Жұмыс бағдарламасы «Адам анатомиясы»

Жүрек қабырғасы 3 қабықтан: ішкі — эндокардтан, ортан,-ғы — миокардтан және сыртқы — перикардтын (pericardium) висцеральды жапырақшасы болып табылатын эпикардтан) тұ-

рады-

Жүрек қабырғасьшын кабаты негізінен көлденен жолақты бұлшыкет тканінен тұратын ортанғы — myocardiurn-нен түзіле-дІ. Сыртқы — epicardium — серозды кабык болып табылады. Ішкі — endocardium — жүрек қуысын астарлайды .

tex cordis — түзеді де, ішкі бойлық қабатқа өтеді. Сырткы жо­не ішкі кабаттардыи арасЬінда орналаскаи ортангы қабаттын талшықтары азды-көпті цпркулярлы жүреді, сопын өзіііде беткі кабаттікіндей емес, бір карыншадан екіиші карыншаға өтпейді, әр карынша үшін дербес болып табылады.

ЖүректІң ырғақты қызметі мел оньщ жеке камсраларьшыц бұлшықеттерінің жұмысын үйлестіруде жүректің өткізгіш жү-йесі деген кұрылым маңызды роль аткарады- ЖүрскшелердІа бүлшыкеттері карыншалардың бүлшықеттерінен фиброзды са-қиналар аркылы бөлінгенімен, олардың арасында күрделі нерв-тік-бүлшыкеттік түзіліс болып табылатын өткізгіш жүйе аркы­лы байланыс боладь^ Оныц күрамына кіретін бүлшықет талшыктарының (еткізгіш талшықтар) ерекше құрылысы бар. Олардын клеткалары миофйбрилдерге кедей де, саркоплазмаға бай, сондықтан ақшылдау. Олар кейде жай көзге акшыл боял-ған жіпшелер түрінде көрінеді және көлемі жағынан кәдімгі журектін бұлшықет талшықтарынан үлкендеу болганымеи, олар басталқы синциттидің аздау дифференцияланған бөлігі болып табылады. Өткізгіш- жүйеде түйіндер мен шоғырларды ажыра-тады.

1. 
   Синусты-жүрекшелік түйін —nodus sinuatralh: —; вц жақ
   жүрекшенік кабырғасыпын салқынқапдылардык sinus venosus-
   ына сәйкес келетін бөлімінде орналаскаи (sulcus terminal is-те
   жоғарғы куыс вена мен он жак күлакша арасында).» Ол кулак-
   шал ардын бұлшыкетімен байланыскап және олардың ырғакты
   жиырылуы үшін маішзы бар.
   
2. 
   Жүрекше-карыншалык түнін — nodus atriovenlricularis —
   он жак жүрекшенің кабырғасында, үшжармалы какпанын*—
   cuspis septalis — қасында орналаскан. Жүрекшс бүлшыкетімен
   тікелеп байланыскан түйін талшыктары жүрекше карыишалық
   шоғыр —~ fasciculus atrioventricularis (Гис шоғыры) — түрінде
   карыншалар арасындағы пердеге айнала жалғасады. Шоғыр
   қарыншалар пердесінде екі аяқшаға — crus dextrum ei sinis-
   trum—■ бөлінеді, ал олар аттас карыншалар кабырғасына ба-
   рып, солардың эндокард астындағы бүлшыкетінде тарамдапады.'
   Жүрекше-карыншалык шоғырдык жүрек жүмысы үшіи үлкен
   маңызы бар, өйткені сол аркылы жүрекшелерден карыншалар-
   ға жиырылу толқыны беріліп, соның нэтижесінде жүрекшелер
   мен қарыншалардың систола ырғағы реттеледі.-
   

Эпикард сырт жағынан миокардты жауып түрады жоне бос бетінде мезотелиймен астарланған кәдімгі серозды қабык.

