Дипломдық ЖҰмыс (жоба) 5В050200 Саясаттану
Жергілікті билік институттарының саяси билік жүйесіндегі институтционалды, бюджеттік-салықтық, экономикалық мәселелері
жүктеу/скачать 122.36 Kb.
|
| 2.3 Жергілікті билік институттарының саяси билік жүйесіндегі институтционалды, бюджеттік-салықтық, экономикалық мәселелері
1993 жылғы қараша-желтоқсанда барлық деңгейдегі кеңестер өзін - өзі таратқаннан кейін және 1993 жылғы 10 желтоқсанда "Қазақстан Республикасының жергілікті өкілді және атқарушы органдары туралы" Заңның қабылдануымен жергілікті өзін-өзі басқару іс жүзінде жойылды. Оның орнына барлық елді мекендерді қамтитын қатаң орталықтандырылған атқарушы билік жүйесі құрылды. Жергілікті жерлердегі саяси және шаруашылық биліктің барлық толықтығы көбінесе өз өкілеттіктерінен асып түсетін әкімшіліктердің басшыларына (әкімдерге) өтті. Өзінің материалдық-қаржылық қаражаты жоқ және әкімдердің олардың алдындағы шынайы есептілігін қамтамасыз ете алмайтын өкілді органдар-мәслихаттар іс жүзінде әкімдердің жанындағы консультативтік-кеңесші органдарға айналды. Сонымен қатар, олардың "вертикаль" облыстық маңызы бар қалаларда аяқталады. 2009 жылғы "жергілікті басқару және өзін-өзі басқару туралы" ҚР Заңы жергілікті өзін-өзі басқару органдарын, әсіресе өңірлерде енгізудің жаңа нысандарын іздеуге ықпал етті. Олар жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге азаматтардың қатысуын жандандыруға бағытталды. Екі нысан жергілікті өзін - өзі басқару органдарының алғашқы өсінділерінің бірі болды: пәтер иелері кооперативтері (ПИК) және аумақтық өзін-өзі басқару комитеттері (КТК). Мысалы, Өскемен қаласында қала әкімі мен мәслихатының қолдауымен аумақтық қоғамдық өзін-өзі басқару (СӨС) құрылды. Жобаның негізгі мақсаты – өзін-өзі басқару кеңестері түрінде аумақтық қоғамдық өзін-өзі басқаруды дамыту. Павлодар қаласында Азаматтық альянс жанынан құрылған Қоғамдық сараптама палатасы салалық бағдарламалардың орындалуын және жергілікті бюджеттің атқарылуын қоғамдық бақылау жөніндегі жұмысты бастады. Қоғамшылдар жергілікті қоғамдастық мүшелерінің азаматтық белсенділігін арттыруға бағытталған жиналыстары мен жиындарын өткізеді. Оңтүстік Қазақстан облысының ауылдық аудандарында "билер алқасы", "Тәрбие тобы" (тәрбие топтары) және басқалары жұмыс істейді. Аталған топтардың құрамына ауылдың ең белсенді, беделді азаматтары, сондай-ақ ауылдық округ әкімі, учаскелік полиция инспекторы, имамдар, мектеп директорлары немесе олардың тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасарлары және т.б. кіреді. Сонымен қатар, жұмыс істеп тұрған жергілікті өзін-өзі басқару органдары өз қызметі процесінде, ең алдымен, олардың бейресми мәртебесіне байланысты айтарлықтай қиындықтарға тап болғанын атап өтемін. Муниципалитеттерге қатысты мемлекеттің рөлін күшейту жергілікті мәселелерді шешуге тікелей қатысу бағытында емес, муниципалитеттердің дамуына әсер ететін мемлекеттік құрылыстың барлық процестерін үйлестірудегі оның рөлін күшейту бағытында жүзеге асырылуы керек. Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту саясатын тиімді іске асыру талаптарына толық көлемде сәйкес келмейтіндігін айқын түсінуге болады. Соған қарамастан, стратегиялық құжаттар бюджетаралық қатынастар жүйесін, фискалдық саясатты, жергілікті атқарушы органдардың жұмысын ынталандыру тетіктерін және басқаларды реформалау үшін негіз қалайды. Мемлекеттік, республикалық және жергілікті бюджеттердің кірістері мен шығыстарының жалпы ішкі өнімге қатысты бюджеттердің кірісі мен шығыны едәуір теңгерілгені, кірістер тіпті шығындардан біршама асып түсетіні анық. Жергілікті бюджеттердің кірістері мен шығыстарының көлемі болатын деңгей – ЖІӨ-нің 10-12% шегінде. Республикалық бюджеттің құйылуының арқасында жергілікті бюджеттердің ең жоғары шығындары 2009 жылы әлемдік қаржы дағдарысының салдарын еңсеру қажет болған кезде көрсетілді. 2011 және 2012 жылдары жергілікті бюджеттердің параметрлері ЖІӨ-нің 10% деңгейінде болды. 