ИкинҹИ Ҹилд) пејҒӘМБӘри-әКРӘмин (С) ӘбузәРӘ НӘСИҺӘТЛӘри мүӘллиф: доктор мисбаһ ЈӘзди тәРҸҮМӘ едәН: ФҮзули шәФИЈЕВ
жүктеу/скачать 2.35 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Камил фәгиһ (алим) вә ә’фали төвһидә е’тигадын рәфтарда тәзаһүрү
- Ибраһим вә ә’фали төвһидә е’тигад
- Аллаһдан гејрисинә е’тимад, ә’фали төвһидә е’тигадсызлығын нәтиҹәси кими
- Шејх Әнсари вә Шејтанын тору
- Тәвазө - иззәт вә башыуҹалыг амили
- Һәзрәт Имам Сәҹҹад (ә) вә зати еһтијаҹ вә нөгсанын дәрки
- Һәгиги иманын сәмәрәси Пејғәмбәрин (с) кәламында
ИЈИРМИ ҮЧҮНҸҮ ДӘРСКамил фәгиһ (алим) вә ә’фали төвһидә е’тигадын рәфтарда тәзаһүрү- Ибраһим вә ә’фали төвһидә е’тигад - Аллаһдан гејрисинә е’тимад, ә’фали төвһидә е’тигадсызлығын нәтиҹәси кими - Шејх Әнсари вә Шејтанын тору - Тәвазө - иззәт вә башыуҹалыг амили - Һәзрәти Имам Сәҹҹад (ә) вә зати еһтијаҹ вә нөгсанын дәрки - Һәгиги иманын сәмәрәси Пејғәмбәрин (с) кәламында Камил фәгиһ (алим) вә ә’фали төвһидә е’тигадын рәфтарда тәзаһүрүПејғәмбәрин (с) Әбузәрә етдији моизәләрин давамында ҝәлиб чатырыг ә’фали төвһид барәсиндә олан бөлмәјә ки, изаһа еһтијаҹы вардыр. Төвһидә е’тигадын мүхтәлиф дәрәҹәләри вардыр. Онун ән ашағы дәрәҹәси Исламда төвһидә е’тигадын мүәјјән едилмиш һәддидир вә бу һәддә олан е’тигадла һәр бир кәс ислам бахышы илә мүвәһһид олараг таныныр. Мүвәһһид олмаг, јә’ни Аллаһын заты вә сифәтләринин бир вәһдәт тәшкил етдијинә (вәһданијјәтинә), “тәквини рүбубијјәт”1 вә “тәшрии рүбубијјәт”дәки төвһидә е’тигад бәсләмәк вә һәмчинин Аллаһын јеҝанә мә’буд олдуғуна е’тигады олмаг демәкдир. Бу мәрһәләдән даһа јухары мәрһәләләр вардыр ки, онлардан бири дә ә’фали төвһидә олан е’тигаддыр. Ә’фали төвһид – јә’ни, инсан әввәл елм, сонра шүһуд јолу илә дәрк едиб билсин ки, бу дүнјада һәгиги гүдрәт саһиби Аллаһ-тәаладыр вә башга һеч бир мөвҹудун мүстәгил тә’сир гүдрәти јохдур. (Бу е’тигадын ихтијар вә тәклиф мәсәләси илә нә дәрәҹәдә узлашыб вә ја узлашмамасы кәлами вә фәлсәфи бәһсләрдә арашдырылыр вә һал-һазырда бу мәсәләнин чөзүмүнә маҹал јохдур). Дејилдији кими, ә’фали төвһидә е’тигадын ики мәрһәләси вар. Биринҹи мәрһәлә истидлал, бүрһан вә елм јолу илә ә’фали төвһидә е’тигадын әлдә едилмәсидир. Јә’ни әгли дәлилләр, мәнтиги вә елми исбатлама јолу илә шәхсин бу мәсәләјә е’тигад тапмасыдыр. Бу етигада әсасән һеч бир мөвҹудун өзлүјүндә истиглалы јохдур вә һәр бир мөвҹуд илләтә (Аллаһа) бағлыдыр вә Ондан асылыдыр. Бүтүн тә’сир алыб тә’сир гојанлар, илләт вә мә’луллар Аллаһын мүгәддәс затындан сәрчешмә ҝөтүрүрләр. Төвһидә е’тигадын бу мәрһәләси чох мүһүм вә дәјәрли олса да, амма онун әһәмијјәтинин һәдди ә’фали төвһидин шүһуд мәрһәләсинин әһәмијјәти һәддиндә дејилдир. Икинҹи мәрһәлә: Ә’фали төвһидин елм јолу илә дәркиндән сонра инсан сејри-сүлук вә ирфани шүһуд јолу илә Аллаһын бу аләмдә тәк һәгиги гүдрәт (мүәссир) саһиби олудуғуну дәрк едир вә она иман ҝәтирир. Бу мәрһәләдәдир ки, инсан анлајыр Аллаһдан гејри вар олан һәр бир шеј (ма сива Аллаһ) варлыглары бахымындан шиддәт вә зәифликләри һесабы илә тутдуглары мөвгејә ҝөрә бирбаша инсанын талејинә тә’сир ҝөстәрә билмәкдә мүстәгил дејилләр. Нүфуз ҝөстәрән анҹаг Аллаһын ирадәсидир вә Аллаһын бу нүфузу бүтүн сәбәбләр