Эндокард жүрек қуыстарынын ішкі кябырғасын астарлай-ды. Ол өз кезегінде көптеген серпімді талшықтары мен бірык-

ғай салалы бүлшыкет клеткалары бар дәкекср ткань қабатьь нан, бірынғаГі серпімді талшыктар коспасы бар, беткі жағына тамандау орналаскан таг-ы да бір дәнекер ткань кабатынан жә-не эндокардтың эпикардтан аз айырмашылығын күрайтын ішкі эндотелий кабатынан тұрады. ӨзІнін шығу тегі жағынан эндо­кард тамыр кабырғасына, ал оның жоғарыда аталған кабатта-ры тамырлардың үш кабатына сәйкес келеді. Барлық жүрек қакпакшалары эндокардтың катпарлары (дубликатуралары)

болып табылады.

Жүректің бұл сипатталған ерекшеліктері оның тамырлары-нын ерекшеліктерін тудырады, олар жүрек үшін жеке канайна-лыс шеңберін (үшінші шенбер) түзеді.

—Жу^ек артериялары он жоне сол жак, тәждік (венечная) ар-тернялары жартылай айшыкты какпакшалардын жоғарғы жи-ектерінен төмендеу басталады. Сондықтан систола кезінде жүрек артериялары кіреберіс қақпақшалармён жабыладьі да, ал артериялардын өздері жүректін жиырылған бүлшыкетімен сы-ғылады. Осының әсерінен систола кезінде жүректің қанмен жаб-дықталуы кемиді. Қан тәждік артерияларына, колқанын саға-сында орналаскан осы артериялардын кіреберісі жартылай айшықты қақпақшалармен жабылмайтын диастола кезінде

келеді.

Оң жак тэждік артерияның тарамдары он жақ жүрекшені, оң жак қарыншаның алғы қабырғасынын бір бөлігі мен бүкіл арткы қабырғасын, сол жақ к.ар.ыншанын арткы қабырғасының кішкене бөлігін, жүрекшеаралык пердені, қарыпшааралык пер-денін артқы үштен бірін, он жак карыншаныц емізікше бүлшык* еттері мен срлжак карыншаның арткы емізікше бұлшықетін қаішен камтамасыз етеді.

Сол жақ тәждік артерия — a. coronaria sinistra — қолқаның сол жак, жартылай айшыкты какпакшасының касынан шығып, сол жак жүрекшенің алдьгндағы тәждік жүлгеде орналасады. Ол өкпе сабауы мен сол жак кішкене қүлақшанын арасында екі тармак бередІ: жінішкелеу, алғы, карыншааралык тармак — ramus interventricularis anterior және Ірілеу, сол жакты айна-лып өтетін тармак — ramus circtimflexus (39-сурет).

БіріншІ тармак алғы карыншааралык жүлгемен жүректің үшына дейін түсіп, сол жерде он жак тәждік артериянын. тарма-ғымен анастомозданады. ЕкініііІ тармак сол жак тәждік арте­риянын. негізгі сабауының жалғасы ретінде жүрек жүлгесімен жүректі сол жағынан орап өтіи, он жак тәждік артериясымен косылады. Осыныи, нлтижесінде бүкіл тәждік жүлгесінде гори­зонталь жазыктыкта орналаскан яртериялык сакипа түзіледі, одан жүрекке перпендикуллрлы тар-мақтар шығады. Сакина жүрек-тіқ жанама (коллатеральды) қан айналысы үшін кажетті бс-йімделу болып табылады. Сол жақ тәждік артерияиьщ тар мак-тары сол жак жүрекшені, сол жақ қарыншанын бүкіл алғы қа-бырғасын және арткы қабырға-сынын, көп бөлігін, он жак ка­ры ншаның алгы қабырғасъшьщ бір бөлігін, қарыншааралык. пер-денін үіитен екі бөлігін және сол жак қарыншаныц алғы емізікше бүлшықетіи қайтамырлармен жабдықтайды. Жүрек артсриялары дамуы-ныц әр түрлІ вариаиттары байка-лады, соііын салдарынан қанмеа жабдықтау бәссейндерінін ара каты наста ры түрліше болады. Осы түргыдан жүрокті қаимен қамтамасыз етудін уш формасын ажыратады; екі жүрек артериясы бірдей дамығаи бірқалыпты фор­ма, сол жак тәждік және он. жак тәждік формалар. ТәждІк арте-риялардаи баска жүрекке брон-до ының төменгі бетінен «косым-мен өиешке операция жасағанда етілуін нашарлатпау үтім бұлар-хылык артериялардан, қолқа ша» артериялар келеді, екпе жүректің қанмен камтамасыз ды біліп, ескеру керек.

