Ключевые слова: внешняя политика Республики Казахстан, ядерное оружие, ядерная политика, ядерная безопасность, разоружение, Договор о нераспространении ядерного оружия, Центральная Азия, Безъядерная зона, МАГАТЭ.
Abstract
In this article the description of refusal of the Republic of Kazakhstan of the nuclear weapon and important actions in this sphere. And about creation of the Nuclear-weapons-free zone in the region of Central Asia and about its purposes.
Key words: foreign policy of the Republic of Kazakhstan, nuclear weapon, nuclear policy, nuclear safety, disarmament, the Nuclear Non-Proliferation Treaty, Central Asia, Nuclear-weapons-free zone, IAEA.
Алькеев А.К.,
старший преподаватель кафедры международных отношений
ЕНУ им.Л.Н.Гумилева
Сакадеева Т., студент 3 курса факультета международных отношений
Страны центральноазиатского региона сквозь призму интересов Ирана
Аннотация
В начале 1990-х гг., сразу же после развала СССР, политика Ирана по сотрудничеству с новыми государствами Центральной Азии стремительно активизировалась. Ислам, будучи, религией и идеологией играет ведущую роль во внутренней и внешней политике ИРИ. Данный фактор стал причиной уникальной тенденции в международных отношениях на Ближнем и Среднем Востоке: принятие и закрепление в качестве внешнеполитической доктрины идеи «экспорта исламской революции» Ираном.
Ключевые слова: «экспорт исламской революции», внешнеполитическая доктрина, движение «Талибан», метод «модифицированной средней линии», иранская ядерная программа, «виртуальное ядерное государство».
Исламские принципы пронизывают всю внутреннюю политику государства и социально-экономическую жизнь иранского общества. Поэтому культурно- идеологический интеграционный фактор является одним из самых значимых. Однако, в плане возможности использования своей культурно- идеологической привлекательности Иран не может рассчитывать на многое. Во- первых, шиитская доктрина Ирана изначально показалась неприемлемой. Противоречия во взглядах суннитов и шиитов доказывает и тот факт, что после прихода к власти в Афганистане Движения «Талибан», с самого начала не скрывавших своих антииранских настроений, Тегеран активно поддерживал силы, которые вели борьбу против талибов. При этом, Иран встал на путь взаимодействия с такими странами, как Россия, Индия, Узбекистан и Таджикистан. Одна из причин антиталибовского выбора Тегерана – отношение Движения «Талибан» к сторонникам суннитского направления в исламе.
Во-вторых, этнически Центральная Азия более связана с тюркским наследием, а значит с соперницей Ирана- Турцией. Если же рассуждать о применимости Ираном этнических параметров, то единственными зацепками могут быть этнолингвистические близкие к нему Таджикистан и Афганистан [2]. Подхватив эту идею, Исламская Республика Иран лелеет мечту о создании фарсиязычного союза государств, в который вошел бы сам Иран, Таджикистан и Афганистан. Этот вопрос поднимался и во время визита в Тегеран таджикского президента Эмомали Рахмона на трехсторонней встрече глав Таджикистана, Афганистана и Ирана. «Между нами нет языкового барьера. Единственно, в Афганистане этот язык называют дари, в Таджикистане - точики, а в Иране - фарси. Но это три ростка одного корня. У нас не только общие история и культура, у нас и проблемы одинаковые. И нам нужно объединиться, чтобы решать их», - отметил в интервью посол Ирана в Таджикистане Алиасгар Шердуст.
Тем не менее, политика президента Ирана М. Ахмадинежада во многом направлена на то, чтобы превратить ИРИ не только в ведущую региональную державу, но и в лидера всех мусульманских стран, сгладив традиционные противоречия между суннитами и шиитами.
Следующий немаловажный фактор, придающий большую значимость центральноазиатсому вектору внешней политики Ирана- геополитический. Иран имеет непосредственную геополитическую связь с двумя из пяти стран центральноазиатского региона, а именно, граница с Туркменистаном, составляющая 992 км.и граница по Каспийскому морю, связывающая ИРИ с Казахстаном. На сегодняшний день Каспий остается одним из важных пространств сосредоточения интересов безопасности Ирана и ее соответствующей взаимозависимости как на центральноазиатском ( Казахстан, Туркменистан), так и кавказском направлении (Азербайджан), и с Россией. Военная уязвимость Ирана здесь связана,
Во-первых, с наличием у прибрежных стран военно-морских возможностей, способных поражать объекты в северной прикаспийской зоне ИРИ.
Во-вторых, с возможностью дальнейшей интернационализации водоема и появлением здесь ВМС третьих стран, в особенности- США, Турции и других членов НАТО. Основные ВМС ИРИ сосредоточены в Персидском заливе, Каспий же традиционно рассматривается как второстепенный театр [3]. Это обуславливается тем, что именно Персидский залив пока что остается зоной наиболее вероятного удара со стороны США и их союзников. Однако, пытаясь противостоять усиливающимся стратегическим связям США и Европы с Азербайджаном и Казахстаном, Иран начал модернизировать свои каспийские силы, включая формирование специальной морской полиции в составе военного флота. Тем самым власти Ирана отчетливо дают понять, что подобного рода шаги вызваны « иностранным раздражителем».
Позиции прикаспийских стран принципиально отличаются друг от друга, если Иран и Туркменистан предлагают разделить море на пять равных частей, так , чтобы каждой стране досталось по 20 %, Казахстан, Российская Федерация и Азербайджан настаивают на методе « модифицированная средняя линия»- раздел дня моря по срединной линии, зависящей от протяженности береговой линии прикаспийских государств. Морская поверхность при этом остается в общем пользовании. РФ, Азербайджан и Казахстан уже заключили соответствующие договора, Иран и Туркменистан- нет. И, следовательно, при разграничении каспийского дна Россия должна получить 19%, Азербайджан – 18%, Казахстан- 27%. Соответственно на их долю придется 64 % дна Каспийского дна, а из оставшихся 36% Иран может получить от 11 до 14% [4].
В целом же, основным фокусом иранских интересов в прикаспийском регионе, стимулирующимся неэкономическими факторами остается безопасность ИРИ с севера от угроз со стороны США для военно-политического давления на Иран. И в этом Ирану, удалось заручиться поддержкой прикаспийских государств, что, в частности, отразилось в ходе Тегеранского саммита глав прикаспийских государств в октябре 2007 года, где наравне с правовыми аспектам и будущего статуса моря согласовывались позиции и по вопросам безопасности. Итоговая декларация фиксировала отказ от предоставления своей территории для использования другими странами в случае агрессии или каких-либо военных действий в отношении одного из прикаспийских государств[5].
В нынешних условиях международной обстановки Иран больше всего нуждается в обеспечении безопасности страны перед лицом внешних угроз и это обстоятельство делает все более актуальным вопрос вступления Ирана в ШОС. В настоящее время ИРИ имеет в ШОС статус наблюдателя, но в марте 2008 года Тегеран подал официальную заявку на членство в организации. Особо следует обратить внимание на время подачи заявления Ирана на членство ШОС, так как исходя из даты подачи можно выявить основную цель, которую преследует ИРИ в рамках сотрудничества со странами ШОС. Можно сделать вывод, что после принятия 3 марта с.г. Советом Безопасности ООН третьей по счету резолюции № 1803 против Ирана из-за невыполнения этой страной требований по прекращению обогащения урана, чувствуя надвигающуюся опасность дальнейшего ужесточения санкций или даже военного конфликта, Иран ищет спасения в членстве ШОС. Между тем возможность военного столкновения с Ираном, судя по откликам американской печати, все более усиливается. На этом фоне Иран предпринимает меры для максимального обеспечения своей безопасности. Здесь не приходится сомневаться в том, что основным замыслом Ирана является стремление максимально обезопасить себя от возможного военного удара. А это может быть обеспечено только за счет сближения с Россией и Китаем.
