Кален Сыдыкова асылдар

Балдар кетеерде диванда ыйлап отургам. Кызым «Эмне ыйлайсың, ушунун баарын өзүңдөн көр» деди. Аларды узаткандан кийин дагы боздодум. Көмкөрөмдөн түшүп соолуп жаттым. Башымдын ичи күйөт. Бугум күчөп аркы терки басам.

Сүрөттөрдү бергениңден кийин такыр менден түңүлгөн турбайбы дедим. Анда мага жашоонун эмне кереги бар? Мен тозокко түшкөндөймүн. Балдардын жаткан жерин жоктоп дагы боздодум. Кайра чыгалбай калтырап, сыйпалап жалбардым. Сынык комузду алып арманымды чалып отурдум. Көзүмдүн жашы жакында кургай турган эмес. Сүрөтөгү элесиң калып өзүң жоксуң... Ырыскымдан айрылып төбөсү түшкөн көрдө калдым. Баарынан кыйыны күтүү экен. Сен мага гана таандыксың! Мен сени эч кимге ыраа көрбөйм. 30.08.1998-ж.

* * *

Жүрөгүм сайгылашат. 10 күндүн ичинде 83 кгдан 76 кг арыктадым санаадан. Турмушум бузулуп ушундай балээ болду арактын айынан. Кечинде чечинбей эле бүк түштүм. Жүрөк дүкүлдөп уктай албадым. Көп ойлонгондон го, башым эле ооруйт. Одиночкага (түрмөдө ушундай камера бар) камалган күнөкөрдүн кейпи меникиндей болот. Уулум менен бир топко телефондон эзилишип сүйлөштүм. Көзүмдүн жашы мөлтүлдөп токтобойт, бирок, билгизген жокмун. «Кыт эриттим» деп мактанып коет. «Кой, буту-колуңа төгүлсө күйгүзүп кетет» дедим. Сүйлөшкөнгө көөдөнүмдөгү сагыныч бөксөрүп, жеңилдеп калдым. Бирок, силер жанымда болгондогудай кайдан болсун. Бул өзүмдү алаксытуу да...2.09.1998-ж.

Балдарым мени телефондон издептир, ичим ысып, көзүмөн жаш тегерене түштү. Жалгызсырайм. Аркы-терки басмай. Баштан мындай балээ өтпөгөн соң билбейт турбайсыңбы. Бул мен үчүн трагедия! Кээ бир туугандар күнүмдүк «ал,бул» дешкен менен, баары бир жытың сиңишип калган биринчи жарыңа жетпейт экен. Биринчи аялың бул эне болот турбайбы. Экинчи, үчүнчү менен бактылуу болгондорду көрө элекмин. Чочун кишидей бир ооз сурап койгонго жарабадың. Ушунчалык менден көңүлүң калдыбы?

Чай кайнап турат, бирок, ичким келбейт. Каякка барсам деле силерди эстейм. Кусалыктан саргаясың деген чын экен. Дагы эле сен жаткан жерде жатам. Көмкөрөмөн түшүп жыттап, жыттап. Эч ким чалбайт. Бир сыйра келип кетишкенден кийин балдардын достору да келбей калышты. Алар барда күжүлдөп үйдөн кетишчү эмес эле. «Балалуу үй базар» деген чын тура.

Тумчугуп өлмөй болдум. Чыдай албай сага телефон чалдым. Үнүңдү угуп кичине көңүлүм көтөрүлүп калды. Ошого да ыраазымын. Сага ушунчалык көнгөн экемин, бир жак өңүрүм эңшерилип турат. Тамак жүрөккө караманча барбайт. Дегеле силер кеткенден кийин кийимчен жатып, кийимчен туруп жүрөм. Жүрөк күйөт. Баланын чүкөлөрүн эле жакшылыкка жоруй берем. Эч ким менен сүйлөшкүм келбейт. Жанымды коерго жер таппайм. Үйүм да көзүмө жаман көрүнө баштады. Карааныңар көздөн учат. Үйдө аркы терки басып оокат кылып жүргөнүңдү элестетип жүрөгүм мыкчылып көзүмө жаш тегеренет, айлам жок. Элдин баары эле телефон чалып сени сурашат, сени издешет. Көрсө сен мага эле эмес, элге да абдан керек киши турбайсыңбы. Эмнеге эле зарылып сени издей беришет? Кантип баарына түтүп жардам берип жүрөсүң байкушум? Бир топтон кийин карасам балдардын химия дептери жатыптыр, алып дептерлерин жыттадым, сагындым ушунчалык аларды. Сүрөтүңөрдү улам карап, эшикке чыгып күттүм, жоксуңар, үйгө телефон чалып калбасын деп кайра шашып кирдим. Бул буй кылган эмне деген сезим? Бул дүйнөдө сенсиз да жашоо болобу? 4.09.1998-ж.

Жүрөккө эч нерсе барбайт. Эртең биринчи күн. Дем алыш бүттү. Бала кайра кетсе мага каран түн түшөт эмеспи. Дагы эле баягы көрүнүш. Үйдүн ичи аңырап бош. Телевизордон Кыргызстан үрүл бүрүл бирдеме көрсөтүп атат. Мындайда баары аксайт тура. Сакал-мурут алынбай жүрүп, кодурайып өстү. Мурда сага жагайын деп алчумун, азыр ким үчүн алам? Оюмдун баары чалды-куйду. Чын эле «ушундай да турмуш болобу» деп өзүмө өзүм ишенбей кетем. «Ай талаада калат» деген ушу турбайбы. Жалгыз жашагандан көрө тозокко түшкөн жакшы го. Силерсиз мен жашай алчудай эмесмин. Эмнеге өз бүлөөмдүн кадырын билбей ушул ахывалга жеткирдим? Эмнеге ыйык храмды аракка алмаштым? Арак мурдума чүлүк тагып кайсы аңга таштады? Арак бүлөөдөн артыкпы? Балдардан кымбат беле? Тилиңди алып эмнеге убагында тыйылып калбадым. Өз бактымды өзүм талкалап жалгыз калган жашоонун эмне зарылчылыгы бар? Сүйгөн аялымдан куу тумшук арак артык беле? Асылымды эмнеге колдон учурдум? Ал бир сейрек жан эмес беле?! Мындан көрө күйүттөн өлүп калган жакшы эмеспи. Телевизордон Сени көрдүм, көрүп алып дагы көзүмдүн жашын тыя алган жокмун. Эми эмне айла кылам?! Сенсиз жашаган жашоо курусун. Сагындым! Дагы эле «өлалбай жатып өлөң айтат» болуп, сени ар кимден кызганып атам. Сени сүйөөрүмдү тышка чыгара албаган менин ички сүйүүмдү сен өзүң гана билесиң. Мал деле өзүнүн үйүрүн кызганат турбайбы. Мен сени өтө сүйгөнүмдөн кызганчумун. Сыягы, кызганып атып күн көрсөтпөй койгон көрүнөм. Сага эле эмне мынча үзүлүп түшө берем, өзүм билбейм. Сени сүйбөсөм маңкурттай болуп жүрө бербейт белем тынч эле. Сени сүйгөнүм үчүн күнөөлүмүнбү? Сүйөм деп сени ар кимден коруп жүрүп колум тийгени акмакчылык болду. Акылдуу катынга кол көтөргөн мен акмакмын да. Анын баары сезимге байланышкан чатак иш экен. Сага кылган жаман мамилеме азыркыга чейин жүрөкзаадамын. Мени таштап такыр карабай койгонуңа ичим ачышып, ызадан, сагынычтан, кусалыктан өлгөн жүрөм. Ботосунан айрылган төөдөй боздоп, сыйпалап кала бердим. Сенсиз жашай албасыма көзүм жетти. Көөдөнүмө бук толуп, ичим ачышып кыйнала турган болдум.

Сени кайрылып келип калабы деп, терезеден улам карай берип көзүм тешилди. Баланын унутуп кеткен коргошунун алып ыйлап отурам. Кудай мени ушинтип жазалап жатат. Аңгыраган үйгө киргенден заарканам. Үй адам менен көрктүү тура. Көчөдө калган иттей болуп, каңгып жүрүп үйгө араң кирчү болдум. Баягы эле кишиси жок аңгыраган үй. Көзүмө суук көрүнөт. Ушул үйдөн силерди чыгарбай өзүм чыгып кетсем не. Бирок, сенин чечкиндүү, кайраттуу экениңди билсем да ушуга чейин барат деп ойлобогом? Сага эмнеге кол тийгиздим экен? Ошол сага тийген жаман кол сынып калса эмине? Сага тебилген арсыз бут шал болуп калса эмине? Сага тийген ачуу тил сенек болуп калса эмине? Ушунун баарына аракка жеңилген акылым, арсыздыгым күнөөлүү. Муну түшүнгөндө, соолукканда эми айтайын десем кеч болуп калбадыбы.

Кыйналып, балдар менен башка үйдө жүргөнүңдү ойлогондо заманам куурулат, жалынып чакырсам келбейсиң. Көрөйүн деген көзүң жок. Ушунча да катуу таарынасыңбы? Ыйлап отуруп өпкөм көөп көкүрөгүм ачышып, ушундан көрө өлсөмбү деп ойлодум. Эл караган бетиңди жер каратып, элге кеп кылдыргандан көрө өлүп калсам жүзүң жарык болбойт беле. Жаманга өлүм да, ар да өз убагында келбейт тура. «Бир жакшыга, бир жаман» туш болгон тагдырыңа таарына бербей, ага көн! Акмагыңды ая! «Асылдын теңи болбойт» дешет го, ушундан көрө жөн эле аял болуп жаралсаң не? Элдин баары эле сага үйрүлүп түшүп, колдон жулчудай болуп сүйүп атса, Сени кантип кызганбай чыдап тура алам? Кандай болсо дагы Сен менин кудай кошкон асыл жарымсың го, балдарымдын энесисиң да. 5.09.1998-ж.

Ошентип, бапыраган бүлөөмдөн айрылып жалгыз коколой башым калып отурам. Эч нерсеге көңүлүм жок. Аттиң, адам неге тирүүсүндө сыйлашпайт? Корсуна бергидей миң жыл жашайбызбы? Ыйлагандан башым ооруп чыкчу болду. Кан жаныңдан жаралган бүлөөңдөн заматта айрылып калган тозок экен. Силерден ажыраганча турмуштан так өткөнүм артык. Жинди болуп кетем го, силерди ойлой берип. Тунжуроо, улутунуу үйүр болду. Мага ырайым кыл акыры жолу. Кечиргин, кечирим сурайм, алтыным. Элдешем, мен эсиме келдим. Балдар тирүүлөй жетим болбосун. Көңүлү ооруп жүрүп балалыгын басмырлабашсын, ойлон алтыным.

Кечинде сени ооруп догдурга жатты, жакында операция болот дегенди угуп жүрөгүм жанчылды. Кантип эле? Сени ушундай адам чыдагыс ооруга жолуктурдумбу? Ооруп жүргөнүңдү такыр билдирчү эмес элең го? Жаның кыйналып жактырбай турганыңды «мени жактырбай, тоготпой, теңине албай» жатат деп түшүнүп ого бетер өчөшүп кордоп жүрбөдүм беле, арсыз жаным. Оо кудай, бар экениң чын болсо ардагымдын асыл жанын аман калтырып оорусунан айыктыр. Миң мертебе суранам?! Андан айрылып жашаган жашоо курусун! Ансыз жашоо мага көрксүз.

Ооруп атканыңды угуп учуп күйүп жетип барсам, абдан кыйналып атыпсың. Дубалга жаздык жөлөп отуруп, араң дем алып атканыңды көрүп сайсөөгүм сыздады. Мага карап эч нерсе деген жоксуң. Бир ооз гана «балдарга көз сал» дегениңе муунум титиреп, көз жашым көлдөдү. Эсим эңгиреп «кечир, мени кечирип кой» деп ыйлай берипмин. Аңгыча догдур келип «эшикке чыгыңыз, бу кишиге тынчтык керек» дегенде араң эсиме келдим. Оо көптөн кийин, кайра догдурга кирип сурасам «нервный стресстен пайда болгон оору, бу кишиге тынчтык керек, Сиз кимиси болосуз?» деп сурады. Мен бу убакта ыйга муунуп, сүйлөй албай турдум. Атаңдын көрү, эркекмин деп эрдемсий берип далай аялдын, жардын, энелердин убалына бир эмес миң жолу калганыбызды караманча ойлобойт турбайбызбы? Алтыным, айыгып кет, кудайдан миң мертебе суранам. Эрте кеч Теңириме жалынам, ылайым ооруба, кеселден арыл.Сенин ордуңа мен оорусамчы? Этегиңе жыгылып миң мертебе кечирим сурайм! Кечир мени!! Балдар келишиптир сага, улуусу мени жаман көзү менен карап «добился своего» деп тескери басып кетти. Көрсө мен асыл жарды эле эмес, балдардын энесине күн көрсөтпөй, аларды энесинен ажыратууга чейин барып акмак болгон турбайынбы? Балдар мени кечирер бекен? 6.09.1998-ж.