2006-2008 жылдар кезеңінде республикалық бюджет профицит болды, кірістер шығыстардан асып түсті, соңғы төрт жылда 2009 жылы кіріс бөлігінің күрт төмендеуіне байланысты тапшы бюджет үрдісі байқалады. Сол кезде республикалық бюджеттің кірістері ЖІӨ-ге қатысты 22% - дан 16% - ға дейін төмендеді, бұл елдегі жалпы экономикалық жағдайдың және салық түсімдерінің төмендеуінің нәтижесі болды. Кірістер бөлігінде мемлекеттік және республикалық бюджеттер параметрлерінің жоғары корреляциясы бар, олардың арасындағы айырмашылық ЖІӨ-нің 4% - ын құрайды, ал қозғалыс үрдістері бірдей. Республикалық бюджетке кірістердің төмендеуіне қарамастан, 2008 және 2009 жылдары бюджет шығыстарының 14-тен 18% - ға дейін күрт өсуі байқалды. 2009 жылы республикалық бюджеттің кіріс бөлігінің күрт төмендеуі түсімдердің басқа түрлері арасында дәстүрлі түрде жоғары үлеске ие болған салық түсімдерінің төмендеуіне байланысты болды. 2009 жылы Ұлттық қордың ЖІӨ-нің 8% мөлшеріндегі қаражатын енгізуді талап етті, оны осы жылғы салық түсімдерімен салыстыруға болады. Соңғы жылдары жағдай салық түсімдерін арттыру және трансферттер түсімдерін төмендету пайдасына біршама түзелді. Осылайша, ШОБ салықтары есебінен қалыптасатын салық түсімдері құбылмалылықтың жоғары деңгейіне ие. Бұл фактіні ШОБ корпоративтік салығы есебінен жергілікті бюджеттердің кіріс бөлігін қалыптастыруды көздейтін бюджет жүйесін және бюджетаралық қатынастарды жетілдіру кезінде ескеру қажет. 2006 - 2012 жылдар кезеңіндегі ЖІӨ-ге қатысты жергілікті бюджеттердің түсімдері жергілікті бюджеттердің республикалық бюджеттің орталықтандырылған трансферттеріне шамадан тыс тәуелділігін көрсетті. 2008 жылдан бастап трансферттер түсімдерінің үлесі жергілікті бюджеттерге жиналатын салық түсімдерінен едәуір асып түсті. Бұл ретте жергілікті бюджеттер болып табылады толымды және шектеу бойынша қолданылып жатқан шаралар дамуына өз өңірі. Жергілікті бюджеттерге салық түсімдері 2012 жылы 4% – дан аз болды, ал трансферттер ЖІӨ-нің 6% құрады. Жергілікті бюджеттер үшін салықтық емес түсімдер мен негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдердің маңыздылығы әр түрлі себептерге байланысты дәстүрлі түрде төмен, олардың арасында салықтық емес төлемдердің, сондай-ақ Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдердің шектеулі және төмен деңгейі. Жаңа бюджет саясатының тұжырымдамасында 2012 жылы трансферттер жергілікті бюджеттер кірістерінің жалпы көлемінде орта есеппен 61,7% - ды құрады деп сыни көрсетіледі. Республикалық бюджеттен өңірлік сипаттағы іс-шараларды қаржыландыру ұлғайды. Шынында да, қолданыстағы бюджетаралық қатынастар жүйесінің нәтижесінде трансферттердің үлесі өте тез өсті – 2006 жылдан бастап 2009 жылға дейін жергілікті бюджеттердің барлық түсімдерінің 40% - дан 60% - ға дейін, яғни жыл сайын шамамен 7% - ға өсті. Абсолюттік мәнде трансферттер 2006 жылы 413,5 млрд теңгеден рекордтық 1820,0 млрд теңгеге жетті, бұл жеті жылдық кезеңде 440% - ға өскенін көрсетеді. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің деректеріне сәйкес, салық түсімдерінің негізгі бөлігі, жалпы салық түсімдерінің 73% - ға жуығы республикалық бюджетке түседі. Бұл түсімдер негізінен заңды тұлғалардың корпоративтік табыс салығы есебінен қалыптастырылады, басқа бөлігі жергілікті бюджеттерге жіберілетін салық түсімдерінің 27% деңгейінде жеке тұлғалардың жеке табыс салығы есебінен қалыптастырылады. Экономиканың мөлшерін және көп миллиардтық айналымы бар өндіруші компаниялардың болуын ескере отырып, корпоративтік салықтың салыстырмалы түрде аз мөлшері мұнай секторындағы өндіруші компаниялардан түсетін барлық түсімдер Ұлттық қорға түсетіндігімен байланысты, қалған барлық кәсіпорындар салық түсімдері бөлігінде бюджеттің кіріс бөлігін құрайды. Кесте 1. Республикалық және жергілікті бюджеттердің түсімдері, млн теңге, 2012 ж.
жүктеу/скачать 122.36 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|