Дост дијарынын јолчулары мүӘллиф: доктор мисбаһ ЈӘзди
жүктеу/скачать 2.39 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Доггузунҹу дәрс
Фәгирләрлә јолдашлыгМе’раҹ һәдисинин давамында охујуруг: “Еј Мәһәммәд, мәнимлә достлуг фәгирләрлә достлугдур. Фәгирләрлә јолдаш, һәммәҹлис ол.” Азад тәбиәтли, дүнја малына е’тинасыз фәгирләр Аллаһын әзизләридир. Онлара мәһәббәт Аллаһа мәһәббәтдир. Онлар јухарыда садаланан сифәтләрлә зинәтләнмишләр. Аллаһ өз пејғәмбәринә ҝөстәриш верир ки, фәгирләрлә үнсијјәтдә олсун, онлара гатылсын. Һәзрәтә тапшырылыр ки, әҝәр мәҹлисә һәм фәгир, һәмдә бир варлы дахил олса, фәгири јанында отурт. Јалныз бу сајаг рәфтар едәнләр Аллаһа јахынлаша билир. Һәдисин давамында варлылардан узаглыг төвсијә олунур. Амма белә бир суал јараныр ки, фәгирләр арасында ләјагәтсиз, варлылар арасында исә ләјагәтли инсанлар олдуғу һалда нә үчүн Аллаһ бу сајаг тапшырыг верир? Билмәлијик ки, һәдисдә бүтүн фәгирләр нәзәрдә тутулмамышдыр. Аллаһ-тәала өз пејғәмбәринә иманлы фәгирләрин хүсусијјәтләрини садалајыр. Әҝәр варлы бир инсанда бу хүсусијјәтләр оларса, она да мәһәббәт ҝөстәрмәк зәрури олур. Әҝәр варлы бир инсан не’мәт ичиндә гәрг олдуғу вахт Аллаһа шүкр едирсә, не’мәтләр онун башыны ҝиҹәлтмирсә, әлиндән бир шеј чыхдыгда гәмләнмирсә, мәһәббәтә лајигдир. Пејғәмбәрләр вә өвлијалар арасында да сәрвәтли инсанлар олмушдур. Амма онлар һеч вахт вар-дөвләт һәриси олмамышлар. Онлар фәгирлијә сәбр етмиш, сәрвәт әлдә етдикдә ону дүзҝүн хәрҹләмишләр. Демәк, ујғун һәдисдә тапшырылмыр ки, бүтүн фәгирләр севилсин вә бүтүн сәрвәтлиләрә арха чевирилсин. Өлчү фәгирлик вә ја сәрвәтли олмаг јох, һәдисдә садаланмыш хүсусијјәтләрә малик олмагдыр. Бәс нә үчүн Аллаһ-тәала салеһләрә вә сәбр едәнләрә мәһәббәтдән јох, фәгирләрә мәһәббәтдән сөһбәт ачыр? Ујғун суалын ҹавабында дејә биләрик ки, сәрвәтлиләрин јолуну азмаг еһтималы даһа бөјүкдүр. Гур’ани-кәримдә охујуруг: “Инсан вар-дөвләтә чатдығы вахт күфр вә туғјана мејл едир.”1 Сәрвәтли инсанын өз сәрвәтинә ҝүвәнмәсинә даһа чох тәсадүф олунур. Фәгиринсә гүррәләнмәк үчүн бир шеји јохдур. Күфрә, ширкә, тәкәббүрә, егоистлијә даһа чох уғрајан мәһз сәрвәтлиләрдир. Она ҝөрә дә Аллаһ-тәала бујурур: “Аллаһ һеч бир тәкәббүрлү өзүнү севәни дост тутмур.”2 Әҝәр әксәр сәрвәтлиләрин јолуну аздығыны нәзәрә алсаг, дејә биләрик ки, јахшы инсанларын да әксәријјәти фәгирләр арасындадыр. Она ҝөрә дә фәгирләри севмәк тапшырылыр. Амма јенә дә күфрә уғрајан, үсјанкар фәгирләр истисна