ШАРТТЫ ЌЫСЌАРТУЛАРДЫЊ ТІЗІМІ

АФП – альфа-фетопротеин

ДД¦ - Д‰ниеж‰зілік денсаулыќ саќтау ±йымы

ДСМ – Денсаулыќ саќстау министрлігі

ИГХ – иммунды гистохимия

КТ – компьютерлік томография

ЌР – Ќазаќстан Республикасы

МЃА – медицина ѓылымыныњ академиясы

МСГ – меланин белсендіретін гормон ССРО – социалистік совет республикаларыныњ Одаѓы

ПСА – простата спецификалыќ антиген

ПЭТ – позитронды-эмиссионды томография

РЭА – ракты-эмбриональді антиген

TNM: Т – ісіктіњ кµлемі, N – лимфа т‰йіндер, M – алыс метастаздар

УДЗ – ультрадыбыстыќ зерттеу

ХГЧ – адам хорион гормоны

ЯМРТ – ядролы-магнитті-резонанстыќ томография

Ќатерлі ісіктерге ќарсы к‰ресті ҚР денсаулыќ саќтау Министрлігі басќарады, тєжірибе ж‰зінде б±ны денсаулыќ саќтау саласыныњ жергілікті органдары ж‰ргізеді.

Деңгейі және тағайындауы әртүрлі бөлімдерден тұратын, онкологиялық қызмет құрылды. Онкологиялық қызметтің жүйесін, оның бөлімдерінің міндеттері мен қызметін білу барлық маман дәрігерлердің жұмысында өте маңызды.

Қазақстан Республикасында онкологиялық қызметтің басты мекемесі Алматы қаласындағы Онкология және радиология Қазақ ғылыми-зерттеу институты.

1945 жєне 1976 жж. «Тұрғындарға арналѓан онкологиялық көмекті жақсарту іс-шаралары туралы» үкімет қаулысымен ССРО-да онкологиялық қызметтің қатаң жүйесі ќұрылды, ол єлем бойынша ењ алдыњѓы ќатарда т±р жєне ЌР-да да саќталѓан. ЌР ¤кіметімен келесі зањдар мен ќаулылар ќабылданды:

1. 
   «ЌР азаматтарыныњ денсаулыѓын саќтау туралы» ЌР 17.06.1997 ж. зањы
   
2. 
   «ЌР азаматтарыныњ денсаулыќ жаѓдайын жаќсарту бойынша бірінші кезектегі іс-шаралар туралы» ЌР Президентініњ 18.05.1998 ж №3956 жарлыѓы
   
3. 
   ЌР денсаулыќ саќтау ісі бойынша Агенттігініњ «ЌР т±рѓындарына арналѓан онкологиялыќ кµмекті жаќсарту туралы» 09.12.1999 ж. №730 б±йрыѓы
   
4. 
   «ЌР т±рѓындарына арналѓан онкологиялыќ кµмектіњ жаѓдайы жєне оларды жаќсарту іс-шаралары туралы» ЌР ДСМ-ніњ 26.05.1994 ж. №206 б±йрыѓы
   

Еліміздіњ ісікке ќарсы к‰рес ж‰йесі ќатерлі ісіктермен аурушањдыќ жєне одан болатын µлім-жітім туралы статистикалыќ материалдарды ѓылыми сараптау жєне эпидемиологиялыќ зерттеулер негізінде ќалыптасады.

Мемлекеттік масштабта профилактикалыќ жєне емдік іс-шараларды ж‰ргізу белгіленеді, дєрігерлер біліктілігін жетілдіру институттарының онкология кафедраларында, сонымен бірге онкологиялыќ мекемелердіњ ж±мыс орындарында кадрларды даярлау масштабы айќындалады: ісікке ќарсы ‰гіт-насихат ж±мыстары, ісікке ќарсы к‰рес жоспарларын іске асыруды баќылау ж‰ргізіледі жєне олардыњ тиімділігі баѓаланады.

Диспансерлік тєсіл онкологиялыќ аурулармен аурушањдыќ жєне µлім-жітіммен белсенді к‰рес, адамдарѓа т±рмыс жєне ењбек жаѓдайларын жасау, м‰мкін болатын канцерогенді єсерлерді тексеру тєсілдерін, кейбір топтаѓылардыњ денсаулыќ жаѓдайына ж‰йелік баќылау ж‰ргізу, т±рѓындардыњ кейбір топтарына профилактикалыќ медициналыќ ќараулар µткізу жєне науќастарѓа емдік жєне профилактикалыќ кµмектіњ барлыќ т‰рлерін атќару арќылы ж‰ргізуге м‰мкіндік береді.

Ќазіргі уаќытта онкологиялыќ ќызмет ЌР ДСМ баѓынады.

