§98.Мафҳум ва намудҳои вақти корї

Вақти кори 3 намуд(муътадил,кутоҳ ва нопурра) мешавад.

Изофакори дар давоми 2 руз пай дар пай дар корҳои шароиташон зарарнок 2соат ва дар дигар корҳо 4 соат ва дар давоми як сол 120 соат мебошад.

1)таннафус дар давоми рузи кори

2)таннафус дар байни рузи кори

3)рузҳои ид (моддаи 83 КМЧТ)

4)рухсатии ҳарсола

5)рухсатии ичтимои.

§100.Рухсатї ва намудҳои он

Рухсати(моддаи 84 КМЧТ)-муддати вақти нисбатан тулониест,ки дар давоми он корманд тибқи тартиби муқарар намудаи қонунгузори бо шарти нигоҳ доштани чои кору мансаб аз ичрои вазифаи меҳнати озод буда, онро барои фароғат ва барқарор намудани қобилияти меҳнати ҳамчунин баҳри қонеъ гардонидани дигар ниёзмандиҳои худ истифода мебарад.

Намудҳои рухсати

1)Рухсатии меҳнатии ҳарсолаи пардохтшаванда

-Рухсатии асосии ҳарсолаи камтарин.

-Рухсатии асосии ҳарсолаи дарозтарин.

-Рухсатии иловагии ҳарсола.

-Рухсатии давраи ҳомиладори ва таввалуд.

-Рухсати барои нигоҳубини тифл.

-Рухсатии таълими.

-Рухсатии эчоди.

3)Рухсатии бе ҳифзи музди меҳнат

§101.Музди меҳнат(кор)
Мувофиқи моддаи 35-Конститутсияи ЧТбарои меҳнати якхелаи кормандон музди баробар дода

мешавад.Вобаста ба чинс,синну сол,нажод,ва миллат камукнии андозаи музди меҳнат манъ аст.Ҳар як корманд аз чамъият ба андозаи кор ва сифати меҳнаташ(қобилияти шахси,қувва,дониш),ки ба рои ба вучуд овардани боигари сарф намудааст,неъматҳои модди ва маънави мегирад.

Музди мењнат аз њиссањои доимї ва таѓйирёбанда иборат мебошанд.Њиссаи доимии музд аз њиссаи соатбайъ ва ё моњонаи меъёрњои тарифї (маош) иборат аст.Музиди кор бояд дар ҳақиқат тачассуми меҳнати корманд бошад.Ба меҳнати баландихтисос,меҳнати аз чиҳати чисмони вазнин ва сабук, кори мураккаб ё сода ҳар хел музд дода мешавад.

Ду низоми асосии музди кор: 1)ватқбайъ,2)корбайъ инчунин музди иловаги мавчуд аст.

§102.Интизоми меҳнат ва муҳофизати меҳнат
Интизоми меҳнат(моддаи 121 КМЧТ)-дар ташкилотҳо бо роҳи фароҳам овардани шароитҳои зарурии ташкилию иқтисоди барои кори сермаҳсули муътадил бо муносибати бошуурона ба кор бо усули боваркунони, тарбия,ҳамчунин ҳавасмангардонии барои маҳнати софдилона таъмин карда мешавад.

Њавасмандгардонии мењнат(моддаи 46 КМЧТ)

Барои комёбињои кор, барои кори бардавом ва бенуќсон, навоварї дар мењнат ва дигар дастовардњои корї корфармо аз чунин тадбирњои њавасмандгардонї истифода мебарад:

1) эълони рањматнома;

2) додани мукофот;

3) мукофотонидан бо тўњфаи пурќимат;

4) сарфароз гардондан бо ифтихорнома;

5) навиштани ном дар Лавњаи ифтихор, дар Дафтари ифтихор .

Бо ќоидањои тартиботи дохилии мењнатї њамчунин дигар навъњои њавасмандгардонї пешбинї шуда метавонанд.

Кормандон барои хизматњои махсус бањри љомеа ва давлат ба мукофотњои давлатї пешнињод шуда метавонанд.

Корфармо њаќ дорад барои вайрон кардани интизоми мењнат, яъне бо гуноњи корманд иљро нашудан ё ба таври лозима иљро нашудани ўњдадорињояш муљозоти зерини интизомиро истифода намояд.

