§75.Мафҳум,система ва илм дар бораи Қонуни чиноятї

чинояти,амали қонун дар макон дар замон,мафҳум ва намудҳои чиноят,мукаллафи ва номукалафи, шаклҳои гуноҳ ва ғайраро муайян мекунад.

1.Қонунгузории амлкунандаи чинояти.

2.Сохти кодекси чинояти ва таркиби моддаҳои он.

3.Амали қонунҳои чинояти дар замон.

4.Амали қонунҳои чинояти дар макон.

5.Маънидодкунии қонуни чинояти.

1.Начандон вазнин(2-5сол). 2.Дарачаи миёна(5-5сол).

3.Вазнин(7-12сол). 4.Махсусан вазнин(12-чазои қатл).

Нишонаҳои чиноят:

1)Ба чамъият хафнок

2)Зиддиҳуқуқи

3)Гунаҳкори

4)Сазовори чазо будан

§77.Таркиби чиноят

Мафҳуми таркиби чиноят

Таркиби чиноят- мачмуи аломатҳои тарафи субъективи ва объективие,ки кирдори ба чамъият хафнок ро ҳамчун чиноят муайян мекунад.

Намуди таркиби чиноят:

1.Аз руи дарачаи ба чамъият хафноки.

2.Аз руи конструксиви.

3.Аз руи сохт.

4.Тарафи субъективии чиноят-мунсибати руҳии шахс нисбати кирдори ба чамъият хафнок содир карда ва оқибати он.

1)Ҳатми(барои таркиби модди.)

2)Кирдори(ҳаракат ё беҳаракати)барои чамъият хафнок.

3)Робитаи сабаби.

4)Оқибати ба чамъият хафнок.

5)Ҳатми(барои таркиби расми.)

6)Кирдори ба чамъият хафнок.

7)Иловаги.

8)Чой.

9)Вақт.

11)Олоти содирнамудаи чиноят. 12)Воситаи содир намудаи чиноят.

13)Тарзи содир намудаи чиноят.

Субъекти чиноят 1.Субъекти Умуми.Мукалафи-Шахсе,ки дар мавриди содир намудани чиноят маънои ҳаракатҳои худро дарк ё онҳоро ифода карда метавонад.

Синну сол-16 солаги(барои баъзе чиноятҳо аз синни 14 солаги)қ 2м 23КЧ.

Воқеи-Шаҳрванди ЧТ,шаҳрвандони хоричи,шахси бешаҳрванд(бетабаа).

Номукалафи-Шахсе,ки дар вақти содир намудани чиноят маънои кирдори худро намефаҳмад ва онҳорро идора карда наметавонад.

Категорияҳои номукалафи 1)Юридики (руҳи.) 2)Интелектуали-дарк накардани кирдорҳои ба чамъият хафнок. 3)Идорави-идора накардани кирдорҳои худ. 4)Тибби (биологи.)

2.Субъекти Махсус-Шахсе,ки ғайр аз аломатҳои умуми дорои аломатҳои иловагие мебошанд,ки дар диспозитсияи моддаҳои дахлдори қисми махсуси КЧ баён карда шудаанд.

Аломатҳои субъекти махсуси чиноят.

1)Ҳолати давлати ҳуқуқи(м 305,308 КЧ.)

2)Демографияи чинси,оилави,хешу табори(м 138 КЧ.)

3)Вазифаҳои касби.(м 108 КЧ.)

4)Муносибат ва уҳдадории ҳарби.

5)Мансаби ишғолнамуда.

1)Бе татбиқи чазо

2)Бо татбиқи чазо

Ҳудуди чавобгарии чинояти:

1)Ба вучуд омадан.

2)Аз вақти содир шудани чиноят.

3)Таъмин намудан.

4)Аз вақти қувваи қонуни гирфтани ҳукм.

5)Қатъ гаштан.

1.Аз нишондоди қонун. 2.Аз кирдори пешсодиршудаи шахс.

3.Аз руи ишғоли вазифа.

4.Аз руи фаъолияти касби.

1)модди. 2)маънави.

3)молумулки. 4)ғайримолумулки.

5)чисмони. 6)сиёси.

Шахсе,ки дар ҳолати масти чиноят содир менамояд аз чавобгарии чинояти озод карда намешавад.

Мафҳуми озод кардан аз чавобгарии чинояти

Озод кардан аз чавобгарии чинояти-ин раддияи давлат дар симои тадқиқи пешаки.тафтишот,

прокурор ва суд аз маҳрум кардани шахсе,ки кирдори барои чамъият хафнок содир кардааст.