Онкологиялыќ ќызметтіњ іс-єрекетінде мањызды орынды алатын республикалыќ онкологиялыќ институттар, олар республикалардыњ онкологиялыќ ж‰йесінде ѓылыми-єдістемелі басшылыќ жасау, дєрігер-онкологтардыњ біліктілігін жетілдіру, науќастарды емдеу жєне диагноз ќоюѓа консультативтік кµмек кµрсету бойынша к‰рделі міндеттер жиынтыѓын ж‰ргізеді. Республикалыќ онкологиялыќ институттар клиникалыќ жєне эксперименталдыќ онкология саласындаѓы ѓылыми зерттеулерге ‰лкен ‰лес ќосады. Қазақстан Республикасында – ол Онкология және радиология Қазақ ғылыми-зерттеу институты.

Республикалыќ онкологиялыќ жєне радиологиялыќ институттардыњ кµбі соѓыстан кейінгі жылдары пайда болды.

Ісікке ќарсы к‰рестіњ негізгі ќаѓидаларын жєне т±рѓындарѓа арналѓан онкологиялыќ кµмекті ж‰ргізу онкологиялыќ мекемелердіњ тарамдалѓан ж‰йесі арќылы ќамтамасыз етіледі.

Онкологиялыќ ж‰йеніњ негізгі ќ±рылымдыќ бµлімшесі болып онкологиялыќ диспансер есептеледі (республикалыќ, аумаќтыќ, облыстыќ, ќалалыќ), ол республиканыњ денсаулыќ саќтау министрлігініњ, облыстыќ, аймаќтыќ жєне ќалалыќ денсаулыќ саќтау бµлімініњ ќарамаѓында болады. Бірнеше ауылдық аудандарға ќызмет кµрсету ‰шін, ќалалыќ онкологиялыќ диспансерге ауданаралыќ диспансердіњ міндеттері ж‰ктелуі м‰мкін. Диспансерлер ќызыметініњ шењберіне, диспансер ќызмет кµрсететін аймаќтаѓы, онкологиялыќ бµлімдер мен кабинеттер кіреді. Диспансердіњ кµп ќырлы ќызметтеріне ќатерлі ісіктердіњ профилактикасынан бастап аурушањдыќты, µлім-жітімді сараптау, оларды емдеу жатады.

Єкімшіліктік жоспар бойынша онкологиялыќ кабинет орналасќан жері бойынша емхананыњ бас дєрігеріне, ал ±йымдастыру-єдістемелік жоспар бойынша, онкологиялыќ диспансерге баѓынады.

Ќатерлі ісіктер мен ісікалды аурулардыњ профилактикасы мен оларды ерте аныќтау бойынша мањызды орынды емхананыњ ќарау кабинеті алады, ол тікелей онкологиялыќ мекеменіњ бµлімшесі болып есептелмейді, біраќ µз ќызметі бойынша емхзанаѓа єрт‰рлі ауруларымен келген адамдардаѓы ісікалды жєне ісіктік ауруларды ерте сатысында аныќтауѓа баѓытталѓан іс-шараларды ж‰ргізеді (басым жаѓдайда єйелдер), ќарау кабинеттерініњ міндеттеріне аныќталѓан патологиямен келгендерді есепке алу жєне оларды диагнозды наќтылау жєне емдеу маќсатында мамандарѓа жолдау кіреді.

Жоѓары санатты симтоматикалыќ кµмекті инкурабелді науќастарѓа кµрсетуде ќомаќты роль атќарушы - хоспистер. Хоспистер ірі диспансерлер жанынан ќ±рылады.

Емдік-профилактикалыќ ж‰йе ісікке ќарсы к‰рес ж‰йесіндегі мањызды жєне тењќ±ќыќты ќ±рамды элемент болып саналады.

Онкологиялық сақтық қағидалары. Онкологиялыќ саќтыќ дегеніміз мыналар:

1 – ќатерлі ісіктердіњ ерте сатысыныњ белгілерін білу;

2 – ісікалды ауруларды білу жєне оларды емдеу;

3 – онкологиялыќ кµмекті ±йымдастыруды, онкологиялыќ емдеу мекемелерініњ ж‰йелерін білу жєне ісікке сезіктенген жаѓдайда науќасты тез арада емдеу мекемесіне жолдау;

4 – кез келген маманѓа кµрінген єр науќасты ќатерлі ісік аурулары болу м‰мкіндігін аныќтау маќсатында м±ќият тексеру;

5 – негізсіз сенімділік болмауы жєне диагноз ќою ќиындыќ тудырѓан жаѓдайларда ќатерлі ісіктердіњ атипті немесе асќынѓан т‰рлері болу м‰мкіндігі туралы ойланудың ќажеттілігі – гипердиагностика.

Онкологиялыќ саќтыѓы бар жєне науќасты д±рыс м±ќият тексерген дєрігер кµптеген жаѓдайларда ќате тактикадан аман болады. Диагноз ќоюда екі түрлі ќате кетуі м‰мкін. Диагностикалыќ ќателіктердіњ бірінші тобы – аурудыњ аѓымыныњ к‰рделігімен, бір науќаста бірнеше аурудыњ ќатар келуімен, яѓни объективті себептерге байланысты болады. Екінші топтаѓы диагностикалыќ ќателіктер - науќастарды тексеру аќауларынан, медициналыќ ќызметкердіњ онкологиялыќ саќтыѓыныњ жоќтыѓынан туындайды. Диагностикалыќ ќателіктердіњ соњѓы тобы, µкінішке орай кµп кездеседі жєне ќатерлі ісіктерге ерте диагноз ќоюды жаќсартуда ‰лкен резервті құрайды.