Кечөөтөн бери кар жаап аябай суук болду. Суук болгондо да адамдын көңүлү чөгөт экен. Жалгыздык дегениң,- бул башка түшкөн тозоктун, кыямат кыл көпүрөсүнөн да жаман турбайбы. Эч кимдин башына түшкүлүк кылбасын. Көптөн бери күндөлүк жаза элек элем. Күн өтпөйт. Айыгып кетишиңди тилейм. Силерди күтө берип көз тешилди. Силердин үнүңөрдү уккан сайын жүрөгүм барча-барча тилинип-тилинип кетчү болду. Эч ким, «тигини кыл, муну кыл» деп ары кеңеш, акыл айткан киши жок. Ушинтип жүрүп жок болуп кетет окшойм.

Өз каныңдан жаралган балаң да чоочун кишидей болуп, эшиктен кирбей кетип калганга көпкө чейин ыйлап отурдум. Карындаштарымдыкына чай ичкени барганбыз. Уулум улам-улам башыман жыттап атса чоң атасы байкап калып аябай капа болду. «Балдардын убалына калдың» деп. Көзү жашылданды. Мен да чыдай ала турган эмесмин, чай ичпей чыгып кеттим. Айла жоктун оокаты өтүп жатат. Ар кимдин өз турмушу өзүндө дегендей, азыр кишиге киши карабай турган заман келген турбайбы. Иши кылып, мен силерден башкага керегим жок экенин түшүндүм. Менин тагдырым силердин гана колуңарда, өлсөм силер гана көмөөрүңөрдү билдим. Кызганыч мени ушуга алып барбадыңбы. Сага көтөрүлгөн колум сынып калсачы. «Сен эмне ушунчалык кызганасың?» деп көп айтып калчу элең. Эмне үчүн сенде кызганыч сезими жок билбейм. А мен болсо кээде тышыман айта албасам да ичимден сени ушунчалык сүйүп, ошону сага жеткире айтканга сөз таба алчу эмесмин. Койнуңда жатсам да сенден тартынам, сүрдөйм, жазганам, батына албайм. Эмнеге мынча сүрдүүсүң? Өтө акылдуусуң? Сулуу көрүнүп кете берчүсүң. Кээде чогуу баратып экөөбүз эки жакка бөлүнүп кеткенде, аркаңдан уурданып улам-улам кылчактап карар элем. Анан да өзгөчө сүйүп, ушунчалык кайра-кайра көргүм келип, өзүң деле билесиң аябай өөп-өөп алчу элем го. Сен табияттан башкача жаралган жансың. Мен сени кызганам ушул убакка чейин. Элестете албайм, сени эгер бирөө сүйгөн болсо (кудай анын бетин ары кылсын), ошондой киши бар болсо, ал кишини өлтүрүп салыштан деле кайра тартпайм. Ушул айтып отургандын баары чындык. Сен ушуга ишенесиңби же ишенбейсиңби, билбейм. Сени менен гана ырахатка батчу элем. Азыр анын баары түш өңдүү болуп турат. Азыр өзүмчө күйүткө батып, башым каңгырап жүргөн убагым. А сен болсо бир Сырдуу дүйнө болдуң. Сага болгон кызганыч, суктаныч күч, айта берсе арман көп. Иши кылып, менин башым сага түбөлүк байланган. Сен ушуга туура түшүн. Кудайдан оорубашыңды, көңүлүңдүн ачыктыгын гана тилейм.

Балдарды көргөндө ичим жалын болуп, өрттөнүп жатат. Булар жокто андан беш бетер үйгө батпай же көчөгө батпай калам. Түн киргенде бүк түшүп калмай. Силерди жоктойм. Сүрөтүңдү кармалап жыттап, боорума кысып, ботосунан айрылган төөдөй боздойм. Журтта калган ит да мендей болбостур. Арак менен кызганычтан мен күйдүм.

Насирдин Байтемиров Кеңеш Жусупов

Жалил Садыков Асан Жакшылыков

Майрамкан Абылкасымова Бакай Сексенбаев

Асанбек Стамов Акбар Рыскулов

Эсенгул Ибраев 1992-жыл

Мен Календи кыргыз кыздарынын арасынан суурулуп өсүп келаткан адамкерчиликтүү, кичипейил, өзүнүн ар бир ишине тыкат караган жакшы кыздарыбыздын бири деп эсептейм.

Антип мени кызыктырган себеби: аябаган жаңычыл экен. Эски маселелерди да жаңыга айлантып, жакшынакай өзүнүн үнү менен тартуулаган журналист кыздардан экен.

Нинакан Жүндүбаева

Кыргыз Республикасынын Эл акыны

1992-жыл, апрель
Ички дүйнөсү таза

Публицист, жетекчи катары, адам катары бул киши ички дүйнөсү, көз карашы, жан дүйнөсү абдан таза кеңири, кенен, мүнөзү чечкиндүү, шар. Жетекчи катары өзүнүн таасирин тийгизе алган адамдардан. Андыктан, тааныган билген адамдардын баары Кален эжени «биздин Датка кызыбыз», жаштар болсо «Датка эжебиз» деп абдан сый урмат менен айтып жүрүшөт. Эженин ошол сапат мүнөздөрүнө өзүмдүн оюм: бүткүл дүйнө жүзүндөгү релегиянын башаты болгон, дүйнө жаңыдан жаралганда пайда болгон эң күчтүү илим Брахман. Мен эжени биздин күндөрдүн Брахманы деп айтаар элем.

Кыргыз поэзиясынын чолпон жылдызы Жолон акын күү-шаа түшө, марттык менен көмөкөйүнөн ырлар төгө, сан түйшүккө жанын таштай салып жашады. Акылы, айкөлдүгү, алагар көзү жайнай жанда жок жайдарлыгы, тамашакөй ачыктыгы аны менен бир мертем алакалаш болуп калган адамдын эсине түбөлүккө калмагы бышык эле. Анан да өз замандаштары тууралу агыл-төгүл кеп уруп, айрыкча аялзатынын улуулугун, сулуулугун, асылдыгын, талантын таанып тан бере да, баалай да, сүйө да билчү. Айжаркын, аздек жан дардын сырга, сыймыкка толо өмүрүнө кызыгып, поэзиянын касиет, күчү менен жандуу образдарын, портретин тартууга кам урган. «Мыскал», «Салима», «Ажал менен сулуулук», «Жамал» сыяктуу татынакай, көздүн жашындай тунук ырларды жараткан.

Бүгүнкү күндө акындын көптү эңсеп, азга үлгүргөн тилегин, жан-дилинен доошун улап, «Кыргызымдын кымбат кыздары» деп аталган эскерүүлөрдүн, публицистикалык ой толгоолордун сериясын жазып отурамын. Бир жагы — калемдеш өмүрлүк жарымдын арбагын сыйлаганым. Экинчиси — тирүүлүктөгү калемгерлик парызымдын өтөлгөсү.

Бул ишти адегенде кыргыз кыз-келиндеринин жалгыз журналы болгон «Ала Тоо айымынан» баштадым. Анда улуттук балет искусствосунун жылдызы Бүбүсара Бейшеналиеваны эскердик. Мындан нары жакшылык жышаанасын «Кыргыз Туусунун» окурман калкына кезеги менен сунуп турабыз. Кийинки мүдөө-ал ишти телеалкакка көчүрүү.

Эмесе, ар бир эскерүүм көзү өткөн эже-сиңдилеримдин бейитине койгон гүлдестем. Ар бир аңгеме ой толгоом арабызда аман жүрүп, арбын өмүр сүрчү талант ээлерине арналган белегим болоор.
Автор
Кален... Мен бул адамдын өзүн кечигибирээк учураттым. Адегенде гезиттин беттеринен аңгеме, макалаларын анда-санда окуй калганым болбосо үзүлө түшүп көңүл салбаганымды мойнума алам. Күргүчтөп келе берчү, кете берчү жазмакелердин бириндей көргөнүм да чын. 80-жылдын так бүтүшү, 90-жылдын башталышы менен «Кыргыз маданиятынын» беттеринде сергек, курч, коомубуз эбак малынып калган кеселдүү жерлерди бек чеңгелдеген, тартынбаган, ал эмес бир аз чырлуу, керт башына анча деле пайда келтире бербеген макалалары биринин артынан бири жарыялана берди. Кыргыз журналистикасынын майданы «чаңдап» жатып калды. Анткеним: «Токточу, бу кандай болуп кетти? Кален Сыдыкова деген ким өзү? Кайдан окунуп, чокунуп келген неме? Жашы нечеде? Деги кимдин камдап койгон кылычын шилтеп атат?» деген күбүр-шыбырлар ар кайсы жайдан, ар кайсы катмарлардан кулагыма илине калчу.

Кызыгы ушунда. Биздин элге мүнөздүү нерсе: кичине бирдеме боло калса каяктан, эмнеден деп анын ата-жотосунан бери иликтеп, бир жагына сүрүп токтомоюбуз бар го. Мунун баарына кубанып, адаттан тыш эчтеме болуп кетпегенин тереңимден сезип кабыл алдым. Ырас, нечендеген таланттуу журналист кыз-келиндерибиз бар. Эмнегедир мынчалык көңүлүмө жукканы эсимде калбаптыр (кечирим сурайм). Ар бир ой толгоолору, так көз караштары, ар бир маселедеги принциптүүлүгү, акыл-эси, сезимталдуулугу бүйүрүмду кызытты да андан кийинки чыгармаларына жөн карабай калдым.

Кален Сыдыковага жолугуп, таанышууга, чыгармачылык боюнча көз караштарыбызды, тигил же бул руx-дөөлөттөргө болгон табит-татымдар тууралу оюбузду ортого салганга ынтызарландым. Бирок; баары бир ага өзүм ойлогондон кеч тушуктум. Мындай болду; жалаң калем кармаган кыз-келиндер биригип, кайсы бир жыйынга чогулганбыз. Коридордо өзү курдуу эки үч кыздар болуп отурушуптур. Гезитке чыккан сүрөттөрү боюнча боолголодум да жанына басып бардым.

— Каленсиңби? — деген суроомо ордунан тура калып учураша жооп берди. Чыгармачылыгын билеримди, таанышкым келгенин айттым да чогулушка кирип кеттик. Чогулгандагы маселени талкуулоодо кырчылдаша талашып, кимдин ким экени билине калып жатты. Кален... Жапжаш, мөлтүр жүзү таза, көздөрү ийненин учундай курч, айтайын дегени так, ачык, сүйлөп аткан темасын aргументтештирип, чын пейилдиги, акыйкаттыгы, жигери дароо сезимге уюду. «Жалтактабай адамга тик карашы — эркинин бекемдиги, кайратынын белгиси. Тартынбаганы, кайпактабай түз айтканы калыстыгы, акыйкаттыгы» деп ичимден сын берип отурдум. Мунун баары албетте, мен үчүн жагымдуу эле. «Азыркы кайырсыз заманда ар бир адамдын жеке тагдырында, уюмдун, мекеменин коллективдин, ал эмес бүтүндөй коомдо аласалган драмага жык толгон жашоодо бул табылгыс касиет. Өзгөчө азыр биз баштан өткөрүп аткан өткөөл мезгилде, кыйын кезеңде адамдардын мүнөзү тез майтарылып, тез сынып, кенедей пайдадан баш тарталбай аткандар жокпу?

Чогулуштан таркаарыбыз менен акмалап туруп чогуу баскым келди. Ал да ошентип турганбы же жөн эле жолубуз бирге түшүп калдыбы айтор, оңдой берди болуп жанаша басып калдык. Эсимде, Кален экөөбүз Чүй проспектисинин өткөөлүнө чейин жөө сүйлөшүп келгенбиз. Дароо жалпы тил табышып, сырдашып, мүлдө азыркы окуялар, мезгилдин кыйындыгы; анда жашап аткан эмгектенип аткан эл, айрыкча чыгармачыл инсандар, ушул кыйын күндө чыгармачыл адамдардын кыла турган иштери, орду тууралу көп­кө маектештик (ошол кү­нү дүйнөнүн түгөнбөс проблемалары биздин гана колубузда тургансып). Эң негизгиси калыстык, актык, кишиге жаман санабоо, жаңылып калбоо (адамдардан, тилек-максаттардан), коом алдындагы парыз жана дагы көп-көп нерселер тууралу аңгемелешип коштоштук.

Кийин деле бул жолугушууну көпкө эстеп жүрдүм. Календин портрети көз алдыма келгенде дайым муну эстейм: кайраттуулугу ме­нен эле бирге муңайым, аз сүйлөп башканы уга билгендиги, чечкиндүүлүгүнө жараша тескерисинче, басмырттыгы, жашына ченебей ойлуулугу, эстүүлүгү, көпчүлүктүн ишине жанын таштай салгандыгы. Материалдык байлыктан рухий эс-дөөлөттү өйдө баалагандыгы анын баскан-турганынан, кийген кийиминен, кыймылдарынан бери сезилип турат.

Ошол күнү ички дүйнөмдө бир нерсе болгонсуду. Кыйладан бери катып кал­ган көк жалтыр муз ээрип, бир жакка аз да болсо сүрүлгөнсүдү. Бул эмне эле? Көз караштардын окшоштугу, ойлоонун, ой жүгүртүүнүн жакындыгыбы? Көптөн бери бирөңчөй тирүүчүлүктөн жадаган, каржалган жани-баданима башкача шамал ки­рип тазалана баштоо беле? Көөдөнгө толгон тоодой кайгы... Ошончолук арылууну, тазаланууну, кубанууну эңсегенимби? Кусадан, жалгыздыктан жукарган, жалаңсыган жаным өзүнө кире түшкөнсүдү. Кенедей жакшылыкка кол сунуп, сүйүнгүм келип жүргөнүбү? Башка бирөөгө ушунча сезим тартуулоо оңойбу?.. Аны Кален өзү сезди бекен? Билбейм. Мунун баары биригип, чогуусу менен алганда биздин замандын жигердүү, максаттуу, таланттуу, жандалбас бир кызынын мүнөзүнүн бир четин түзөт эмеспи.

«Күч атасын тааныбайт», «Билектүү бирди жыкса, билимдүү көптү жыгат» деген кылымдардын калкып чыга келген ата-бабанын акылман сөздөрүн көз алдыма дайыма тутуп келем бул жашоодо. Сөз чынынан бузулбайт. Календин чыгармачылыгын, адамдыгын, энелигин, жан жолдошуна азиз жарлыгын, дегеле ишин, жетекчилигин, өзүнөн кийинки жаштарга жасаган камкор мамилесин жакшы билип калдым азыр. Ошондуктан жогорку накыл сөздөр Каленге жарашат, жарашмак тургай ал сөздөр толук кандуу күчүнө кирип, өңүнө жайнап чыга түшөт. Окурман калк Календин чыгармачылыгы менен жакшы тааныш болсо да айрым жекече баамымды ортого сала кетүү парызым.

Кален Сыдыкованын публицистикалары жаш адамдын коом алдындагы жоопкерчилигин сезүүсүнө, андагы рухий керектөөнүн күн санап проблемага айланышын, аң-сезимдин калыптанышын жеткиликтүү көркөм баяндаганы менен жаңы. Кыргыз публицистикасынын тарыхында эркин ой жүгүртүү системасын алып келди деп тартынбай айта алам. Андагы өзгөчөлүк: масштабдуулук — ой жүгүртүүнүн тереңдиги, курчтугу, аналитикалык чыйрак талдоо. Анан да мамлекеттик зор, орундуу проблемаларды таасын көрүп, анализдеп көтөрө алгандыгы анын күчтүү публицист экенин көрсөттү.

