Е. Ш. ДҮсіпов, Т. Е. Уразымбетов

114
айтылымдарды 
эпиктикалық 
концепциямен 
байланыстыратын 
доктрина дәйегі топостарды жасаудың нақты құралы болып табылады.
Сынға алушы дәйектер: анықтаудың мәртебесi 
Соттаушы дәлелдемесінiң қадамдары iшкi қисынына шартталған. 
Дәлелдеме анықталмайынша оған анықтама беру мүмкін емес және
анықталмайынша оған баға беру де мүмкін емес. Риторикада 
мәртебенiң ұғымы қабылданған. Мәртебе өз кезеңінде сатыларынан 
немесе мәселенiң жай күйін талқылаудан тұрады.
Төрт мәртебені атауға болады:
а) анықтау,
б) анықтама,
в) бағалау,
г) бұру.
Бұру мәртебесінің дербес мағынасы болмайды және
алдыңғылардың біріне жиi қосылады. 
Яғни, мәртебе кең әдiстемелiк мағынасында және оларда 
қосылатын дәлелдер тарихи әдiстi құрайды, оның зерттеу тәсілінің 
жиынтығы болып әрекет арқылы туындаған зардаптың мағынасын 
анықтау жиынтығы болып табылады.Осы тұрғыда нақты 
дәлелдемелерді анықтау тәсілдері, мысалы, куәгерлерден жауап алу,
айғақтың анықталуының нақты тәсiлдерi. Бұл ретте сараптама, тергеу 
эксперименті, қайта құру, математикалық немесе қисындық үлгiлеуге 
немесе нақты ғылыми әдiстемелiкке жатады, бұлар жеке риториканы 
білдіреді. Міне ол сондықтан арнайы қаралмауы ықтимал. Соттаушы
дәйектер айғақпен жұмыс істейді, қайсысы құрастырылған немесе 
анықталған және бағаланған, тәмамдалған секілді, ал кеңесшi 
риторика іспен жұмыс iстеуі мүмкiн. Сондықтан көбiнесе кеңесшi 
дәйектер пiшiн бойымен соттаушымен дәл келедi. Риторикалық
көзбен қарайтын болсақ айғақ белгілі бір субъектінің жасалған 
әрекетінің анық бейнесін, анықталған негізде және оның арғы 
жағында мән зардаптармен көрінеді. Риторика айғақтармен, яғни 
қабылданған және іске асырылған шешімдерімен, қайсысы жақсы 
немесе жаман болады ма деген секілді. 
Айғақтың анықталуы мынадай анықтамаларды білдіреді: 
1.Әрекет; 
2.субъектіге тән кiрме қасиеттер; 
3.объектiнің сапасы және оның әрекеттерге дейiн немесе 
әрекеттен кейiнгі жай-күйі; 
4.Орын; 
5.Уақыт;
6.қимыл амалы; 
7.құрал-жабдық; 
8.Зардап; 
9.сыртқы мiнездi анықтау;
10.түрткi болатын себеп немесе ; 

115
11.мақсаттар.
Анықтаудың 
мәртебесiнде 
міндетті 
түрде 
анықтаманың 
топостарын мiндеттi түрде қолданады және сонымен бiрге жағдайлар 
айғақтың толық ұсынуын бередi және айғаққа жататын мәселелердi 
талқылау үшiн ойлап табудың көздерi болып табылады. Анықтаудың 
мәртебесiнде дәйек шындық болып көрінеді, сондықтан тергеушi 
келiсiміне қатысты (немесе жеткiлiктi шындыққа ұқсастық) шындық 
болып көрiнедi, дұрыстық және сөздердiң қолайлылығы. 
Сәйкесiнше сұрақтар мен жауаптары туралы көнуге тура келген
мәселелердi үш шеңбер ерекшелейдi: әрекет, субъект, жағдай. Бұл 
мәселелердің шешiмі үйлесiмдi және мағына бойымен өзара 
байланысты болуы керек. 
Соттаушы дәлелдемелердің сапасына баға беретін формальды 
сын бар: дұрыс пікірдің құрылуындағы мәселе келісімді түрде 
айғаққа баға беруге алып келеді, грамматикалық дұрыс екі құрамды 
сөйлемді жай сөйлем мағынасында айту.

жүктеу/скачать 2.91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: