ИҗТИҺад ишекләрен ачучы
жүктеу/скачать 1.7 Mb. Pdf көрінісі
|
| Г. Ибраһимов. Бөек остазыбызның тарихи бер тәнкыйте
27
Беренче тип язучыларның йөрәгендә табигать тарафыннан салынып, тормыш белән тәрбия кылынып килгән илаһи бер ор- лык була. Аларның бөтен язулары, бөтен хәрәкәтләре, мәсләк һәм фикерләре – шул орлыкның җир өстенә чыгып, үсүеннән гыйбарәт. Әрем орлыгыннан гөл тууын яки, киресенчә, көтү мөмкин булмаган кебек, табигать һәм тормышлары белән бил- геле бер юл белән барырга әзерләнгән бу тип язучылар да шул үзләренең тоткан мәсләгеннән башкага борыла алмыйлар. Алар теләсә-теләмәсә дә шуңа мәҗбүрләр. Ул кызыл гөл булып үсәргә яратылган, әмма халык ал чәчәк кенә сөя, бәс, аны ярат- маулары, аңа игътибар итмәүләре бик мөмкин, ләкин ул мохитнең фикеренә, теләвенә карап, үзен үзгәртә алмый. Нинди орлык – шундый чәчәк. Ләкин халыкның зәвыгы – вакытлы нәрсә. Ул тиз үзгә- рүчән. Бу биш-ун елда ал чәчәк яратып, кызылны игътибарсыз калдырган икән – бик мөмкин бераздан соң, аның зәвыгы, ка- рашы алмашынып, ал чәчәкне ташлар да элек игътибарсыз кал- дырган кызыл гөлне ярата башлар. Әмма икенче типлар таби- гать тарафыннан алай билгеле бер нәрсәгә әзерләнгән булмый- лар. Алар ачык төстә буш пыяла савытлар. Ул савытның эченә нинди су салынса, алар шуның төсенә керәләр. Мондый буш пыяла савытка су салучы исә – аның эчендә яшәгән мохите, халкың модасы. Мохитнең хәзерге фикерендә иң куәтле төсе ысул җәдидә икән – савытка шул су тула да ул ысул җәдидә каһарманы бу- лып мәйданга чыга, тирә-ягына прогрессив җәдид фикерләре чәчрәтә башлый – әсәрләре шул рухта чыга. Аннан соң мохит үзгәреп, тирә-якны кызыллык баса, иң куәтле төс кызыл суллык була икән – һәрвакыт мохитнең фикере белән генә тула торган буш пыяла савыт кызыл төскә керә, чөнки аның эченә мохиттән агып, кызыл су тулган була, ул тирә ягына, әсәрләре аркылы, кызыл су-суллык чәчрәтә башлый. Тагы бер вакыт килсен дә суллык, кызыллык модадан чыгып, тар милләтчелекме, хәтта динчелекме мәйдан алсын – пыяладагы су да үзгәрә. Аннан Г. Ибраһимов. Бөек остазыбызның тарихи бер тәнкыйте 28
милләт төсе белән буялган тамчылар чәчри башлый. Гомумән, аның үзенең бер төбе, бер төсе булмый – эчендә яшәгән мохиттә нинди су булса, пыялада шул тула, табигый шул төстә булып күренә. Болар халыкка, шөбһәсез, ярыйлар да. Боларның араларын- да ихласлылары була, алар, бичаралар, чын күңелдән һәрбер яңа төскә кергән саен: «Менә хаклык кайда икән, без элгәре ял- гышканбыз...», – диләр. Әмма арада үзенең төсен юри үзгәр- түчеләр – халыкның зәвыгына ошаган нәрсә язып, юри шул ха- лыкта мода булган төскә керүчеләр – халык яраткан масканы кирәк саен алмаштырып кия барганнары да була. Болар һәрнәрсәдән элек язган нәрсәләренең халыкка ошавы ягын ка- рыйлар. Ни нәрсә хакында, нинди төстә язганда хуш күренүгә чыгуын алдан билгеләп, язуларына юри шул төсне бирәләр. Шуңа күрә, мохиттә җәдидлек өчен көрәшү яхшылык саналган- да, болар прогрессив җәдид була, түбән халык, эшче һәм хөррият рухы мәйдан алса, болар шул рухны куәтли, тагы бер вакыт милләт дәвере керсә, үзләре ике-өч ел элек кенә кабәхәтләп сүккән милләтне изге бер нәрсә итеп мәйданга чы- галар, үзләрен шуның төсенә буйыйлар. Шиһаб хәзрәт үзенең бөтен эше, бөтен язулары һәм бөтен тормышы белән әүвәлге тип мөхәррирләр җөмләсеннән. Аның бөтен рухани тормышы – эчендә яшәгән җәмәгатьнең зәвык һәм фикеренә каршы. Ул бөтен голяманы хата юлда таба. Моны яз- са, сөйләсә, аны, табигый, яратмаячаклар, сүгәчәкләр, җәһән- нәмгә җибәрәчәкләр, ләкин ул моңа төкерми дә. Үзенең ни нәрсәне хак дип ышангансың, төп игътикадың 1 белән нинди фикерне хакыйкать дип табасың – аныңча, шуны үзең ышан- ганча язарга тиешле. Халык яратмый, сүгә, мең төрле гөнаһларда гаепләп, сине хур итәргә тырыша, дөньяда булдыра алмаса, динеңә, вөҗданыңа чабаталы аягы белән кереп, сине җәһәннәмгә җибәрә икән – барысын, теләгәнен кылсын, ике ти-
1 Игътикад – дини ышану системасы. |