силсиләсиндә вә әшјаларда зүһур едир. Ибраһим вә ә’фали төвһидә е’тигадӘ’фали төвһидә е’тигады оланларын ән јахшы нүмунәләри пејғәмбәрләр вә дин рәһбәрләридир. Онлар дүнјада баш верән һадисәләри, бу һадисәләрин јаранма сәбәбини, бүтөвлүкдә сәбәбләр системини Аллаһын ирадәси вә тәгдиринә бағлајырлар. Мүстәгил тә’сири анҹаг Аллаһдан билиб Ондан башга гејри пәнаһ апараҹаг, көмәк диләјәҹәк јер танымырлар. Бурада биз һагга дә’вәт јолунда һеч бир шејдән горхмајан, мүвәһһидләрин ән бариз сималарындан биринә, јә’ни Һәзрәт Ибраһимә (ә) ишарә едәҹәјик. Һәзрәт Ибраһим (ә) Бабилин бүтпәрәст мүшрикләринә тәслим олмајыб онларла мүбаризәјә башлајандан сонра, хәлвәт ҝүнләрин бириндә Бабилин бүтханасына ҝириб бүтләри сындырыр. Бүтпәрәстләр шәһәрә гајытдыгларында вәзијјәти мүшаһидә едиб бүтләри сындыран адамын ахтарышына башлајырлар. Бу адамын Ибраһим пејғәмбәр (ә) олдуғуну билиб онунла мүҹадилә едирләр. Ибраһим пејғәмбәр (ә) ајдын вә ҝүҹлү дәлилләрлә онларын сүст е’тигадларыны батил едир. Онлар Ибраһим пејғәмбәрин (ә) ҝүҹлү мәнтиги гаршысында демәјә сөз тапмајанда тәк чыхыш јолуну ону одда јандырмагда ҝөрүрләр: “(Нәмруд вә әтрафындакылар өз ҹамаатына) белә дедиләр: “Әҝәр (тапындыгларыныза јардым ҝөстәрмәк, онлары хилас етмәк үчүн) бир иш ҝөрәҹәксинизсә, Ибраһими јандырын вә танрыларыныза көмәк един!”1 Буну дејәндән сонра чохлу одун топлајыб вә’д олунан ҝүнү Һәзрәт Ибраһими (ә) онун ичинә атырлар. Одун шө’ләләри ҝөјә уҹаланда Һәзрәт Ибраһим (ә) диггәтини анҹаг Аллаһын мүгәддәс затына јөнәлдир. Бу барәдә Имам Багир (ә) бујурур: “О ҝүн Һәзрәт Ибраһим (ә) анҹаг бу сөзләри дејирди: “Ја Әһәду, ја Әһәду, ја Сәмәду, ја Сәмәду, ја мән ләм јәлид вә ләм јуләд вә ләм јәкун лаһу куфувән әһәд.” Сонра бујурду:”Анҹаг Аллаһа тәвәккүл едирәм.”2 О Аллаһа елә е’тимад едирди, иманында о гәдәр ҝүҹлү иди ки, бүтүн вүҹуду илә өзүнү Аллаһа мөһтаҹ ҝөрүрдү вә Аллаһдан гејри кимсәјә әл ачмырды. Һәтта Аллаһын мүгәррәб мәләјинин көмәјини белә гәбул етмәди. Имам Садиг (ә) бујурур: “Елә ки, Ибраһими (ә) атәшә атдылар, Ҹәбрајыл (ә) ҝөјдән јерә ендији һалда ону мүшаһидә етди вә әрз етди: “Бир истәјинми вардыр?” Һәзрәт бујурур: “Вар. Амма Сәндән јох!” Һәм шиә, һәм дә сүнни мүһәддисләр тәрәфиндән нәгл олунан ҺәзрәтИбраһимин бу сөзү, бу илаһи гәһрәманын руһунун төвһидин ән јүксәк мәртәбәсиндә ҹөвлан етдијинә дәлаләт едир. Онун бу ҹүр е’тигады вә руһијјәси иди ки, она гејби имдадлары алмаг ләјагәтини нәсиб етди: Аллаһ ода әмр етди ки, сојусун. Дејирләр: атәш елә сојуду ки, Ибраһим (ә) титрәмәјә башлады вә бу үшүтмәдән дишләрини бир-биринә сыхды. Нәһајәт, Аллаһ ода икинҹи әмри верди: “Еј атәш! Она салим ол!” Бу һәнҝамәдә Ҹәбрајыл (ә) ашағы ениб одун ичәрисиндә Ибраһим (ә)-ын кәнарында әјләшди вә сөһбәтә башлады. Имам Садиг (ә) бујурур: “Гәнбәр, Һәзрәт Әлинин (ә) гуламы, о Һәзрәти һәддән артыг чох севирди. Елә ки, Әли (ә) евдән чөлә чыхырды, Гәнбәр дә гылынҹыны ҝөтүрүб онун далынҹа доланырды. Бир ҝеҹә Әли (ә) ону ҝөрүб бујурур: - “Гәнбәр, нә едирсән?” Гәнбәр әрз едир: - “Еј Әмирәл-мө’минин, ҝәлмишәм Сизин арханызҹа ҝедәм.” Һәзрәт бујурур: - “Вај олсун сәнә! Мәни ҝөј әһлиндән горумаг истәјирсән, ја јер әһлиндән?” Гәнбәр дејир: - “Јер