Ызбекистон Республикаси Олий ва Ырта махсус таълим вазирлиги


Олий ы=ув юртларида Физика курсининг укитишда огзаки баён этишнинг маъруза усули асосий усулдир



бет2/8
Дата10.07.2016
өлшемі0.69 Mb.
#189083
1   2   3   4   5   6   7   8

Олий ы=ув юртларида Физика курсининг укитишда огзаки баён этишнинг маъруза усули асосий усулдир.


Олий мактабнинг дастлабки (I ва II курсларида) огзаки баён этишнинг хикоя, сухбат, маъруза,хикоя – маъруза, сухбат маъруза усуллари купрок кулланиляпди. Олий мактабнинг юкори (3,4,5) курсларида маъруза усулининг хиссаси ортиб боради. Олий ы=ув юртининг (бакалавр) боскичи 4-курсида ва магистр боскичида маъруза усулининг хиссаси энг куп булади.

Огзаки баён этишнинг маъруза турида укитувчининг товуш баландлиги меёрида, интонацияси (оханги) узгариб турувчи , зарур холларда “эхтирос” билан, содда ва равон тилда, ёкимли овозда, яхши кайфият ва очик чехра билан олиб борилиши зарур.

Маъруза самарадорлигига таъсир этувчи катор омиллар мавжуд:

А) маъруза мазмунини тугри танлаш ,

Б) маърузага таёрланишда яхши адабиётларнинг (дарслик ва кулланма) мавжудлиги,

В) маъруза жараёнида талабалар билан богланиш,

Г) тингловчи (талаба)нинг конспект ёзиши ,

Д) муаммоли маъруза уюштириш , муаммоли вазиятлардан фойдаланиш,

С) маъруза мавзусига оид намойиш тажрибасини тугри танлаш , ундан унумли фойдаланиш, жонли маърузанинг физика укитишдаги урни алохида булиб, бошка хеч бир усул уни урнини боса олмайди.
2. Маъруза мазмунини танлаш
Маъруза мазмунини танлашда мазкур олий ы=ув юрти ,ы=ув режаси ва ы=ув дастури асосида физика укитишнинг максад ва вазифаларини хисобга олган холда амалга оширилади.Физика курси дастурининг мазкур маърузага мос келган булагининг назарий ва амалий асослари аникланади.

Маърузада баён этиш зарур булган физик тушунчалар, конун ва конуниятлар, физик доимийлар , урганилиши зарур булган физик жараён ва ходисалар маъруза назарий асосини ташкил этади. Маъруза мавзусига доир тажрибалар,масалалар ва турли назарий ва амалий тадбиклари унинг амалий асосларини белгилайди .

Мавзунинг назарий ва амалий асосларини назарда тутиб маъруза мазмунини , ундаги ахборот тизими , илмийлиги ва кургазмалик даражаси белгиланади , сунг унинг физика укитиш нуктаи назаридан тахлил этилиб, самарали баён этиш усуллари танланади.

Маъруза мазмунининг ва маърузани амалга оширишдаги укитиш усулларини тугри танлаш мувоффакият омили булади .


3. Маърузада аудитория- тингловчилар билан богланиш
Олий ы=ув юртларида физика укитишнинг сузли усулининг маъруза турида хикоя ва сухбат турига нисбатан укитувчи ва тингловчи орасидаги богланиш маъруза давомида мавжуд булиши зарур.

Маъруза давомида укитувчи ва тингловчи орасидаги богланиш.


А) Укитувчи томонидан тингловчиларнинг берилаётган ахборотларни кандай кабул этишини кузатиб бориш.

Б) Муаммоли фикр, мулохаза, сурок ёки тажриба ёрдамида муаммоли вазият келтириб чикариш ,

В) киска эвристик сухбат-олинган билим асосида янгисини мустакил шакиллантириш,

Г) “Илмий тадкикот методидан фойдаланиш”ёрдамида амалга оширилади.

Богланишни амалга оширишнинг а банддаги йули доим

кулланилиши мумкин, колган бандлари амалга ошириш укитувчи махоратига боглик булади ва бу бандлар купрок вакт

сарфлашни талаб этади.

