"электрондық ақшалар"
жүктеу/скачать 1.18 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 3 ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТАЛАР АРҚЫЛЫ ЕСЕП АЙЫРЫСУ МЕХАНИЗМІН ЖЕТІЛДІРУ 3.1 Банктік жүйедегі пластикалық карталар арқылы есеп айырысудың даму мәселелері
*Дерек көзі: Аль Пари, № 3-4, 2013 жыл Бұл кестеден біз 2013 жылдың сәуірінде Қазақстандық эмитенттердің төлем карталарды қолдану бойынша транзакция көлемі 89,4 млрд.тг.құрайтынын көреміз. (2012 жылдың сәуірімен салыстырғанда өсім 37,4 пайызды құрайды.). Сонымен қатар қолма – қолсыз төлемдер көлемінің өсімі (70,8 пайызға дейін, яғни 9,2 млрд.тг.) қолма-қол ақшаны алу көлемімен салыстырғанда (34,4 пайызға дейін, яғни 80,2 млрд.тг.) алда келе жатқанын байқауға болады.Транзакция саны 2011 жылдың сәуіріне 5,0 млн-ды құрады және 2012 жылдың сәуірімен салыстырғанда 27,7 пайызға жоғарылады. Сонымен қатар қолма-қолсыз төлемдер санының алда келе жатқанын байқауға болады.(34,1 пайызға- транзакция 575,7 мыңға дейін ). Жоғарыда көрсетілген сандарға қарап, төлем карталар нарығының динамикалық өсімі туралы қортынды жасауға болады.Берілген нарық тез қарқынды дамып келе жатыр, Ұлттық Банкттің мәліметтерінен көруге болады. Өкінішке орай, Қазақстанда банкоматтар желісі бәсең түрде дамып келе жатыр. Мұндай жағдайдың басты себебі банктік жүйенің дамымауы (әлемдік деңгеймен салыстырғанда) және халықта бос ақша қаражаттары мен несие карталарына қажеттіліктердің болмауы болып табылады. Бірақ бұған қарамастан Қазақстанда банк желілері сияқты автоматтандырылған банктік жүйенің маңызды бөлігін енгізу болашақа күтуге болады. 3 ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТАЛАР АРҚЫЛЫ ЕСЕП АЙЫРЫСУ МЕХАНИЗМІН ЖЕТІЛДІРУ 3.1 Банктік жүйедегі пластикалық карталар арқылы есеп айырысудың даму мәселелері Дипломдық жұмыстың алғашқы екі бөлімінде Қазақстан және шет елдегі банктік қызметтің төлем карталары қарастырылған еді. Қазақстанда төлем карталарының дамуы 20 ғасырдың 90-шы жылдарда басталса да және алыс шет елдерімен салыстырғанда елу жылға артта қалса да, бүгін Қазақстан банктері пластикалық карталар бойынша қызметтерді ұсыну және оның дамуы бойынша белсенді жұмыс істеп жатыр. Айтылып кеткендей, пластикалық карталар және оның дамуы бойынша қызметтерді ұсынуда «Қазақстан Халық Банкі» АҚ абсолютті лидер болып табылады. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ жыл сайын халық үшін жаңа қызметтерді батыл еңгізуде. Егер 20-шы ғасырдың 90-шы жылдарында төлем карталары қол жетпейтін және адамдар ол тек қалталы клиенттер үшін арналған деп ойласа, онда қазір онымен ешкімді таңқалдыра алмайсын. Қазақстанның пластикалық карталарының бүгінгі нарығында пластикалық карталарды шығаратын 18 банк бар. Қазақстан банктерінің стратегиялары карталық бизнес саласында халықаралық карталарды белсенді эмиссиялай отырып, банктер VIP клиенттерге ғана емес, сонымен қатар халықтың жұмыс істейтін бөлігіне де негізгі акцентті де бөледі. Оған бюджеттік және коммерциялық құрылымдардың жұмыскерлері жатады. Қазір барлығы несиеге өмір сүргендіктен банктер төлем карталары бойынша несиені ұсынудың жаңа қызмет түрлерін ұсынып отыр. Бұл негізінен еңбекақы жобаларына қатысты.