Сразу после подачи заявки ИРИ в ШОС Ричард Бучер, заместитель Министра иностранных дел США, выступая в Конгрессе, выразил особую обеспокоенность по поводу просьбы Ирана о членстве в этой организации и акцентировал внимание на секторе безопасности ШОС и добавил, что "ШОС не является Варшавским Блоком, и в случае, если организация проявит тенденцию к развитию в данном направлении, США не станут молчать".
Доктор Сейед Мохаммад Али Хосейни, представитель Министерства иностранных дел Ирана в своей ноте, последовавшей в ответ на заявление Заместителя Министра иностранных дел США отметил следующие моменты:
1. недостаточная осведомленность американских внешнеполитических деятелей по вопросу о содержании и процессе развивающейся мирной интеграции азиатских стран;
2. зависимость США от устаревших представлений прошлого века и желание сохранить свое неоспоримое преимущество в отношениях с другими регионами мира;
3. нежелание США допустить создания сильной структуры в азиатском регионе, принимая во внимание то, что членами ШОС являются два постоянных члена Совета Безопасности ООН, а именно Китай и Россия.
Однако, следует отметить, что основным фактором для принятия Ирана полноправным членам ШОС является принципиальное согласие всех членов организации. Пока его вступление в ШОС лоббирует только Таджикистан, Узбекистан и Казахстан меньше других проявляют инициативу в развитии отношений и сотрудничества с Ираном. В своей внешней политике эти страны ориентированы на Турцию и на развитие двухсторонних и многосторонних отношений со странами региона и со странами Ближнего Востока.
В целом же, включение Ирана в ШОС, с одной стороны, могло бы превратить эту организацию в мощный военно-политический блок, однако, с другой стороны, в случае приема ШОС получит в «наследство» целый пакет острейших проблем, одной из которых являются напряженные отношения Ирана с Западом по вопросу об иранской ядерной программе, присоединение этой страны к ШОС на фоне обостренных отношений Ирана, в частности с США, могло бы означать смелый вызов западным странам.
Развитие ядерной программы Ирана прямо или косвенно влияет на отношения как и с мировым сообществом в целом, так и со странами Центральной Азии в частности. США поощряют все страны центральноазиатского региона, в отказе от торговли и прочих отношений с Ираном, чтобы оказать давление на него и "сесть в одну лодку" с международным сообществом в отношении его беспокойства относительно иранской ядерной программы. Например, в 2010 году официальный представитель Госдепартамента Иэн Келли США выступил с резким заявлением по поводу полученной информации о том, что Иран и Казахстан тайно договорились о поставке в Исламскую Республику 1,350 тысячи тонн уранового концентрата. Авторы доклада для МАГАТЭ отметили, что запасы урана у Тегерана близки к концу, что может помешать завершению ядерной программы страны. ( По сравнению с Казахстаном, добывшим только за 2009 год более 8, 5 тысяч тонн руды, объемы добычи урана в Иране составляют около 20 тонн руды в год.)
Обвинение о сделке в предполагаемом размере на 450 миллионов долларов опровергло и министерство иностранных дел Казахстана и в то же время, спецслужбам не удалось установить роль в готовящейся сделке правительства Казахстана [6].
Выступая на открытии Берлинского Евразийского клуба в феврале 2012 года с трибуны Германского совета по внешней политике, Президент РК направил месседж руководству Ирана. Нурсултан Назарбаев напомнил о казахстанском опыте отказа от ядерного оружия и заявил, что получил взамен заметный объем инвестиций, что позволило улучшить технические возможности разработок исключительно в мирных целях и успешно развиваться дальше [7].
Сам же Иран уверяет мировое сообщество, что цель существующего режима на деле состоит в том, чтобы сделать Иран «виртуальным ядерным государством», другими словами, государством, которое освоило все стадии процесса обогащения урана и соглашается использовать его в исключительно мирных целях. В качестве примеров можно привести Канаду и Германию, которые как и ИРИ являются участниками Договора о нераспространении ядерного оружия. Официальный Тегеран, готов тут же дать обещание подчиниться требованием дополнительного протокола о контроле со стороны МАГАТЭ в случае, если Вашингтон и его союзники пойдут навстречу планам Ирана [8].
Литература
1. Бжезинский З. Великая шахматная доска. М.: 1993г.
2. Дж. Айвазов. Постсоветское пространство сквозь призму интересов безопасности Ирана // Сардар, № 1, 2010.
3. R.Mamedov, Military – Political Activity in the Caspian in the Post- Soviet Period// Central Asia and the Caucasus, № 4( 46), 2007.
4. Н.З. Тер-Оганов. Иран, проблема статуса Каспийского моря и энергоресурсы// Институт Ближнего Востока, 21 февраля 2008. http:// www.limes.ru/rus/stat/2008/21-02-08.htm
5. Павел Лакийчук. Региональная система безопасности на Каспии. Между « Caspian Guard и КАСФОР// Чорноморьска безпека, № 1(5), 2007.
6. Новости стран мира http://i-news.kz/news/2010/01/12/762485.html
7. В мире http://www.timesru.com/world/2012/2/08/174429/1
8. Арбатов А. Г. Иранский ядерный узел.- //Азия и Африка сегодня, № 2, 2010.
Түйін
1990 жж. басында КСРО құлдырауынан кейін ақ Иран Орталық Азияның жаңа мемлекеттерінде белсенді роль ойнай бастады. Ислам, дін және идеология бола тұра ИИР сыртқы және ішкі саясатында алдыңғы қатарлы роль ойнай бастады. Бұл фактор Таяу және Орта Шығыстағы халықаралық қатынастарда әмбебап тенденцияның себебіне айналды: «ислам революциясының экспортын» Иранның сыртқы саяси докторринасы идеясы ретінде қабылдау және бекіту.
Кілтті сөздер: «ислам революциясының экспорты», сыртқы саяси доктрина, «Талибан» қозғалысы, иран ядролық бағдарламасы, «виртуалды ядролық мемлекет».
Abstract
In the beginning of 1990-s, shortly after the fall of the USSR, Iran has promptly livened up among the Central Asian states. Islam, being both the religion and ideology, plays leading role in domestic and foreign policy of Iran. This factor has become the reason for the unique tendency in international relations on the territory of Middle East: adoption of the idea of “Islamic revolution export” as foreign policy doctrine.
Key words: «export of Islamic revolution», foreign policy doctrine, Taliban movement, «a modified margin», nuclear program of Iran, «virtual nuclear state».
Жолумбетов Е.М.,
магистрант факультета
международных отношений
ЕНУ им. Л.Н. Гумилева
Место и роль Шанхайской организации сотрудничества в обеспечении безопасности в Центральной Азии
Аннотация
В данной статье рассматривается вопрос борьбы с терроризмом, экстремизмом и сепаратизмом в Центрально-азиатском регионе в рамках Шанхайской организации сотрудничества. В статье приведены примеры многостороннего сотрудничества стран-членов ШОС в обеспечении безопасности в регионе.
Ключевые слова: геополитическая обстанова, борьба с тремя злами, координационно-оперативная деятельность.
Проблем в Центральной Азии, как и в любом регионе, достаточно много. Они обусловлены разными причинами, как внутреннего свойства, так и влиянием тех геополитических процессов, которые имеют место в регионе, да и в мире в целом [1].
Оказавшись после распада СССР в иной политико-военной, социально-экономической, геополитической и духовно-культурной системе координат, страны Центральной Азии безусловно глубоко озадачились тем, что делать дальше и как идти во внешний мир. Пожаловаться на отсутствие к себе интереса они не могли и не могут. Более того, порой этот интерес выглядел навязчивым. По логике, давление, оказываемое на руководство стран ЦАР, должно было способствовать их сближению и сплочению. Однако до последнего времени этого не произошло. Практически между всеми государствами региона имелись и имеются противоречия, порой довольно серьезные и способные перерасти в открытое противостояние.