Намудҳои озод кардан аз чавобгарии чинояти: -Бо сабаби пушаймони.

-Бо сабаби ошти шудан бо чабрдида.

-Бо сабаби гузаштани муҳлат.

-Бо санади авф.

-Бо истифодаи чораҳои хусусияти тарбияви дошта нисбат бар ноболиғон.

§79.Чавобгарии чиноятии ноболиғон
Мувофиқи (моддаи 86 КЧЧТ)Ашхосе ноболиғ эътироф карда мешавад,ки дар вақти содир намудани чиноят синни чаҳордаҳсолагиро пур карадаст вале ба синни ҳаждаҳсолаги нарасидааст.

Ба ноболғоне,ки чиноят содир намудаанд,мумкин аст:

Қонуни чинояти (фасли 5 боби 14 моддаи 87)нисбат ба ноболиғоне,ки чиноят содир намудаанд чунин чазоҳоро таъин карда, мешавад.:

та бошад, ки ба он љарима андохтан мумкин аст. Љарима ба андозаи то сад маоши њадди аќал таъ

ин карда мешавад.

3) Мањрум сохтан аз њуќуќи машѓул шудан бо фаъолияти муайян- ба ноболиѓон ба мўњлати аз як

то ду сол таъин карда мешавад.

ванд. Дар айни замон аз панљ то понздањ фоизи музди мењнатї мањкумшудагон ба њисоби дарома

ди давлат нигоњ дошта мешавад.

5) Маҳрум сохтан аз озоди- ба ноболиѓоне, бори аввал љиноятњои начандон вазнин ва дараљаи миё

на содир намудаанд, љазои мањрум сохтан аз озодї таъин карда намешавад ва агар санксияи мод

даи Ќисми махсус ѓайр аз љазои мањрум сохтан аз озодї дигар намуди љазоро пешбинї накарда

бошад,он гоњ суд љазоњои бо мањрум сохтан аз озодї алоќаманд набудаи дар Ќисми умумии њамин

Кодекс пешбинишударо дар доираи њаљм ва мўњлатњои пешбининамудаї Ќисми умумии њамин

Кодекс таъин менамояд.

а)дар синни то шонздањсолагї љинояти вазнин ё махсусан вазнин содир намудаанд – ба мўњлати

б)дар синни аз шонздањсола то њаждањсолагї љинояти вазнин ё махсусан вазнин содир намудаанд

– ба мўњлати то дањ сол

Мањрум сохтан аз озодиро ноболиѓон дар љойњои зерин адо мекунанд:

а) ноболиѓони љинси марде, ки бори аввал ба мањрум сохтан аз озодї мањкум шудаанд, инчунин

ноболиѓони љинси зан- дар колонияњои тарбиявии дорои низоми умумї;

б) ноболиѓони љинси марде, ки ќаблан мањрум сохтан аз озодиро адо намудаанд- дар колонияњои

тарбиявии дорои низоми пурзўр.

Ноболиғон дар ду навъ колонияҳо-низомашон умуми ва пурзур муҳлати муайяншудаи чазоро мегу заронанд.

1)Қасдан(м 28 КЧ.) 2)Беэҳтиёти

3)Қасди бевосита. 4)Қасди бавосита

5)Бепарвоии чинояти 6)Худбоварии чинояти

7)Чавобгарии чиноятие,ки дар ду шакли гуноҳ содир шудааст

Намудҳои қасд:

1)Қасди бевосита-чиноят бевосита ҳисоб меёбад,ки агар имконияте ё ногузирии фаро расидан оқибати барои чамъият хафноки онро пешбини намуда,хоҳони фаро расидани он бошад. 2)Қасди бавосита-чиноят бавосита ҳисобида мешавад,ки агар шахс ба чамъият хафнок будани ҳаракати худро дарк карда имконияти фаро расидани оқибатро нахоста вале дидаву дониста ба ин оқибатҳо дода бошад ё ба онҳо беэҳтиётона муносибат карда бошад.

Намудҳои беэҳтиёти:

1)Худбоварии чинояти 2)Бепарвоии чинояти

Чавобгарии чинояти танҳо барои тайёри ба чиноятҳои вазнин ва махсусан вазнин муқарар карда мешавад.Чавобгари барои тайёри ба чиноят ё суиқасд ба чиноят бо ишора ба моддаи 32 Қисми Махсуси КЧ фаро мерасад,ки барои чинояти хотимаёфта муқарар шудааст.