Екі жақтың келісімі бойынша келісімшартқа қол қойылғаннан кейін төлем карталарға несие лимиттері бекітіледі. Несиені алудың негізгі шарты карт-шотқа несие желілері рәсімделген банкте еңбек ақыны алу болып табылады. Бұның бәрі клиенттің жағдайы үшін жасалған. Карт-шотқа еңбекақы түскенде тарифке байланысты банк сыйақы сомасы және қарыз сомасы есептен шығарылады. Банк алдындағы қарыз сомасы өтелгеннен кейін карт-шотта несие лимиті жаңарады. Банкке ай сайын келіп несие желісін жаңартудың қажеті жоқ болады. Әр банктің жеке ұсыныстары бар, бірақ бұл жоба төлем карталар бойынша Қазақстандық қызмет нарығында жақсы жұмыс істеп келе жатыр. Бүгінгі таңда бұл жоба бойынша «Қазақстан Халық Банкі» АҚ бір айға еңбекақыдан 70 пайызға дейін несие берілетін несие желілерін ашады («Өзіңнен жалақыға дейін қарызға ал»). «Казкоммерцбанк» АҚ бір айға жалақыдан 80 пайызға дейін несие желілерін бекітеді және «ТұранӘлемБанкі» АҚ үш айға айлық жалақыдан 300 пайызға дейін бекітеді. Бұл жоба төлем карталар бойынша несиелендіру орташа деңгейде өмір сүретін адамдарға арналған. Қазақстандық төлем карталар нарығын зерттей келе, төлем карталарды ұстаушылар саны белсенді көбеюде деуге болады. Бүгінгі таңда төлем карталар тек қолма – қол ақшаны алу үшін қолданылады. Төлем карталары бойынша қызметтерді ұсынудағы барлық жобаларда клиенттер ақшаны ғана алғанды қалайды. Жалақы есептелгеннен кейін қолданушылардың 90 пайызы банкоматтардан немесе POS-терминалдардан ақшаларын алады. Пластикалық карталарға деген клиенттердің психологиясы төлем құралына емес, қолма-қол ақшаны алу құралы ретінде көреді. Кез-келген тауарды немесе қызмет түрін төлем карталарымен төлеуге болады. Кәсіпкерлерге тауар және қызметі үшін төлегенде клиентке өзімен бірге қолма-қол ақшаны тасуға қажеті жоқ, ол ақша қаражаттарының қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.Ал кәсіпкер ақшаны сақтау қауіпсіздігі туралы ойламайды, оны банкке тапсырып, банк комиссиясын төлеу қажеттілігі болмайды. Операция жүргізілгеннен кейін екі банктік күн ішінде банк кәсіпкердің есеп-айырысу шотына қажетті соманы төлейді. Сонымен қатар, тұрақты клиенттер үшін қызмет көрсеткенде бірқатар жеңілдіктер жүйесі қарастырылады. Клиенттің мұндай қызметке дайын еместігі және банктік технологияларға сенімсіздігі бірнеше мәселелерді тудырып отыр. Сондықтан, бүгінгі күні төлем карталардың негізгі рөлі қолма-қол ақшаның құралы ретінде көрініп отыр. Барлық банктер төлем карта бойынша қызметті орындау банктерінің тізімін шығарса да, басқа қалаларға аттанғанда карта бойнша төлемді жүзеге асыра алатындығында сенімділік болмайды. Әрбір банк бұл мәселені шешуге тырысады, яғни пластикалық карталарға қызмет көрсету үшін кез-келген мекемеде арнайы жабдықтар орнатылады. [21] Телекоммуникация мәселелері – бұл тек банктің мәселелері ғана емес. Бүгінгі таңда банк аралық төлем жүйелері бойынша, процессингтік орталықтар құрылған. Оның негізгі қолдаушысы «Қазақстан Халық Банкі» АҚ, ал қатысушы акционерлері Қазақстан Республикасының 8 банкінен жоғары банктер болып табылады. Процессингтік орталықтың қатысушысы болғандықтан банктеде қызмет көрсету желісін кеңейту мүмкіндігі туды, сонымен қатар бір банктің локалды картасынан басқа банктердің банкоматтары мен POS-терминалдары қызмет көрсете алады. Ол үшін клиент қосымша белгіленген соманы төлейді, бірақ ол халықаралық тарифпен салыстырғанда әлдеқайда арзан болып келеді. Қазіргі кезде банктер және төлем жүйелер сауда орындарында тауар немесе қызмет үшін төлемді жүзеге асыратын өз клиенттерін ынталандыру үшін төлем карталар бойынша әртүрлі акцияларды