Жетписбаев батыр адамович
§ 2. Қанды кек дəстурінің қолданылу тəртібі
жүктеу/скачать 0.87 Mb. Pdf көрінісі
|
| § 2. Қанды кек дəстурінің қолданылу тəртібі
Қанды кек -қазақтың əдет-ғұрып заңдарының ішінде бірінші орын алатыны /қанға қан, жанға жан/. “Жарғы” бойынша өлген адамның туыстары қанішерді өлтіруге хақы бар, егер дене мүшелерінің бірі жазым болған жағдайда: (мысалы, аяғы, мұрны) қылмыскердің аталған дене мүшелеріне зақым келтіруге қанды кек тəртібі рұқсат береді. Егер талапкер жақ келіссе, билердің ұйғарымы бойынша жұмсартылатын да жағдай болады. Онда қанды кектің орнына талапкер жақ қылмыскерден алынған төлеммен қанағаттанады. Кісі өлтірушінің өмірін сақтау үшін руластары төлейтін төлемді ”құн” деп атайды. Ер адамның құны – 100 жылқы (1000 қой), əйелдікі – 50 жылқы (500 қой). Сол сияқты билердің ұйғарымы бойынша, адамның дене мүшелеріне келген зақымды малмен төлеуге мүмкіндігі болады.Үлкен бармақтың төлемі-100 қой, шынашақ-20, т.б. Ал сұлтан, қожа тұқымдары үшін құнның төлемі 7есе, жеті адамның құнын талап етуге хақы бар. Сол сияқты сұлтанды, иə қожаны тілдегені үшін 9 бас айып төлейді, ал қол жұмсағаны үшін 27 бас, яғни ”үйірімен үш тоғыз” төлеуі тиіс. Кей-кейде қылмыскер жақ істелген іс үшін аяққа жығылып, құн төлеуге келісім беріп тұрса, өлген адамның туыстары көнбеуі мүмкін. Олай болса олардың біреуі бес қаруын асынып, сайлы атын мініп, қылмыскермен жекпе-жекке шығуы керек. Жекпе-жекке шақырған жақ қылмыскерді өлтіре алмаған жағдайда құн орнына бір тоғызбен қанағаттанады, ал өлтірсе қылмыскердің құны сұраусыз. Сол тəрізді күдікті адамды кектен құтқару үшін, оның руластарының ішіндегі ең сыйлы, қадірлі, елге беделді ағайындарының бірі жұрт алдында кепілдік беріп, ант ету керек. Осы ғұрыпты қазақ ”жан беру” деп атап, істің шешімін тауып, келісімге келеді. жүктеу/скачать 0.87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|