Фасли I. Назарияи асосии давлат ва њУЌУЌ

меҳнати фоиданоки чамъияти,кори тарбиявию сиёси,таълими умуми ва касбию техники,ба колонияҳои ислоҳоти меҳнати чойгир карда шудан.

Маҳкумшудагон дар чор низом:

1)Умуми

2)Пурзур

3)Сахт

4)Махсус чазоро аз сар мегузаронанд.

Ноболиғондар ду навъ колонияҳо-колонияҳои низомашон умуми ва пурзур муҳлати муайяншудаи чазоро мегузаронанд.Мардону занон алоҳида нигоҳ дошта мешаванд.

Барои маҳкумшудагон чораҳои чазо ва ҳавасмандкуни муқарар шудаанд.Дар калонияҳои тарбияи меҳнати изолятор ҳаст.Гунаҳкоронро дар он чо 10 руз нигоҳ медоранд.Ғайр аз ин,маҳз дар колония ҳои тарибяи меҳнати чораҳои хос,мисли як маротиба маҳрум кардани шахси маҳкумшуда аз тамошои кино,консерт,манъ кардани иштироки онҳо дар корҳои варзиши татбиқ мешаванд.

Маҳкумшудагоне,ки дар колонияҳои ислоҳоти меҳнати софдилона меҳнат мекунанд ва ба вайрон кориҳои қоидаҳои муқараршуда роҳ намедиҳанд,ба режими сабуктар гузаронида мешаванд.Маҳз дар колонияҳои ислоҳоти меҳнати аксари маҳкумшудагон гуноҳи худро дарк менамоянд ва барои ислоҳ ва тарбия ёфтан амоми кушиши худро истифода мебаранд.

1)Авф дар асоси ќонуни Љумњурии Тољикистон нисбати доираи инфиродан номуайяни ашхос тат биќ карда мешавад.

2) Бо санади авф шахси содирнамудаи љиноят метавонад аз љавобгарии љиноятї озод карда шавад

ва шахси барои љиноят мањкумшуда њам аз љазои асосї ва њам иловагї пурра ё ќисман озод карда

шавад ё ќисми љазои адонакардаи ў ихтисор гардад ё ба намуди љазои сабуктар иваз карда шавад

ё доѓи судиаш бардошта шавад.

3) Санади авф ба кирдорњои сазовори љазои љиноятие, ки то ќабули он содир гардидаанд,дахл дорад.

Бахшиши чазо(моддаи 83 КЧЧТ)

Бахшиши чазо-яке аз намудҳои озод кардан аз чазо мебошад.Дар Чумҳурии Точикистон бахши

шичазо аз тарафи Президент нисбати шахси муайян татбиқ карда мешавад.

Шахсе доғи суди дошта эътироф карда мешавад,ки аз рузи эътибори қонуни пайдо кардани ҳукми айбдоркуни,ки бо он чазо таъин карда шудааст ва то рузи барҳам хурдан ё бардоштани доғи суди.

а)дар сурати ќабули санадњои авф ё бахшиши љазо, агар дар ин санадњо бардоштани доѓи судї пешбинї шуда бошад – аз рўзи эътибори ќонунї пайдо кардани чунин санадњо;

б)дар сурати ќабули санади авф ба шарте, ки он барои кирдори содиркардашуда татбиќ намуда

ни љазоро бекор кунад ва ин њолат дар рафти мурофиаи судї ошкор шавад – аз рўзи эътибори

ќонунї пайдо кардани њукми айбдоркунї;

в)дар сурати ќбул намудани ќонуни нави љиноятї, ки љиноят будани кирдорро бартараф мекунад

–аз рўзи эътибори ќонунї пайдо кардани чунин Ќонун;

г)дар сурати аз љазо озод кардани ноболиѓон мувофиќи моддаи 90 њамин Кодекс – аз рўи эътибори ќонунї пайдо кардани ќарори суд дар бораи аз љазо озод кардани ноболиѓ;

д)дар сурати иљро накардани њукми айбдоркунї – аз рўзи гузаштани мўњлатњои иљрои њукми айб доркунї.