Среди конкретных проблем, осложняющих взаимоотношения между Казахстаном, Узбекистаном, Таджикистаном, Туркменией и Киргизией, можно назвать:
-
территориальные разногласия и незавершенность процесса делимитации границ;
-
распределение трансграничных водных ресурсов;
-
поставки газа;
-
разнонаправленность ориентиров государств региона во внешнеполитической сфере и т.д. [2]
А так же угрозы безопасности и стабильного развития стран Центральной Азии — распространение терроризма, религиозного фундаментализма, наркотиков, исходящие из нестабильного и охваченного конфликтами Афганистана, носят долговременный характер. Они затрагивают в той или иной мере все страны региона, граничащие с Афганистаном.
Что же касается влиняния на регион внешних сил соотношение сил, имеющих интересы в Центральной Азии, можно представить в виде параллелограмма, одну сторону которого составляет Россия, вторую – Китай, третью – исламский мир, четвертую – Запад. Региональные организации, представляющие интересы каждой из «сторон» и отстаивающие разную направленность интеграции, как бы «тянут» регион в разные стороны.
США, особенно в годы президентства Джорджа Буша-младшего (2000-2008 гг.), преуспели в выращивании целого букета, как выражался Дж. Буш, «цветных» революций: «розовая» (Грузия), «оранжевая» (Украина), «кедровая» (Ливан), «тюльпановая» (Киргизия), «пурпурная» (Ирак). Производство поставлено на широкую ногу: под занавес президентства Буша был создан «Гражданский корпус быстрого реагирования», цель которого - «экспорт демократии», а фактически смена «мирными средствами» неугодных политических режимов. Первоочередными объектами деятельности «Гражданского корпуса», по словам Буша, должны стать Кавказ и Центральная Азия. Одна из причин нарастающей активности США на Кавказе и в Центральной Азии – энергетика [3]. Да и ЕС тоже преследует те же интерсы что и Штаты.
Вывод отсюда простой: проблемы региональной безопасности должны решать сами государства. А поскольку содержание этих проблем зачастую настолько объемно, что превышает возможности по их урегулированию даже такими мировыми игроками, как США, Франция, Италия и т. д., решаться они должны только в кооперации. И в этом смысле ШОС - не такая уж и плохая площадка для объединения усилий [1].
Всем известно, что Шанхайской организации сотрудничества создаваясь поставила перед собой такие основные цели и задачи как: развитие многопрофильного сотрудничества в целях поддержания и укрепления мира, безопасности и стабильности в регионе, содействия построению нового демократического, справедливого и рационального политического и экономического международного порядка. Еще при Шанхайской пятерке(первоначальная организация) основной целью было поддержания и сохронения мира и сотрудничества в регионе, чему свидетельствует и подписанные в Шанхае и Москве, соответственно, в 1996 и 1997 годах главами Республики Казахстан, Китайской Народной Республики, Кыргызской Республики, Российской Федерации и Республики Таджикистан соглашения об укреплении доверия в военнойобласти и о взаимном сокращении вооруженных сил в районе границы [4].
В сложившейся современной геополитической обстановке в области безопасности немаловажную роль играет вопрос как международный терроризм. Терроризм – любое другое деяние, направленное на то, чтобы вызвать смерть какого-либо гражданского лица или любого другого лица, не принимающего активного участия в военных действиях в ситуации вооруженного конфликта, или причинить ему тяжкое телесное повреждение, а также нанести значительный ущерб какому-либо материальному объекту, равно как организация, планирование такого деяния, пособничество его совершению, подстрекательство к нему, когда цель такого деяния в силу его характера или контекста заключается в том, чтобы запугать население, нарушить общественную безопасность или заставить органы власти либо международную организацию совершить какое-либо действие или воздержаться от его совершения [5].
Теракты 11 сентября 2001 года повернули взор мирового сообщества на тогда еще не столь как сейчас глобальную проблему как терроризм. ШОС как субъект международных отношении в борьбе с международным терроризмом не мог не отреагировать на эти террористические акты в США и 2001 года 14 сентября в Алматы главы правительств государств-участниц Шанхайской организации сотрудничества выступили с совместным заявлением: «Беспрецедентные террористические акты, совершенные в США 11 сентября 2001 года, повлекшие за собой гибель тысячи ни в чем не повинных людей, вызывают у нас глубочайшее возмущение и негодование… Международный терроризм превратился в серьезную угрозу для всего человечества….. Мы готовы в тесной координации со всеми государствами и международными организациями принимать эффективные меры в целях бескомпромиссной борьбы по искоренению глобальной опасности, исходящей от терроризма»[6].
Говоря об эффективных мер ШОС была проделана немало усилии, как и на документационном уровне, так и на практике. Государства-участницы ШОС приняли 3 основных документа, которые в полной мере раскрывают привержанность Шанхайской организации сотрудничества в обеспечении и сохранении безопасности не только на региональном, но и на мировом уровне, они: Декларация о создании Шанхайской организации сотрудничества(15.06.2011), Хартия Шанхайской организации сотрудничества(07.06.2002), Шанхайская Конвенция(15.06.2011).
2002 году 23 мая в Астане прошла встреча руководителей правохранительных органов и спецслужб членов «Бишкекской группы» государств-участников ШОС где было обсуждено вопросы активизации взаимодействия в борьбе с терроризмом, сепаратизмом и экстремизмом, незаконным обаротом оружия и наркотиков, подтвердили решимость не допускать испльзывания территории своих государств для организации любого вида деятельности, наносящей ущерб их суверенитету и территориальной целостности, общественной безопасности, и резко осудили любые формы терроризма, сепаратизма и экстремизма, выступили за проведение совместных оперативно-профилактическиз мероприятий по их предупреждению, выявлению и пресечению[7].
Совместными усилиями на территориях государств-участниц предотвращены десятки террактов. Ярким примером такой работы можно назвать нейтрализацию деятельности таких организации, как «Жамаат моджахедов Центральной Азии», «Исламское движение Узбекистана», а так же ряда других террористических структур.
В прошлом году нами успешно завершена совместная операция по ликвидации террористической группы, связанной с Исламской партией Туркестана. По заданию своих руководителей из за рубежа и эмиссии проводилась вербовочная работа и подготовка к совершению террористических актов. В рамках данной операции совместно со спецслужбами государств-членов ШОС были задержаны и экстрадированы в Казахстан два главных организатора вывлечения наших граждан в террористическую деятельность, в настоящее время они осуждены. А так же, в рамках работы по взаимодействию розыска преступников только в 2007 году органами Комитета найциональной безопасности (КНБ) разыскано и экстрадировано в Россию двенадцать человек, совершивших тяжкие преступления террористического характера [8].
2002 году 7 января Министры иностранных дел государств-участников Шанхайской организации сотрудничества (ЩОС) провели внеочередную встречу, в ходе которой, обсудив текущие актуальные проблемы региональной безопасности и сотрудничества, перспективы развития ШОС, достигли широкого взаимопонимания и приняли совместное заявление.
Развитие последних событий в Афганистане убедительно свидетельствует о верности и дальновидности выбранной ШОС линии на приоритетное налаживание сотрудничества между ее государствами-участниками в области поддержание региональной безопасности и стабильности, а также борьбы с тремя угрозами – терроризм, сепаратизм и экстремизм.
Будучи близкими соседями Афганистана, члены ШОС в течение продолжительного времени непосредственно подвергались исходившим с его территории террористической и наркоугрозе задолго до событий 11 сентября и неоднократно предупреждали международное сообщество об этих угроз. Именно поэтому государства-участники ШОС приняли активное участие в антитеррористической коалиции и приняли меры по дальнейшей интенсификации работы ШОС на антитеррористическом направлении.