Физика укитиш усулиёти ютукларидан фойдаланиб ва кургазмалиликнинг барча имкониятларини ишга солиб уюштирилган маъруза самараси ижобий булади.


4. Маъруза ва дарслик.
Физика укитишда амалга ошириладиган маърузанинг

сифатли чикиши мавжуд дарслик ва кулланмаларнинг дастур ва замон талабига жавоб берилишига боглик булади.

Дарсликларда замон фан ва техникасининг ютуклари акс этган булиши, тарихий омиллар, табиий шароит ва кундалик хаётдан олинган тасвирий омиллар булиши ва физика укитиш услубияти ютукларидан тула фойдаланиб ёзилган булиши зарур.

Маърузачи дарсликдан унумли ва ижодий фойдаланиб, Олий ы=ув юрти моддий-техника заминидан тула фойдаланиб

маърузага таёргарлик куриши ва уни утказиши максадга мувофик булади.
5. Маъруза аудиторияларига талаблар.
Олий ы=ув юрти маъруза аудиториялари ы=ув юрти биноларининг умумий тамойиллари ва гигиенаси асосида курилади ва улар куйдагилардир:

1. Хонанинг таркибий кисми , майдони, ёритилганлиги ва хаво иситилиш холати, жихози.

2. Мехнат хавфсизлиги талабларига мос холда жихозлаш тамойили.


  1. Мехнатни окилона ташкил этиш талабларига мосланиш тамойили.

  2. Укитиш воситаларини бирлаштириш-умумлаштириш тамойили.

  3. Ы=ув жихозларидан фойдаланиш даражаисни ошириш тамойили.

  4. Намойиш тажрибаларида микдорий улчашлар тамойили.

  5. Бехуда сарфланадиган вактни камайтириш тамойили.

Бу тамойилларга амал килиш физика укитиш самарадорлигини оширади.


6. Маърузачи ва талаба конспекти хусусиятлари

Укитувчи маърузани амалга ошириш учун ы=ув режаси ва дастур буйича мавжуд дарслик ва кулланмалардан фойдаланиб , мазкур мавзуга доир моддий-техника заминини хисобга олиб маъруза матнини тайёрлайди.Маъруза матни режа, матн баёни, таянч ибора ва сузлар , адабиёт ва синаш саволларидан иборат.

Матн баёнида мавзуни баёни этиш тартиби , ундан фойдаланиладиган кургазмали куроллар ва техник восита урни ,муаммоли холат хосил килиш , эвристик сухбат, илмий методик усул урни белгилаб олинади. Матн таркибидаги асосий таянч суз ва иборалар остига чизиб белгиланади,тест саволарига жавоблар ва асосий конун ва коидалар ёнига чизиш билан ажратилади.

Укитувчи матнида мавзу мазмуни илмий тамондан чукур ва кенг баён этилиши, методик тамондан асосланган булиши зарур.

Талаба маъруза конспектини ёзишда тез ва батафсил ёзишга урганган булиши зарур.Маърузачи хавола этаётган ахборотнинг огзаки кисми, ва доскага ёзиб бораётган намойиши тажрибасини бирлаштириб, улгуришига караб,

асосий мазмуни танлаб, ёзиб бориши зарур.Машгулотлардан сунг эса мустакил ишлашда матн баёнини адабиётлар билан ишлаш оркали тулдириб бориши зарур.


7.Маъруза пайтида талабаларнинг фикрлаш кобилиятларини фаоллаштириш йуллари .
Муаммоли маъруза.
А) Маъруза –укитишнинг огзаки усулларидан биридир.Олий ы=ув юртларида асосий укитиш усули маърузадан иборат.

Маърузада киска муддатда хажм жихатдан катта ахборотни бериш,талабалар олдига муаммолар куйиш имконини беради.

Маърузада режалаштирилган материалнинг Назарий асослари (тушунчалар) шакллантирилади ,доимийлар,физик жараён ва ходисаалр тушунтирилади,ва бу ходисаалрдаги конунлар баён

этилади,бу конунларнинг амалий тадбики хавола этилади]буйича талабаларга билим берилади.

Талабаларнинг махсус фаолияти –фикрлаш оркали билим олинади.бу фаолият ижтимоий хаёт шароитлари асосида вужудга келади ва ижтимоий амалиёт хисобланган суз(тил),тушунчалар , мантиклар асосида амалга оширилади .Фикрлаш хакикий дунёнинг объектлари,хоссалари ва муносабатлари хакида билим олишга имкон беради. Ижтимоий амалиёт фикрлашнинг хакикатлигининг мезонидир.
Б) Фикрлаш тахлил килиш, таккослаш, синтез килиш, абстрактлаш, умумлаштиришва хулоса килиш каби хаёлий операциялар ёрдамида амалга ошрилади.
Хулоса килиш хукм чикариш воситасида амалга оширилади.(Хукм чикариш нимадир тасдиклаш ёки инкор этиш жараёнидир).Психологияда фикрлашни эмприк ва назарий фикрлаш турларига ажратади.

Эмприк фикрлаш-бевосита кабул килишга хиссий образларга ва тасаввурларга таяниб улар чегарасидан чикмайди ва умумий мухим тасаввурлар боскичи хамда эмприк тушунчаларнинг хосил булишини аниклаш билан чегараланади.

Назарий фикрлаш хам сезги-конкрет кабул килишга таянади, аммо унинг чегарасидан чикади ва бевосита кабул килишда берилмаган мухим умумийликни аниклаш даражасигача етиб боради,назарий фикрлашнинг натижаси булиб ,назарий тушунчалар фикрий моделларнинг гипотезаларини назарияларини тузиш хисобланади.

Назарий фикрлаш дедукция буйича хулоса чикариш воситасида, умумий назарияга асосан янги ходисаларни,жисмларнинг хоссаларини олдиндан айтиб бериш,конунларини назариясининг натижаси сифатида шакилантириб бориши мумкин.

Илмий фикрлашнинг асосий кисми булиб юкори погонали умумийлик , хакикий буюм билан боглик холда характерланадиган мавхум, суз-мантикий фикрлаш хисобланади.
Бу фикрлашнинг ривожланишида олий куринишдаги фикрлашдир.

Унинг ривожланишда курсатмали хакикий (амалий) фикрлаш (мактабгача ёшдан олдин ), кабул килиш образлари ,тасаввурлари билан иш куришга имкон берадиган кургазмали-образли фикрлаш (мактабгача ва бошлангич мактаб ёшида)лар булган.


Суз-мантикий фикрлаш укитиш таъсирида тушунчалар , конунлар, мантикий фикрлаш шакларини узлаштириши асосида шаклланади.

Мавхум, суз-мантикий фикрлашнинг ривожланиши амалий фикрлашга хам ижобий таъсир курсатади.Бу фикрлаш турлари асосий мухим нарсаларни акс эттиришга йуналтирилади.

Физика укитиш жараёнида талабаларда назарий хулоса ва умумийлаштиришларга таянадиган хам назарий ва хам амалий фикрлашни тарбиялаш хамда ривожлантириш зарур.
Бунда илмий фикрлаш учун :
1) текшириш максадини аник ифодалаш;

2) илгари бажарилган назарий ёки экспериментал текширишларга (узида янги гояларни ифодалаган) таянадиган гипотезани ишлаб чикиш.

3) текшириш услубиятини ишлаб чикиш;


  1. текширишнинг асосий боскичларини аниклаш;

  2. ишлаб чикилган методика ва режага мос хусусий текширишлар утказиш;

  3. олинган натижаларнинг тахлили;

  4. хулосаларни ифодалаш характерли эканлигини эсда тутиш зарур.



Ижодкорлик-инсон фаолллиги ва мустакиллигининг олий шаклидир.
Ижодий кобилиятлар-бу янгилик яратиш зарурлиги ва мумкинлигини тушиниш, муаммони ифодалай олиш ,гипотезани илгари суриш учун керак булган билимларни ишга сола билиш кобилиятлари ,гипотезани назарий ва амалий тасдиклаш(ёки ундан воз кечиш),муаммони хал этишни излаш хамда топиш, натижасида янги оригинал махсулотлар яратиш (илмий кашфиёт,ихтиро саънат асари, масалаларни хал этиш ва бошкалар)кобилиятларидир.