Доѓи судї дар мўњлати зерин барњам мехўрад:

а)ба мањкумшудае, ки нисбати ў шартан татбиќ накардани љазо татбиќ карда шудааст баъди тамом шудани мўњлати санљиш;

б)нисбати ашхосе, ки аз мањдуд кардани озодї дида ба љазои сабуктар мањкум шудаанд- бо гузаш

тани як сол пас аз тамом кардани мўњлати таъиншудаи љазо;

в)нисбати ашхосе, ки барои љиноятњои начандон вазнин ва дараљаи миёна ба мањдуд кардани озодї

ва ё мањрум сохтан аз озодї мањкум шудаанд - бо гузаштани се сол пас аз адои љазо;

г)нисбати ашхосе, ки барои љиноятњои вазнин бо мањрум сохтан аз озодї мањкум шудаанд - бо гузаштани панљ сол пас аз адои љазо.

д)нисбати ашхосе, ки барои љиноятњои махсусан вазнин ба мањрум сохтан аз озодї мањкум шудаанд

–бо гузаштани њашт сол пас аз адои љазо.

Боби 14. ЊУЌУЌИ СОҲИБКОРЇ
§88.Мафҳум сарчашма ва принсипҳои ҳуқуқи соҳибкори
Ҳуқуқи соҳибкори-ҳамчун соҳаи ҳуқуқи комплекси аз мачмуи меъёрҳои ҳуқуқие иборат аст, ки муносибатҳои соҳибкори ва муносибатҳои дигари ба он алоқаманд,ин чунин муносибатҳои

вобаста ба танзими давлатии муносибатҳои ҳочагидориро бо мақсади таъмини манфиатҳои давлат ва чамъиятро ба танзим медарорад.

Сарчашмаҳои ҳуқуқи соҳибкори:

1.Конститутсияи ЧТ

2.Кодекси Граждании ЧТ

3.Кодекси мурофиявии судии ЧТ

4.Кодекси андоз

5.Дигар қонунҳо,ки фаъолияти соҳибкориро ба танзим медарорад.

Сарчашмаи дигари ҳуқуқи соҳибкори ин:фармонҳои Президенти ЧТ,қарорҳои Ҳукумати ЧТ,

санадҳои ҳуқуқии байналмилалие,ки ЧТ онҳоро эътироф кардааст.

1)Принсипи озодии фаъолияти соҳибкори

2)Принсипи баробарҳуқуқи ва ҳифзи шаклҳои моликият,ки дар фаъолияти соҳибкори истифода бурда мешавад

3)Принсипи озодии рақобат ва маҳдуд кардани фаъолияти соҳибкори

4)Ба дастории фоида ҳамчун мақсади фаъолияти соҳибкори

5)Приинсипи танзими давлатии фаъолияти соҳибкори

6)Принсипи мувофиқати манфиатҳои хусуси ва чамъияти дар фаъолияти соҳибкори

7)Қонуният дар фаъолияти соҳибкори

ҳуқуқу уҳдадориҳо мебошанд.Ба фаъолияти соҳибкори шахсони воқеи ва шахсони ҳуқуқи машғул шуда метавонанд. Илова бар ин бояд гуфт,ки на ҳамаи шахсони ҳуқуқи метавонанд,соҳибкор бошанд. Кодекси граждани шахсони ҳуқуқиро ба ду чудо мекунад:ташкилотҳои тичорати ва ғайритичорати.

иятҳои ҳочаги,кооперативҳои истеҳсоли,корхонаҳои воҳиди давлати ва махсус ташкил карда меша вад.

анд, амал менамоянд.

ва дар ЧС пушида-саҳҳомон барои харидани саҳмия аз саҳомони дигар бартарият доранд.

Объектҳои ҳуқуқи соҳибкори вобаста ба қобилияти муомилоти доштани худ ба 3-гуруҳ тақсим мешаванд:1)гуруҳи якум-аз объектҳое иборат аст,ки дар муомилотанд. 2)гуруҳи дуюм объектҳое иборат аст, ки муомилаташон маҳдуд аст.3)гуруҳи сеюм объектҳое мебошанд,ки аз муомилот гирифтаанд.