1)Шарики бо маслиҳати пешаки

2)Шарики бе маслиҳати пешаки

3)Гуруҳи муташаккил

4)Иттиҳодияи чинои

Намудҳои шарики дар чиноят(моддаи 36 КЧЧТ): Ташкикунанда,таҳриккунанда ва ёрдамчи дар баробари ичрокунанда шарики дар чиноят эътироф карда мешавад.

1)Ичрокунанда-Шахсе,ки бевосита чиноятро содир намудааст,шахсе ки бо ашхоси дигар (ҳамичро кунанда)бевосита дар содир намудани чиноят иштирок кардааст,шахсе ки бо роҳи истифодаи аш хоси дигаре,ки мувофиқи қонун ба чавобгарии чинояти кашида мешавад. 2)Ташкилкунанда-Шахсе ки чиноятро ташкил карда бошад,шахсе ки ба ичрои чиноят роҳбари кар да бошад,шахсе,ки гуруҳи муташаккил ё иттиҳодияи чиноятиро(ташкилоти чиноятиро)таъсис дода ё ба он роҳбари кардааст.

3)Таҳриккунанда-Шахсе эътироф мешавад,ки шахси дигарро бо роҳи багапдарори,порадиҳи(хари дан),таҳдид ё ба тариқи дигар ба содир кардани чиноят моил кардааст.

4)Ёрдамчи-интелектуали,чисмони.

§83.Сершумории чиноят
Содир намудани ду ва зиёда чиноятҳое,ки ҳар яке аз онҳо таркиби мустаъқили чиноятро ташкил медиҳад,сершумории чиноят(моддаи 20 КЧЧТ) эътироф карда мешавад.

Намудҳои сершумории чиноят:

1)Такрори чиноят(моддаи19 КЧЧТ)

2)Мачмуи чиноят(моддаи 20 КЧЧТ)(моли, идеали)

3)Ретседивияи чиноят(одди.хафнок)

а) дар њолати содир намудани љинояти вазнин, агар ин шахс ќаблан на камтар аз ду маротиба барои ќасдан содир намудани љиноятњои дараљаи миёна бо мањрум сохтан аз озодї мањкум шуда бошад;

б) дар њолати содир намудани љинояти вазнин, агар шахс ќаблан барои содир намудани љинояти вазнин ё махсусан вазнин ба мањрум сохтан аз озодї мањкум шуда бошад;

в) дар њолати содир намудани љинояти махсусан вазнин, агар ин шахс ќаблан барои содир намудани љинояти вазнин ба мањрум сохтан аз озодї мањкум шуда бошад.

а) дар њолати содир намудани љинояти вазнин, агар ин шахс ќаблан ду маротиба барои содир намудани љиноятњои вазнин ба мањрум сохтан аз озодї мањкум шуда бошад;

б) дар њолати содир намудани љинояти махсусан вазнин, агар ин шахс ќблан ду маротиба барои содир намудани љиноятњои вазнин мањкум карда шудааст, ё ин ки ќблан барои содир намудани љинояти махсусан вазнин мањкум шуда бошад.

4) Њангоми эътирофи ретсидиви љиноят ба назар гирифта намешавад:

а) доѓи судї барои љинояте, ки шахс то синни њаждањсолагї содир намудааст;

б) доѓи судї барои љинояте, ки нисбати он шартан татбиќ накардани љазо ё ин ки аз рўи он мавќуф гузоштани иљрои њукм татбиќ гардидааст, агар шартан татбиќ накардани љазо ё мавќуф гузоштани иљрои њукм бекор карда нашуда бошад ва шахс барои адо намудани љазо ба љойњои мањрумї аз озодї фиристода нашудааст, инчунин доѓи судие, ки мувофиќи тартиби муќаррарнамудаи моддаи 84 – и њамин Кодекс барњам хўрдааст ё бардошта шудааст.

1)Мудофиаи зарури.

2)Зарурати шахси.

3)Таввакалии асоснок.

4)Расонидани зарар ҳангоми дастгир кардани шахсе,ки чиноят содир кардааст.

5)Мачбуркунии чисмони ё руҳи.

6)Ичрои фармон ё амр.

Бегуноҳ расонидани зарар(тасодуф)(моддаи 31 КЧЧТ)- Кирдор бегуноњ содиршуда эътироф мешавад, агар шахси содирнамудаи он хавфнокии љамъиятии њаракати (бењаракатии) худро дарк накарда бошад ва вобаста ба њолатњои кор намебоист ё наметавонист онро дарк кунад ё имконияти фаро расидани оќибатњои барои љамъият хавфнокро пешбинї накарда бошад ва вобаста ба њолатњои кор намебоист ё наметавонист онро пешбинї кунад.
§85.Чазо:мафҳум,мақсад ва намудҳои он

Чазо(моддаи 46 КЧЧТ)-чораи махсуси мачбуркунии давлатиест,ки бо ҳукми суд ҳангоми содир намуда ни чиноят таъин карда мешавад.