Ижодий фаолият хамма рухий кучларнинг зурикиши ишлари , инсоннинг олий даражада аник бир максадда интилувчанлиги , махсус хиссий холати-илхомланиши ,шунингдек ,рухий кечинмаси , хурсандчилик ва аччикланиш хислари. муаммони жон-жахди билан хал этиш истаклари билан олиб борилади.

Ижодий фаолият узида ходисаларни кузатишни,мухимларини ажратишни ва танлаб эслаб колишни ,иродавий кучланишга жавоб топиш учун талабчан булишни,диккатини бир жойга туплаш ва бошкасига

утказишга оптимал куша олишни ифодалайди.

Ижодийликда назарий ва образли фикрлаш , тасаввур , аклнинг чукурлиги ва кенглиги ,мустакиллик , танкидчилик биргаликда олиб борилади. Анализ,синтез килиш , умулаштириш ва абстрактлаш ,кучли ва узок вакт мантикий фикрлаш билан бирга ижодиёт жараёнида бу жараён учун характерли булган “рухланиш”,”ноаникликда”фикран сакраш

интуицияси (хис-туйгуси ] пайдо булади.

Ижодий кобилиятлар амалда хосил булган мавжуд билимлар , системасидан четга чикишга , ходисаларнинг янгича, одатдагидан ташкари нуктаи-назаридан куришга, карама-каршиликларни тушунишга, уларни хал этиш усулларини топишга имкон беради.

Ы=ув жараёнида ы=увчи кобилиятларининг ривожлантириш муамоси мураккаб ва куп кирраликдир.

Уни хал этишда ижодиётнинг бир катор хусусиятлари хисобга олинади.

Ижодий жараённинг мухим узига хос хусусияти шундан иборатки ,у объектив ва субъектив томонларга эга.

Объектив ижодкорлик сунги махсулотнинг янгилиги,ва социал киймати билан аникланади ;

Унинг натижаси илмий янгилик , ихтиро асар ва бошкалар булиши мумкин.Бу ы=увчиларнинг ижодий кобилятларини ривожлантиришга имкон беради.Бунинг учун педагогик жараённи шундай ташкил этиш керакки,укитувчига маълум булган нарсалар ы=увчиларга янгилик,кашфиёт булсин.

Ижодий кобилиятларни устиришнинг узига хос хусусияти шундан иборатки ,улар бошка кобилиятлар сингари фаолият даврида ривожланади.Демак, бу муаммони хал этишда физика укитиш жараёнида ы=увчиларнинг ижодий фаолияти ташкил этиш шакллари, йул ва воситаларни кидириш хисобланади.

Илмий билиш шаклида (фактлар – муаммолар-гипотеза –назарий текширишлар-муаммо –экспримент,амалда =ыллаш)турли боскичларда мантик ва ички хиссиётининг роли турлича булади.Назарий текширишлардан хулоса чикаришда асосий ролни мантик уйнайди.Гипотезаларни илгари суришда ,шунингдек назарияда текширишга утишда ёки назарий башоратни куллашда ички хиссиёт биринчи уринга утади.

Ижодий кобилиятларни риривожлантириш укитишни ижобий асослашдан ва билимга кизикиш хамда кобилиятларни шакллантирдан чукур ва мустахкам билимларда ва уларни ходисаларни тушунтириш учун кулай билишдан , умумлашган ы=ув ва амалий билиш хамда малакалардан , ы=увчилар мустакилигининг максимал ривожланишдан ажралмасдир. Ижодий кобилиятларнинг асосий кисми назарий фикрлаш ва билиш фаоллиги хисобланади. Курсатилган йуналишларда физика укитувчисининг хамма иши кобилиятларни ривожлантириш учун асос яратади.

Ижодий кобилиятларнинг ривожланишига укитиш жараёнида укитувчи ва ы=увчиларнинг педагогик муомаласининг характери таъсир килади.