Аз руи хусусият:манқул ва ғайриманқул.

Аз руи тақсимот:тақсимшаванда ва тақсимнашаванда.

Аз руи моҳияти ҳуқуқи:асоси ва мансубият.

Аз руи нигаҳдори:истеъмоли ва ғайриистеъмоли

Пул ҳамчун объекти ҳуқуқи соҳибкори.

Эквуаленти ҳамаи молҳоро пул меноманд.Пул ҳамчун обеъкти муносибатҳои ҳуқуқии соҳибкори яке аз намудҳои амвол ба шумор меравад.Кодекси граждани пулро дар баробари қоғазҳои қиматок ба доираи объекти мустаъқили фаъолияти соҳибкори дохил менамояд.Қонунгузории амалкунанда ибораи «пул» ва «асъор»-ро истифода мебарад

Қоғазҳои қимматнок ва ҳайвонот низ ба сифати объекти ҳуқуқи граждани баромад мекунад.

Биржа ҳамчун воситаи иқтисоди бозори яклухти дар чои муайян ташкилшудае мебошад,ки аз руи қоидаҳои муқараршуда мунтазам амал менамояд.Умуман биржа дар муносибатҳои иқтисоди тадричан танзимгари бозор гашта,бо ҳамин сифат ба чузъи таркибии иқтисоди бозори табдил ёфтааст.

1.Пеш аз ҳама биржа ҳамчун қоида дар марказҳои саноати ва савдои калон ташкил карда шуда, дорои объекти махсуси хариду фуруш-моли биржави ва ҳайати субъктҳо мебошад.

2.Дар биржаҳо савдо сарфи назар аз будани молу қоғазҳои қимматнок ва асъор мунтазам ва ошкоро ба роҳ монда шудааст.

3.Дигар ин, ки нархгузори дар биржаҳо озод буда,савдо аз руи қоидаи ягона ташкил карда мешавад.

Асосан биржаҳо ба 4 намуд чудо мешавад:

1)моли. 3)асъори.

2)фонди. 4)меҳнати.

Дар давраи ҳозира фаъолияти биржаҳо дар асоси Қонуни ЧТ«Дар бораи биржаи моли ва савдои биржави»-аз 22 декабри соли 1991,Қонуни ЧТ «Дар бораи қоғазҳои қиматнок ва биржаҳои фонди»-аз 10 марти соли 1992 ба танзим медарорад.

Мувофиқи банди 3 ва моддаи 1-Кодекси граждании ЧТ

1.Мустақилияти соҳибкор

2.Таваккали соҳибкор

3.Мунтазам ба даст овардани фоида аз истифодаи молу мулк,фуруши мол,ичрои кор ё расонидани хизмат

4.Фаъолият кардани шахсоне,ки ба сифати соҳибкор ба қайд гирифта шудаанд

Шартҳои асосии машғул шудан ба фаъолияти соҳибкори:

Барои машғул шудан ба фаъолияти соҳибкори шартҳои зарури бояд муҳаё бошад.

1)Мавчуд будани қонунгузорие,ки танзими фаъолияти соҳибкориро ба роҳ мемонад.

2)Шаҳрванди ЧТ,ки дар моликияти хусусии худ молу мулки муайян дорад ва он метавонад дар фаъолияти соҳибкори истифода намояд дар ихтиёрдории касбу кор ва қобилияти худ ба меҳнат озоданд.

3)Гуногуншаклии моликият аз он чумла моликияти хусуси.

4)Ҳуқуқи машғул шудан ба ҳама гуна фаъолияте,ки қонун манъ накардааст аз чумла фаъолияти соҳибкори.

5)Интихоби озодиифунксияи меҳнати.

Қобилияти ҳуқуқии фаъолияти соҳибкори.