Члены ШОС подчеркивают необходимость тесного сотрудничества международных сил содействия безопасности с Временным администрацией Афганистана [9]. В этом направлении ШОС сделала огромный шаг.
В секретариате Шанхайской организации сотрудничества (ШОС) 4 ноября 2005 года состоялась церемония подписания протокола о создании Контактной группы Шанхайской организации сотрудничества - Исламская Республика Афганистан. Свои подписи под протоколом поставили исполнительный секретарь ШОС Чжан Дэгуан (Zhang Deguang) и посол Афганистана в КНР Киямудин Рай Барлас.
Контактная группа ШОС - Афганистан создана с целью выработки предложений и рекомендаций по осуществлению сотрудничества между двумя сторонами по вопросам, "представляющим взаимный интерес". Создание контактной группы ШОС - Афганистан является важным историческим шагом по поддержанию мира и стабильности, а также развитию сотрудничества между государствами в регионе.
Контактная группа осуществляет свою деятельность в форме консультативных встреч, которые проводятся по взаимной договоренности на базе Секретариата ШОС и/или Посольства Афганистана в Китайской Народной Республике.
Отмечено, что основными целями и задачами ШОС являются усиление взаимного доверия, дружбы и сотрудничества, расширение сотрудничества по поддержанию и укреплению мира, безопасности и стабильности в регионе [10].
Шанхайская организация сотрудничества ведет активную роль в области борьбы с терроризма. Об этом свидетельствует принятая 2005 году 5 июля в Астане Концепция сотрудничества государств-членов Шанхайской организации сотрудничества в борьбе с терроризмом, сепаратизмом и экстремизмом. В Концепции указаны основные формы сотрудничества:
-
Проведение согласованных профилактических мероприятий.
-
Проведение согласованных оперативно-розыскных мероприятий.
-
Проведение совместных антитеррористических мероприятий.
-
Обмен оперативно-розыскной, справочной, криминалистической информацией, в том числе сведениями о готовящихся и совершенных актах терроризма, экстремизма и сепаратизма, причастных к ним лицах и организациях, создание специализированных банков данных и систем связи, в том числе закрытой.
-
Оказание правовой помощи.
-
Организация и проведение совместных антитеррористических учений, подготовка кадров, обмен опытом работы и методической литературой по вопросам борьбы с терроризмом, экстремизмом и сепаратизмом, проведение совместных научных исследований в данной области.
Координационно-оперативная, международно-правовая и информационно-аналитическая деятельность по реализации согласованных решений, касающихся сотрудничества государств-членов ШОС в борьбе с терроризмом, экстремизмом и сепаратизмом, а также подготовка предложений и рекомендаций Совету Региональной антитеррористической структуры ШОС для доклада Совету глав государств и Совету глав правительств государств-членов ШОС осуществляется Исполнительным комитетом Региональной антитеррористической структуры ШОС [11].
В рамках ШОС уже сформированы постоянно действующие структуры, которые потенциально способны решать актуальные проблемы региональной безопасности. Речь, прежде всего идет о Региональной антитеррористической структуре ШОС со штаб квартирой в Ташкенте, созданная по итогам Соглашения между государствами-членами ШОС о Региональной антитеррористической структуре в 2002 году 7 июня в Санкт-Петербурге. РАТС ведет активную роль по обеспечению безопасности в регионе. Об этом свидетельствует ежегодные военные учения между странами-членами ШОС под координацией Исполнительного комитета Региональной антитеррористической структуры ШОС, такие как: «Норак-Антитеррор-2009», «Мирная миссия-2010», «Тянь-Шань-2-2011» и другие.
Шанхайская организация сотрудничества, понимая, что терроризм и его финансирование, а также незаконный оборот наркотиков и связанная с ними трансграничная преступность представляют угрозу для безопасности не только Центрально-азиатскому региону, но и для всего мира считает расширение сотрудничества в области безопасности с другими странами и международными организациями поможет результативно вести борьбу с выше указанными проблемами.
Основным же партнером ШОС в обеспечении и сохранении безопасности является Организация Объединенных Нации. Об этом свидетельствует подписанная 2010 году 5 апреля между Генеральным секретарем ШОС М. Иманалиевым и Генеральным секретарем ООН Пан Ги Муном Совместная декларация о сотрудничестве между секретариатами Шанхайской организации сотрудничества и Организации Объединенных Нации. Целью сотрудничества обе стороны провозгласили внесение существенного вклада в решение возникающих вызовов и устранение угроз, встающих перед международным сообществом [12]. Поддерживаются информационные контакты с Секретариатом ООН, осуществлялась регулярная связь с учреждениями системы ООН, представленными в Пекине. Так же на региональном и субрегиональном уровне ведется активное сотрудничество, доказательством чего может послужить подписанные документы, такие как: Протокол о сотрудничестве между Региональной антитеррористической структуры Шанхайской организации сотрудничества и Центральноазиатским региональным информационным координационным центром по борьбе с незаконным оборотом наркотических средств, психотропных веществ и их прекурсоров; меморандумы о взаимопонимании между Секретариатом ШОС и Исполкомом СНГ (12 апреля 2005 г.), Секретариатами Ассоциации стран Юго-Восточной Азии (21 апреля 2005 г.), ЕврАзЭС (8 мая 2006 г.), Организации Договора о коллективной безопасности (5 октября 2007 г.), Организации экономического сотрудничества (11 декабря 2007 г.) и Экономической и социальной комиссией ООН для Азии и Тихого океана (21 января 2008 г.) [13].
С руководством Секретариата ОДКБ обсуждались вопросы обеспечения региональной и международной безопасности и стабильности, противодействия терроризму, борьбы с незаконным оборотом наркотиков, пресечения незаконного оборота оружия, противодействия организованной транснациональной преступности. Осуществлялось взаимодействие постоянно действующих органов ШОС с ОДКБ в области борьбы с наркоугрозой. Генеральный секретарь ШОС в марте 2008 года принял участие в прошедшем в Астане заседании Координационного совета руководителей антинаркотических ведомств государств-членов ОДКБ.
Поддерживались контакты по афганской и центрально-азиатской тематике с ЕС и ОБСЕ. Генеральный секретарь ШОС провел в Пекине встречи с Министром иностранных дел Венгрии, замминистрами иностранных дел Италии, ФРГ, Латвии, Спецпредставителем ЕС по делам Центральной Азии. Поддерживались рабочие контакты в Пекине с посольствами стран ЕС. В сентябре 2008 года Генеральный секретарь ШОС принял участие в организованной Францией в качестве председательствующего в ЕС государства международной конференции «ЕС – Центральная Азия. Обеспечение безопасности в Центральной Азии» [14].
Исходя из имеющихся мнений и оценок, можно заключить, что на сегодняшний день феномен ШОС заключается в ее функциональности: именно способность Организации наладить пути и механизмы многостороннего сотрудничества обратила на нее внимание мирового сообщества в настоящее время [15].
Страны Центральной Азии сейчас находятся на важном этапе политического и экономического развития. Весь Центральноазиатский регион переживает перемены, геополитическая ситуация постоянно развивается. Поэтому помимо противостояния «трём источникам угроз» и наращивания сотрудничества в таких традиционных областях, как борьба с наркопреступлениями, функции ШОС по поддержанию безопасности также подразумевают политическую, экономическую и культурную безопасность. Можно сказать, что функции ШОС по поддержанию безопасности заключаются в обеспечении экономического развития каждой страны и региона в целом, создании для него безопасной и стабильной обстановки. Общеизвестно, что бедность представляет серьёзную скрытую угрозу региональной безопасности, является одной из причин нестабильности в регионе. Поэтому при рассмотрении региональной безопасности нельзя недооценивать вопросы развития экономики, связанные с борьбой с бедностью. Углубление экономического сотрудничества в рамках ШОС не только придаёт стимул развитию экономики стран региона, но и в конечном итоге служит интересам региональной безопасности и стабильности [16].