Энг яхшиси дарсда янги материални баён этишда савол –жавобли сухбат ва муаммоли метод щисобланади. Бундай сухбатларда ы=увчилар орасида укитувчи ташкил этган тортишув (мунозара) вужудга келиб, турли карашлар бир-бири билан дуч келади.Бундай холда тушунчаларни, конуниятларни, ы=ув масалаларни хал этиш жараёнида ы=увчиларнинг узи келтириб чикаради.Мунозараларни вужудга келтириш жуда катта усталикни талаб этади, аммо самарадорлик сарф этилган мехнатни оклайди.

Ы=увчилар кооперацияси куринишидаги ы=ув муомала шаклида хам ижодий кобилиятни ривожлантириш мумкин .

Бунда укитувчи узи билан бирга ишлайдиган бир группа ы=увчилар билан хамкорликда иш олиб боради.

У=увчиларнинг ижодий кобилиятларини ривожлантиришда ы=ув конфренциялар, семинарлари, факультатив машгулотлари, тугарак машгулотлари ва бошка синфдан ташкари машгулотлар имкониятлардан фойдаланиш ижобий натижалар беради.


8. Муаммоли маъруза { 15 , VIII боб,№ 1-3}
Муаммоли укитиш билишга оид вазифаларни ы=увчилар олдига изчил ва максадга йуналтирилган холда куйишни назарда тутади, ы=увчилар улар укитувчи назоратида хал килар эканлар янги билимларни фаол узлаштирадилар. Билиш муаммолари купинча тегишли ы=ув предмети учун энг типик вазифаларни куйиш ёрдамида уртага ташланади.Лекин,ушбу вазифалар инфарматцион (ахборотли -репродуктив) укитишда хам кенг кулланиши туфайли уларни муаммоли укитишда куллашнинг хусуиятлар тугрисидаги масала кутарилиш мумкин.

Аввало бу вазифалардан фойдаланишнинг дидактик максадлари турличалигини кайд килиш лозим.Инфарматцион (репродуктив)ёндашилганда вазифалар укитувчи айтган назарий койдаларни иллюстратция кидиш шунингдек, уларни мустахкамлаш ва амалда куллаш учун тадбик килинади.Муаммоли укитишда эса , бу вазифалар биринчи навбатда ы=увчиларни янги мавзуга хозирлаш ва билиш жараёнини фаоллаштириш учун кулланилади.Муаммоли ёндашишда бу вазифалар одатда назарий коидаларни хабар килишдан олдин инфарматцион ёндашилганда эса улардан кейин келади, муаммоли укитишда вазифалар факат машк килдириш эмас, балки билиш характерида булади.

Назарий ва экспериментал вазифалар куйидаги талабларни кондира олса билиш муаммосига айланади:
А) урганилаётган муаммо устида фикр юритишни талаб килувчи, ы=увчи учун билиш кийинчилигига эга.
Б) ы=увчиларда билишга кизикиш уйготади.

В) Апперцепция принципи буйича ы=увчиларнинг аввалги тажрибаси ва билимига суянади.

Муаммоли укитиш тизимида муаммоли авзиятни яратиш бошлангич боскич хисобланади. Укитувчининг йуналтирувчи таъсирида билиш муаммоларини хал этишнинг куйидаги боскичларини ы=увчилар мустакил утайдилар.


  1. Билиш муаммоси-гипатезасини хал этишнинг мумкин булган вариантларини курсатиш.

  2. Гипотезаларни назарий ва амалий текшириш ,

  3. Энг (реал) макбул гипотезани танлаш ,

  4. Билиш хулосасини ифодалаш.

Билиш вазифаларининг куйилишида муаммоли саволлар асосий уринни эгалайди. Улар муаммоли вазиятлар яратишнинг бошка усулларига тегишли равишда кушилади.Билишга доир савол ы=увчилар учун муайян даражада кийин булиши, улардаги мавжуд билимларнинг чекланганлигини курсатиши, улар бажара оладиган булиши яъни идрокнинг хаётий тажрибага ва назарий билимларнинг захирасига богликлигини хисобга олиш зарур.