Жақ-бет аймағы ісіктерінің алѓашќы диагностикасын емханалардың, учаскелік ауруханалардың, кєсіпорындардаѓы медициналыќ пункттердің жалпы тәжірибелі дәрігерлері немесе стоматологтары, флюорографиялыќ станциялар ж‰ргізеді, ол жаќтан науќастар онкологиялыќ диспансерге, ауруханаѓа, клиникаѓа жіберіледі, онда ќазіргі заманѓы арнайы тєсілдерді ќолдана отырып диагнозды наќтылау іс-шаралары ж‰ргізіледі (рентгенологиялыќ, эндоскопиялыќ, морфологиялыќ жєне зертханалыќ), ісіктіњ наќты орналасќан орыны, олардыњ денеге таралуы, ауру сатысы жєне т.б. аныќталады. Толыќ клиникалыќ тексерілгеннен жєне наќты диагноз ќойылѓаннан кейін ем жоспарына кµрсеткіштер аныќталып ауруѓа ем ж‰ргізіледі. Жалпы тєжірибелік дєрігерлер немесе стоматологтар жақ-бет аймағы онкопатологиясын аныќтауда алѓашќы буын болып саналады, дєрігердіњ онкологиялыќ саќтыѓына жєне біліктілігіне науќастыњ єрі ќарайѓы таѓдыры байланысты.

1. денсаулыќ саќтау органдарына республика, аймаќ, ќала, аудан аумаѓында ісікке ќарсы к‰рестіњ іс-шараларын жєне комплексті жоспарын єзірлеуге кµмек беру;

2. ќарамаѓындаѓы онкологиялыќ бµлімдерге, аурухананыњ онкологиялыќ диспансерлеріне, онкологиялыќ кабинеттерге ±йымдастыру-єдістемелік басшылыќ ж±мыстарын ж‰ргізу, н±сќаулар беру жєне оныњ ќызметтерін баќылау;

3. жоѓары санатты ем тєсілдерін ісік жєне ісікалды аурулармен ауырѓан науќастарѓа ѓылымныњ ќазіргі заманѓы жетістіктеріне сєйкес ж‰ргізу (хирургиялыќ, сєулелік жєне аралас ем) жєне емделген науќастарѓа баќылау ж‰ргізу;

4. емдеу мекемелерініњ ж±мыстарында диагноз ќою мен емдеудіњ жања тєсілдерін ќолдану;

5. онкологиялыќ науќастарды диспансерлеу бойынша іс-шараларды ±йымдастыру жєне ж‰ргізу;

6. т±рѓындарды профилактикалыќ медициналыќ тексерулерден µткізуді ±йымдастыру, оларѓа єдістемелік басшылыќ жасау, кей жаѓдайларда оны µткізуге тікелей ќатысу;

7. ісік ауруларынан болѓан аурушањдыќ жєне µлім-жітім бойынша статистикалыќ материалдарды, сонымен бірге ісік ауруларымен емдеу мекемелеріне ќаралу бойынша материалдарды ж‰йелеу жєне сараптау, басќа емдеу мекемелерімен бірлесіп аурудыњ асќынуы себептерін сараптау;

8. дєрігерлер мен орта буын медќызметкерлердіњ біліктілігін жетілдіру бойынша ж±мыстарды ж‰ргізу;

9. т±рѓындар арасында санитарлыќ аѓарту ‰йлерімен бірлесіп ісікке ќарсы ‰гіт-насихат ж±мыстарын ±йымдастыру жєне µткізу.

Єр емдеу мекеменіњ ісік ауруларын ерте аныќтау, оныњ профилактикасы жєне еміне баѓытталѓан к‰ш-жігерлерін ‰йлестіруде онкологиялыќ диспансерлерге мањызды орын беріледі.

Єр онкологиялыќ диспансерде ќатерлі ісік жєне ісікалды аурулармен ауырѓан науќастарды жоспарлы диспансерлеуді ќамтамасыз ететін єдістемелік-±йымдастыру кабинеті бар. Осы кабинетте диспансер ќызмет кµрсететін аумаќ бойынша ауру тарихтарын саќтайтын µз м±раѓаты жєне онкологиялыќ науќастардыњ картотекасы бар. М±нда алѓаш рет тіркелген науќастар туралы аќпараттар т‰седі. Егер онкологиялыќ диспансер онкологиялыќ кабинеттері бар ірі аудандарды біріктірсе, соњѓысы науќастарды диспансерлеу бойынша ж±мыстар ж‰ргізе отырып, µз картотекаларын жасайды жєне µз есептерін диспансердіњ ±йымдастыру-єдістемелік кабинетіне жолдайды.