әһлиндән.” Һәзрәт бујурур: - “Јер әһли Аллаһын изни олмадан мәнә һеч бир шеј едә билмәзләр. Гајыт ҝери.” О да гајыдыр. Аллаһдан гејрисинә е’тимад, ә’фали төвһидә е’тигадсызлығын нәтиҹәси кимиБундан өнҹәки бәһсдә дејиләнләр ә’фали төвһидә е’тигады олан инсанын бахышында вә рәфтарындакы әксүл-әмәлини ачыглајырды. Бу е’тигадла инсан анҹаг Аллаһа сөјкәнир вә Ондан гејрисини һесаба алмыр. Һалбуки, ә’фали төвһидин шүһуд мәрһәләсинә чатмамышдан габаг инсан башгаларына ҝүвәнир вә елә билир ки, онлара мөһтаҹдыр. Белә инсан проблемләринин һәлл олунмасында, еһтијаҹларынын өдәнмәсиндә онлара үмид едир. Ја да она зәрәр верә билмәләри горхусундан хофлу олур. Һәгигәтдә диҝәрләринин мүстәгил тә’сир гүввәсинә инанмыш олур вә буна ҝөрә дә онлара ҝүвәнир. Ајдындыр ки, бу әгидә ә’фали төвһид тәфәккүрү илә узлашмыр. Бу дүшүнҹә “Биһәвлиллаһи вә гуввәтиһи әгуму вә әг’уд” вә “Ла һәвла вә ла гуввәтә илла биллаһ” илә бир араја сығмыр. Төвһиди мә’рифәтә јүксәлмәјин тәләбләриндән бири будур ки, инсан Аллаһдан гејрисинә үрәк бағламасын, Аллаһдан савајы һеч кимә е’тимад етмәсин. Бунунла бағлы Пејғәмбәр (с) бујурур: “Еј Әбузәр! Инсан ҹамааты Аллаһын әзәмәти гаршысында идраксыз дәвәләр кими, бундан сонра өзүнә бахыб, өзүнү онлардан да ашағы олдуғуну ҝөрмәјәнә гәдәр камил билијә вә дүшүнҹәјә јијәләнә билмәз.” Мараглыдыр ки, Пејғәмбәр (с) бујурур, инсанларын ихтијарынын диҝәринин әлиндә олдуғуну ҝөрмәдән һеч ким камил билик саһиби ола билмәз. Неҹә ки, дәвәләрин јүјәни сарванын әлиндәдир вә дәвә карванына истигамәт верән одур. Дәвәләрин бу ишдә өз истиглаллары јохдур. Һәрәкәтин истигамәтини сечән, ишләрин тәдбири вә тәнзими јүјәни әлиндә сахламыш кәсин ихтијарындадыр. Әввәлҹә инсан фикирләшир ки, башгалары өз һәрәкәтләриндә, мүһарибәләрдә, гәләбәләрдә баш верән дәјишикликләрдә мүстәгилдирләр. Амма инсанын мә’рифәти инкишаф етдикҹә, төвһиди мә’рифәтә јахынлашдыгҹа бүтүн олајлары дәвә карваны мисалында ҝөрүр ки, бүтүн бу һадисәләрин јүјәни башга бирисинин әлиндәдир. Бу сәбәбләр карваныны һәрәкәтә ҝәтирәнин Аллаһ олдуғуну дәрк едир. Дүздүр ки, сәбәбләрин вә васитәләрин дә ишдә ролу олур, амма бу системи һәрәкәтә ҝәтирән вар. Әлбәттә, бу о демәк дејил ки, инсанлар мәҹбуријјәт алтында олсунлар, сөз бундадыр ки, мүтләг тә’сир онлар тәрәфиндән олмур. Белә дә дејил ки, бүтүн ишләр онларын әлиндә олсун вә һәр бир гәрары онлар чыхарсын; онлар башга бир системә табедирләр вә бәшәр ирадәсиндән јүксәк бир ирадә онлара һөкумәт едир. Демәли, мүвәһһид о кәсдир ки, Аллаһы јаддан чыхармасын, дүнја системиндә Аллаһын әли олдуғуну инкар етмәсин. Бундан әкс һалда һәмин шәхс төвһиди дәрк етмәмишдир. Әлбәттә, бу мәтләби бәјан едиб ачыгламаг асан дејил вә бәјанын бу вагијјәтин дәркиндә елә дә әсаслы бир ролу јохдур. Аллаһдан истәмәлијик ки, бу һәгигәтләрин дәркинин ләјагәтини бизләрә инајәт етсин. Мә’рифәтин бу һәддинә јетишәндән сонра да инсан шејтанын вәсвәсәләриндән архајын олмамалыдыр. Чүнки шејтан инсаны һеч вахт бошламыр. Хүсусилә шејтан һагг вә камал јолунда аддымлајанлары аздырмаг үчүн даһа чох вурнухур. Һалбуки, ирадәси сүст оланлар өзләри шејтанын далынҹа јолланырлар вә шејтанын онлары аздырмасы үчүн бир иш ҝөрмәсинә еһтијаҹ галмыр.
