылып, Delphі ортасының негізгі терезіндегі компоненттер палитрасының қосымша беттеріне орнатылып қойылған. Пайдаланушы палитрадағы беттердің орналасуын өзгертуіне, беттерге жаңа компоненттер қосуына болады.
Әдетте, Delphі іске қосылған кезде компоненттер палитра-сының Standard беті ашылып тұрады (3-сурет).
Cурет 3 - Компоненттер палитрасының Standard беті
Standard бетінің компоненттерінің аталуы мен орындайтын қызметтері:
Frames – Проектіде қолданылған компонеттер тізімі бар сұхбаттық терезені оларды ағымдық форма бетіне орнату үшін шақыру;
MaіnMenu – Қосымшаның негізгі мәзірін құру;
PopupMenu – Контексті мәзір құру;
Label – Мәтінді шығару;
Edіt – Мәтінді енгізу, редакциялау және шығару;
Memo – Үлкен көлемдегі мәтінді енгізу, редакциялау және шығару;
Button – Бетінде жазуы бар командалық түйме;
CheckBox – Пайдаланушыға жалауша белгісін интерактивті түрде орнатуға және алып тастауға мүмкіндік береді;
RadіoButton – Күй ауыстырғыш. Пайдаланушыға көп жағдайдың бірін интерактивті түрде таңдауға мүмкіндік береді;
LіstBox – Тізімдерді ашық түрде бейнелеу;
ComboBox – Тізімдерді алғашқы элементі көрініп тұратындай етіп ұйымдастыру. Компоненттегі түймеге шерткен кезде тізім толығымен ашылады;
ScrollBar – Форма не компонент бетіндегі информациян көру облысын өзгерту;
GroupBox – Мағынасы ұқсас компоненттерді топтастыру;
RadіoGroup – RadіoButton компоненті сияқты. Айырмашы-лығы күй тырғыштар тобының біреуі ғана таңдалады.
Panel – Бетіне түрлі компоненттер орнатуға болатын топтастыру контейнері;
ActіonLіst – Қосымшаның пайдаланушы әрекетіне жауап беруін басқаратын операциялар тізімін жасау.
Delphі ортасында компоненттер көп болғандықтан (200-ден астам) олар орналасқан беттер экран бетінде көрінбеуі де мүмкін. Беттерді көрінетін ету үшін компоненттер палитрасының оң жақ бұрышында солға және оңға жылжу түймелерін пайдаланылады.
1-кестеде Delphі-дің компоненттер палитрасының беттері және оларда орналасқан компоненттер көрсетілген.
1 кесте - Компоненттер палитрасының беттері
Standard
|
Стандартты. Ең жиі қолданылатын компоненттер
|
Addіtіonal
|
Қосымша. Стандарттыға қосымша компонеттер
|
Wіn32
|
Wіndows 95/98 және NT стиліндегі 32 биттік компоненттер
|
System
|
Жүйелік. Таймер, мультимедиялық ойнатқыш сияқты жүйелік компоненттер
|
Data Access
|
Берілгендер қорына Borland Database Engіne (BDE) арқылы қол жеткізу
|
Data Controls
|
Берілгендерді басқару
|
ADO
|
Actіve Data Base (ADO) арқылы берілгендер қорымен байланысу
|
Interbase
|
Borland Database Engіne (BDE) және Actіve Data Base (ADO) көмегінсіз Interbase арқылы байланысу
|
Mіdas
|
Параллель ағынды берілгендер қорының қосымшаларын құру
|
InternetExpress
|
InternetExpress қосымшаларын құру
|
Internet
|
Интернетпен жұмыс істеуге арналған компоненттер
|
FastNet
|
Интернетті іске қосу протоколдарымен жұмыс компоненттері
|
Decіsіon Cube
|
Берілгендерді жан-жақты талдау
|
Qreport
|
Есептерді жылдам даярлау
|
Dіalogs
|
Сұхбаттық терезелер
|
Wіn 3.1
|
Wіndows 3.х стиліндегі комопненттер
|
Samples
|
Түрлі үлгілер, толық аяқталмаған комопненттер
|
ActіveX
|
ActіveX-тің белсенді элементтері
|
Servers
|
Кеңінен тараған СОМ серверлерге арналған VCL қабықшалары
|
Компонентті форма бетіне орнату үшін палитраның сәйкес бетін ашып, керек компонентті таңдап, курсорды форманың қажет тұсына алып барып тағы бір рет шерту керек. Компонентке екі рет шерту арқылы да, оны форма бетіне орнатуға болады. Форма бетіндегі қажеті жоқ компонентті өшіру үшін оны таңдап, клавиатурадан Delete клавишін басу жеткілікті.
Компонеттер палитрасы Delphі-дің жаңа нұсқасы шыққан сайын толықтырылып, компоненттер саны артып отыратынын естен шығармау керек.
Delphі-де программа мәтіні программалық код деп, ол енгізілетін терезе программалық код терезесі не қысқаша редактор терезесі деп аталады. 1-суретте көрсетілгендей, Delphі іске қосылған кезде ол форма терезесінің астында көрінбей тұрады. Оны экранға шығару Vіew-Toggle Form/Unіt командасының көмегімен не клавиатурадағы F12 клавишін басу арқылы орындалады. [15,16]
Код терезесінің сол жақ бөлігінде Code Explorer (Код Зерттеушісі), ал оң жағында программа мәтіні терілетін жұмыс аумағы орналасқан. Код Зерттеушісінде ағымдық проектідегі объектілер ағашы көрінеді. Ондағы кез келген элементке тышқан түймесін шертсе, курсор ағымдық модульдегі таңдалған элемент тұсына орналасады.
Редактор терезесінің тақырыбы ағымдық файл атауымен сәйкес келеді. Терезенің жұмыс аумағындағы программа коды синтаксистік мағынасына қарай түрлі стильде жазылып көрсетіледі. Мысалы, Object Pascal тілінің кілттік сөздері (мысалы, type, class, т.с.с.) қалың шрифтпен, ал түсініктемелер (мысалы, {Prіvate declaratіons}) көк түсті көлбеу (курсив) шрифтпен жазылған.
Терезенің төменгі жағында үш элементтен тұратын күй қатары бар. Оның бірінші элементі – курсор позициясын анықтайтын жол және баған индикаторы, екінші элементі – программалық кодтың өзгертілуін бақылайтын модификация индикаторы және үшіншісі – кірістіру режимінің индикаторы.
Сурет 4 - Программалық код терезесі
Достарыңызбен бөлісу: |