олунур. Әҝәр Аллаһ сәрвәтлиләри севмәји тапшырсајды, онда сәрвәтлиләрин чохуну истисна етмәк лазым ҝәләрди. Чүнки онларын әксәријјәти дүнјапәрәстлик хәстәлијинә мүбтәладырлар. Бундан әлавә, мө’мин варлы, сәрвәтинә ҝөрә дә севилә биләр. Јә’ни сәрвәтлијә мәһәббәтдә илаһи рәнҝдән башга гатгылар да рол ојнаја биләр. Бәли, сәрвәтлиләрдә башга ҹазибәләр дә мөвҹуддур. Инсан өз тәбиәтинә вә дүнја ҝөрүшүнә әсасән вар-дөвләти бир дәјәр, үстүнлүк билир. Дөвләтли бир инсанла үзбәүз ҝәлән кәс ону мәһз вар-дөвләтинә ҝөрә бөјүк һесаб едир. Әслиндә ләјагәтсиз инсанлара мәһз вар-дөвләтинә ҝөрә әјиләнләр аз дејил. Инсан о гәдәр диггәтли олмалыдыр ки, варлы бир мө’минә мүнасибәтдә онун иманыны әсас ҝөтүрә билсин. Варлы шәхси јалныз иманына ҝөрә севмәк бәјәнилир. Варлыны иманына ҝөрә севән кәс һәмин варлыдан иманлы олан фәгири даһа үстүн тутмалыдыр. Бәли, һәдисдә фәгирләрлә достлуг она ҝөрә төвсијә олунур ки, фәгирләрин әксәријјәти Аллаһа мејиллидирләр. Диҝәр бир тәрәфдән, варлы мө’минә гаршы мәһәббәтдә онун вар-дөвләтинин нәзәрә алынмамасы чәтин бир мәсәләдир. Аллаһ исә халис мәһәббәти бәјәнир. Кимин нәји варса Аллаһдандыр. Бу сәбәбдән дә инсанлара мәһәббәт Аллаһа мәһәббәтин јерини тутмамалыдыр.
Нәфс истәкләринә е’тираз
Нәфс истәкләриндән һәзәрМе’раҹ һәдисиндә охујуруг: “Ҝөзәл либасы, јахшы тәамы, јумшаг јатағы өзүнә зинәт гәрар вермә. Чүнки нәфс һәр бир шәрин сығынаҹағы вә һәр бир пислијин достудур. Сән ону Аллаһа итаәтә чағырырсан, о исә сәни Аллаһа гаршы ҝүнаһа сүрүкләјир. Сәнин Аллаһа итаәтинә гаршы чыхыр вә Аллаһа хош ҝетмәјән ишләрдә сәнә итаәт едир. Тох олдугда түғјан, аҹ олдугда шикајәт едир. Фәгирлик заманы гәзәбләнир, еһтијаҹсызлыг заманы гүррәләнир. Јаша долдугда иши јаддан чыхарыр, асајиш заманы гәфләтә варыр. Нәфс шејтанын рәфиги вә јахыныдыр. О дәвәгушу кимидир. Чох јејир, амма јүк чатдыгда пәрваз етмир. О ејнән хәрзәһрә (олеандыр) кимидир. Рәнҝи ҝөзәлдир, дады исә аҹы.” Рәвајәтин бу һиссәсиндә Аллаһ-тәала пејғәмбәри нәфсә итаәтдән һәзәр гылмаға чағырыр. Һәзрәт пејғәмбәрин мә’сум, ҝүнаһсыз олдуғуну һамы билир. Һамы билир ки, һәзрәт истәнилән бир бүдрәмәдән вә нәфсә итаәтдән узагдыр. Пејғәмбәрләрин мә’сумлуғу Аллаһын һидајәтиндән бәһрәләнир. Илаһи вәһјин илһам олунмасы пејғәмбәрләрин паклығынын, исмәтинин әсас сәбәбидир. Әҝәр Аллаһ-тәала өз пејғәмбәрләринә елм вә паклыг вермәсәјди, онларын башгаларындан фәрги олмазды. Һәдисдәки ујғун бәјанат даһа чох башгаларыны тәлимләндирмәк үчүндүр. Пејғәмбәрә мүраҹиәт олунса да, әслиндә ујғун төвсијәләр бүтүн халга үнванланмышдыр. Инсан өз тәкамүл јолунда бу төвсијәләрдән бәһрәләнмәлидир. Һәдисин бу һиссәсинин әсас мөвзусуну нәфсә итаәт едилмәмәси тәшкил едир. Әхлаги сөһбәтләрдә вә моизәләрдә инсана тапшырылыр ки, нәфсә мүхалиф олсун. Һәзрәт Пејғәмбәр (с) бујурур: “Сәнин ән гаты дүшмәнин өз нәфсиндир.”1 Ајә вә рәвајәтләрдә бир бу гәдәр диггәт ајрылан нәфс нәдир? Нәфс бирмә’налы сөз дејил. Һикмәт вә фәлсәфәдә нәфс дедикдә руһ нәзәрдә тутулур. Әхлагда исә нәфс кәлмәси тамамилә башга бир мә’на дашыјыр. Әхлаги мөвзуларда мәзәммәт олунан нәфс тәбии ки, руһ ола билмәз. Чүнки руһ олдугҹа шәрафәтли бир мәфһумдур. Аллаһ-тәала бујурур: “Она өз руһумдан үфүрдүм.”2 Демәк, нәфс кәлмәсини һәмишә руһ кими баша дүшмәк олмаз. Әхлаг китабларындакы сөһбәтләрдән мә’лум олур ки, нәфс әглә зидд олан бир гүввәдир. Она ҝөрә дә әхлаги сөһбәтләрдә инсан нәфс илә мүбаризәјә чағырылыр. Инсан мүбаризә мејданында бә’зән нәфсин тәрәфини сахлајыр, бә’зән дә әглин. Әслиндә нәфс дә руһа аиддир. Руһ маддијјата мејл етдији вахт нәфс адланыр, мә’нәвијјата мејл етдији вахт исә әгл кими тәгдим едилир. Әлбәттә ки, бу әгл фәлсәфәдә һаггында данышылан әгл дејил. Инсанын дүшмәни олан нәфс онун руһунун тәрәггисинә мане олан мејлләрдән ибарәтдир. Инсан руһу елә бир јердә гәрар верилмишдир ки, һәм тәнәззүл едә биләр, һәм дә тәрәгги. Әхлаг елминдә һаггында данышылан нәфс инсаны тәнәззүлә апаран бир гүввәдир. Әхлагда инсан руһуну илаһи мәгсәдләрә доғру сәсләјән гүввә исә әгл адланыр. Демәк, инсан ону сүгута уғратмаг истәјән нәфсдән һәзәр гылмалы, онунла мүбаризәјә галхмалыдыр. Инсан фитрәтән камиллик тәләбиндәдир. О әглин тәләби илә али камал мәртәбәсинә ҹан атыр. Шәриәт бахымындан да инсан Аллаһа доғру һәрәкәт етмәјә вәзифәлидир. Нәфс исә бүтүн мүсбәт һәрәкәтләрә мане олур. Белә бир амил илә мүбаризә апарылмаса, нәфсин мејлләринә мејдан верилсә, инсанда мүхтәлиф хөрәкләрә, ҝејим-кечимә, бәрбәзәјә, фираван јашајыша мараг ҝүнбәҝүн артасыдыр. Инсан өз дахилиндәки мејлә мүсбәт ҹаваб вердикҹә һәмин мејл ҝүҹләнир. Бу мә’на тәҹрүбәдә дә сүбута јетирилмишдир. Мәсәлән, рамазан ајында оруҹ тутан инсан ҝүн кечдикҹә јемәјә марагсыз олур. Амма рамазан ајы баша чатдыгдан сонра онда јемәјә мејл ҝүҹләнир вә чешидли јемәкләрә ҹан атыр. Дејиләнләр ҹинси истәкләрин тә’мини мәсәләсиндә дә өзүнү доғрулдур. Издиваҹ етмәмиш мө’мин бир ҝәнҹ үчүн шәһвәтин гаршысыны алмаг издаваҹ етмиш инсана нисбәтән