ЖүректІң мүшеішілік артериялары, тәждік артериялары са-баулары мен олардың ірі тармактарынан жүректін Ч камер а сы­на сәйкес жүрекшелер (г. r. atriales) мен күлакшалар тармак,-тары (г. г. auriculares), карыншалар тармақтары (r. r, ventricu-lares), перделік тармақтар {г. г. septales anteriores et posterio-res) шығады. Олар миокардка еніп, оның кабаттарыныц саны, орналасуы және құрылысына сәйкес тарамдалады: алды-мен сырткы кабатта, содан кейін рртанғы кабатта (карыншалар-да), ен соңында, ішкі қабатта; содан кейін емізікше бұлшық-еттеріне (а.а. papillares) және жүрекше-карыншалык как.пак-тарға енеді. Бүлшыкет ішіндегі артериялар орбір қабатта

бүлшыкет шогырлары ізімен жүріп, жүректін барлык кабаттары мен бөлімдерінде бір-бірімен жалғасады.

Бүл артериялардың бірқатарынын қабырғасында күшті да-мығаи еріксіз бұлшықеттер кабэты болады, олар жиырылғанда тамыр куысы толык бітеледі, сондыктан бүларды «тұйыктаушы» артериялар деп атайды.) «Түйыктаушы» артериялар уақытша түпіліп калса (спазм), жүрек бүлшықетшің дәл сол жеріне қан келмей, миокард инфарктысы болуы мүмкін.

Жүрек веналары қуыс веналарға емес тікелей жүрек қуысы-

на ашылады.

Бүлшықетішілік веналар ииокардтык барлық қабаттарыидл бблады және артериялармен қосарлана бүлшықет шоғырлары-нық бағытына сәйкес келеді. Ұсак артерияларға (3 ретке дейін) қос вена, ал ірІ артерияларға жеке вена қосарланады. Веналык кан ағысы үш жолмен жүреді. 1) тәждік сиңусқа; 2) жүректін алғы веналарьша; 3) жүректің оң жак бөліміне тікелей құятын ен кіші веналарға. Жүректін он жак жартысьшда сол Жак жар-тысына карағаяда бүл кіші веналар көптеу, сондықтан тәждік веналары сол жағында көбірек дамыған.

Оң жак қарыншапын қабырғаларында сц ұсак веналардың басым болуы олардын жүрек аймағындағы вена қанын әкетуде маңызды роль аткаратьшын кврсетеді.