Қонунгузории меҳнати барои вайрон намудани интизоми меҳнат мучозоти зеринро муқарар кардааст:

1)сарзаниш

2)танбеҳ

3)аз вазифа озод намудан.

Бо ќонунњои Љумњурии Тољикистон, оинномаю низомномањои интизоми мењнат барои катего рияњои алоњидаи кормандон дигар навъњои муљозот низ пешбинї шуда метавонанд.

Истифодаи чорањои таъсиррасонии интизомие, ки бо Ќонун, оиннома ё низомномаи интизом пешбинї нашудаанд, манъ аст.

Муҳофизати меҳнат(моддаи 141 КМЧТ)-аз низоми тадбирҳо ва воситаҳои ичтимоию иқтисоди, ташкили,техники,гигиени ва табобатию пешгирикунандае иборат аст,ки дар асоси санадҳои дахлдори қонуни ё дигар санадҳои меъёри амал карда,бехатари,ҳифзи саломати ва қобилияти кори инсонро дар чараёни меҳнат таъмин мекунад.

§103.Баҳсҳои меҳнатї
Мафҳуми баҳсҳои меҳнати(моддаи 189 КМЉТ)

Баҳсҳои меҳнати-зиддиятҳои танзимнашудаи байни корфармо ва корманд дар масъалаи татбиқи қонунҳо ва дигар санади меъёрии Чумҳурии Точикистон оид ба меҳнат ва шароити меҳнат

мебошад,ки дар шартномаҳои меҳнати,шартнома ва созишномаҳои колективи пешбини шудааст. Комиссия оид ба ҳалли баҳсҳои меҳнати мақомоти авали ҳалли баҳсҳои меҳнати мебошад,ки кодек си меҳнати ЧТ ва дигар санадҳои меъёри тар тиби дигари баррасии онҳоро муқарар намудаанд. Барои мурачиат намудан ба комиссияи мазкур муҳлати 3-моҳ аз рузе,ки коркун дар бораи вайрон шудани ҳуқуқ ҳои меҳ натиаш донист ё бояд медонст,муайян шудааст.Комиссия баҳси инфиродии меҳнатии коркунро дар ҳузури у,дар давоми на дертар аз 10-руз аз рузи мурочиати коркун барра си менамояд.

Намудҳои баҳсҳои меҳнати

Баҳсҳои меҳнати 2 намуд фарди ва колективи мешавад.

Талабҳои кормандон дар мачлиси кормандон пешниҳод карда мешавад.Кормандон дар баробари пешниҳоди талабҳо барои иштирок кардан дар ҳаллу фасли баҳсҳои меҳнатии колективи намоянда гони ваколатдори худро таъин мекунанд.Хакамияти меехнати бахсхои мехнатии колективиро бо иштироки хатмии намояндагони тарафхо дар мавриди зарурат бо намояндагони макомоти дигари манфиатдор халу фасл мекунад.

1)Қонуният.

2)Нақшави будан.

3)Ошкор будан.

4)Мустақилияти фаъолияти молиявии мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлати.

5)Чавобгарии мутақобилаи давлат ва шаҳрвандон дар соҳаи фаъолияти молияви.

1.Конститутсияи Чумҳурии Точикистон

2.Кодекси андози ЧТ-3 декабри соли 2004

3.Қонуни Чумҳурии Точикистон«Дар бораи молияи давлати» ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқи

Бучет ба 3 маъни:модди,иқтисоди ва ҳуқуқи омада мешавад.Инчунин бучети давлати 2 намуд мешавад: чумҳурияви ва маҳалли.

1)Таҳияи лоиҳаи бучет.

2)Барраси ва тасдиқи лоиҳаи бучет.

3)Ичрои бучет.

4)Таҳия,барраси ва тасдиқи ҳисобот дар бораи ичрои бучет.

Ин марҳалаҳо пайдарҳам якдигарро иваз менамоянд.Бучет дар давоми як сол амал мекунад. Бароробари ба охир расидани соли бучети,ки аз 1-уми ягвар то 31-уми декабр соли чори амал менамояд,ба ивази як бучет бучети дигар меояд.

1.КонститутсияиЧумҳурии Точикистон

2.Кодекси андоз-3 декабри соли 2004

3.Қонуни ЧТ«Дар бораи дигар пардохтҳои ҳатми ба бучет»-28 июли соли 2008

1)Принсипи умуми будани андозсупори.

2)Асоснокии иқтисодии андоз ва дигар пардохтҳои ҳатми.