даһа асан баша ҝәлир. Чүнки субај ҝәнҹ шәһвәт түғјаныны сусдурмаға адәт етмишдир. Издиваҹ етдикдән сонра исә ҝүнаһ тәһлүкәси артыр. Јениҹә аилә гурмуш мө’мин ҝәнҹләр бу мәсәләдә чох диггәтли олмалыдырлар. Онлар дүшүнмәмәлидирләр ки, артыг һалал јолу тапмышлар вә һеч бир ҝүнаһ тәһлүкәси јохдур. Әксинә, шејтан издиваҹ етмиш ҝәнҹдә даһа чох вәсвәсә јаратмаға чалышыр. Чүнки артыг о ҹинси јахынлығын ләззәтини дадмыш вә онда бу мејл ҝүҹләнмишдир. Диҝәр нәфс истәкләри дә беләдир. Һансы саһәдә нәфсә мејдан верилирсә, о бүтүн мејданы зәбт едир. Дејиләнләр мә’нәви мәсәләләрдә дә өзүнү доғрулдур. Илк өнҹә инсан үчүн ҝеҹә намазы гылмаг чәтин ҝәлир. Әввәлләр зәнҝли саатын сәсинә ојаныб, јенидән јатан инсан вахт өтдүкҹә саат зәнҝ чалмамыш јухудан ојаныр вә чох раһат һалда ибадәтә мәшғул олур. Бир мүддәт бу ибадәти давам етдирдикдән сонра бир ҝүн ҝеҹә ојана билмәдикдә инсан нараһат олур вә санки гијмәтли бир шеј итирир. Бәли, инсанын ирадәси нәфс истәкләринә “јох” демәклә ҝүҹләнир. Әлбәттә ки, инсан нәфслә мүбаризәдә өз ҝүҹүнү нәзәрә алмалы, чәтин үсуллар сечмәмәлидир. Илк әввәлләр нәфсин кичик истәкләринә јох демәк лазымдыр. Вахт өтдүкҹә бу мүбаризәни ҝүҹләндирмәк вә нәфси тамамилә һакимијјәт алтына алмаг мүмкүн олур. Она ҝөрә дә Аллаһ-тәала өз һәбибинә төвсијјә едир ки, нәфс истәкләринә мүсбәт ҹаваб вермәсин, дадлы хөрәкләрдән чәкинсин, јумшаг јатагда јатмасын, ҝөзәл либас ҝејмәсин. Чүнки бу сајаг адәтләр нәһајәтдә һарамла сонуҹланыр. Инсан һалал дүнја ләззәтләриндә һәдд ҝөзләмәдикдә јаваш-јаваш мәкруһ ишләрә гәдәм гојур, бир дә онда ајылыр ки, артыг һалал-һарам сәрһәдини кечмишдир. Бир рәвајәтдә белә бујурулур: “Учурумун кәнары илә һәрәкәт едән инсан бүдрәјиб сүгут едә биләр. Она ҝөрә дә учурумдан бир гәдәр фасилә сахламаг лазымдыр.”1 Бир чох рәвајәтләрдә билдирилир ки, мүстәһәб ишләр ваҹиб ишләрин гырмызы хәтти һасарыдыр. Ваҹиб әмрләри тәрк етмәк истәмәјән инсан онун әтрафында мүстәһәб әмәлләри јеринә јетирмәлидир. Мәкруһ ишләр исә һарам ишләрин гырмызы хәттидир. Мәкруһ ишә гәдәм гојан инсан артыг гырмызы хәтти кечмиш олур. Аллаһ-тәала мәкруһ ишләри инсанла һарам ишләр арасында сәрһәд гәрар вермишдир. Һарама охшар ишләрдән чәкинән инсан һеч вахт һарама гуҹаг ачмаз. Диҝәр тәрәфдән ваҹиб ишләрин тәрк олунмамасы үчүн мүстәһәб ишләрин ҝөрүлмәси төвсијә едилир. Нафилә, мүстәһәб намазлар ваҹиб намазларын артыг-әскијини дүзәлдир.
жүктеу/скачать 2.39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|