Ислам вә күфр, достлуг вә дүшмәнчилијин ме’јары

Дүнја әһлинин ијирми хүсусијјәти

Гарынгулулар өз гарынларыны долдурмаг үчүн һарам мала да әл атыр, сонра исә башга мәнфи истәкләрин ардынҹа ҝедирләр.

Инсанын, һәтта јени доғулмуш көрпәнин диггәтини илк өнҹә өзүнә ҹәлб едән шеј гидадыр. Әксәр дүнја әһли гарын ардынҹа ҝәзир. Ахирәт әһли исә әксинә, чохјејән дејилдир. Онлар вәзифәләрини иҹра етмәк үчүн гүввәјә еһтијаҹ дујдугларындан гәдәринҹә гидаланырлар. Онларын гидаланмагда мәгсәди ләззәт алмаг јох, гүввә әлдә етмәкдир.

Дүнјапәрәстләрин икинҹи хүсусијјәти чох ҝүлмәкдир. Дүнја әһли ахирәт фикриндә олмадығындан, Аллаһдан чәкинмәдијиндән вахтыны дејиб-ҝүлмәклә кечирир. Агибәти һаггында дүшүнән, Аллаһдан горхан инсан өмрүнү һәдсиз шадлыгда, дејиб-ҝүлмәкдә кечирмәз. Амма ахирәт әһли, ахирәт һагында дүшүнән кәс ахирәт үчүн чалышдығы һалда өз агибәтиндән ниҝаранды. О, Аллаһын разы галмајаҹағындан, беһишт не’мәтләриндән мәһрум олаҹағындан горхур. Бу сәбәбләрдән дә вахтыны бош-бош данышыглара, јерсиз дејиб-ҝүлмәјә сәрф етмир. Бу о демәк дејил ки, мө’мин гашгабаглы олмалыдыр. Мө’минин додагларына даим тәбәссүм гонмушдур. О хош заһири ҝөркәмә маликдир вә әтрафдакыларла хош рәфтар едир. Дахилиндә исә өз агибәтиндән ниҝарандыр. Мө’минин тәбәссүмү заһирдәдир. Батининдә исә илаһи вәзифәләринә әмәл едиб-етмәдијиндән ниҝарандыр. Мө’мин шәхс бу сајаг ниҝаранчылыглардан һеч вахт раһат дејил. Дүнјапәрәстләрин үчүнҹү хүсусијјәти чох јатмагдыр. Өз ахирәтиндән, ҝәләҹәјиндән ниҝаран олмајан инсан сон мәнзилә чатмыш кими раһат вә ағыр јатыр. Тәбии ки, чох јејән инсан ағырлашыр вә ону јуху басыр. Ајылдыгда исә фикри-зикри гарныны дадлы јемәкләрлә долурмаг, јумшаг јорған-дөшәкдә хорулдамагдыр. Ахирәт әһли исә әксинә, өмрүнүн бир дәгигәсини дә һәдәрә вермәк истәмир. Онун ҝөзләри јухуја ҝедәндә дә гәлби ојагдыр.

Дүнјапәрәстләрин дөрдүнҹү хүсусијјәти будур ки, онлар даим өзләриндән разы, әтрафдакыларданса наразыдырлар. Онлар даим өзләриндән разы, әтрафдакыларданса наразыдырлар. Онлар чәтинлијә дөзмүр, раһатлыгларыны позаҹаг бир иш баш вердикдә өзләриндән чыхырлар. Онларын јеҝанә мәгсәди дүнја һәјатыны хош кечирмәкдир. Она ҝөрә дә башгаларындан еһтирам вә итаәт интизарында олурлар. Башгалары онларын истәјини јеринә јетирмәдикдә өзләриндән чыхыр, гашгабагларыны төкүр, гәзәбләнирләр. Ағыллы инсан даим хош һадисәләр интизарында олмамалыдыр. Мәҝәр бүтүн өмрү боју аҹы һадисәләрлә растлашмамыш инсан вармы?! Тәбиәт һадисәләри, хәстәлик, мүхтәлиф проблемләр һамынын гаршысына чыхан бир мәсәләдир. Еләҹә дә иҹтимаи мүнасибәтләрдә е’тиразларла гаршылашмаг тәбии бир ишдир. Ме’раҹ һәдисиндә охујуруг: “Наразы галмаг, пислик етдикдә үзр истәмәк, үзр истәјәни бағышламамаг дүнја әһлинин хүсусијјәтләриндәндир.” Бәли, башгаларына гаршы тәләбкарлыг вә наразылыг дүнја әһлинин бешинҹи хүсусијјәтидир.