Шанхайская организация сотрудничества прошла двадцатилетний путь развития, завершив первоначальный период становления и вступив в новый этап полномасштабного сотрудничества. Совместные усилия всех стран-членов ШОС и заинтересованных сторон приведут к тому, что эта организация с каждым днём будет играть всё более важную роль в обеспечении региональной безопасности.
Литература
-
Сыроежкин К.Л. /Актуальные проблемы безопасности в Центральной Азии и ШОС // Председательство Казахстана в ШОС в 2010—2011 гг.: Материалы международной научно-практической конференции - Алматы, 2011
-
А.Целикин / Взаимоотношения государств Центральной Азии. Конфликтный потенциал региона // ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ. ГЕОПОЛИТИКА И ЭКОНОМИКА РЕГИОНА, Институт стратегических оценок и анализа – Москва, 2010
-
В.Гусейнов, Н.Савкин / Запад и государства ЦАР /// ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ. ГЕОПОЛИТИКА И ЭКОНОМИКА РЕГИОНА, Институт стратегических оценок и анализа, Москва — 2010
-
Декларация Шанхайской организации сотрудничества, 2001
-
Шанхайская конвенция, 2001
-
ЗАЯВЛЕНИЕ глав правительств государств-участников Шанхайской организации сотрудничества, 14 сентября 2001 г., Алматы
-
ЗАЯВЛЕНИЕ руководителей правохранительных органов и спецслужб Республики Казахстан, Китайской Народной Республики, Кыргызской Республики, Россиской Федерации, Республики Таджикистан – членов «Бишкекской группы» государств участников Шанхайской организации сотрудничества, 23 мая 2002г., Астана
-
Шаяхметов А. Ш., ШОС и обеспечение региональной безопасности /
-
СОВМЕСТНОЕ ЗАЯВЛЕНИЕ министров иностранных дел государств-участников Шанхайской организации сотрудничества, 7 января 2002 г., Пекин
-
Протокол Шанхайской организации сотрудничества и Исламской Республики Афганистан о создании Контактной группы «ШОС-Афганистан», 4 ноября 2005 г., Пекин
-
КОНЦЕПЦИЯ СОТРУДНИЧЕСТВА государств-членов Шанхайской организации сотрудничества в борьбе с терроризмом, сепаратизмом и экстремизмом, 5 июля 2005 г., Астана
-
Совместная дкларация о сотрудничестве между секретариатами Шанхайской организации сотрудничества и Организации Объедененных Нации, 5 апреля 2010 г., Ташкент
-
Шанхайская организация сотрудничества – 10 лет по пути безопасности и сотрудничества. Основные документы ШОС.
-
Официальный сайт Шанхайской организации сотрудничества, www.sectsco.org
-
С.Ж. Нарысов, ШОС: достижения и перспективы / Аналитическ доклады научно_координационного совета по международным исследованиям МГИМО (У) МИД России, Май 2007, Москва
-
Чэнь Юйжун,Сотрудничество в области безопасности в рамках ШОС / «Шанхайская организация сотрудничества и современный мир» // Аналитическ доклады научно_координационного совета по международным исследованиям МГИМО (У) МИД России, Май 2007, Москва
Түйін
Бұл мақалада Шанхай ынтымақтастық ұйымы шеңберіндегі Орталық Азия аймағында терроризм, экстремизм және сепаратизммен күрес мәселлесі қарастырылады. Мақалада аймақтағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша ШЫҰ-ның мүше-мемлекеттері арасындағы көпжақты ынтымақтастықтың мысалдары келтірілген.
Кілтті сөздер: геосаяси жағдай, үш зұлыммен күрес, шұғыл-үйлестірушілік қызмет.
Abstract
This article addresses the issue of combating terrorism, extremism and separatism in Central Asia through the Shanghai Cooperation Organization. The article gives examples of multilateral cooperation among the SCO members in security in the region.
Keywords: geopolitical position, against for three evils, coordination and operational activities.
Утебалиева П.Т.,
аймақтану кафедрасының
4-курс студенті
Ғылыми жетекшісі
Л.Н Гумилев атындағы ЕҰУ- дың
Халықаралық қатынастар факультеті
аймақтану кафедрасының
доценті, т.ғ.к. Даркенов Қ.Ғ.,
Орталық Азия мемлекеттерінің Еуропалық Одақпен әріптестігіндегі басты мәселелер және оның болашағы.
Түйін
Мақалада геоcтратегиялық эәне геоэкономикалық маңызды аймақтардың бірі Орталық Азиядағы шешімі табылмаған басты мәселелері анықталып, олардың пайда болу себептері мен аймақ дамуына деген тигізер ықпалы қарастырылды. Сонымен қатар онда басты назар аймақтың Еуропалық Одақпен әріптестігіне қойылып, өзара ынтымақтастықтың меселерді шешуде берер болашағына болжамдар жасалды.
Кілтті сөздер: Орталық Азия, Еуропалық Одақ, геосаясат, шиеленіс, қауіпсіздік, , әлеуметтік мәселелер, деморкация, демократия, терроризм, есірткі саудасы, Ауғанстан мәселесі, сараптау, болжам.
КСРО ыдырап, аймақтағы жағдай өзгергеннен кейінгі он жылдықта Орталық Азия негізгі объект көзіне айналды. Түрлі мақсатты көздейтін, түрлі саяси күштер Орталық Азия халықтарының мүддесімен санаспай, тек өз мүдделеріне сәйкес жаңа тәуелсіз мемлекеттердің қалыптасу үрдісіне өз ықпалын көрсетуге үміттенді. Үлкен қазба байлықтарына: алтын, табиғи газ және мұнайға бай, геосаяси жағдайға ие бұл аймақ бұрын өздерінің қызығушылықтарын жүзеге асыра алмайтын әр түрлі күштерге ашыла бастады. Осылайша алғаш рет посткеңестік Орталық Азияға шетел назары түскен болатын. Тәуелсіздіктен кейін ұзақ уақыт бойы Орталық Азияның белді әрі белсенді ойыншылары ретінде Ресей, Қытай және АҚШ саналып келді, ал соңғы уақытта аймақта ЕО мемлекеттерінің де мүдделері пайда болып та үлгерді. Осы ретте Карл Хауздың «кім Орталық Азияны иеленсе Еуразияға ие болғаны, кім Еуразияны иеленсе әлемді басқарғаны» деген сөзі еске келеді.
ХХІ ғасырдың басында әлемдік жаһандануға байланысты ЕО пен Орталық Азия арасында сапалы әріптестік орнататын кез туды. Тұрақтылық пен өзара бейбіт әрекеттестік арқылы даму, сонымен қатар ЕО-тың тату көрші саясаты екі тарапты аз уақыт ішінде саяси, қауіпсіздік және экономикалық саларында жақындастыра білді.