Билишга доир вазифа дарсда муаммоли намойиш тажрибалари куринишда , лабаротория . тадкикот вазифалари куринишда ,физик масаларни ечиш куринишда куйилиши мумкин.

Билиш вазифаси ы=увчиларда кизикиш уйготиш керак . Кизикишнинг мавжудлиги шахс фаолиятининг бутун рухий (психик ) характерига ижобий таъсир курсатади.Фикрлаш жараёнлари, хотира , диккат, тасаввур фаолашганда билимларни чукуррок эгаллаш

учун куллай имкониятлар очилади.

Юзага келадиган муаммоли вазиятлар узига хос хусусиятларга эгадирлар.Улардан баъзилари уз ечимлари учун ходисаларни ,тушунчаларни, конунларини ва назарияларни тахлил килишни (тахлил вазияти )талаб этади. Бошкалари асосан синтезни,фактларни умумлаштирини (умумлаштириш вазияти) талаб килади, учинчилари ходисаларини, тушунчаларини таккослашда фактларни классификатция килишни (классификациялаш вазияти) талаб этилади.

Билиш муаммоларини илгари суриш ва хал килиш жараёнлари узлуксиз занжирга ухшайди .Натижада улар ягона булиб кушилиб кетадилар.

Укитишнинг муаммоли – изланиш методлари амалда укитишнинг огзаки . кургузмали ва амалий методлари ёрдамида кулланилади.Унга ы=ув материалининг –


А) Муаммоли хикоя ва муаммоли маъруза методида баён этиш ,

Б) Эвристик ва муаммоли изланиш сухбати.

В) Укитишнинг муаммоли-изланиш методларида кургазмали куроллардан фойдаланиш (намойиш тажрибаси)

Г) Муаммоли – изланиш машклари ва масалалари ечиш.

Д) Тадкикотчилик лабаратория ишларини бажариш куринишидаги муаммоли изланиш усуллари киради.

Укитишга муаммоли ёндашиш , айни бир дарснинг узида ахборот – репродуктив метод билан кушиб олиб борилади.Чунки мавзу мазмунида доимо ы=увчиларга малум килиниши мумкин булган ёки улар учун мураккаб булган, бажаришга курбилари етмайдиган , тушинтирилиши лозим булган саволлар булиши мумкин .Шу сабабли изланиш репродуктив характердаги укитишнинг хилма –хил методлари ва усулларини кулай тарзда бирга кушиб бориш зарур булади.


Маърузадаги асосий таянч Суз ва иборалар .

1). Маъруза.

2).Маъруза мазмуни.

3).Маъруза мазмунини танлаш.

4). Маърузада аудитория билан богланиш.

5). Маъруза ва дарслик .

6). Маърузачи конспекти.

7).Тингловчи (талаба ) конспекти

8).Талабанинг мантикий фикрлашини фаоллаштириш.

9).Муаммоли маъруза .

10). Муаммоли вазият.

11). Муаммоли вазият хосил килиш йуллари.
АДАБИЁТЛАР
{12.гл. III.№ 13} ,{14.V боб,№1,6,7,VI боб№4,5}

{15.III.VIII.боб},
Синаш саволари.
1.Физика курсини узлаштиришда маърузанинг урнини айтинг .

2.Маъруза мазмунини танлашни изохланг.

3. Маърузада аудиториядаги тингловчилар билан богланишни тушинтиринг.

4.Маъруза сифатига дарслик таъсирини изохланг.

5.Маъруза пайтида аудиториядаги тингловчиларда куйилган талабларни айтинг.

6.Маърузачи ва тингловчи конспекти хусусияти хакида маълумот беринг .

7.Маъруза пайтида талабаларнинг фикрлаш кобилиятларини фаолаштириш йулларини баён этинг.


  1. Муаммоли маърузани уюштириш ва утказиш йулларини тушунтиринг.

  2. Билиш муаммоларини хал этиш боскичларини айтинг

10.Билишга доир муаммоли вазифалар кандай куринишларда куйилади ?

Маъруза-4



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет