және жануарлар дүниесін зерттейтін зооллогия (zoon — жануар). Зоология озі кезегінде бip
жүктеу/скачать 3.9 Mb.
|
| Кеқірдек шеміршектері— сагіііа^о Ігасһеаіех — өзара сақинаша байламдармен— Іі^ашепіиш апиіагіа — байланысады. Бүл
шеміршектердің түйықталмаған дорсальды үштары кеңірдектің көлде- нең байламдарьі— 1І£атепІит ігасһеаіе Ігапкѵегзит — мен оның көлденеқ бүлшықеттері— тт. Ігасһеаіез — арқылы жалғасады. Кеңірдектің кілегейлі қабығы ішкі жағынан кепқатарлы кірпікшелі эпителиймен астарланған. Онда кеңірдек бездері— ёіап^иіа Ігасһеаіез — болады. Орналасу орнына байланысты кеңірдектің сыртқы қабығы әр түрлі болып келеді. Мойын бөлігінде ол адвентициямен (борпалдақ дәнекер ткань), ал кеуде бөлігінде плеврамен (сірілі қабық) астарланған. Ерекшеліктері. Жылқыда кеңірдек сақиналарының пішіні келде- нең сопақша түрінде болады. Олардың саны 48—60. Кеңірдек бифур- кациясы 5—6-ші қабырғалар түсында орналасады. Ірі қара малда кеңірдек сақиналарының екі бүйірі қысыңқы ке- леді. Оның бос үштары бір-бірімен түйісіп түрады. Шеміршек сақиналарының саны 46—50. Бифуркацияға дейін кеңірдектен оң өкпенің алдыңғы бөлігіне қосымша кеңірдектік бронх ажырайды. Үсақ малдарда кеңірдек сақиналарының саны 45—56. Шошқада кеңірдектің 31—36 сақиналарының пішіні цилиндр тәрізді болады. Сақиналардың бос үштары бір-біріне айқасып жатады. Бүнда да кеңірдектік бронх болады. Ит кеңірдегі 42—46 дөңгелек сақиналардан түрады. Шеміршек үштары бір-біріне түйісіп жатады. Оларды жалғастырып түрған көлденең бүлшықет шеміршектің үстіңгі бетінде орналасады. ӨКПЕ Өкпе (легкие)—риітопез (гр. рпеитопез)—қүрылысы жағынан түтікшелі-көпіршікті, паренхиматозды агза (45—сурет). Ол тыныс алу жолдарынан және газ алмасу бөлімінен түрады. Тыныс алу жол- дарын бронхиальдық тарам — ' агЬог Ьгопсһіаііқ ал газ алмасу белімін — көпіршіктік (аль- веолярлық) тарам — агЬог аіѵеоіагіз — деп атайды. Түтікшелі-көпіршікті брон- хиальдық және альвеолярлық тарамдар бір-бірімен дәнекер тканьді аралықтар арқылы бай- ланысып, бір түтас қомақты мүше болып қүрылады. Брон- хиальдық тарам арқылы ауа тазаланып, жылынып дым- қылданып альвеолаларга жеткі- зіледі. Альвеоларлардың қа- бырғасы өте жүқа бір қабат ре- спираторлық эпителийден тү- зілген. Қуысындагы атмос- фералық ауа оттекке бай. Аль- веоларлардың қабырғасы сыр- тынан вена қаны капиллияр- ларымен шырматылып жатады. Бүл капиллярлардың қабырғалары да бір қабат жүқа эндотелий клет- каларынан түрады. Олардың қуысымен көмірқышқыл газына бай вена қаны ағып жатады. Сөйтіп, альвеолалардағы ауа мен қан капилляр- ларыңдағы қанның аралығында өте жүқа екі қабырғалық жарғақтар ғана қалады. Осы қабырғалар арқылы газ концентрацияларының айырмашылықтарына байланысты оттегі альвеолалардан қанга, ал көмірқышқыл газы керісінше, оның қуысына өтеді. Осының нәтижесінде вена қаны артерия қанына айналады. Бронхиальдық және альвеолярлық тарамдар жиынтығы екпенің паренхимасын, ал олардың аралыгындағы дәнекер тканьді аралықтар оның стромасын түзеді. Строма арқылы екпе паренхимасына қан мен лимфа тамырлары және жүйке талшықтары етеді. Күйіс қайтаратын жануарлар мен шошқада буфуркациядан бүрын кеңірдектен оң өкпенің кранильды белігіне кеңірдектік бронх— Ьгопсһиз Ігасһеаііз — ажырайды. 45— сурет. Сиыр өкпесінің бронхиальды тарамы (дорсальды беті): 1— кекірдск; 2— кракиальды алдыңры бөлік; 3— краниаль- ды аргқьі белік; 4— каудальды белік; 5— косымша болік; б— ксңірдек бифукациясы; 7— кеңірдектік броих; 8— иегізгі бронх; 9— үлкен және ортаңгы бронхтар; 10— лимфа тұйін- дері. Өкпенің пішіні негізінен кесілген конус тәрізді болып кекірек қуысында орналасады. Оның негізі— Ьазіз риішопез — кекет (диаф- рагма) күмбезімен жанасады, ал төбесі— арех риішопе» — бірінші қабырғалар түсында жатады. Кекірек куысының сол жағында жүрек орналасқандықтан оң екпе келемі жағынан сол екпеден үлкен келеді. Өкпенің сыртқы бүйірінде қабыргалық беті— Гасіез созіаііқ кекетпен жанасып жатқан диафрагмалық беті— Гасіез сііарһгаётаііса және екі екпе аралығындағы медиальды беті— Іасіез тесііаііз — болады. Ме- диальды бетінің езі омыртқалық— рагз ѵегіеЬгаІіз — және көкірек ортасы— рагз шедіазііпаііз — бѳліктеріне бѳлінеді. Өкпеде журек ба- тыңқьісы— ішргеззіо сагсііаса, қолқа батьщқысы— ішргеззіо аоПіса, өңеш батыңқысы— ішргеззіо езорһа^еа және артқы қуыста вена сайы— зиісиз саѵае саизаііз — жақсы байқалады. Өкпенің омыртқаларға жанасып жатқан дорсальдьі догал жиегі— міагдо сіогзаііқ 8. оЫизиз — мен оған қарама-қарсы төменгі қырлы хиегі— таг£о асиіиз — болады. Каудальды бөлікаралық саңылау— Й88ига іпіегІоЬиІагіз саида1І8 — ірқылы өкпе краниальды және каудальды бөліктерге — ІоЪиз сгапіаііз еі саисіаііз — бөлінеді. Краниальды бөлік өз кезеңінде тағыда алдыңғы және артқы ооліктерге — рагз сгапіаііз еі саидаііз — ажырайды. Соңғы бөлікті п/ітаңга бөлік — 1оЬи8 тесііиз — деп те атайды. Сөйтіп, сол өкпеде і.огарыда аталған үш бөліқ ал оң екпеде төрт бөлік (твртінші қосымша бөлік— ІоЬиз ассеззогіив) болады. Өкпенің кекірек ортасы бетінде оң және сол журек ойьщтары — іпсізига сапііаса риітопіз іііхігі еі 8іпі8ігі — керінеді. Осы бетте екпеге негізгі бронх — Ьгопсһиз ргіпсіра1і8 — пен өкпе артериясы — агіегіа риітопаііз — снетін және өкпе веналары — ѵѵ. риітопаіез — шығатын өкпе қақпасы— һііиз риітопіз — орналасады. Өкпенің осы түсын, оның т үбірі— гасііх риітопіз — дейді. Кекірек қуысында орналасқандықтан окпе сыртынан өкпе плеврасымен — ріеига риітопаііз (сірілі і абық)— қапталған. Негізі бронх өкпе беліктеріне енетін үлкен бронхтарға, белік ішінде үлкен бронхтар ортаңғы бронхтарға, олар ез кезегінде кіші бронхтарға тарамдалады. Кіші бронхтар диаметрі 1 мм-дей белікше- ішілік соңғы жіңішке тарамдарга —бронхиолаларга— Ьгопсһіоіі — Гіелін- еді. Міне осылай негізгі бронхтың бір-бірімен жалғаса тарамда- луын —бронхиальды тарам деп атайды. Бронхиолалар екпенің газ алмасу белімін қүрайтын екпе белікшелеріне — ІоЬиІі риітопіз — і неді. Өкпе белікшелері кепіршіктер жүйесі — альвеолярлық тарам- лардан түзілген. Онда бронхиола 20—30 қысқа альвеоларлық итістерге — сіисіиіі аіѵеоіагез — бѳлінеді. Олар ез кезектерінде бірне- ше альвеолярлық қапшықтарға — зассиіі аіѵеоіагіз — тарамдалады. Қапшықтардың қабырғалары үсақ кепіршіктерден — альвеолардан — ліѵеоіі риітопіз — түрады. Бір альвеолярлық бронхиоладан таралған ільвеолалар жиынтығы — бірінші реттік екпе белімшесі (ацинус)— ІоЬиІі риітопіз — деп атайды. Бронхтардың қабырғасы ішкі-кілегейлі, ортаңғы — шеміршекті және сыртқы — сірілі қабық немесе адветициядан түрады. Кілегейлі қабық кепқатарлы кірпікшелі эпителиймен астарланған. Онда бірыңғай салалы ет тканінен түратын етті қабат пен кілегейлі бездер орналасады. Бронхтың диаметрі тарылған сайын оның шеміршек сақиналары үсақ пластинкаларға айналады. Кіші бронхтың қабырғасында шеміршекті етті қабат болмайды, оның ішкі бетіндегі кірпікшелі эпителий текше тәрізді эпителийге, ал альвеолярлық та- рамға жақындаған сайын, бүл эпителий бір қабат жүқа эпителийге ауысады. Дәнекер тканьді аралықтан түратын екпе стромасы коллаген тал- шықтарымен қатар серпімді (эластин) талшықтарға бай болады. Со- ндықтан екпе ете созылмалы, серпімді мүше. Өкпе тканін бронхиальды артерия— а. Ьгопсһіаііз — қоректендіреді. Оның жүмы- сын кезеген жуйкенің— п. ѵаеиз — талшықтары реттейді. Ерекшеліктері. Жылқы мен туйенің сол өкпесі краниальды және каудальды беліктерден, ал оң екпеде, бұлармең қатар қосымша бөлік болады. Өкпенің беті тегіс келеді. жүктеу/скачать 3.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|