Орталық Азия мен Еуропалық Одақтың әріптестігі қарқынды өсіп келе жатқанымен назар аударарлық бірнеше мәселелер бар. Солардың ішінде ең бір маңыздыларына мыналар жатады:
-
Орталық Азия республикаларындағы тұрақсыздық пен шиеленіс қауіпі
-
Энергетикалық қауіпсіздік
-
Денсаулық сақтау
-
Радикализм мен терроризм
-
Адам құқықтары мен тиісті басқару
-
Есірткі саудасы
-
Ауғанстан
Гуманитарлық мәселелерді қарастырмаған күннің өзінде, Орталық Азия тұрақсыздығы ЕО және оның мүше мемлекеттері мүдделеріне әр түрлі қатынаста әсер етуі мүмкін. Таяудағы тәжірибе көрсеткендей, босқындардың потенциалды мақсаты Еуропа болып отыр. Сонымен бірге аймақ қауіпсізігін қамтамассыз етуде ЕО-тың тікелей қызығушылықтары да жоқ емес: Ауғанстан, Ирак және басқа жерлердегі болып жаткан оқиғалар сәтсіз мемлекеттер мен хронологиялық тұрақсыз аймақтың террористік және қылмыстық топтар ошағына айналатынын дәлелдеп отыр. Сондықтан да еуропалық бақылаушы айтпақшы «аталмыш аймақтың тұрақтылығын сақтауда жаһандық мүдде жатыр» . «Қазіргі таңда Батыс үшін Орталық Азия айтарлықтай танымал емес, себебі ол белгілі –бір дәрежеде тұрақты аймақ. Егер мұнда тұрақсыздық орын алса, ол көзге түсе бастайды. Сонда жұртшылық неге біз ешқандай шара қолданбадық деген сауалмен қынжылады».[1]
Өзінің энергетикалық қоры арқасында Қазақстан ұзақ жылдар бойы Орталық Азиядағы болашағы зор баянды мемлекет ретінде қарастырылып келді. Дегенімен соңғы жылдары мұндағы тыныштықтың да шырқы бұзылған секілді. 2006 жылғы ақпандағы саяси қайраткер Алтынбек Сәрсенбаев өлімі қазақ қауымын дүр сілкіндірген еді, оның үстіне Рахат Алиев мәселесі үлкен шиеленіс тудырғаны да белгілі. Өткен жылғы 16 желтоқсанда орын алған Маңғыстау көтерілісі де ел үшін қатты соққы болғаны анық. Ал Қырғызстан мәселесі тіптен күрделі. Есімізде болса, 2005 жылы Наурыздың 24-інде Бішкекте халық көтеріліп үкіметтік орын алмасулары болған кезде жұрт мұны демократия жолындағы жеңіс деп қабылдаған болатын. Дүрбелең кезінде ел президенті Асқар Акаев қызметін тастап, Мәскеуге шұғыл кетуіне тура келді. Көп ұзамай жаңа үкімет қалыптасып, Ақаевтің орнына Құрманбек Бакиев келген еді. Ол өз сөзінде бұдан былай Қырғызстанда көтеріліс болмайды деп сендірген болатын. Бірақ төңкерістен соң бір жылдан аса-ақ Қырғызстанның белгілі саясаткерлерінің Бакиевтің жоғары лауазымға ие болған туыстарынан қысым көре бастағаны анықталды. «Бұл жағынан Бакиев Ақаевтан да асып түсті» деп жазды кейбір сарапшылар. Осылайша, екі жыл өтпей Бакиевке қарсы халық наразылығы шерулерге ұласты. Бірақ ол биліктен кету ойында жоқ екенін, ал «оппозициялық қозғалыстың мұндай үндеулері Қырғызстанның келешегіне соққы болатынын» айтқан еді. Осыдан кейін «елде революция жасамақ болды» деген күдікпен бірнеше оппозиция жетекшілерінің үстінен қылмыстық іс қозғалды.Нәтижесінде, 2010 жылы сәуірдің 6-сы күні тағы бір оппозиция жетекшісінің қамауға алынуына қарсы Талас қаласында басталған толқу Бішкекке жетіп, үкімет әскерінің қолынан 80-нен астам адам өлген соң Бакиев Қырғызстанды тастап шықты. Қазір ол Беларусияда тұрақтады.[2]
Төңкерістен соң Роза Отунбаева жетекшілік еткен уақытша үкімет Қырғызстан конституциясына өзгерістер енгізіп, референдум арқылы елде парламенттік жүйе қалыптастырды. Ал 2010 жылы 3 шілдеде ол президент орнына отырады. Билік ауысқанымен елде тыныштық орнай қойған жоқ.
2011 жылы 30 қазанында Қырғызстанда өткізілген президенттік сайлау ресми өтіп, Алмазбек Атамбаев Қырғызстан президенті болып сайланды.
Қазіргі таңда Қырғызстандағы қалыптасқан жағдай туралы сарапшылар екі ұдайы пікір білдіреді. Бірі ел демократияланып келеді, оның болашағы бар деп сендірсе, енді бірі Қырғызстан оқиғасы Орталық Азияның басқа да мемлекеттеріне өз әсерін тигізіп, жаппай бассыздықтар орын алуы мүмкін дейді. Бірақ көрші ел президенттері мұндай оқиға қайталанбас үшін қолдан келер бар шара қолдануға тырысуда.[3]
Саяси тұрғыдан алғанда Тәжікстан аймақағы тұрақты мемлекеттер қатарына жатады, дегенімен 90 жылдары болған азаматтық соғыс әлі де болса елдің экономикалық-саяси өміріне әсерін тигізіп келеді. Тәжікстан - өте кедей мемлекет және шетелде жұмыс істейтін мыңдаған тәжіктің аударған ақшасына тәуелді. Жемқорлық деңгейі де жоғары, оның үстіне ауған героині саудасынан түсетін кіріс билік институттарын жегідей жеп барады. Азаматтық соғыстың қайта тұтануы алдындағы қорқыныш қоғамдағы басқаша ойлау принциптерін төмен деңгейге жеткізді, ал билік басындағы Эмомали Рахмонов үкіметі оппозицияны саясаттан оңай шеттетіп жіберді. Қазір Тәжікстан Ресеймен тығыз қарым-қатынасты сақтап келеді. Бірақ екі елдің бірінде экономикалық мәселелер туындай қалған жағдайда, еңбек мигранттарының табыс табу мүмкіндіктерін айтарлықтай шектелуі мүмкін, ал бұл Тәжікстан үшін қауіпті әлеуметтік-экономикалық салдар туғызады. [4]
Түркіменстан әлем бойынша жабық және репрессивті режим қалыптасқан мемлекеттердің бірі, онда ұзақ уақыт бойы Сапармұрат Ниязов билік еткен еді. Қазір ел өзінің жаңа басшысы ретінде Г.М Бердімұхамедовты сайлады. Бірақ мемлекетте орын алған жағдай айтарлықтай өзгере қойған жоқ. Елбасының саяси өмірді толық қадағалауы және бағалы газ қорынан түсетін пайда Түркіменстанды тұрақты ел кейіпінде көрсетіп отыр. Дегенімен азаматтық қоғамның, оқу мен денсаулық сақтау салаларының жүйелі түрде жоғалуы және тәуелсіз саяси бірде бір институттың жоқтығы елдегі гумманитарлық дағдарыстың орын алу мүмкіндігін растап отыр. Ал бұл елдің келешегін құлдырауға әкеледі.[5]
Өзбекстан жаңдайында аймақта орын алуы мүмкін тұрақсыздық аса қауіпті болып табылады. Аталмыш мемлекет Орталық Азия бойынша саяси репрессия көлемі жағынан Түркіменстаннан кейін екінші орын алады. Ал Ислам Каримовтің ашық түрде көрсетіп отырған зорлығы тіпті Ниязов режимінен де асып түсті. Ұзақ жылдан бері қанаушы және тоқырауға алып келетін экономкалық саясат ел наразылығы мен ыза кегін өршітіп келеді. Өйткені мұндай саясат миллиондаған халықты өмір үшін күресуге мәжбүрлейді. 2005 жылы бәрімізге белгілі Әндіжан оқиғасы орын алған еді. Көтеріліс 23 кәсіпкерді аяқсыз айыптауға және президенттің озбырлығына қарсы жауап ретінде тұтанған болатын. 13 мамыр күні жоғарыдан бұйрық келіп, кешке алаңға шыққан көтерілісшілерге оқ жаудырылады. Нәтижесінде көтеріліс қарулы күшпен басып жаншылған болатын. Американдық құқық қорғаушы Human Rights Watch ұйымының есебі бойынша Әндіжанда 700-дей адам қайтыс болған, ал өзбек билігінің есебіне сүйенсек, «Қорғасын жаңбыры» кезінде 187 адам қаза тапқан-ды. [6]
2006 жылдың қаңтар айында орын алған Ресей Федерациясы мен Украина арасындағы шиеленістен кейін энергетикалық мәселе ЕО ең жоғарғы саяси деңгейде талқылана түсті, ендігі кезекте Брюссель алдына Ресейден тәуелділікті азайту мақсатын қойды. Сондықтан, кеш болса да, ЕО Орталық Азияның әлеуетті маңыздылығын түсіне бастады. Еуропаға тікелей Түркия мен Кавказ арқылы жеткізуге болатын аймақтың мұнай мен газы энергиямен қамтамассыз ету көздерінің диверсифкациясы мәселесін ішнара шешудің бір жолы болды.