Дүнја әһлинин алтынҹы хүсусијјәти бир кәсин һаггыны тапдадыгда ондан үзр истәмәмәләридир. Үзр истәмәк инсанын садәлијиндән доған бир хүсусијјәтдир. Дүнјапәрәстләр исә өзләрини о гәдәр бөјүк билирләр ки, һәтта зүлм етдикләри кәсдән дә үзр истәмәји өзләринә сығышдырмырлар. Ушагларда да белә бир хүсусијјәт вар. Ушаглар да үзр истәмәјә чәтинлик чәкирләр. Она ҝөрә дә ушағын тәрбијәсиндә бу мәсәләјә ҹидди фикир вермәк лазымдыр. Ушаға өјрәдилмәлидир ки, инсан сәһв етдикдә үзр истәмәлидир. Белә бир хүсусијјәти ушаглара бағышламаг мүмкүн олса да, јеткин инсанларын белә рәфтарыны бағышламаг олмаз. Мө’мин шәхс башгаларына мүнасибәтдә сәһвә јол вердикдә дәрһал үзр истәјир. Бу хүсусијјәт инсаны төвбәјә сөвг едән сәбәбләрдәндир. Үзр истәмәјән, әмәлләриндән пешиман олмајан инсан өз сәһв һәрәкәтләринә бәһанәләрлә дон ҝејиндирмәјә чалышыр. Дүнја әһлинин једдинҹи хүсусијјәти башгалары үзр истәдикдә онларын үзрүнү гәбул етмәмәләридир. Онлар ән кичик сәһви белә бағышламаг истәмирләр. Өз нөгсанына ҝөрә үзр истәмәјән инсан башгаларынын да үзрүнү гәбул етмәјә биләр. Амма өз сәһвләринә ҝөрә үзр исәјәнләр башгаларынын да үзрләрини гәбул едирләр.

Һәдисин давамында бујурулур: “Ибадәтдә сүст, ҝүнаһда исә гәһрәмандырлар. Өлүмләри јахын олдуғу һалда арзулары узун-узадыдыр вә өзләри илә һесаб апармырлар.” Дүнја әһлинин сәккизинҹи хүсусијјәти ибадәтдә сүстлүк вә ҝүнаһда шүҹаәтдир. Беләләри даим ибадәти тә’хирә салыр, намазы вахтында гылмыр, вахтларыны бош јерә сәрф едирләр. Аллаһ-тәала бу хүсусијјәти мүнафигләрин сифәтләриндән сајыр вә бујурур: “Мүнафигләр икраһ вә сүстлүклә намаз гыларлар.”¹ Ҝүнаһа ҝәлдикдә исә онлар шүҹаәтә ҝәләр, илаһи ганунлары позмагда һеч бир сүстлүк ҝөстәрмәзләр.

Дүнјапәрәстләрин доггузунҹу хүсусијјәти узун-узады арзулара малик олмаларыдыр. Онлар дүнјаны сон билдикләриндән јалныз дүнја үчүн чалышырлар. Узун-узады арзулар дүнјаја белә бир мүнасибәтин тәбии сонлуғудур. Аллаһ-тәала бу барәдә бујурур: “Онларын һәр бири мин ил јашамаға мејллидир.”² Дүшүнҹәсини узун-узады арзулара әсир едән инсан өмрүнүн гысалығы барәдә дүшүнмүр. О, анламыр ки, бир белә арзуја гыса бир һәјатда чатмаг мүмкүнсүздүр. Мәҝәр алтмыш-јетмиш иллик бир өмүрдә дүнја илә бағлы бүтүн арзулара чатмаг мүмкүндүрмү?! Инсан анламалыдыр ки, дүнја илә бағлы бүтүн арзулара чатмаг үчүн јүз илләр өмүр сүрмәлидир. Дүнја әһли дүнјаја о гәдәр вурулур ки, арзуларынын узунлуғунун өмрүнүн узунлуғу илә узлашмадығыны һисс етмир.

Дүнја әһлинин онунҹу хүсусијјәти өзләри илә һесаб апармамаларыдыр. Дүнјапәрәстләр јалныз дүнја вә онун ләззәтләрини таныјырлар. Шүбһәсиз ки, онлар бүтүн мәгсәдләринә чата билмирләр. Дүнја не’мәтләриндән нә гәдәр чох фајдалансалар да, буну аз һесаб едир, она ҝөрә дә һесаб чәкмәји зәрури сајмырлар. Онларын һесаб ҝүнүнә дә әминлији јохдур. Гијамәтдә һесаб верәҹәјинә инанан инсан дүнјада да өзү илә һесаб чәкир. Ахирәт сорғу-суалына е’тигадлы инсан даим өз әмәлләринә диггәт јетирир, Аллаһы наразы салаҹаг ишләрдән чәкинир. Гур’ан вә рәвајәтләрдә инсанын өзү илә һесаб апармасы ҹидди шәкилдә тапшырылмышдыр. Имам Садиг (ә) бујурур: “Әмәлләринизин һесаб вахты чатмамыш өзүнүз өзүнүзлә һесаб апармаға чалышын.”³ Мө’мин өмрүнүн һәр сааты һаггында дүшүнүр. Ҝеҹәләр јатмаздан габаг ҝүн узуну ҝөрдүјү ишләри хатырлајыр. Һансыса ҝүнаһа јол вердијини јада салдыгда төвбә едир вә бурахдығы нөгсаны арадан галдырмаға чалышыр. Ахирәт һесабына инанмајан инсан исә ајларын вә илләрин неҹә өтүб кечдијини һисс етмир. Лајигли әмәл илә чиркин әмәл арасында фәрг ҝөрмүр.

