Жұбаева О. ҚАзақ тілінің когнитивті грамматикасы
жүктеу/скачать 1.82 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бұл жолдан өлсем
- Мүмкінсіздік
| Сағынбайсың ба?
Сөйлеуші жақпен сәйкес келуі: Қайсыбірін айтарсың, қорлық-зорлығы толып жатыр (Ж.Аймауытұлы, Шығ.). Әсіресе шырт ұйқыда жатқанда: «Тұр, қозы ағыт!» деп байдың бүйірден теуіп оятқаны-ақ жаныңа батады-ау. Амал жоқ, бүрсеңдеп жүріп қозы ағытып, бір тостаған іркіт ішіп, көзіңді уқалап жөнелесің. Күн қызғанша жүгіріп, қашқан қозымен арпаласып, айғайлап, тас жіберіп жүргенің (Ж.Аймауытұлы, Шығ.). Бұл мағына мынадай модальді-экспрессивті реңктерге ие болады: Мүмкіндік: «Аласапыран заманда жазым боп оққа ұшырарсың»,-деп жақын адамдар тоқтау айтса да: «Бұл жолдан өлсем, арманым жоқ», - деп тілдерін алмайды (Ж.Аймауытұлы, Шығ.). Білімнің қиқымы бейне бір суда жүзген жеміс: бес бармақты батырып, шеңгелдемесең, уысыңа түк ілінбейді, іліксе де, аз келеді (Ж.Аймауытұлы, Шығ.). Мүмкінсіздік: Бұл қорлыққа қайтіп шыдарсың (Ж.Аймауытұлы, Шығ.). Ал бұл күнде Мекалайдың өзі түгіл, әуелі қабірін таба алар ма екенсің (Ж.Аймауытұлы, Шығ.). Оңаша жерде Қартқожа Тәңіріге налып, зарланатын болды. «Бүйтіп қор еткенше жаратпасаң етті! Қырсықтан көзімізді ашатын күнің бар ма? Жоқ па? …» деп зарлаушы еді (Ж.Аймауытұлы, Шығ.). Қажеттілік, лажсыздық: Амалың нешік? Көнбесіңе шама жоқ (Ж.Аймауытұлы, Шығ.). Дарбазаның айбыны да содан бір кейін емес, жоғарыдағы сонау заңғар маңдайшаға, шұрық, шұрық тесіктерге, діңгектей жұмырлап слұұан алып босағаға, оның ішкі беттеріндегі көлденең сорайған дөңбектерге, қақ төбедегі түймедей салбыраған қола допқа еріксіз қарайсың, еріксіз бір айбын бойыңызды билейді (Ж.Аймауытұлы, Шығ.). Сөйлеуші өзінің жан сезімін, тебіренісін, көңіл күйін білдіру үшін осы форманы қолданады. Сөйлеуші өзінің көңіл күйін жалпыланған формада беру арқылы өз тебіренісін бірнеше адамға, тыңдаушысына да қатысты етіп көрсетеді. Жекеше ІІ жақ тұлғасы тыңдаушының (оқырманның) назарын аудартып, сөйленіске экспрессивтілік үстеу үшін, стилистикалық мақсатта қолданылады. «Адресат» формасының инвариант белгісі мен «сөйлеуші» контекст семасының негізінде стилистикалық әсерге ие болады. Мұндай мәндер етістіктің осы шақта қолданылуы арқылы беріледі. жүктеу/скачать 1.82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|