1. Тәлідік синус — sinus coronarius cordis— жүйесінін веиа-лары. Ол сол жактағы ортак басты (кардиальды) венанын кал-ды.ғы болып табылады және тәждік жүлгесінін артқы бөлімін-де, сол жақ жүрекше мен сол жақ қарыншаиын арасында жай-ғасқан. Өэінің он жақ, '' қалыңдау үшы арқылы қарыпшаллр арасындағы перде касында, төменгі куыс вена мен жүрекшеара-лық лерденін арасында оқ жак жүрекшеге ашылады. Sinus co-ronarius-ке мына веналар күяды; a) v. cordis magna — жүрек ұшынан басталып, оның алғы карыншааралык жүлгесі бойымен көтеріліп, солға бұрылып және жүректің сол Жағын орап өтіп, sinus coronarius-ка айналып жалгасады; з) v. posterior ventri-culi sinistri — сол жақ карыншаның арткы бетіндегі sinus co-ronarius немесе v. cordis magna-ға кұятын бір немесе бірнеше вена сабаушалары; б) v. obltqua atrii sinistri — сол жақ кұлак-шаньщ арткы бетінде орналаскан кішкене тармақ (үрықтык v. cava superior sinistra-нын қалдығы); ол сол жақ куыс вена-нық калдығы болып табылатын, дәнекер тканьді тартпаны — plica venae cavae sinistrae — қамтитын перикард катпарында басталады; в) v. cordis media — жүректің артқы карыншаара­лык жүлгесінде жатады және тәждік жүлгеге жетіп, sinus co-ronariiis-қа қүяды; г) v. cordis parva — жүректін көлденен жүл-гесінің он жак жартысында орналаскан жэне v. cordis media-нын әдетте көлденен жүлгеге жеткен жерінде осы венаға келіп

күятын жіқішке тармак.

2. Жүректін алғы веналары — v.v. cordis anteriores — кіш-кентай неналар, он жак қарыншанық алғы бетінде орналасқан және тікелей он жак жүрекше куысына күяды.

3. Жүректін ең кішкентай веналары—vv. cordis minimae— жүрек бетіне шықпайды, капиллярлардап жиналып, тікелей жү-рекше қуыстарына және аздау мөлшерде карынша куыстарыни

күяды.

ҚьгзметІ жаі-ынан жүрек нервтері 4 турге бөлінеді (И. П. Павлов): баяулатушы және тездетуші, әлсіретуші және кү-шейтуші. Морфолофиялык жағынан бүл иервтер n. vagus және trunus syrnpatietis қүрамында келеді. Симпатикалық нерв-,тер (негізінен постганглийлік талшықтар) үш жоғарғы мойын және бес жоғарғы көкірек симпатикалық түйіндеріпен шығады: n. cardiacus cervicalis superior — ganglion cervicale superius-тен, n. cardiacus cervicalis medium — ganglion cervicale mediiim-мең, n. cardiacus cervicalis inferior — ganglion cervicale inferius-тен немесе ganglion cervicothoracicum-нен жэне п. cardiaci thoracici симпатикалык. сабаудың көкірек түйіндерінен.

Кезегеи червтің жүрек тармақтары онын, мойыи бөлімінен (rami cervicales superiores), кекірек бөлімінен (r. cardiaci n. thoracici) және п. laryngeus reccurens vagi-ден (rami cardiaci cervicales inferiores) басталады. Жүрекке келетін нервтер бегкі жоне терең топтарға бөлінеді. БегкІ топ өзінің жоғарғы бөлімін-де үйкы жэне бұғанаасты артерияларына, төменгі бөлімінде — қолка мен өкпе сабауына жанасып жатады. НегІзінен кезеген нервтін тармақтарынан құралған терек кабат кеңірдектін тө-менгі үштен бірініц алғы бетінде орналасады. Бүл тармақтар кенірд^ек аймағында орналаскан лимфа туйіндерімен жа на са­ды, түйіндер үлкейсе, \ мысалы, екпе туберкулезі кезінде, бул тармактарды лнмфа түйіндері кысып, одан журек ырғағы өзге-руі мүмкін. Аталғандіардан нера өрімдері қалыптасады.

1. 
   Беткі — plexus cardiacus superficialis— колка доғасы
   (онын астында) мен екпе сабауьшыц бифуркациясы арасындз-
   ғы өрім.
   
2. 
   Терек — pi. cardiacus profundus колка доғасы (артында)
   мен кенірдектің бифуркаипясы зрасындағы өрім.
   

Аффереитті талшыктар рецепторлардан баста л ып, кезеген жэне симпатикалык нервтердіц күрамында эфферентті талшык-тармен бірге жүреді.