Һәдисин давамында бујурулур: “Дүнја әһли башгаларына хејир вермәз, чох данышар, Аллаһын мәгамындан чәкинмәз, тәам ҝөрдүкдә чох шадланар. Онлар асајиш вахты шүкүр етмәз, бәла гаршысында сәбирсиз оларлар.” Дүнја әһлинин он биринҹи вә он икинҹи хүсусијјәти онларын башгаларына хејир вермәмәләри вә чох данышмаларыдыр. Онлар ағыз долусу данышар, бөјүк иддиалар едәр, әмәлә чатдыгда исә ҹәмијјәтә һеч бир хејир вермәз, вердији сөзләрин архасында дајанмазлар.

Дүнјапәрәстләрин он үчүнҹү вә он дөрдүнҹү хүсусијјәти Аллаһдан аз горхмалары вә сүфрә ҝөрдүкдә севинмәләридир. Онлар Аллаһдан, ахирәтдән вә әмәлләринин нәтиҹәләриндән горхмаз, бурунларына хош тәам гохусу дәјдикдә шадланарлар.

Дүнја әһлинин он бешинҹи хүсусијјәти онларын асајишә шүкүр етмәмәләри вә бәла гаршысында сәбирсизлик ҝөстәрмәләридир.

Ме’раҹ һәдисинин давамында бујурулур: “Халгын бөјүк ишләрини кичик сајар, ҝөрмәдикләри ишләрә ҝөрә ловғаланар, вүҹудларында олмајан бир шеји иддиа едәр, арзуларындан данышар, даим халгын пислијини тәкрарлајар, јахшылығыны исә дилә ҝәтирмәз.” Дүнја әһлинин он алтынҹы хүсусијјәти халгын хејирли ишләрини ҝөрмәмәзлијә вурмаг, бөјүк хејирхаһлыглары кичик сајмагдыр. Онлар башгаларынын јахшылыг етмәјини дә өзләринә сығышдырмырлар. Онлардан кимсәнин билији һаггында сорушулдугда мызылдана-мызылдана ҹаваб верәрләр. Башгаларынын хидмәтләрини, ибадәтләрини, фәдакарлыгларыны ҝөрмәмәзлијә вурар, өз әһәмијјәтсиз ишләрини бөјүк ҝөстәрмәјә чалышарлар.

Дүнја әһлинин он једдинҹи вә он сәккизинҹи хүсусијјәти онларын ҝөрмәдикләри ишләрлә өјүнмәләридир. Онлар өзләриндә олмајан бир шеји иддиа едәрләр, нәинки кичик ишләрини бөјүк ҝөстәрәр, һәттә әслиндә ҝөрмәдији ишләрдән ағыз долусу данышарлар. Бу инсанлар ҝөрмәдији ишләрә ҝөрә дә халгдан тә’риф умарлар. Ахирәт әһли исә өз хејир ишләрини мәнфи сахлајар вә башгаларынын бу ишләрдән хәбәр тутмасына сә’ј ҝөстәрмәз.

Дүнја әһлинин он доггузунҹу вә ијирминҹи хүсусијјәти башгаларындан олан тәмәнналары ачыгламаг вә әтрафдакыларда ејиб ахтармагдыр. Сөһбәтин бу јериндә һәзрәт Пејғәмбәр (с) тәәҹҹүблә әрз етди: “Пәрвәрдиҝара, дүнја әһлиндә бир бу гәдәр ејиб вармы?! Аллаһ-тәала бујурду: “Еј Мәһәммәд, дүнја әһлинин ејиби чохдур. Онлар һәм дә ҹаһил вә ахмагдырлар. Онлар мүәллимләри гаршысында тәвазө ҝөстәрмәз, өзләрини агилләр зүмрәсиндән сајарлар. Өзләри исә арифләрин нәзәриндә ахмагдан башга бир шеј дејилләр.”