Бәли, Шејтан о адамлары јолундан чыхармаға чалышыр ки, камал јолунда гәдәм ҝөтүрүрләр. Инсан елә ки камал мәрһәләсинә гәдәм гојур, ҝөзләри ачылыб гәлби ишыгланыр, төвһидин ҹилвәләри онун үчүн заһир олур, ја да мүкашифә аләминә дахил олур; бир шеј ҝөрүр, бир сәс ешидир, о саат Шејтан өзүнү јетирир вә башлајыр вәсвәсә етмәјә - инсаны өзүнә мәғрур едир ки, сән артыг бөјүк мәнсәбә чатмысан, башгаларынын тајы дејилсән вә бу кими сөзләр... Инсан зәһмәт чәкиб мә’рифәтин бу мәрһәләсинә чатандан вә анлајанда ки, диҝәр инсанлар мүстәгил тә’сир гүввәсинә гадир дејилләр, онларын елә дә бөјүк дәјәри јохдур ки, бир-ики манат пул үчүн вә ја бир иш ҝөрмәләри үчүн гаршыларында әјилиб-галхылсын вә көмәк истәнилсин, бирдән Шејтан ону вәсвәсә едир ки, әҹәб јүксәк мә’рифәтә чатмысан! Чох ҝәрәкли олмусан. Белә олан сурәтдә инсан гүрур хәстәлијинә мүбтәла олур. Бу ҹүр гүрурун гаршысыны алмаг үчүндүр ки, Пејғәмбәр (с) бујурандан сонра ки, ҹамааты Аллаһын гаршысында дәвәләр кими ҝөр, -тез ардынҹа бу сөзләри әлавә едир: -“Амма өзүнү онларданда кичик бил.” Өзүнү дә башгалары кими, бәлкә онлардан да кичик ҝөр ки, мөвҹудат силсиләсиндә сән дә о зәнҹирин һиссәләриндән бирисән. Бу силсилә һәрәкәтин бири диҝәрини һәрәкәтә ҝәтирир, амма она илк тәкан верән Аллаһдыр. Демәли, бир кәс диндә камил билијә јијәләнәрсә, биринҹиси - башгаларыны Аллаһла мүгајисә етдикдә онлары Аллаһын әзәмәти, ирадәси гаршысында һеч бир шеј ҝөрүр вә икинҹиси – башгаларыны өзү илә мүгајисә едәндә һамыны өзүндән үстүн ҝөрүр. Бу чох гәрибә хүсусијјәтдир. Јә’ни Аллаһ инсана белә бир товфиги верәндә, бир тәрәфдән инсан, ҹамааты онун талејинә бирбаша тә’сир ҝөстәрмәкдә аҹиз ҝөрүр, башга бир тәрәфдән дә шәр’и гајда-гануна риајәт едир. Башгаларыны һәјатда әсас гүдрәт саһиби билмәсә дә онлара тәвазө вә еһтирам ҝөстәрмәкдә әскиклијә јол вермир. Шәр’и әдәб-әркана риајәт едир вә һәгигәтдә өзүнү башгаларындан кичик ҝөрүр. Бир тәрәфдән инсанлары Аллаһын гаршысында јүк дашыјан дәвәләр кими ҝөрүр ки, јүјәнләри Аллаһын әлиндәдир вә башга бир тәрәфдән өзүнү онларын арасында ән кичик дәвә кими ҝөрүр. Белә дејил ки, онлары дәвә кими ҝөрәндә өзүнү онлара минмиш кими ҝөрсүн! Әксинә, өзүнү онлардан да кичик вә зәлил ҝөрүр. Әлбәттә, белә бир бахышла инсанын өзүнү башгаларындан бу шәкилдә кичик ҝөрмәси чох чәтиндир. Амма бу оласы бир ишдир, һәгигәти вар. Әҝәр инсан бу мәтләби дәрк етсә, белә ки, һәм башгаларыны әсас тә’сир амили ҝөрмәсә вә бунунла јанашы һәм дә онларын гаршысында тәвазөкарлыг етсә, онун үчүн диндә гаранлыг галан әксәр суаллара өз ајдын ҹавабыны тапаҹагдыр. Һәгигәтдә Пејғәмбәрин (с) бу сөзү илә тәвазөкарлығын да һәдди ајдынлашмыш олур. Тәвазө өзүнү башгаларынын јанында алчатмагла бәрабәр тутулмур, әксинә тәвазө инсанын иззәт вә шәрәфини бир аз да артырыр. Тәвазө - иззәт вә башыуҹалыг амилиРәвајәтләрин бириндә Һәсән бин Ҹәһим Имам Рзадан (ә) тәвазөнүн һәдди барәдә суал сорушур. Һәзрәт (ә) ҹавабында бујурур: -“Тәвазөнүн бир нечә дәрәҹәси вар. Онлардан бири дә будур ки, инсан өз гәдир-гијмәтини билсин вә өзүнү хатирҹәмликлә өз јериндә вә дәрәҹәсиндә гәрар версин. Халг онунла неҹә рәфтар едирсә, о да онларла о ҹүр рәфтар етсин (әҝәр она јахшылыг етсәләр, о да јахшылыг етсин). Әҝәр онлардан пислик ҝөрсә, онларын пислијини өз јахшылығы илә өртсүн. Гәзәбини удсун вә халгын она етдији пислији бағышласын. Аллаһ да јахшылыг едәнләри севир.”1 Ајдындыр ки, бу ҹүр тәвазө нәинки инсанын алчалмасына сәбәб олмур, әксинә иззәт вә шәрәфини бир аз да артырыр. Һәзрәт Пејғәмбәр (с) дедији кими: - “Һәгигәтән дә тәвазө өз саһибинин дәрәҹәсини артырыр, башыуҹа едир. Тәвазөкар олун ки, Аллаһ да сизи уҹалтсын.” (Бә’зи психологлар дејирләр ки, инсан әҝәр өзүнү башгаларындан алчаг вә дәјәрсиз һесаб етсә, “һәгарәт күдурәти”нә мүбтәла олуб нәтиҹәдә башгалары илә рабитә јарада билмир. Белә инсан јахшы сөһбәт едә билмир, һәддән артыг утанҹаглыг ҝөстәрир, өзүнә ҝүвәнлији әлдән верир, инамыны итирир, ҹәмијјәтдән гачмаға чалышыр, ҝушәнишин олур. Белә олан сурәтдә тәвазө илә инсанын өзүнә инамы бир араја сығмыр, јә’ни мүмкүн дејил бир тәрәфдән тәвазөкар олаг, о бири тәрәфдән дә руһи јүксәклијимизи горујуб сахлајаг, инсанын бир јандан өзүнү кичилдиб, о бири јандан да шәхсијјәтини горујуб ҝөзләмәси мүмкүн олан шеј дејил. Белә ҝөрүнүр ки, инсанда баш верән әксәр руһи хәстәликләрин мәншәји (бурада аиләнин вә мүһитин дә ролуну нәзәрдә сахламагла) онларда Аллаһа е’тигадын олмамасындан вә Илаһи вәһјин руһлара гида верән шәфасындан узаг дүшмәләриндән ирәли ҝәлир. Инсан әҝәр бу әсас вә мүһүм сөјкәнәҹәк јерини әлдән верәрсә руһи бөһранлар сели ону әһатә етмәјә башлајыр, санки бүтүн хәстәликләрин вә дәрдләрин она һүҹуму башлајыр. Амма инсан бүтүн һәрәкәтләрини илаһи ганунларын ҝөстәрдији шәкилдә тәнзим едә билсә, әксәр руһи әләмләрдән ниҹат тапмыш олар. Бу ҹәһәтинә ҝөрә тәвазө рәвајәтдә Аллаһ адамы олмаг, Аллаһын севдикләри сифәти илә гејд олунмушдур: “Һәр кәс Аллаһ үчүн тәвазөкар оларса, Аллаһ да онун дәрәҹәсини артырар.” Әҝәр инсанын тәвазөкарлығы анҹаг Аллаһын разылығыны газанмаг мәгсәди илә оларса, әмәлини Аллаһа үчүн халис едә биләрсә, о һеч бир һәгарәт һисси кечирмәјәҹәкдир. Демәли, Аллаһ хатиринә ихласла олан тәвазөкарлыг јахшы һесаб едилир. Јохса ки, зәифликдән, өзүнү алчаг тутмагдан ирәли ҝәлән тәвазөкарлығын бир дәјәри јохдур вә һеч бир саваба да сәбәб олмаз. Бу тәһлилә ҝөрә дејә биләрик: Әҝәр инсанын башгалары гаршысында тәвазөкарлығы анҹаг Аллаһын әмринә бојун әјмәк, бәндәлик нијјәти илә оларса, нәинки инсан руһунун зәифләмәсинә сәбәб олмаз, үстәлик инсанын ифтихарына сәбәб олар. Јә’ни, инсан тәвазөкарлығы Аллаһа ибадәт һесаб етмәклә, онунла ифтихар едир. Инсанын торпаға дүшүб Аллаһын мүгәддәс заты гаршысында алныны јерә гојмасы, сәҹдәјә гапанмасы она һәгарәт, кичиклик сајылмајыб, әксинә иззәт, ифтихар ҝәтирдији кими, еләҹә дә инсанын Аллаһа итаәт етмәк нијјәтилә