Перикард

Перикард (журек қабы)— pericardium — тұйык, серозды кап. Онда екі кабатты ажыратады: сырткы фиброзды — peri­cardium pibrosum және ішкІ серозды — pericardium sero-sum — қабаттар. Сырткы фиброзды кабат ірі тамырлы сабау-лардын, адвентициясыиа өтедІ, ал алдыңғы жағынан қыска дә-некер тканьді тартпалар — ligamenta sternopericardiaca — аркы-лы төстіктін ішкі бетіне бекиді. Ішкі серозды қабат өз кезегінде 2 табақшаға белінеді: висцеральды немесе жоғарыда аталға» эшікарджәнепариетальды.ол pericardium fibrosum-нын ішкі-бе-тімен бітісіп,өсіп және оны ішінен астарлайды. Висцеральды жэ­не париетальды табакшалар арасында санылау тәрізді перикар-диальды куыс — cavitas pericardialis — жатады, онда аздаған се-роз сүйықтығы — liquor pericardii — болады. Ipi тамырлардың сабауларында, жүрекке жакын жерде, висцеральды жэне па­риетальды табакшалар тікелей бір-біріне өтеді. Ашылмаған пе­рикард тұтас алғанда конус пішінді, негізі centrum tendineum diaphragmatis-пен бітісіп-өседі, ал доғалданғаи төбесі жоғары карап, үлкен тамырлардын, түбірлерін каусырып жатады. Пери-. кард бүйір жактарынан тікелей екі жағынын да ыедиастнналь­ды плеврасына жапасып жатады, Перикард кабынын. артқы бе-ті өңеш пен темен түсетін. колқаға жанасады- Қолка мен өкпе сабауы барлык жағынаы перикардтык жалпы жапыракшасы-мен коршалған. Қолка мен өкпе сабауы артындағы кеңістІк пе-рикардтың келденең койнауы — sinus transversus pericardii — деп аталадьіі Қуыс және өкпе веналары тек ішінара ғана сероз­ды қатпармен жабылған. Астыцғы және оц жақтарынаи төменгі к.уыс еенамен, сол жағы мен үстінен сол жак өкпе веналары-мен коршалған кеністік — sinus obliquus pericardii-ді құрайды.

1.Кузенбаева Ә. Адам анатомиясы. - Алматы,2001.

2.Рақышев А.Р. Адам анатомиясы. - А., 1991.

3.Курепина М. М., Воккен Г.Г. Атлас по анатомии человека. - М., 1979.

4.Привес. М.Г. Анатомия человека. - М., 1974

5.Иваницкий М.Ф. Анатомия человека. -

М., 1985.

6.Сапин Б.Р., Билич Г.Л. Анатомия человека. - М., 1989.

7.Керимбаев Б.М. Анатомия человека. - А., 1992

8. Р.Д. Синельников.Медицина. М.,1973 г.

Атлас анатомии человека. 1-3 том

Қосымша әдебиеттер:

9..Анатомия человека в 2-х томах. / Под.ред. М.Р. Сапина. - 1987.

10.Леви А., Сикевиц Ф. Структура и функция клетки. М., Мир. - 1971.

11.Альбертс Б. и др. Молекулярная биология клетки. - 1987. Т.1-5.

1.Лимфа жұйесі. Құрылысы, функциясы.

2. Лимфа, құрамы, маңызы.

ЛИМФА ЖҮЙЕСІ

Лнмфа жүйесі — systema Jymphaticum — тамыр жуйесінің құрам бөлігі болып табылады және вена жуйесінің қосымша ар-насы сияқты, онымен тығыз байланыста дамиды, әрі қурылысы жағынам уқсас белгілері болады (кақпақшаларьпшц болуы, лимфа ағыныныц тканьдердеи журекке карай багытталуы).

Оның иегізгі қызметі — лимфаны ткапьдерден вена ярнасыші өткізу (тасымалдық, резорбциялық және дренаждық қызмет-тер), сондзй-ақ иммундық реакцияларға қатысатын лимфоид-тык элементтерді түзу (лимфопоэз) және организмге келетін бегде заттарды, бактерияларды және т. б. залалсыздандыру (тоскауылдык қызмет). Қатерлі Ісік (рак) клсткалары да лим­фа жолдарымен таралады: бұл жолдарды аяықтау үшін лимфа жүйесі анатомиясын терең білу керек.