К. Сыдыкова кайра жаралуу мезгилинен тартып жарыялаган «Ачык айтып ак сүйлөйлү», «Айта турган кез келди», «Ленин улут тили жөнүндө», «Акыйкат акыйлашууда эмес», «Профессор Аттокуров же манкурттукка каршы күрөш» аттуу макалаларынын өзү айтып тургандай, канча мезгилден бери эзилип бышып, бирок, «бир кеп айтаар элем, оозум сууга толтура» деген балыктай унчукпай келгенибизди биринчилерден болуп унчукту. Кайра жаралуунун шамалы жүрөрү менен ички дүйнөсүн тазалап, бүтүндөй аң-сезимин кайра куруп, коом деп, эл деп, көпчүлүк деп, азыркы, жаңы формацияга өтүп аткан, эркиндиги колуна тийип кудуңдаган элинин эмне кемчилигин, эмнеге зарыгып аткандыгын эт-жүрөгүнөн түшүнгөн жаш адам калеминен баар таап айтты.

Албетте, бүгүн жалындуу публицисттин жазгандарын башынан аягына чейин мазмунун айтып бергенден алысмын. Ошентсе да актуалдуу, жазуучунун жанын тынчытпаган төмөнкү ой толгоолорун белгилеп кетким келет. Ал айрыкча 91—92 жылдары тынбай иштеди. «Айтыла турган сөз эле», «Касым Тыныстан уулу», «Курманбек баатырдын мүрзөсү жана...», «Кыргыз тилине кыянаттык», «Туура бийде тууган жок», «Манкуртизмди идеал туткандарга бир сабак», «Бурулчанын селкинчек же буулуккан ойлор». Бул публицистикаларында коомдогу социалдык-саясий орчундуу проблемаларды терең, курч жана манкуртчулукту аёосуз сынга алат. Ата-журт, эне тил, жер, суу, тарыхый мурастар’, эл тагдыры жана улуттук көркөм дөөлөттөрдү түзгөн залкар инсандардын коогалаңдуу трагедияларын тарыхта, маданиятта өкүм сүргөн тенденцияларды коомчулукка алып чыгып, окурмандар арасында кызуу талаш-тартыштарды, пикирлерди, откликтерди пайда кылды. К. Сыдыкованын публицистикалары жедеп көндүм болгон трактовкалардан бошонгон эркин ой жүгүртүүчүлүк, улуттук аң-сезимди бийик көтөргөн, жанданган жаңыча пикир, маселенин философиялык тереңдигин ачып бере алган новатордугу менен баалуу.

Ал эми азыр болсо кыргыз басма сөзүндө, телерадиоалкагында өз стили, өз нугу, өз позициясы бар көрүнүктүү публицист. Анын чыгармалары улуттук аң-сезимди ойготууда, көп көйгөй маселелерди көтөрүп чыгууда зор роль ойноодо. К. Сыдыкованын кыргыз журналистикасында өз эмгеги менен жеткен чоң орду бар. Ошондуктан, акыркы эле беш жылда жараткан публицистикаларынын айтып бүткүс потенциалын, коомдук аң-сезимди ойготуудагы чоң ийгилигин, кыргыз журналистикасындагы эркин ой жүгүртүү системасын өнүктүрүүгө кошкон зор салымын коомчулук жана мамлекет тарабынан эске’ алууга татыктуу деп эсептейм. Жана убагында өз баасын алууга акылуу. Башкасын айтпаганда да радиого К. Сыдыкованын келери менен эң актуалдуу жана керектүү рубрикалардын ачылышы колдоого татыйт.

Кален «Аалам» гезитине берген интервьюсунда «...Айтып түгөтө албаган таржымалым деле жок, болгону таланттардын байыртадан мекени болгон бийиктик, көл, бетеге жыттанган айтылуу Жумгал өрөөнүнүн Чаек айылында төрөлгөмүн» дейт. Ооба, бетеге жыттанган, жанындай көргөн тоолорунан, тунук көлүнөн жуккан тазалык, бийиктик, айкөлдук жана эч кимге жаман санабас элдин духу, каны, жаны сиңген тырмактай кыргыз кызына ушунча жигер, талант, элге болгон албан сүйүү, күч, кайрат, тайманбастык жукканына таң калбай, кубанбай кое албайсың. «Акыл жаштан эмес, баштан чыгат» дегендей Календин жаштыгына карабай, назик, алсыз ийининде бүгүн ушунча жүк турганына ишенбей да кетесиң.

Ушул мүнөзүңдөн, жигериңден, дилиңден, курч калеминден мээнетиңден элиң дагы көптү күтөт. Кыргызга кымбат кыздар көп, алардын эң арууларынын бири сенсиң. Эң жарыгынын бири да сенсиң, Кален!