башгаларынын гаршысында тәвазөкар олмасы ифтихарлы бир ишдир.) Һәзрәт Имам Сәҹҹад (ә) вә зати еһтијаҹ вә нөгсанын дәркиЈухарыда дејиләнләрә диггәт етсәк Һәзрәт Имам Сәҹҹадын (ә) Әбу Һәмзә Сомалинин дуасында о ҹүр исмәт мәгамыны дашымасына бахмајараг, пак нәфсә саһиб олмасына рәғмән Аллаһ дәрҝаһында нијә о ҹүр јалвармасынын сәбәбини даһа јахшы дәрк етмиш оларыг: “Мәндән дә һалы пис олуб гараҝүнлү олан вармы? Әҝәр бу вәзијјәтимдә гәбр евинә ҝедәси олсам, (орада) раһат олмағым үчүн һеч нә һазырламамышам. (Әлибошам.)” (Даһа Имамын сөзләриндә зарафат-филан олмаз, сөзләри ҹиддидир.) Неҹә олур ки, мә’сум имамын һалы башгаларындан даһа пис олур. Бу мәсәлә олдугҹа мүрәккәб бир мүәммадыр. Амма төвһиди маарифлә таныш олан адам үчүн бу мүәмманын һәлли елә дә чәтин дејил. Анлајанда ки, бүтүн габлар бошдур вә кимин нәји варса Аллаһ она вермишдир, онда баша дүшүр ки, бүтүн нөгсанлар бизим өзүмүздәндир, бизим вүҹудумузун фәгирлијиндәндир. Ҝүнаһ етмәјимиз она ҝөрәдир ки, ја мә’рифәтимиз јохдур, киминлә үз-үзә дајандығымызын фәргиндә дејилик вә киминлә мүхалифәт етдијимизи билмирик, ја да ирадәмиз о гәдәр зәифдир ки, шәһвәт вә гәзәб гүввәсинин гаршысында о саат тәслим олуруг. Бунлар һамысы бизим зәифлијимиздән ирәли ҝәлир, инсанын зәифликдән башга өзүндә оласы бир шеји јохдур. Бизим өзүмүзүн нәји вар ки, Аллаһ да бизә вермәмиш олсун? Елм, фәһм, дүшүнҹә, ибадәт, ибадәтин товфиги, әмәл вә һәр нәјимиз варса Аллаһ тәрәфиндәндир. Бунлар һамысы илаһи товфиглә бизә чатмышдыр. Васитәләри дә бизим ихтијарымызда гојан Одур. Бизим јохлуг һејсијјәтләриндән башга олан бир шејимиз јохдур. Әҝәр Аллаһ-тәала илә тәһвил-тәслим еләмиш олсаг бизим ихтијарымызда бош кисәдән башга бир шеј галмајаҹагдыр. Бу һарасыдыр ки... Һәлә о бош кисә дә бизә галса бөјүк шејдир! Бизим өзүмүзүн олан нә сәрвәтимиз вар, нә әглимиз, нә фәһмимиз. Бизим өзүмүзүн олан шејләр – ҹәһл, аҹизлик, зәифлик вә ирадәсизликдир ки, - һамысы нөгсан вә зәифликдир. Әҝәр нөгсанлар вә зәифликләр јолдан чыхмаға, азмаға сәбәб олурса, нөгсаны чох олан адамын азмаға зәминәләри дә чох олур. О адамын нөгсаны вә зәифлији чох олур ки, онун вүҹуди тутуму да чох олсун. Кисә бөјүк оланда тутуму да чох олур вә онун долмасы үчүн ора даһа артыг мал јерләшдирмәк лазымдыр. Инсанын вүҹуди тутуму чох оларса, она даһа артыг камал инајәт едилмәлидир. Һәр неҹә олса да онун өзүнүн олан бир шеји јохдур. Бир сәрчәнин кичиклијини нәзәрә алараг, онун тутуму һәддиндә Аллаһ она ҝөз, гулаг, учмаг гүдрәти, сәс ҝүҹү инајәт етмишдир. Әҝәр Аллаһ бу сајдыгларымызы ондан алса, онда бир сәрчә бөјүклүјү гәдәр бош јер галаҹагдыр. Амма бөјүк тутумда олан филә Аллаһ онун тутумуна ҝөрә бәдән үзвү, гүдрәт вә ҝүҹ инајәт едир. Инди бунлары ондан ҝери алса, јердә бир фил һәҹми гәдәр бош кисә галаҹагдыр. Ҝөрән, бизим мә’нәви тутумумузла Имам Сәҹҹадын (ә) тутуму бирдирми? Ајдындыр ки, белә дејил. Бизим тутумумуз аздыр, биздә олан фәһмин, шүурун һәдди нә