Намудҳои чазо:

Асоси ва иловаги

Асоси: Иловаги:

1)Корҳои ҳатми. 7)Чарима. 2)Корҳои ислоҳи. 8)Мусодираи амвол.

3)Маҳдуд кардани озоди. 9)Маҳрум кардан аз рутба ва унвон. 4)Маҳрум сохтан аз озоди. 10)Маҳрум сохтан аз мансаб.

5)Як умра аз озоди.

6)Чазои қатл.

1.Корњои њатмї- корњои њатмї аз љониби мањкумшуда берун аз ваќти корњои асосї ё аз таълим ба таври бемузд иљро намудани корњои фоиданоки љамъиятї мебошад, ки намудњои онњоро маќомоти њокимияти мањаллї муайян менамояд. Корњои њатмї ба мўњлати аз шаст то дусаду чил соат муќар рар карда мешавад ва на зиёда аз чор соат дар як рўз адо карда мешаванд.Шахсе, ки рутбаи њарбї, дипломатї, рутбањо, унвонњои махсус, мукофотњои давлатї ва унвонњои ифтихории Тољикистонро дорад, дар њолати барои љиноятњои вазнин ё махсусан вазнин мањкум шуданаш суд метавонад бо назардошти шахсият ва кирдори содиркардааш ўро аз чунин рутбањои њарбї, дипло матї,рутбањо, унвонњои махсус мукофотњои давлатї ва унвонњои ифтихории Тољикистон мањрум намояд.

2.Корњои ислоњї-корњои ислоњї дар љои кори мањкумшуда ё дар љойњои дигаре, ки маќоми иљроку нандаи њукм муайян менамояд, вале дар ноњияи истиќомати мањкумшуда ба мўњлати аз ду моњ то ду сол таъин гардида, аз дањ то сї фоизи музди мењнат ба фоидаи давлат нигоњ дошта мешавад.

3.Мањдуд кардани озодї-мањдуд кардани озодї, яъне нигоњ доштани мањкумшуда дар муассисањои махсус бидуни људо кардан аз љамъият дар шароити татбиќи назорат аз болои он ба мўњлати аз як то панљ сол мебошад. Дар њолати иваз кардани корњои ислоњї бо мањдуд кардани озодї, он метаво над ба мўњлати камтар аз як сол таъин гардад.

4.Мањрум сохтан аз озодї-мањрум сохтан аз озодї аз људо кардани шахси мањкумшуда аз љамъият бо роњи дар колонияњои ислоњи сукунат, дар колонияњои ислоњи низомашон умумї, пурзур сахт, махсус ё дар мањбас љо кардани ў иборат аст. Ашхоси ба мањрум сохтан аз озодї мањкумшудае, ки дар лањзаи баровардани њукм ба синни њаждањсолагї нарасидаанд, дар колонияњои тарбиявии дорои низоми умумї ё пурзўр бо тартиби муќаррарнамудаи фасли панљуми Ќисми умумии њамин Кодекс љо карда мешаванд. Мањрум сохтан аз озодї ба мўњлати аз шаш моњ то бисту панљ сол муќаррар мешавад.

5.Якумра аз озодї мањрум сохтан-якумра аз озодї мањрум сохтан танњо њамчун алтернативаи љазои ќатл барои содир намудани љиноятњои махсусан вазнин, ки њамин Кодекс пешбинї намудааст, таъин карда мешавад.Якумра аз озодї мањрум сохтан ба занон, инчунин шахсони то синни њаждањ солагї љиноят содирнамуда ва мардоне, ки дар лањзаи баровардани њукм аз тарафи суд ба шастусесолагї расидаанд, таъин карда намешавад.

6.Чазои қатл(моддаи 59 КЧЧТ)-аз ҳаёт маҳрум кардани иснон аз чониби давлат мутобиқи қонун

баъди ҳукми қатл баровардани суди босалоҳият аст.

Дар Чумҳурии Точикистон Чазои қатл муқарар карда мешавад барои чиноятҳои одамкуши(қ 2 моддаи 104),тачовуз ба номус(қ 3 моддаи 138),терроризм(қ 3 моддаи 179),геносид(моддаи м 389),

биосид(моддаи 399)-Кодекси чиноятии Чуммҳурии Точикистон.Дар Чумҳурии Точикистон аз моҳи

апрели соли 2004 барои боздошти ҳукми қатл мараторий эълон карда шудааст.