Аймақта негізінен үш мемлекет айтарлықтай энергия қорын иемденіп отыр. соның ішінде қоры жағынан ең ірі мемлекет Қазақстан болып табылады. Ол мұнай қоры жағынан әлем мемлекеттері ондығына, ал газ қоры бойынша алғашқы 15 мемлекет қатарына кіреді. Өзбекстан да маңызды газ экспорттаушы мемлекет болып табылады. Ал Түркіменстан түгел дерлік өз газын Өзбекстан мен Қазақстан арқылы солтүстікке, яғни Ресйге жібереді. Одан ары түркімен газының бір бөлігі Ресей бақылауындағы газ құбырлары арқылы Украинага жөнелтіледі. Сонымен бірге, осы тұста атом энергиясы туралы айта кеткенді де жөн көріп отырмыз. Бұл сала бойынша Қазақстан мен ЕО әріптестігі жақсы қарқынмен дамып келеді. Қазір Қазақстанда уран әлемдік қорының шамамен 20 пайызы(1,6 млн тонна) бар, ал оны өндіру бойынша еліміз Аустралия, Канадамен бірге алғашқы үштікке кіреді екен. Оған қоса, елдегі Өскемен металлургиялық зауыты атом станцияларына (негізінен Ресей АЭС-на) арналған жылу таблеткаларын шығаратын ірі әлемдік өндіруші. Уран өндіруде маңызды тұстардың бірі оны бейбіт жолда пайдалану. Сондықтан да 2006 жылы Брюссель қаласында Қазақстан мен Еуроатом арасында атом энергиясын бейбіт жолда пайдалану жөніндегі әріптестік келісіміне қол қойылды. Қазір еуропалық уран нарығындағы Қазақстанның үлесі 3% құрап отыр, ал 2011 жылғы есептен Қазақстан бойынша уран өндірісінің 2010 жылға қарағанда 9 % өскенін(19,450 мың тонна) байқауға болады.[7]
Өкінішке орай Орталық Азияның денсаулық сақтау жүйесі дағдарыс қарсаңында тұр. ВИЧ/ЖИТС, туберкулез секілді эпидемиялық, жұқпалы аурулардың таралуы және олардың дәрілік тұрақтылығы ЕО үшін ұзақ мерзімдік қауіп тудыруы мүмкін. Келешекте ЕО аймақтағы құс тұмауының мүмкін қауіптері мен олардың салдарын толық қарауы керек, себебі аталмыш аймақта медициналық қызмет көрсету жүйесі нашар дамыған және аз қаржыландырады. ЕО Орталық Азиямен шектеспесе де, құс тұмауы Еуразия аумағына үлкен қарқынмен таралып келеді және Еуропаға жыл сайын Сібір мен Орталық Азиядан мыңдаған құстар ұшып келіп жатыр. Оның үстіне, денсаулық сақтау жүйесінің дағдарыс салдары, әсіресе ВИЧ/ ЖИТС эпидемиясы аймақтың жалпы тұрақтылығы мен даму болашағына қауіп төндіруі мүмкін, ал оның салдары өз кезегінде еуропа қауіпсіздігіне сызат түсіреді-мыс.
Жапай қырғын, жемқорлық пен тиісті мемлекеттік басқарудың жоқтығынан туындаған наразылықтар салдарынан Орталық Азия халқы арасында ислам радикал топтары күннен күнге қолдау тауып келеді. Соның ішінде негізгілерінің бірі күллі ислам әлемінде белсенділік танытып отырған және мұсылмандарды ислам халифаты аясында біріктіруді мақсат тұтатын жасырын топ Хизб ут-Тахрир болып табылады. Топ жақтастарының қоғамдық бастаушы ұйымдары ОА мемлекеттерінің көбісінде кездеседі. Олар негізінен үкімет қызметіне сыни пікірлер айтылған және тек халифат кезінде ғана әділдік болатындығы жөнінде үндеулер, аудио-видео материалдар таратумен айналысады. Хизб ут-Тахрир өкілдері пікірінше олардың қозғалысы өз мақсаттарына зорлық-зомбылықсыз жетуді көздейді. Ресми мәлімдемелерде Хизб уд-Тахрир қауіп төндіретін ұйым ретінде көрсетілгенімен, оның террористік акттерге қатыстығы жөнінде ешқандай дәлел айғақтар кездеспейді. Дей тұрғанымен, басқа радикалды топтар зорлық көрсетуге дайын екендерін жасырып отырған жоқ. Олардың ішінде Өзбекстан Ислам қозғалысын(ӨИҚ) атап көрсетуге болады. Ресми мәлімдемелерде Хизб уд-Тахрир қауіп төндіретін ұйым ретінде көрсетілгенімен, оның террористік акттерге қатыстығы жөнінде ешқандай дәлел айғақтар кездеспейді. Дей тұрғанымен, басқа радикалды топтар зорлық көрсетуге дайын екендерін жасырып отырған жоқ. Олардың ішінде Өзбекстан Ислам қозғалысын(ӨИҚ) атап көрсетуге болады. АҚШ мемлекеттік департаментінің есебі бойынша аталмыш топ әлемдегі ең бір қауіпті террористік ұйымдардың қатарына жатады екен.
Соңғы жылдары Қазақстанда да терроризм өрши бастады. Оның айқын мысалы ретінде Ақтөбе қаласындағы ҰҚК-комитетіндегі, Шұбаршыдағы және Атыраудағы орын алған джихадшылар жарылыстарын алуға болады.
Жыл сайын терроризм индексін жариялап отыратын, «Maple Croft» британ компаниясының мәліметтері бойынша Гренландия мен Антарктиданы есепке алмағанда, әлемде терроризм қаупі төніп тұрмаған аймақ жоқ екен. Ал Орталық Азия аймағы терроризм өршіп тұрған Ауғанстанмен шектесіп жатыр. Сондықтан да бұл мемлекеттерге шекараларын қорғау үшін біраз күресуге тура келеді.
Қазіргі таңда аймақ мемлекеттерінің барлығында жемқорлық, тұтқындардың нашар жағдайы, құқық қорғау орындарындағы заңсыздық, әйелдерге көрсетілетін қорлық пен олардың дискриминациясы бар, бірақ мұндай проблемалардың деңгейі әр елде әр түрлі. Одан бөлек төмен экономикалық жағдай күн сайын адам саудасын дамытып отыр. Сол себепті де әйелдер мен қыздар жезөкшелік, ал ер адамдарды қара жұмыс құрбаны болып отыр. Мақта шаруашылығымен айналысатын Өзбекстан, Тәжікстан мен Түркіменстандағы еріксіз еңбек, әсіресе бала еңбегі күллі аймақ мәселесіне айналып та үлгерді. Соның ішінде Өзбексатндағы қорлық көресту шаралары өршіп бара жатқанын ерекше атап өткен жөн.