3)Муайян будани андоз ва дигар пардохтҳои ҳатми.

4)Асоси конститутсиони доштани андозситони.

5)Якхела будани андозситони ва қонунан муқарар гардидани андоз ва дигар пардохтҳои ҳатми.

1.Функсияи фискали(хазинави)

2.Функсияи тақсимнамои

3.Функсияи танзимнамои

4.Функсияи ҳавасманднамои

5.Функсияи назорати.

Дар муносибатҳои ҳуқуқи кишоварзи методҳои ичозатдиҳи,манъкуни ва амрҳо(дастурҳо)-и мақо моти ҳокимияти давлати истифода бурда мешавад.

1)Таъмини қонуният.

2)Озодии интихоби шакли хочагидори аз чониби соҳибкорон.

3)Бехатарии экологи ва таъмини сифати маҳсулоти истеҳсолшуда.

4)Аз чониби давлат муқарар намудани роҳҳои асоси ва афзалияти инкишофи комплекси

агросаноати.

5)Озодии шартномави.

Сарчашмаҳои ҳуқуқи кишоварзи:

1.Конститутсияи ЧТ

2.Кодексҳои об,чангал ва граждании Чумҳурии Точикистон

3.Қонунҳои ЧТ «Дар бораи ичора»,«Дар бораи ҳочагиҳои деҳқони» ва «Дар бораи кооперативҳои истеҳсоли»

4.Дигар санадҳои зерқонуни

Муносибатҳои ичорави

Ичора-таъчилан соҳиби кардан ва истифодабарии амвол ба ивази маблағ аз руи шартнома.

Ичора-шакли махсуси хочагидори буда, мувофиқи он молу мулк,замин ва дигар захираҳои табии ба муҳлати муайян ва музднок дар асоси шартнома барои дар ихтиёр доштан ва истифодабари гирифта мешавад.Қонуни ЧТ«Дар бораи ичора»-муносибатҳои ичоравиро ба танзим медарорад.


§110.Ҳочагии деҳқони ва намудҳои он
Ҳочагии деҳқони-субекти хочагидории мустаъқилест,ки фаъолияти худро бе таъсиси шахси ҳуқуқи амали гардонида ба меҳнати шахсии як нафар ё аъзои оила шахсони дигар,ки маҳсулоти

кишоварзи истеҳсол мекунад ба роҳ мемонад.

Қонуни Чумҳурии Точикистон«Дар бораи ҳочагиҳои деҳқони»-10 майи соли 2002 муносибатҳои фаъолияти ҳочагиҳои деҳқониро ба танзим медарорад.Мувофиқи моддаи 5 ин Қонун ба шаклҳои ҳочагии деҳқони инҳо дохил мешавад:

1)Хочагии деҳқоние,ки фаъолияти он ба соҳибкории инфироди асос меёбад.

2)Ҳочагии деҳқоние,ки дар он фаъолияти соҳибкори дар шакли соҳибкори оилави ташкил карда мешавад.

3)Хочагии деҳқоние,ки дар шакли шаркати одди дар заминаи моликияти умумии ҳиссаги ташкил шудааст ва ба шартномаи фаъолияти якчоя асос ёфтааст.

Ҳочагии ёрирасони шахси-хочагиест,ки бо меҳнати шахсии шаҳрванд ва аъзои оилаи у бо мақсади истеҳсоли маҳсулоти кишоварзи ва қонеъ гардонидани талаботҳои худ бо озуқавори ва эҳтиёчоти дигар пеш бурда мешавад.Муносибатҳое,ки доир ба пешбурди ҳочагии ёрирасони шахси ба танзим дароварда шуда,асоси онро Қонуни Чумҳурии Точикистон«Дар бораи ҳочагии ёрирасони шахси»-аз 8 декабри соли 2003 ташкил медиҳад.

Савхоз ва Колхоз

Савхоз-корхонаи давлатиест,ки роҳбари аз болои фаъолияти он аз тарафи директор ба роҳ монда мешавад.

Колхоз-коперативи истеҳсолии ҳочагии кишоварзи буда,дар асоси ихтиёран муттаҳидшавии

деҳқонон бо мақсади ба раҳ мондани фаъолияти хочагидори ташкил карда мешавад.

1.Конститутсияи ЧТ

2.Кодекси гумруки ЧТ(3 декабри 2004с)

3.Қонунҳо,фармонҳои Президент ва шартномаҳои байналмиллали

1) Принсипи бартари доштани манфиатҳои давлат дар таъмини сиёсати гумруки дар шароти ҳозира.

2)Принсипи ягонагии хизмати гумруки ва маркази идоракунии фаъолияти он.

3)Принсипи ҳуқуқ ва озодиҳои шаҳрвандон.

4)Принсипи баробарии шаҳрвандон дар назди қонун

5)Принсипи ҳифзи иттилоот оид ба фаъолияти хизмати гумруки.

6)Принсипи риояи манъ кардан ва чори намудани маҳдудиятҳо ҳангоми интиқоли мол ва восита ҳои нақлиёт аз сарҳади гумруки.

Боби 20.ЊУЌУЌИ ЭКОЛОГЇ
§112.Мафҳум,сарчашма ва вазифаҳои ҳуқуқи экологи
Ҳуқуқи экологи-яке аз соҳаҳои мустақили ҳуқуқи ЧТ ба шумор рафта,муносибатҳои чамъиятиро оид ба алоқамандии чамъияту табиат барои фоидаву манфиатҳои насли имруз ва ояндаи башарият ро ба танзим медарорад.

Сарчашмаҳои ҳуқуқи экологи:

1.Конститутсияи ЧТ.Моддаи 38 «Давлат барои солимгардонии муҳити зист, инкишофи оммавии варзиш, тарбияи чисмони ва туризм тадбирҳо меандешад.»

2.Кодексҳои об,фазои ҳовоии,чангал ва замин

3.Қонунҳои соҳави аз қабили Қонуни ЧТ«Дар бораи ҳмфзи табиат»-27 декабри соли 1993,Қонуни ЧТ«Дар бораи муҳофизат ва истифрдаи олами ҳайвонот»-соли 2004,Қонуни ЧТ «Дар бораи экспертизаи экологи»-соли 2003 ва санадҳои байналмиллалии эътирофшуда.

1)Таъмини ҳифзи табиат.

2)Пешгири ва бартараф намудани фаъолияти зараровари ҳочаги ба муҳити зист,ба ҳаётва салома тии инсон.

3)Солим гардонидан ва беҳтар намудани шароити муҳити табии зист ва бехата рии экологи.

1)Биосфера,низоми табии экологи ва чузъҳои таркибии онҳо.

2)Иқлим ва қабати озонии замин.

3)Замин,сарватҳои он,обҳои зеризамини ва болои он,ҳавои атмосфера ва олами ҳайвонот.

4)Чангалу чарогоҳҳо ва ҳама гуна набототи,сатҳи замину куҳсор,ки хосатан кам во мехуранд.

§113.Предмет ва муносибатҳои ҳуқуқи экологї
Предмети ҳуқуқи экологи-муносибатҳои чамъиятии экологие ташкил мекунанд,ки дар мутақоби лаи чамъияту табиат ба вучуд меоянд,ки онҳо асосан ба 2 гуруҳ тақсим мешаванд:муносибатҳои соҳави ва муносибатҳои комплекси.

1.Муносибатҳои экологии соҳави-ин муносибатҳои заминмуҳофизаткуни, чангалмуҳофизаткуни, маъданмуҳофизаткуни,обмуҳофизаткуни ва муносибатҳо оиди муҳофизати ҳавои фазо ва ҳайвон ҳои ваҳши ҳисоб мешаванд.

2.Муносибатҳои комплекси-муносибатҳое ташкил мекунанд,ки онҳо доир ба муҳофизати марзҳои табии,комплексу фондҳои табии-маъмунгоҳи,минтақаҳои муҳофизати,санитарии-гигиени,табобати -солимигардони,рекреатсиони ва ғайра пайдо мешаванд.

Муносибатҳои ҳуқуқи экологи-он муносибатҳои чамъиятие мебошанд,ки дар соҳаи алоқамандии чамъияту табиат пайдо мешаванд ва онҳоро меъёрҳои ҳуқуқи экологи ба низом медарорад.

Меъёрҳои ҳуқуқи экологи-он қоидаҳою рафторҳои умумие фаҳмида мешавад,ки онҳо муносибат ҳои байни одамон ва инчунин субъектҳои дигарро нисбати муҳофизат ва истифодаи муҳити табии атроф ва объктҳои табии ба вучуд меоянд,ба низом медароранд.