-Ба занҳо

-Ба шахсоне,ки то сини 18-солаги чиноят содир кардааст.

-Барои чиноятҳои нотамом(суи қасд ва тайёри ба чиноят қ 4 моддаи 64).

-Ба чазои маҳрум сохтан аз озоди ба муҳлати 25 сол иваз карда шавад.

Љазои иловагии таъиннамудаи суд аз љазои асосї сахттар буда наметавонад. Барои як љиноят танњо як љазои асосї таъин намудан мумкин аст.

Мањрум кардан аз њуќуќи ишѓоли мансабњои муайян ё машѓул шудан бо фаъолияти муайян аз манъ кардани ишѓоли мансаб дар хидмати давлатї ва маќомоти њокимияти мањаллї ё машѓул шудан бо фаъолияти муайяни касбї ё фаъолияти дигар иборат аст.Мањрум кардан аз њуќуќи ишѓоли мансаб њои муайян ё машѓул шудан бо фаъолияти муайян барои ќасдан содир намудани љиноят аз як то дањ сол ва барои љинояти аз беэњтиётї содиршуда аз як то панљ сол ба сифати љазои асосї ва ба мўњлати аз як то панљ сол ба сифати љазои иловагї барои ќасдан ё аз беэњтиётї содир намудани љиноят муќаррар карда мешавад.

1)Барқарор намудани адолати ичтимои.

2)Ислоҳи маҳкумшуда.

3)Пешгирии содир кардани чиноятҳои нав.

-Бори аввал содир карда бошад.

-Ноболиғ будани гунаҳкор.

-Ҳомиладор будани гунаҳкор.

-Кудакони хурдсол доштани гунаҳкор.

-Бо сабаби вазнинии шароити ва ё аз руи дилсузи содир намудани чиноят.

-Содир намудани чиноят дар ҳолати ҳаячон,сохти руҳи, ки сабаби он зуровари таҳқири сахт,ё амалҳои дигари ғайриқонунии чабрдида бошад.

-Содир намудани чиноят аз ҳадди муҳофизати зарури гузашта ,дастгир кардани шахси чиноят содир намуда,зарурати ниҳои,тавакалии асоснок,,ичрои фармон ё амр.

-Таҳти таъсири таҳдид ё мачбуркуни ё воситаи модди,хизмати ва ё вобастагии ди гари содир намудани чиноят.

Ҳолатҳое, ки чазоро вазнин мекунанд(моддаи 62 КЧЧТ):

-Такроран содир намудани чиноят реседив ҳамчун касб содир намудани чиноят.

-Оқибати вазнин доштани чиноят.

-Дар ҳайати гуруҳи ашхос,бо маслиҳати пешаки,гуруҳи муташаккил ё идтиҳодияи чинои.

-Нақши махсусан фаъол доштан дар содир намудани чиноят.

-Ба содир намудани чиноят дидаву дониста чалб кардани ашхос,ки гирифтори бемории руҳи ва дар ҳолати масти қарор доранд инчунин ашхоси хурдсол ё ноболиғ.

-Содир намудани чиноят бо сабаби маҳалгарои,милли нажоди,дини,таасуби дини, қасосгири барои амалҳои қонунии ашхоси дигар,инчунин бо мақсади сабук кардан ё руйпуш намудани чинояти дигар.

-Дидаю дониста аз тарафи гунаҳкор содир намудани чиноят нисбати зани ҳомиладор,инчунин нисбати хурдсолон,ноболиғон,шахси дигари бепаноҳ ё нотавон ё шахсе ки дар тобеияти гунаҳкор мебошад.

-Содир намудани чиноят нибати шахс ё хешованди наздики у вобаста ба ичрои фаъолияти хизмати ё чамъиятиашон.

-Чиноят содир намудани шахс,ки бо рафтори худ савганд ё қасами касбии ёд кардаашро вайрон кардааст.

-Шартан пеш аз муҳлат аз адои чазо озод кардан.

-Аз адои чазо озод кардани зани ҳомиладор ва заноне,ки кудакони то синни 8 сола доранд. -Озод кардан аз чазо дар натичаи ҳолати фавқулода.

-Озод кардан аз чазо бо санади авф.

-Ба намудҳои чазои сабуктар иваз кардани қисми адоношудаи чазо.

-Бо сабаби бемори.

-Бо санади бахшиши чазо. -Озод кардан аз чазо бо сабаби гузаштани муҳлати ичрои ҳукми айбдори.