жүргізеді. Олардың соңғыларының бірі – ол Europay Master Card Португалияға жолдамасы және Visa International олимпиадалық ойындарға жолдама. Қазақстан банктерінің негізгі мәселелрінің бірі рұқсат етілмеген карт-шоттағы ақша құрамдарына қол жеткізу. Біздің нарықтан басқа Еуропа елдерімен салыстырғанда алдау жағдайлары аз кездеседі, себебі интернет бойынша төлем карталарының қызметі онша дамымаған. Банктерде карталдарда рәсімдегенде интернет сайттарында төлем картаның нөмірін ғана хабарлауды, ал жеке мәліметтер мен ДСН-кодты жария етпеуді ұсынады. Себебі мұндай мәліметтер карт-шоттағы ақшаның жоқ болуына әкеледі. Негізінен ұстаушылар жағынан ақша құралдарының жоқ болуы бойынша шағымдардың шешімдері клиенттердің өз ДСН-кодының нөмірін достары мен жақындарына хабарлағандарында жатады. Осындай жағдайлар өте көп. Карта ұстаушыларға қызмет көрсетудегі ең ірі мәселе бар – ол алаяқтылық мәселесі болып тұр. Бұл мәселе Қазақстан банктерінде ғана емес, сонымен қатар халықаралық мәндегі мәселе. Ол халықаралық төлем жүйесінің мәселесі сияқты банктердің де мәселелері. Қазір барлық Еуропалық және басқа да банктер микропроцессорлық пластикалық карталарды енгізді. Халықаралық стандарт бойынша магниттік жолағы және микропроцессорлық чипі бар екі дәрежедегі қауіпсіздік болып табылады. Баршаға белгілі ұйымдардың кез-келген бизнестің дамуы электрондық құрамсыз мүмкін емес. Бұған банктердің де қатысы бар. Бүгін микропроцессорлық карталар туралы көп айтатын болғандықтан, «Қазақстан Халық Банкі»АҚ магниттік жолағы бар пластикалық карталармен қатар микропроцессорлық пластикалық карталарды, яғни чиптік пластикалақ карталарды шығара бастады. Бүгінде ЕМV стандартын Еуропа одағы, Польша және Түркия елдері енгізді. Сонымен қатар Египет, ОАР және Латын Америка және Азияттық – Тынық мұхиттық аумағындағы елдер қатары, ЕМV-ге кіруге ұмтылады, ал Бразилия, Жапония және Оңтүстік Корея нақты технологияларды таңдады. Ұлыбритания, Еуропа елдері бойынша алда келе жатыр. Елде 350000 нан жоғары микропроцессорлық карталарды оқитын 350000 нан астам терминалдар бар. Кейбір елдерде, Франция мен Бельгияда микропроцессорлық карт аларға өз стандарттары бар, олар ЕМV стандартына көшу өте қиын болады. ЕМV қаржылық құрамына және ДСН-кодына көптеген артықшылықтар береді. Біріншіден, ол алаяқтылықтың деңгейін төмендету әсіресе Ұлыбритания үшін маңызды. Онда 2004-2005 жылдары жасанды карталарды қолдану 50 пайыз яғни 160,3 млн ф.ст үшін жеткен еді. EMV карталары банк- эмитенттерге өз карталарының қолдануына бақылау жасауға және жеке тұтынуының сұраныстарына өздерінің төлеу мүмкіндіктерін ұсыну. EMV – көп ақпараттарды сақтауға ғана емес, ол ақпаратты of – line режимінде шешім қабылдау үшін өңдеуге болады. Сонымен қатар, микропроцестық карталарда сақталған ақпараттарды жаңартуға болады, ол картаны жиі шығаруға қажеттілікті жояды. EMV Стандартының микросхемасы of – line-ға өту немесе on – line режимінде берілген авторизацияның транзакциясының талаптары туралы сұрақтарды шешуге жататын көптеген түрлі параметрлерге мүмкіндік береді. Төлемдер – бұл микропроцерсорлық карталардың технологиясының ен аз мүмкіндігі болып табылады. Микросхема бірқатар лоялдық бағдарламаның ұсыныстарын сақтай алады. Мысалы: жеке басының куалігі, ұстаушының СНН көмірі, электрондық әмиян және басқалары – бірақ қазақстандық эмитенттер төлем жүйесінің минемалды талаптарына басшылық ете