Конспект Мезолит адамдарының өміріндегі өзгерістер Конспект Неолит төңкерісі Конспект

• 
  Ертедегі адамдар қоршаған табиғаттан өздерінің қандай айырмашылықтары бар екенін түсінбеді.
  
• 
  Діни түсініктердің пайда болуын біз неандертальдықтардың жерлеу ғұрпынан байқаймыз.
  
• 
  Олар өлімді мәңгі ұйқыға кету деп түсінген.
  
• 
  Өте ерте заманғы жерлеу ғұрпында өлген адамның үстіне қызыл минерал бояу сепкен. Қызыл түс – қанның түсі. Ал қанның жанмен байланысты екенін ертедегі адамдар білген.
  
• 
  Анимизм – жан мен рухтың барлығына сену.
  
• 
  Ежелгі адамдардың аң аулау кезіндегі сенімдері бірте-бірте аңдарға жалбарынып, табынуды тудырды.
  
• 
  Адамдар өздерін белгілі бір жануардан тарадық деп есептеген. Содан көне сенім – тотемизм қалыптасты.
  
• 
  Құлшылық етіп сиыну, құрбандық шалу, билеу, жалбарыну, қорғайды деп тұмар тағу магиялық әрекеттерге жатады.
  
• 
  Магия – сиқыр мен тылсым күшке сену.
  
• 
  Ежелгі адамдардың бір материалды затқа ерекше қасиетті деп табынуы фетишизм деп саналады.
  
• 
  Адамдар кез келген затқа адамды сауықтыруы, жаудан қорғауы, аңшылықта жәрдемдесуі мүмкін деп табынған. Фетиштің ең көрнекті түрі – бойтұмар.
  
• 
  Олар өз түсініктеріндегі аруақтар бейнесін елестете алмады, сондықтан пұттар тірі жан иесіне – аңға немесе адамға ұқсатылып жасалды.
  
• 
  Ондай бейнелер пұт деп аталды.
  
• 
  Алғашқы адамдар бүкіл табиғатты жанды деп ойлаған.
  
• 
  Табиғаттан тыс күштер әлемді билеп тұрады, олар үрлесе, дауыл тұрады, қаласа, аңдар басқа жаққа ауып кетеді деп сенген.
  
• 
  Адамдар оларды аруақтар (рухтар), ал орасан зор күш иесін құдайлар деп атаған.
  
• 
  Аруақтардың мейіріміне ие болу үшін сый-сияпат апаруың керек. Ал сый-сияпаттың ең өтімдісі – тамақ деп санаған.
  
• 
  Алғашқы адамдардың санасында пайда болған табиғаттың тылсым күшіне, сиқырға, рух пен жанға, өлгеннен кейінгі өмірге деген сенімдері діни наным деп аталады.
  
• 
  Адамдардың наным-сенімі кәсіптің түріне тәуелді болды.
  
• 
  Егіншілер егіннің, малшылар табынның өз құдайлары болады деп есептеді.
  
• 
  Адамдар жануарлардың, өсімдіктердің тіршілігін бақылай жүріп, өздерінің тәжірибесі мен білімін келесі ұрпаққа саналы түрде жеткізіп отырған.
  
• 
  Адамдар аспандағы жұлдыздардың орналасуын есте сақтап, егінді жинау уақытын анықтаған.
  
• 
  Адамдар өз білімдерін суретті хат – пиктография (тасқа түсірілген хат суреттер) арқылы хабарлаған.
  
• 
  Оттың көмескі сәулесі түсетін үңгірлерде адамдар аңға шығуға дайындалып, құпия ырымдар жасап, аңшыларға сәттілік тілеп, құдайларға жалбарынған.
  

Мезолиттің хронологиялық шеңбері біздің заманымыздан бұрынғы он екі мен бесінші мыңжылдықтар аралығын қамтиды. Жалпы Қазақстан жерінде мезолит ескерткіштері аз табылған. Бірақ мезолит заманының тұрақтарының аз кездесуі сол дәуірде Қазақстан жерін мекендеген адамдардың аздығын білдірмейді. Бұл кезеңде адамдардың өмір салты өзгерді. Аңшылық осы кездегі адамдардың негізгі кәсібінің біріне айналды.

• 
  Мезолиттің хронологиялық шеңбері б.з.б. 12-5 мыңыншы жылдықтар аралығын қамтиды.
  
• 
  Осыдан 13 мың жыл бұрын жер бетінде күрт жылыну басталады. Мезолит дәуірінде ауа-райы өзгеріп, мұздықтар еріп, күн жылынды.
  
• 
  Жер бетін басып қалған мұз еріп, қазіргіге ұқсас өсімдіктер мен жануарлар түрі қалыптаса бастады. 
  
• 
  Мезолит заманының адамдары бір жерде ұзақ тұрақтап мекендемеді. Адамдар бір тұрақта тек бір немесе екі маусым тұрақтады. 
  
• 
  Мезолит дәуірінде мал шаруашылығы қалыптаса бастады.
  
• 
  Мезолит дәуірінде адамдардың негізгі кәсібі аңшылық және терімшілік болды.
  
• 
  Мезолит заманының адамдары бір жерде ұзақ тұрақтап мекендемеді. Үнемі жайылымын ауыстырып, өрістеп отырған аңдардың соңынан ілесіп көшіп жүрді. 
  
• 
  Б.з.б. сегізінші мыңжылдықта климаттың бірден жылуы басталды, енді ұзақ уақытқа тұрақтау үшін жылы үйлер салудың қажеті болмай қалды. 
  