Қобилияти ҳуқуқдории фаъолияти соҳибкори –ин имконияти доштани ҳуқуқ ва уҳдадориҳо дар соҳаи амали ва танзим намудани фаъолияти соҳибкори мебошад.Қобилияти ҳуқуқии фаъолияти

соҳибкори умуми ва махсус мешавад.

Фаъолияти соҳибкори ба ду намуд чудо мешаванд:1)Инфироди-ки бе ташкили шахси ҳуқуқи фаъолият мекунад,2)Дастаъми-бо ташкили шахси ҳуқуқи фаъолият мекунад. 1)Соҳибкории инфироди-фаъолияти мустаъқилонаи шахси воқеъие мебошад,ки бидуни таъсиси шахси ҳуқуқи аз номи худ таввакалан ва бо масъулияти амволии худ бо мақсади гирифтани фоида (даромад)равона карда шудааст.Дар навбати худ соҳибкории ин фироди якчоя ба шаклҳои зерин чудо мешавад:

1)соҳибкории оилави. 2)соҳибкории одди.

Соҳибкории коллективи-фаъолияти соҳибкории гуруҳи ашхос,ки бо ташкили шахси ҳуқуқи амали карда мешавад.

Шаҳрвандоне,ки ба фаъолияти соҳибкори машғуланд дар асоси патент,шаҳодатнома ва ичозат нома фаъолият менамоянд.

ва Қонуни Чумҳурии Точикистон «Дар бораи муфлисшаваии корхонаҳо»зикр карда шудаанд.

Қатъшавии фаъолияти соҳибкори1)ихтиёри(бо қарори худи соҳибкор) ва 2)мачбури(аз тарафи суди иқтисоди) мешавад.

1)Иштирокчиёни фаъолияти соҳибкори дар ҳолатҳои зерин ихтиёран барҳам дода мешавад:

-Бо қарори муассисон(иштирокчиён) ё мақомоти шахси ҳуқуқие,ки мутобиқи ҳуччатҳои таъсиси

чунин ваколатро дорад.

-Дар ҳолати гузаштани муҳлате,ки шахси ҳуқуқи ба ҳамин муҳлат таъсис дода шуда буд.

-Баъди ноил шудан ба мақсадҳое,ки шахси ҳуқуқи таъсис дода шуда буд.

2)Дар мавридҳои зерин Суд метавонад фаъолияти соҳибкориро қатъ гардонад:

-Ҳангоми таъсиси субъекти фаъолияти соҳибкори роҳ додан ба вайронкунии дағалонаи қонун,агар чунин вайронкуни хусусияти ислоҳнопазир дошта бошад.

-Бе ичозатнома машғул шудан ба фаъолият ё машғул шудан ба фаъолияти манъкардаи қонун.

-Амали намудани фаъолияти вайронкунии чандинкарата ва дағалонаи қонунгузори.

-Аз тарафи иттиҳодияҳои чамъияти,дин ива фондҳои чамъияти мунтазам амали намудани фаъолияте,ки бо мақсадҳои оинномавии онҳо мухолиф мебошад.

-Ҳангоми бозхонди ичозатнома,ки амали намудани амалиёти дар ичозатнома пешбинишуда

намуди ягонаи фаъолияти ичозатдодашуда мебошад.

-Дар ҳолати муфлисшави.

1.Қонеъ карда натавонистани талаботҳои кредиторон аз руи уҳдадориҳои пули.

2.Ичро карда натавонистани пардохтҳои ҳатми дар назди бучет.

3.Раман аз тарафи суди иқтисоди муфлис эътироф намудани субъекти хочагидор.

Кодекси граждани,Кодекси мурофиавиии суди иқтисоди,Қонуни ЧТ«Дар бораи муфлисшави» аз 8 декабри соли 2003 ва Низомнома мебошад.

1)Ҳама гуна намуди амволи корхонаи давлати,ки барои фаъолияти он таъин шудааст.

2)Қисмҳои истеҳсоли ва ғайри истеҳсоли.

3)Амволи алҳидаи корхонаҳои давлати.

4)Саҳмияи корхона ва ташкилотҳое,ки ба давлат таалуқ доранд.