гәдәрдирсә, тутумумуз да о гәдәрдир. Бу ҹәһәтинә ҝөрә дә өз тутумумуз һәддиндә биздән һесаб тәләб олунур. Һеч вахт Һәзрәти Сәҹҹаддан (ә) тәләб олунан һесабы биздән тәләб етмирләр. Пејғәмбәр (с) вә Имам үчүн нәзәрдә тутулан тәклиф кејфијјәти бахымындан бизә аид едилмир. Чүнки ону галдыраҹаг ҝүҹүмүз јохдур. Ајдын олур ки, мә’сум Имама нисбәтдә бизим тутумумуз чох мәһдуддур. Буна ҝөрә дә әскиклијимиз вә зәифликләримиз дә мәһдуддур. Имам өзүнә бахдығы заман, Аллаһын она вердикләрини гыраға гојанда һесабсыз зәифликләр мүшаһидә едир. Чүнки онун, Аллаһ она вердији вә верәҹәкләри үчүн јетәринҹә ҝүҹү, тутуму вә габилијјәти вардыр. Бунун үчүн дә өзүнә нәзәр саланда ҝөрүр ки, зәифлији һамысындан даһа чохдур. Чүнки тутуму чохдур. Она ҝөрә дә дејир: - “Мәндән дә һалы пис олан вармы?” Әҝәр јениҹә тәклиф һәддинә чатмыш бир јенијетмә сәһвә јол вермиш олса, онун ҝүнаһы, әлли ил дәрс охујуб, Гур’ан вә һәдис елмләринә вагиф бир алимин һәмин ҝүнаһа мүртәкиб олмасы, ејни сәһвә јол вермәси илә бәрабәрми тутулаҹаг? Мә’лум мәсәләдир ки, о алимин ҝүнаһы даһа чохдур, чүнки габилијјәти вә тутуму даһа чохдур. Јенијетмә оланын исә ҝүнаһы чох аздыр, чүнки онун фәһми вә тутуму чох аздыр. О алим өз тутумуна ҝөрә даһа чох ҝүнаһ газаныр вә ҹәзасы да ағыр олмалыдыр. Бу барәдә рәвајәтләрин бириндә дејилир: “Алимин бир ҝүнаһы бағышланана гәдәр ҹаһилин јетмиш ҝүнаһы бағышланар.”1 Ҹаһилин ҝүнаһы даһа аздыр, чүнки онун фәһми вә тутуму да аздыр. Мүмкүн олмаса да белә фәрз едәк: әҝәр имам ҝүнаһ етмиш олса, онун ҹәзасы ади инсанларын ҹәзасындан мин дәфәләрлә ағыр олмалыдыр. Чүнки онун фәһми вә тутуму артыгдыр. Имам өзүнә баханда ҝөрүр ки, Аллаһа итаәт вә бәндәлик јолунда еләдији бүтүн ләјагәтли әмәлләри Аллаһ она инајәт етмишдир, һамысы Аллаһ тәрәфиндәндир. Бунлары Аллаһын һесабына чыханда өз һесабында зәифликдән башга бир шеј ҝөрмүр. Өз зәифлијинин даһа чох олдуғуну ҝөрәндә башгаларындан даһа артыг хәҹаләт чәкир. Бура гәдәр дејиләнләр Имам Сәҹҹадын (ә) сөзләринә бир ачыглама иди. Инсанын әҝәр гәлбинин ҝөзү ачылса вә һәгигәтләри даһа чох ҝөрә билсә, Аллаһын бәрабәриндә нә гәдәр зәиф олдуғуну дәрк едәҹәкдир. Баша дүшәҹәк ки, ловғаланмаг лазым дејил, анҹаг өзүнү ҝөрүб, мәнәм-мәнәм демәк јерсиз бир ишдир. Мәҝәр бу мәрһәләјә ҝәлиб чатмыш һәмин о мәғрур инсан бир гәтрә мурдар су дејилдими? Инди ки, бөјүјүб тәкамүл едибдир, әлдә етдикләрини о өзү-өзүндән чыхардыбдыр ки, бу гәдәр ловғаланыр? Демәли, әҝәр биз һәгигәтдә өзүмүзә нәзәр салсаг өзүмүзү һәр кәсдән кичик ҝөрәҹәјик. Әлбәттә, бу тәвазөкарлыг үздә, јаландан олмамалыдыр. Инсанын үздә өзүнү тәвазөкар ҝөстәриб гәлбдә өзүнү һамыдан үстүн тутмасы нифагдыр. Јә’ни мүнафиглик әламәтидир. Тәвазөкарлыг ичәридән ҝәлмәлидир. Бу да илаһи товфиг олмадан, мә’рифәт нуруну Аллаһ инсанын гәлбинә салмајынҹа әмәлә ҝәлмир. Үмидварам, Аллаһ-тәала белә бир мә’рифәти бизләрә дә нәсиб едәҹәк вә арзу едирәм бундан да јүксәк мә’рифәти бизләрә инајәт етсин.
Еј Әбузәр, бир вахт иманын һәгигәтини дәрк етсән, әҝәр ҝөрсән ҹамаат өз дүнјаларында габаға ҝедирләр, бил ки, онлар өз дүнјалары илә мүнасибәтдә агил вә шүурлудурлар, ахирәтләринә нисбәтдә амма надан вә ахмагдырлар. (Пејғәмбәрин (с) бујуруғунда “кулләһум” тә’бири ишләдилмишдир, јә’ни бүтүн ҹамаат беләдир. Чүнки, өз ахирәтләри үчүн агил оланлар чох аздыр. Бунун үчүн дә өз ахирәтләри илә әлагәдә ахмаг олан үмуми ҹамаатын мүгабилиндә саја ҝәләҹәк гәдәр дејилләр.) Агил о адамдыр ки, јахшы вә даһа јахшы, фајдалы вә даһа фајдалы олан ики әмр арасында сечим апарса, даһа фајдалы оланы сечир. Әҝәр биз дүнјаны ахирәт илә мүгајисә етсәк ҝөрәҹәјик ки, ахирәт дүнјадан дәфәләрлә фајдалыдыр. Чүнки һәм мүддәт бахымындан сонсуздур – инсанын дүнјәви өмрү 70-80 ил арасындадыр вә ја 100 илдән чох гыраға чыхмыр; һәтта әҝәр фәрз етсәк мин илә ҝедиб чыхыр, јенә дә ахирәтин сонсуз һәјаты гаршысында бир әдәд дејил – вә һәм дә кејфијјәт бахымындан: дүнјәви ләззәтләр ағыр зәһмәт һесабына әлдә едилир вә әлавә олараг дәрдләр вә чәтинликләрлә гарышыг олур. Биз чәтинликләр вә дәрдләрә о гәдәр алышган олмушуг ки, һәмин о аз ләззәтлә, - өзү дә дәрдлә гарышыг – гане олуруг. Јемәкдән ләззәт ала билмәјимиз үчүн нә гәдәр зәһмәт чәкмәлијик: пул әлдә етмәлијик, һәмин пула лазым олан шејләри алмалыјыг, бунлар бир тәрәфә, јемәји чејнәмәјимиз үчүн дә чәнәмизи ишә салыб јормалыјыг. Бүтүн бунлар бир лоғма чөрәјин боғазымыздан ашағы ҝетмәси үчүндүр ки, бу заман бир аз ләззәт алаг. Бу һәлә һарасыдыр! Јемәк ашағы енәндән сонра да јени бир просес башлајыр. Амма ахирәт ләззәтиндә һеч бир дәрд, зәһмәт јохдур. Нә онун һазырланмасында инсан зәһмәт чәкир, нә дә сәрф олунмасында. Орада јорғунлуг да олмаз: “Елә бир Рәбб ки, өз лүтфү вә кәрәми илә бизи (әбәди галаҹағымыз) игамәтҝаһда јерләшдирди. Орада бизә нә јорғунлуг үз верәҹәк, нә дә бир мәшәггәт, әзијјәт тохунаҹагдыр!”1 Ахирәт һәм кејфијјәт ҹәһәтиндән дә дүнјадан үстүндүр, һәм дә кәмијјәт: “ Һалбуки ахирәт даһа хејирли вә даһа багидир.”2 Ахирәтин тәсәввүр олунмаз дәрәҹәдә дүнјадан үстүнлүјүнү нәзәрдә тутанда, о икиси илә мүгајисәдә агил инсан һансыны сечәр? Мә’лум мәсәләдир ки, ағыл ахирәти сечәр. Амма ҹамаат арасында белә мүгајисәни апарыб она әмәл едән адам чох аздыр. Чүнки ҹамаатын әксәријјәти иманын һәгигәтинә чатмајыбдыр. Амма иманын һәгигәтинә чатмыш адамлар ахирәти дүнјадан үстүн тутмагдан әлавә билирләр ки, ҹамаат дүнјаларына нисбәтләриндә агил, ахирәтләринә нисбәтдә ҹаһилдирләр. Дүнја ишләри илә бағлы мәсәләләрдә јахшыны писдән ајыра билирләр вә өз мадди мәнафеләринә чох јахшы вагифдирләр, амма ахирәтдән хәбәрләри јохдур. Ахирәтин олдуғуна вә дүнјадан үстүн олмасына инана билмирләр. Бәлкә дә Пејғәмбәрин (с) сөзүнүн сирри будур ки, мө’мин әксәр инсанларын диндә ҹаһил олдугларыны баша дүшәндә, артыг һәјатда онларын архасынҹа ҝетмәк истәмир вә өз јолуну онлардан ајырыр. Сә’ј едир ахирәтлә бағлы ишләрдә башгаларынын бурахдығы сәһвләрдән ибрәт ҝөтүрсүн вә һәгиги јолда аддымласын. Башга бир ҹәһәтдән дә дүнја илә бағлы ишләрдә агилләрин тәҹрүбәсиндән фајдаланыр. Әлбәттә, дини гајда-ганунлары ҝөзләмәклә. жүктеу/скачать 2.35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|