Солтүстік африканың отарлық езгіден босатылуы

Тура айтқанда, Египет Африкаға жатады, бірақта, біріншіден ол тәуелсіз болды, ал екіншіден ол көбінесе Шығыс – Жерорта теңізіне яғни арабтарға жақынырақ болды. Солтүстік Африканың басқа елдерінде арабдықтарға жатады. Ең алдымен ол Ливия, одан кейін Магриба елдері, Тунис, Морокко, Алжир, сонымен қатар Судан. Ол Египеттің оңтүстігінде орналасқан, бұл Арабтық Африкада негізгі рөл атқарды.

Бірақта бұл жоспарға КСРО мен Франция қарсы болды. Екі мемлекет Фезуанның Тунисқа қосылуын талап етті. БҰҰ бұл талапты қабыл алмады. 1949 жылы Италияның Африкадағы үш отарларын Ливия патшалығы құрылды. Патшасы болып Әмір Кирекаики Мухаммед Идрис ас – Сенуси тағайындалды. БҰҰ –ның бас ассамблеясы революцияны қабыл алды. 191 жылы желтоқсанда тәуелсіз болды.

Француздықтар Алжирге байланысты мәселені мүлдем жарамсыз деп санады. Олар Алжирге францияның провинциясы ретінде қарады. Ол 1945 жылы Каирға аттанды, кейінірек АҚШ – қа барды, АҚШ – та 1949 жылдан кейін болды. Оның Тунисқа қайтып орылуымен халықтың саяси сұрақтарға жауап алулары жайлы үміттері үзілмеді.

1950 жылы Х.Бургиба және оның көмекшілері бейдің үкіметінің құрамына кірді. Француздармен бірге болашақ конституцияның рефор малары қаралды. 1952 жылы қаңтарда «Жаңа дустура» ығыстырылып, Х.Бургиба сотталған еді. Ал қалғандары Каирға қашып кетті. Ал бейдің үкіметі француздықтардың жоспарымен келісуге тура келді.

Келесі жылдар ішінде Франция Үндіқытайдың мәселесімен айналысқан болатын. 1956 жылы наурызда Тунис тәуелсіздігін алды.

Мароканың басшысы Мұхаммед у Бен Юсуф Туниске қарағанда тәуелсіз болды. 1950 жылы сұлтан Парижге іс – сапармен барған болатын, ал 1951 жылы француздардың реформаларына келіскен еді.

Алжирмен деген қиыншылықтар қиындай түсті. 1946 жылы Конституция метрополияның жартысы болып саналды, мұнда 1 млн. астамеуропалықтар тұрды. Мемлекетте көптеген оқу орындары ашылды, француздықтардың мәдениеті мемлекетке енген болатын. Сәтсіздіктің ең алғашқы көріністері 1945 жылы арабтардың 103 француздарды өлтіруінен байқалды, бұған жауап ретінде француздар араб ауылдарында 1300 адамды атып өлтірген болатын.

Ұлтшыл көшбасшысы Ферхат Аббас сотталған еді. 1954 жылы Орес қаласында көтеріліс басталды, бұл көтерілісті Ұлтшыл бостандық фронты басқарды. Оның басында Бен Беллай мен Белкасемди Криман отырды.

Француздар Алжирге өздерінің жарты миллиондық әскерін жіберген еді. Ол әскердің кіргізу себебі елдегі көтерілісті басу болды. Алжирдің генерал–губернаторы болып Жак сустель тағайындалды. Бірақта ол елдегі жағдайды тыныштыра алмады. Ұлтшыл бостандық майданы Египет басшысы Г.А.Насерден көмек алды, 1955 жылы тамызда француздарды жасы мен жынысына қарамады. Бұған жауап ретінде француз армиясы алжирлықтарды репресияға ұшыратты. 1955 жылы Алжирға Француз басшылары келгеннен кейін Ги Молле халық оған деген қарсылықтарын білдіре бастады. 1956 жылы террористер Алжирдің әкімін өлтірді, 1956 жылы француздардың әскери күштері Ұлттық бостандық фронтының 5 мүшесін ұрлады. Соның ішінде Ахмед Бен Белла да бар еді.

1957 жылы 7 қаңтарда француздық Алжирдың губернаторы Роберт Лакост Француз әскерінің басшысы генерал Жак Масюға бостандық берді. Алжирдегі француздықтардың аяусыз қылықтары жайлы сөздер бүкіл Францияға тарай бастады. Осыған байланысты көптеген француздар Алжирді тастап кетуге мәжбүр болды.

Бұл қақтығысқа жаңа мемлекеттер араласа бастады. Ол Тунис және Марокко еді. Марокконың сұлтаны Бен Беллдың ұрланғанына қатты ашуланды. 1958 жылы ақпан айында француз ұшақтары Тунистың территориясына шабуыл жасады. Осы шабуылда 75 адам қаза тапты. Х.Бургиба бұған қатты ызаланған болатын.

1956 жылы мамыр айында Алжирде француз басшыларына қарсы көтеріліске шықты. 14 мамырда студенттер Алжирдің астанасында әкім шілік ғимараттарды басып алды. 24 мамырда көтерілісшілер Корсиканы жаулап алды. Францияда азамат соғысының ошағы тұтанды. Өкімет жұмыстан кетуге мәжбүр болды.

1956 жылы 1 маусымында генерал де Голь үкімет басына тағайын далды, ол 6 ай ғана елді басқарды. 4 маусымда генерал парламентті таратты. Алжирдің болашағы жайлы де Голь әр түрлі болжамдар айтты. Ол Туниспен Марокко елдерімен қарым – қатынасты қалпына келтірді және ол бұл екі елден өзінің әскерлерін әкетуге уәде берген еді. 1959 жылы 16 қыркүйегінде Голль маңызды өтініш жасады. Ол Ұлттық бостандық майданымен тәуелсіздік арасындағы таңдауды жалғастырды. Бірақта алжирлықтар бұдан бас тартты. 24 қаңтарда көтеріліске шыққан болатын. 1960 жылы бұл көтеріліс оңай басып тасталынды. Бұған дейін Голлдың билігі нығая түскен болатын. 1960 жылы маусым айында Голль Ұлттық бостандық майданымен құпия келіссөздер жүргізді. Осы кезде Алжирдың Карде уақытша үкіметі құрылды, оның басында Ферхат Аббас отырды. Оның орынбасары Бен Белл әлі де франция түрмесінде жатты. Францияда Алжирге тәуелсіздігін беруге байланысты 1961 жылы референдум өтті. Бұл референдумда халықтың 75 % Алжирге тәуелсіздігін беру керек деп дауыс берді.

Сәуірдің 22 де 1961 жылы Алжирде ақтардың үшінші көтерілісі басталды. Бірақта бұл көтерілісті теңіз әскері басып тастады. Көтерілістің басшысы генерал Сомон қашып құтылды, кейіннен ол құпия қаруланған одақ құрды. Бұл одақ Франция мен Алжирде террорлы актілерді жүргізе бастады. Осының нәтижесінде 12 мың адам қаза тапты. Алжирден Еуропа тұрғындары кете бастады.

1961 жылы мамыр айында Эвионода бірінші конференция ашылды. 1962 жылы 18 наурызда келісімге қол қойылды. Бұл келісім бойынша Алжирге қарсы жүргізілген саясат тоқтатылды. 1962 жылы 3 шілдеде тәуелсіздігін алды, ал билік Бен Беллдың қолына көшті. Алжирден 1380 мың адам кетуге мәжбүр болды. 150 мыңға жуығы ұлтшыл алжирлықтар еді. Алжирда Француз халқы мүлдем қалмады.

Англия мен Египет арасындағы қатынас шиелене түскен болатын сондықтан Англия 1948 жылы Суданда сайлауда қарсылық білдірді. Елде репресия басталды: «Ағайындылар» партиясының басшысы Аль – Азхори сотталды, антидемонстрациялық демонстрациялар құылды.

Жыл сайын Алжир мен Египеттің арасындағы қатынас нашарлай түсті. 1951 жылы Египет 1899 жылы жасалынған англо – египеттік келісім ді жоққа шығарды. 1936 жылы Фарук Египет пен суданның патшасы болып тағайындалды. Бірақ 1952 жылы Фарук Египеттің генералы Нагиб пен жоққа шығарылды. Англия Египетпен байланысқа түсті, бұл байланыс тың нәтижесінде Англо-Египеттік келісімге қол қойылды. Бұл Суданда ақпан айында өткен болатын. 1953 жылы Аль – Азхори босатылып, 1953 жылдың аяғында сайлауда жеңіске жетті. 1954 жылы генерал Нагиб жұмыстан шығарылып Египет өзінің жерін жоғалта бастады.

1955 жылы Суданнан ағылшын және Египет әскерлері шығарылды, ал тамызда Оңтүстікке көтерілістің ошағы тұтана түсті. Бұл көтеріліс үлкен жерді қамтыды. Ол мыңдаған адамдар көршілес Африка елдеріне қашып кетті. Бұл тәуелсіздікті алуды тездетті. 1956 жылы 1 қаңтарда Судан тәуелсіз мемлекет деп жарияланды.