отырып, негізінен жай бір функцианалдық EMV – карталары шығарады. Қазақстан нарығында көп функцианалды карталар жобаларымен тек 2 ірі банк жұмыс істейді. Банктерде микромпроцессорлық карталарға көшу алаяқтылықтардан құтылудың бір жолы болып саналады. [22] 2013 жылдың 1 –ші қаңтарынан (транзакция кезіндегі мүмкін болатын) микропроцессорлық карталарды және ДСН – кодты қолданусыз жүзеге асырылатын, және мұндай опереция кезіндегі барлық шығындар сияқты танзакция кезіндегі мүмкін болатын келіспеушілікті сауда кәсіпорындары жауапкершілікті алады. Бұл жауапкершілікті халық аралық транзакцияларға сай беру болып табылады. Эмитенттері үшін жауапкершілікті аудару байсалды ынта болып саналады. Мысалы: егер біреу сауда орынға микропроцессорлық картамен келсе, бірақ белгілі бір себептерге байланысты транзакцияны жүзеге асыра алмаса, онда бұл жағдайдан on – line режиміндегі авторизация шығуға болады. Алайда эмитент микропроцессорлық картаны шығарса, ДСН – код талап етпесе, жауапкершілікті эмитент өзіне алады. Осы уақытқа дейін желі арқылы сатып алу орындалған жағдайда өз клиенттерінің картаны заңсыз түрде қолданылу кезіндегі шығындарды банктер жапқан, бірақ егер клиент транзакцияны on – line режимінде жүзеге асырылғандығы дәлелденсе, онда шығындарды жабу карта ұстаушыларға көшеді. Кез –келген бизнесті дамытуда клиент ең басты рөл атқарады. Қазақстандық банктік қызмет нарығында пластикалық карталар бойынша қызметті ұсынуда әрбір клиент үшін күрес жүргізіліп отыр. Қазір пластикалық карталардың қызметтерінің қолданатың клиенттердің 60 % астамы «Қазақстан Халық Банкі» АҚ – ға жатады. Қазақстан Банктері карталық бизнес нарығында 10 жылдан астам жұмыс істесе де, электрондық технологиялар бойынша қызмет кезінде жақсылық тілеуге болады, яғни байланыс сапасы, транзакцияны орындау уақыты барлық елдімекен бекеттерінде өз қаражаттарына қажетсіну. Бұл электрондық төлемдерге халықтың сенімділігін жоғарылатушы еді. Егер Қазақстан нарығындағы пластикалық карталардың пайда болу үдерісін талдасақ, онда пластикалық карталар қолма –қол ақшаны алу құралы ретінде пайда болады. Егер шетелде карталар сауда орындарында көмекші ретінде және тауар немесе қызмет үшін төлемді қолма – қол ақшаны айырбастау құралы ретінде пайда болса, ал бізде картаны қолданушыларды сатып алушы ретінде тәрбиелеу қажет. Бұл ақша айналымын әлде қайда жақсартуға мүкіндік беруші еді және де қолма – қол ақшалар өзерінің бастапқы рөлінен арылушы еді. Бірақ қазіргі кезде коммуналдық қызметтерді төлеу бойынша ұялы байланыс қызметтер бойынша, және салықты төлеу және кеден төлемдері бойынша еңгізілген қызметтер дамып келе жатыр. Алаяқтылық транзакцияны тәуеклділігін төмнндету үшін банктер вертуалдық және жай карталық операциялар бойынша авторизацияға күмәнді сұраныстарды табуы керек. Қазіргі кездегі жағдайда, компаниялар басты орынға клиенттерді қойғанда, бір қатар алаяқтылықтан қорғау жүйесі қажет. Олар банктерге алаяқтылыққа тән белгілер бойынша оның мүмкін болатын қылмыстарды алдын алуға мүмкіндік береді. Нақты алаяқтылық байқалған кездегі іс - әрекет банкке әр қашан алаяқтардан бір адым ілгері болуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, банк қаржылық шығындарын қысқарта алады, өзінің мәртебесін жоғарылатады, ең бастысы – клиенттер үшін қолайсыз жағдайдан шығу болып табылады. жүктеу/скачать 1.18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||