Ҳамзамон мутобиқи моддаи 13 Конститутсияи ЧТ обектҳое ҳастанд,ки онҳоро хусуси гардонидан мумкин нест:(об,замин,сарватҳои зеризамини,фазои ҳаво,олами набототу ҳайвонот ва ғайраҳо.)

1.Конститутсияи ЧТ

2.Кодекси меҳнати ЧТ(1998сол).

3.Қонунҳои соҳавии меҳнати ЧТ

1)Принсипи озодии меҳнат.

2)Принсипи манъ будани меҳнати мачбури

3)Принсипи ҳуқуқи ба ҳифзи меҳнат

4)Принсипи ҳуқуқ ба мутаҳидшави

5)Принсипи ҳуқуқ ба гирифтани музди меҳнат

6)Принсипи ҳуқуқ ба истироҳат

7)Принсипи ҳуқуқ ба гирифтани маълумот

Шартҳое,ки дар шартномаи меҳнати пешбини шудаанд ба 2 гуруҳ чудо мешаванд.

1.Ба муҳлати номуайян.

2.Ба муҳлати муайян на бештар аз 5 сол.

3.Барои ичрои вазифаи корманди ҳозир набуда.

4.Ба муҳлати ичрои кори муайян.

5.Барои ичрои кори мавсими.

1)хатти

1.Шиноснома.

2.Дафтарчаи меҳнати.

3.Ҳуччатҳо дар бораи маълумот.

4.Борои уҳдадориҳои ҳарби- билети ҳарби,ин номгуи ҳуччатҳо лозим аст.

Ба кор қабул намудан бо фармон (амри роҳбари ташкилот) расми қабул карда мешавад.

Гузаронидан ба кори дигар вобаста муҳлат доими ва ё муввақати мешавад.Ба кори ди гари доими гузашта ба 3 намуд чудо мешавад.

1)Дар худи ташкилот.

2)Дар ташкилоти дигар.

3)Гузаронидан якчоя бо ташкилот.

Муввақатан ба кори дигар гузаштан дар натичаи чазои маъмури мебошад.

Мувофиқи моддаи 44 Кодекси меҳнат:

1.Бо созиши тарфҳо.

2.Бо ташабуси корманд.

3.Бо ташабуси корфармо.

4.Бо гузаштани муҳлат.

5.Бо ҳолатҳое, ки ба иродаи тарафҳо вобаста нестанд.

Қатъ гаштани шартномаи меҳнати бо ташабуcси корманд (моддаи 45 КМ):

Корманд њаќ дорад ду њафта пештар корфарморо ба таври хаттї огоњ намуда, шартномаи (ќарордоди) мењнатиро, ки ба мўњлати номаълум баста шудааст, бекор кунад.

Баъди гузаштани мўњлати огоњї корманд њаќ дорад корро ќатъ намояд, корфармо бошад вазифадор аст ба корманд дафтарчаи мењнатиашро супорида, бо ў њисобу китобро баробар кунад.

Қатъ гаштани шартномаи меҳнати бо ташабуcси корфармо (моддаи 46): 1.Барҳам хурдани ташкилот ё ихтисор шудани кормандон.

2.Номувофиқ будани корманд ба вазифа.

3.Бе сабаб ичро накардани кор ва амру фармон.

4.Прогул-зиёда аз 3 соат бе сабаб дар чои кор набудан.

5.Дар ҳолати масти ба чои кор омадан.

6.Дуздидани молу мулки корфармо.

1.Ҳангоми даъват ё ба хизмати ҳарби дохил шудани корманд.

2.Ҳангоми ба кор барқарор намудани корманде,ки пештар ин корро ичро мекард.

3.Ҳангоми ба қувваи амал даромадани ҳукмнома,ки дар асоси он корманд ба чазо маҳкум шудааст

ва ин ҳолат давом додани кори пештараашро истисно менамояд.

4.Бинобар вафот кардани корманд.

5.Дар сурати вайрон карадни қоидаҳои муқарашудаи қабул ба кор.