Осы аталған қызметтеріне сәйкес лимфа жүиесГ қурамыид;і мыналар болады:

I. Лимфа еткізетін жолдар: лимфокапиллярлык таМырлар,

II. Лимфоциттер дамитыи жерлер: I) жіліК майы және

Бұл түзілістердің барлығы бір мезгілде тосқауыл қызметін де атқарады. Лимфа туйіндерінің болуы лимфа жуйесія вена жуйесінен өэгешелейді. Тағы бір айырмашылығы — веналық капиллярлар яртериялық капиллярлармен қатынасады, ал лим­фа жүйесі бір ұшында (шеткі) тұйықталып, басқа ұшымен (ор-талык) вена арнасына ашылатьш тутікшелер жүйесі болып та­былады.

Лимфа жуйесі анатомиялық жағынан мына бөліктерден ту-рады:

1. 
   Лимфалык арианың туйык ұшы лимфокапилляр торы тү-
   рінде мүше ткандерін шырман жататын лимфокапйлляр таиыр-
   ларынан басталады.
   
2. 
   Лимфокапйлляр тамырлары мүшеішілік ^сак лимфа та-
   мырлары өріміне айналады.
   

1. 
   Ол ерімдер оздерініц одан аргы жолдарында лимфа түйіндерімен үзіліп отыратын ірілеу әкетуші лимфа тамырлары түріиде мүшелерден шығады.
   

Лнмфокапилляр тамырлары мынадай қызметтерді атқа-рады:

1) қэеі капиллярларына сіңірілмейтін белоктық заттардың коллоидты ерітінділерін тканьдерден сіңіріп, резорбциялау; 2) веналарға қосымша ткаиьдерден дренаждау, яғни су мен онда еріген кристаллоидтарды сіқіріп алу; 3) патологиялық жағдан-да ткаиьдерден бөгде заттарды және т- б. әкету.

Осыған сәйкес лимфокапиллярлық тамырлар ми, көкбауыр пареихимасы, терініц эпителий жабыны, шеміршек, көздің мел-дір қабығы мен көз бүршағы қағанақ жэне гипофиздән басқа барлық мушелерді торлагт жататын эндотелийлік тутіктер жуйе-сІ болып табылады.

Бастапкы лимфа торларынын архитектурасы әр түрлі. Бұл торлар шиырынын бағыты дәиекер ткань және бүлшықет тал-шықтары, бездердіц және мушенің тағы баска күрылымдык элсменттерінін, бағыты мен орналасу қалпына сэйкес келеді.

Лимфокапиллярлык тамырллр микроциркуляциялық арна-ныа буындарының бірін курайды. Лимфокапиллярлык тамыр бастапқы немесе жинаушы, лимфа тамырына айналып (В. В. Куприянов), содан кейін ол әкетуші лимфа тамырына ауысады.

Лимфа тамырлары. Лимфокапиллярлык тамырлардын, лим­фа тамырларына айналуы оның кабырға құрылысының өзгеруі-не баЙланысты ал кақпақшалар капиллярларда да кездесе бе-реді.

Интрамүшелік лимфа тамырлары мүшеніқ дәпекер тканьді қабатшаларында орналаса, кеншиырлы өрімдер түзіп, кан та-мырларымен бірге журеді.