• 
  Мал өсіру қалыптаса бастады, қой, ешкі, сиыр, шошқа қолға үйретілді.
  
• 
  Алғаш қолға үйретілген жануар – ит.
  
• 
  Егіншіліктің алғашқы белгілері біліне бастады.
  
• 
  Ерлер мен әйелдердің арасында еңбек бөлінісі қалыптасты.
  
• 
  Мезолит заманның тағы бір басты жаңалығы садақ пен жебенің жасалуы болды.
  
• 
  Мезолит заманының үлкен жаңалығы микролиттер болды, яғни ұзындығы 1-2 сантиметр ұсақ жаңқа тастардан жасалатын құралдар пайда болды. 
  
• 
  Микролит деген сөздің мағынасы ұсақ тас дегенді білдіреді. 
  
• 
  Бұл дәуірдің тағы бір жаңалығы адамдар осы кезден бастап балықты тамақ ретінде жиі дайындай бастады.
  
• 
  Қазақстан аумағынан табылған жиырмадан астам мезолиттік тұрақ белгілі.
  
• 
  Қазақстан аумағындағы мезолит дәуіріндегі алғашқы тұрақты 1948 жылы археолог А.А. Формозов ашты. Кейінірек 1970-1980 жж. ғалымдар В.Ф. Зайберт, В.Н. Логвин, А.Ю. Гиндиндер археологиялық зертеулер жүргізді.
  
• 
  Балалар тобынан ересектер тобына өту – бағыштау (инициация) ғұрпы арқылы жүзеге асырылып отырды. 
  
• 
  Мезолиттік аңшылар Ертіс, Есіл, Тобыл, Торғай, Жайық өзендерінің жағалауларын мекендеді. 
  
• 
  Рулық қауым: қариялар, ересектер және балалар болып үш топқа бөлінді. 
  
• 
  Қабырғалары терең көмілген, көлемі 40-60 шаршы метр болатын баспана Есіл өзенінің аңғарынан табылды. 
  
• 
  Мезолит кезеңі адамзаттың көптеген жаңа жерлерді игеруімен ерекшеленді. Бұл кезде адамдар Еуразияның қиыр шығысындағы Америка құрлығын игере бастады. 
  

• 
  Неолиттің хронологиялық шеңбері б.з.б. 5-3 мыңжылдықтар аралығын қамтиды.
  
• 
  Қазақстан аумағында неолит кезеңінің шамамен 600 (800) ескерткіші белгілі.
  
• 
  Қазақстанның неолиттік мәдениетін ғалымдар бірнеше аймақтық топтарға бөліп көрсетеді. 
  
• 
  Солтүстік-батыс Қазақстан аймақтық тобы мәдениетінің ерекшеліктері: біріншіден, пластикалық тас өндірісінің басым болуы; екіншіден, ыдыстарды әшекейлеуде геометриялық өрнектеудің басым болуы болды. 
  
• 
  Арал, шығыс және оңтүстік-шығыс Қазақстан аймақтық тобының ерекшеліктері: неолит кезеңіне тән құралдар, олар садақ пен найзаның тастан жасалған ұштары, жалпақ пышақтар, екі жағынан да өңделген жебе ұштары және де тас жаңқаларынан жасалған құралдар басым болды. 
  
• 
  Орталық Қазақстанның солтүстік аймақтары тобының кремнийдан жасалған құралдары мен тұрақтары Қазақстанның солтүстік аймақ топтарына ұқсайды. Жезқаған өңірінен 150 тұрақ және көне қорымдар мен обалар табылды. 
  
• 
  Солтүстік Қазақстан аймақтық тобында басқаларына қарағанда әртүрлі құралдар өте көп табылды: тас жаңқаларынан жасалған қашаулар, жалпақ пышақтар, қырғыштар.
  
• 
  Балқаштың солтүстігі мен Бетпақдала аймағы топтарына өзен мен көл жағалауларында орналасқан тұрақтар тән. Қашаулар, найзаның ұштары, тері мен геометриялық формадағы құралдар өте аз кездеседі, ал керамика мүлдем жоқ. 
  
• 
  Адамды басын солтүстік-батысқа қаратып, шалқасынан жатқызып жерлеген. Бұл – неолит дәуірі адамдарының өзіндік дүниетанымы, о дүниеге деген сенімі болғанының куәсі.
  
• 
  Мезолит пен неолит шаруашылықтарының айырмашылығы: мезолитте жеке аңшылық пайда болды, малды қолға үйрету мен дәнді-дақылдарды егу басталды, неолитте мал шаруашылығы мен егіншілік қалыптасты, сонымен қатар тоқыма тоқу, киім тігу, қыш ыдыс жасау (керамика) пайда болды, тас құралдарды өңдеу жоғары деңгейге көтерілді.
  
• 
  Неолит кезеңінде адамдар аналық рулық қауымда өмір сүрді.
  
• 
  Рулық қауымның барлық мүшелері өзара тең деп саналды.
  
• 
  Жалпы жиналысқа ересек адамдардың бәрі, еркектер мен әйелдер түгел қатысты.
  
• 
  Жалпы жиналыс ақсақалдарды сайлады. Ақсақалдар даулы мәселелерді шешті, аң аулайтын, мал жаятын жерлерді бөліп берді.
  

«Энеолит» сөзі дегеніміз мыс-тас ғасыры деген мағынаны білдіреді. Бірақ металл тасты қолданыстан мүлдем шығарып тастаған жоқ. Тас та негізгі құрал ретінде пайдаланылды.