Статистикалық мәліметтерге сүйенсек Еуропа халқы жылына 135 тонна героин пайдаланады екен, оның 90% Ауғанстанда өндіріледі. Ал Нью-Йоркте жасалған БҰҰ баяндамасында Еуропадағы 15-39 жас аралығындағы өлгендердің 4% есірткі пайдаланғаннан бақилық болған. Ал есірткі мен қылмыс жөніндегі БҰҰ басқармасының директоры Антонио Мария Коста өзінің мәлімдемесінде «Мен есірткі саласындағы ең бір бұзақыларды атаудан қорықпаймын: Испания, Ұлыбритания және Италия» деп ашық айтты. БҰҰ есебіне сүйенсек 15-64 жас аралығындағы Испания халқының 3% , ал Ұлыбритания халқының 2,4% есірткі пайдаланады екен.[8]
Соңғы кездері көкнәрді жоюға кеткен күштің арқасында Ресейде өндірілетін есірткі көлемі 20%-ға азайтылды. Дегенімен Ауғаныстаннан келетін есірткі көлемі артып кетті. Мұның негізгі себебі ТМД, әсіресе Қазақстан шекарасының мөлдірлігі болып отыр. Күн сайын шекарадан мигранттардың үлкен ағыны өтіп жатыр. Олардың көбісі есірткі саудасына тартылады. [8]
Әлем бойынша апиынның 90 % Ауғанстан өндіреді. Ол көбінесе героин немесе морфий күйінде сатылымға жіберіледі, себебі бұл тауардың бағасын көбейтіп, салмағын азайтады және оны тауып алу қауіпін кемітеді. 2009 жылы Ауғанстаннан 400 тоннадан астам героин мен морфий шығарылған. Оның көлемі ЕО нарығын үш жылға дейін қамтамассыз етуге жетеді екен.
Қазіргі таңда Орталық Азия өзінің стратегиялық орналасқан жерінен зардап шегіп отыр. Себебі есірткі саудагерлері ескі Жібек Жолын жандандырды десе де болады, осылайша Ауғанстан апиыны Түркіменстан арқылы Тәжікстан мен Өзбекстанға жеткізіледі, одан әрі ұшақ, темір жол не көлік жолымен Қазақстан немесе Қырғызстанға жіберіледі. Сосын тауар Ресей мен ЕО-қа сапар шегіп кетеді. Есірткі саудагерлері негізінен жемқор шекара қызметімен тығыз байланыс орнатқан, сондықтан да өз тауарын шекарадан өткізу соншалықты қиынға соғып отырған жоқ.
Қазір ЕО Орталық Азияға Ауғанстан көршісі ретінде қарайды. Тіпті ЕО дипломатының бірі « Ауғанстанның Орталық Азияға жақындығы ЕО-тың аталмыш аймаққа деген қызығушылығының басты себебі» дейді. Иә,расымен де, ЕО үшін Ауғанстан басты басымдық ретінде есептелгендіктен, ОА көзден таса қылу ақымақтық болар еді. Ауғанстандағы тұрақтылық көршілерінің орнықтылығын талап ететіні анық. Сондықтан да қазір ЕО Орталық Азия қолдауына сүйенеді. Себебі Орталық Азия мемлекеттерінің әріптестігінсіз Ауғанстан мәселесін шешу мүмкін емес. Еуропарламент президенті Ежи Бузек Тәжікстан президенті Э.Рахмонмен кездесуі барысында «Тәжікстан Азия континентінің жүрегінде орналасқан ел, Ауғанстан, Қытай, Қырғызстан және Өзбекстанмен шектесетін ел, сондықтан да аймақта стратегиялық маңызға ие және ЕО Тәжікстанмен қарым-қатынасты дамытуға мүдделі» - , деген болатын [9]
Тіпті он жылдан бері тоқтамай күресіп келе жатқан ISAF (International Security Assistance Force) та айтарлықтай нәтижелерге жете алмай жатыр. 2001 жылы құрылған бұл әскери контингентте Еуропалық әскерлер де күрес жүргізіп жатыр. ИСАФ ресми мәліметтеріне сүйенсек, 2010 жылыдың соңында Ауғанстанда жалпы саны 131 мың 730 адамды құрайтын 48 мемлекет контингенті болған. Соның ішінде АҚШ әскері- 90 мың, Ұлыбритания 9,5 мың, ал Германия 4,6 мың.
Сонымен қатар, Германия Өзбекстанның оңтүстігінде орналасқан Термез қаласында шамамен 300 әскерін орналастырды. Мұндай база құрудың басты себебі Ауғанстандағы ИСАФ қызметін жандандыру болды. Сондықтан да қазіргі таңда Германия НАТО мемлекеттері арасында Өзбекстанда әскери контингеті бар және 2005 жылдан бастап Өзбекстан әуе кеңістігін пайдалануға рұқсат алған жалғыз мемлекет болып табылады. Себебі 2005 жылы шілде айында Қаршы қаласы маңындағы АҚШ әскери базасы аталмыш елден шығарылғаннан соң, елдің әуе кеңістігінен ұшуға көптеген мемлекеттерге тыйым салынған еді.
Қазіргі таңда, әлем аталмыш мәселеге байланысты біршама өзгеше көзқарас танытып отыр. Болашақта елде құрылған 5 әскери контингент біртіндеп Ауғанстан территориясынан шығарылмақ. Яғни елдегі шешімін таппаған мәселелер жергілікті билік құзырына қалдырылады. Есімізге сала кетейік, 2010 жылы қараша айында Лиссабонда өткен НАТО саммитінің нәтижесі бойынша 2014 жылға дейін АҚШ контингеті Ауғанстан шекарасынан толық шығарылмақ. Сол генерал Алленнің берген сұхбатында, аталмыш әскери контингенттің орнына антитеррорлық корпус құрылатыны жайында жария етілді. [47]
Осылайша Орталық Азия мен ЕО-тың әріптестігінде біршама ерекшеліктер мен шешілмеген мәселелер бар екенін байқадық. Олардың жібін тарқатып, мүмкін жолдарын қарастыруға ат салысу әрқайсысымыздың міндетіміз. Себебі Орталық Азия проблемеларын шеше отырып, біз тек қана еліміздің жағдайын жақсартып қоймай, демократиялық, адам құқықтары сақталған, қауіпсіз қоғам құра аламыз.
Әдебиеттер
-
Bh. Dave «The EU and Kazakhstan: Is the pursuit of energy and security
cooperation compatible with the promotion of human rights and
democratic reforms?» Centre for European Policy Studies, Brussels, 2009
-
E. Satybaldieva, «The Kyrgyzstani Presidential Elections: Atambaev’s Challenges», EUCAM, №21, 2011у.
-
M. Fumagalli «Tajikistan and the EU: From Post-Conflict Reconstruction to Critical Engagement», Centre for European Policy Studies, Brussels, 2009 у.
-
M.Denison Turkmenistan and the EU: Contexts and Possibilities for Greater Engagement Centre for European Policy Studies, Brussels, 2009 у.
-
М. Бенсманн «Свидетель массового убийства. Восстание в Андижане вспыхнуло в ответ на...», Центр Азия, 15.05.2006 г.
-
А.Строков, В.Парамонов «Экономическое присутствие Европейского Cоюза в Центральной Азии» Центральная Евразия, 06.06.2011г.
-
Л. Гусев «Энергетическое сотрудничество между Европой и странами Центральной Азии», Новое восточное обозрение 30.05.2011
-
Репортаж об итоге визита Э.Рахмона в Страсбурге, Посольства Республики Таджикистан в КНР, 13.06.2011г. http://www.tajikembassychina.com/news_detail_153.asp
Достарыңызбен бөлісу: |