Әрбір мүшеден немесе дене бөлігінен турлі лимфа туйіндері-не баратын әкетуші лимфа тамырлары шығады. Қосалкы лим­фа тамырларының қосылуынан пайда болған, артерия және ве-налармен қосарлана журетін басты лимфа тамырлары коллек­тор деп аталады. Лимфалык коллекторлар соңғы лимфа түйін-дері тобынан еткеннен кейін саны мен орналасуы жағынан де-ненің ірі беліктеріне сәйкес келетін лимфа бағандарына косылады-

Моселен, аяк пен жамбас астауы үшін неғізгі лимфа бағаны колқа мен төменгі куыс вена жанында жататын лимфа түйін-дерінін әкетушІ тамырларынан түзілетін truncus lumbalis, кол үшін v. subclavia бойымен журетін — truncus subclavius, бас пен мойьш үшін v. jugularis interna бойымен жүретін — truncus jugularis болып табылады. Одан баска көкірек куысында жүп truncus bronchomediastinalis бар, ал іш куысында кейде сыцар truncus intestinalis кездеседі. Бұл бағандардыц барлығы ақыр аяғында ірі веналарға, негізінен мойындырық веналарыиа қү-йыла.тын екІ соқғы өзекке — ductus lymphaticus dexter жуне ductus thoracicus-ке қосылады (59-сурет).

Түйінніқ бетінде батыққы түйін қақпасы — hilus nodil lym-patici орналасады- Сомалық түйіндерде бір қақпадан, ал внсце-ральды түйіндерде 3—4 қақпадан бар. Қақпа аркылы түйінге артериялар мен нервтер өтіи, веналар меи окетуші лимфа та­мырлары шығады".

Қакпалар аймағында капсуладан түйіп паренхимасына — қақпа (хиларлық) трабекулалары шығады. Қакпалық және капсулалық трабекулалар қосылыа, лимфа түйіні қүрылысьша беліктік сипат береді.

Түйін капсуласы және трабекулалар мен түйін стромасы өз-ара байланысты, олардын, шиырларындагы қаы клетка лары, негізінен лимфоциттер жататын торлы дэнекер тканінен түзіл-ген.

Ретикулярлы ткань мен онын. шнырларында жататын клет-калар түйін паренхимасын құрайды, оны кыртыс және ми заты деп бөледі. Қыртыс затында (капсулаға жақыи) негізінен нм-муіюкомпонентті клеткалар (В-лимфоциттер) бар үсақ түйін-шектер немесе фоллнкулдар (noduli s. (оЦІсиІІ lymphatici) орналасады. М» заты ғуморальдық иммунитет жасауға қатысы бар В-лимфоциттердін. жиналу аймағы болып табылатын жүм~ сақ тождердеп (chorda meduilaris) түрады.

Капсула, трабекула және паренхима арасында санылау-лар — лимфалық қойнаулар — sinus nodi lymphatici — бола-ды. Қойнаулар арқылы лимфа түйініне келген лимфа ағады. Лпмфа алдымен түйін капсуласы астында жатқан жиек қой-науына — sinus marginalis — келеді, түйінге экелуші лимфа тамырлары ашылады. Одан әрі қан қыртыс және ми заты қой-науларына, содан кейін қақпа қойнауына — sinus hilaris — одан әкетуші лимфа тамырларыиа келеді- Лимфа өз жолында түйін паренхимасынан өтумен катар жиек к.ойнауы арқылы әке-луші лимфа тамырларынан әкетуші лимфа тамырларына қарай қысқалау жолмен ағады.

Қойнаулар қабырғалары арқылы лимфа түйіні паренхима­сына бегде заттар етіп, жиналады және лимфанық әсеріне үшы-райды.

Әрбір лимфа түйіні қанмен молынан жабдықталады, оған артериялар қақпа арқылы ғана емес, капсула арқылы да өтеді.

Лимфа түйіндерінде қан мен лимфа арасында алмасу жүре-тіндіғі эксперимент арқылы дэлелденген (Ю. И. Бородин және оныц қызметкерлері).

Шартты түрде лимфа түйіндерінін, үш түрін ажыратады. Бі-рінші түрінің, кыртыс затыныц ауданы, ми заты ауданы-нан біршама аздығымен сипатталады. БірІнші түрдің лим­фа түйіндері рентгенконтрасты затпен тез жэне толық толты-рылады.

9*