Е. Ш. ДҮсіпов, Т. Е. Уразымбетов
§ 16. Риторикалық логос
жүктеу/скачать 2.91 Mb. Pdf көрінісі
|
| 102
§ 16. Риторикалық логос немесе тыңдаушы әдетте тек оған қана эмоция есебінде ұсынылатынын жеткілікті жақсы сезінеді, бірақ сонымен қатар тыңдарман-дәрісхана келесідей өшпенділік, аяу, үрей, қызғаныш, ашу- ыза, өзін-өзі жоғары санау, эгоизм секілді жағымсыз және түкке тұрмайтын риторикалық эмоцияларға жайлы және жеңіл беріледі. Эмоциялар жылдам өтіп кетеді, ал олар туралы зейін есте қалады. Сондықтан да қоғамның әдепті нормаларымен жұғыспайтын эмоцияны келтіртетін ритор, аяққы кездерде сәттілікке ие болуы мүмкін, бірақ бұл сәттілік алдамшы болады. Сонымен аңғарымды ритордың түсінетіні, біріншіден, өзінің тыңдарман-дәрісхананы басқару мүмкіншілігі дәйектіліктің қиын да күрделі сараптамасына деген икемімен қана емес, сондай-ақ шешімнің нәтижесімен де шектеулі екендігін екіншіден, тыңдарман- дәрісхана еркін ойлау қабілетіне ие, сондықтан-да оның өзін-өзі тани біле беретін құралдар емес болып саналатын адамдардан тұратындығын, үшіншіден, дәйектілік оның шеңберінде жанданып және сол нақты қоғамның мәдениетімен ұсыныстардың шынайы құрамы шектелетін қоғамның нормаларымен және тарихымен сыйымды болуға тиіс, төртіншіден, аңғарымсыздықтың нәтижесі тез арада орнамайды, бірақ олардың болмауы мүмкін емес, әмбе ол тек тыңдарман-дәрісханаға қана емес, сондай-ақ ритор үшін де. Дәйектілікте ритор ақиқатты және дұрыс деп санайтын идеялар мен болжамдар жақсы болып саналмайды, керісінше тыңдарман- аудитория үшін жағымды қабылданатындар саналады. Шындығында ритор сәттілікке талпынады, бірақ ол егер тек қана көпшілік алдындағы сәттілікке ұмтылса, онда оның дәйектілігі құрылымды деп айту өте қиын. Шешендік Квинтилиан үшін - vir bonus dicendi peritus – сөз сомдаумен ға дайын тұратын тұрарлық ер деп саналады, содан «жақсы сөйлеу» ғылымы да дұрыс немесе әдемі сөйлей білу шамасына ұштаспайды. Квинтилиан үшін «жақсы» дегеніміз «тұрарлық» деп түсініледі. Сондықтан да «жақсы сөйлеу» дегеніміз – ол анықталған мақсатпен және айқындалған орында сөзді қажетті және тұрарлықтай етіп сөйлей білу. Шешен үшін дәйектіліктің дұрыс нәтижесі қашанда жағымды және ыңғайлы болып келе бермейді. Қалай да болмасын көздерін жеткізуге ұмтылу, әдетте тыңдарман- дәрісханаға көрсетілген күш қолдану болып саналады. Егер де ритордың позициясына дәйек бағытталған тыңдаушылар қосылғысы келмесе, жақсы ритор психологиялық күштеу қолданылатын айла-әдістерге бармайды немесе ақпейілділікке жатпайтын дәйектер ерте ме кеш пе өзі бағыттап отырған қарсыластыққа және ұсыныстарға өзінде соқтықтыратын тыңдарман-дәрісхананы |