Кояш җилләре. (Хикәя, повесть, сәхнә әсәрләре)

Кешеләр күктәге йолдызларга тиң. Һәрберсе үзенчә яна. Кайсыдыр ялтырап, ә кайберләре сизелер - сизелмәс. Нинди генә булсак та, нинди утлар белән генә янып, гомер юлын ничек кенә үтсәк тә, без барыбыз да йолдызлар балкышыдай күңелләребезгә сулышыбыз аша үзебезне аңлардай якын җаннар эзлибез.

Үземнең хыялларыма чумып , могҗизалар эчендә, чәчәк аткан яшьлегемнең үткәнен сизмәдем. Үзем әле яшь, тышкы кыяфәтемдә әллә ни үзгәреш юк, тик шулай да үз - үзем белән эчке көрәшүдән мин инде арыдым. Менә шушы көрәш картайта да инде бугай кешене.

Быел инде утыз икенче язымны каршылыйм. Ахмак өчен аздыр, зирәк өчен күптер бу.

Яхшы гаиләдә тәрбияләндем мин. Ата - анамның көтеп алынган, яраткан кызлары идем. Әйбәт белем алдым.

Гаиләбездә тәрбия Көнчыгыш мәдәниятеннән килә, бар нәрсәдә чисталык, тәртип. Әти - әнием гаиләне тәэмин итү максатында көнен - төнен эштә булганлыктан , балалар тәрбияләү белән әби - бабай идарә итә иде.

Мәктәптә дә, югары уку йортында да яхшы укыдым. Чөнки бабам: “Иң кыйммәтлесе - вакыт. Алтындай вакытыгызны әрәм итеп, начар билге артыннан мәктәпкә йөремәгез дә. Укырга теләгегез юк икән, ипи чәйнәп өйдә утырыгыз. Безнең йөзгә кызыллык китермәгез” дия иде.

Туган көннәрне гаилә белән уздырып, кояш баткач та урамда йөреш юк. Бабам тагын үзенең зирәк акылына мөрәҗәгать итә:

-Якты көндә юлда фәрештә йөри,

Кояш баткач та дию юлдан яздырырга тели .

Шәһәрдә укып йөрегәндә , матуррак буласы килеп, бераз бизәнеп кайтканда да бабам битарафлык күрсәтмичә:

- Безгә ниндидер бер кыз кайтты. Мин аны танымыйм. Кем соң бу?- дигән булып , әбиемә сораулар яудыра башлый иде.

- Әллә танымыйсыңдамы карт? Үзебезнең оныкабыз ич. Мәрҗәнә.

- Нишләп безнең оныкабыз мондый булсын? Минем кызым тылсымлы әкиятләрдәге гүзәл алиһәгә тиң. Ә бу бит буянган ясалма курчак!

Бу сүзләрдән, сагынып кайтуымны да исәпкә алмыйча каршы алуларына мин уңайсызланып, карашымны түбән ташлап кереп киемнәремне алыштырам, битләремне юам да туганнарым янына чыгам. Бу юлы инде бабам күз төшереп алгач та, миңа әбине күрсәтеп:

- Кызым, кара, әбиеңә инде ничә яшь! Ул беркайчан да бизәнмәде, шуңа да матурлыгын да югалтмады. Ят буяулар аның йөзенең төсләрен йотмады. Шуңа да аның йөзеннән ай нуры сибелә,- ди. Төрки хатын - кызлар элек - электән иң матурлардан саналганнар. Алар турында фарсы, гарәп, көнчыгыш шагыйрьләре бөек әсәрләрен иҗат иткәннәр, хатын - кызның гүзәллегенә дан җырлаганнар. Чибәрлек, сабырлык һәм кыюлык, милләткә һәм дингә тугрылык, җанны һәм тәнне чисталыкта тоту - безнең хатын-кызларны бизи тораган төп сыйфатлар. Һәм бернинди буяу астына да үзеңнең айдай йөзеңне, очкынлы күзләреңне яшерергә кирәкми. Кем белә бит әле аларның нәрсәдән ясалганын. Бөтен дөнья сезгә соклансын. Сезнең аталарыгыздан һәм абыйларыгыздан көнләшсеннәр!

Бабамның кырыслыгы безне тормышның көрәшчеләре итеп тәрбияләде. “Бала - ата-анасы өчен таҗ, гомер буе да шул сыйфатыгызны югалтмасагыз иде,”- дигән сүзләр тәэсирендәдерме мин үземне илаһи зат итеп тоеп үстем. Һәм тормышымда да искиткеч бер могҗиза килеп чыгып, таҗ булып яшәрмен төсле иде.

Ләкин юк шул. Бу алай гына эшләнми. Безгә инде үзебезнең генетик кодыбыз салынган. Ул да булса бәкләр тормышы белән яшәү.

Ә үземнең танышларым арасында да күп бүгенге көн белән генә яшәүчеләр. Барга ватылмый, юкка кайгырмый торганнар. Ләкин үз-үземә ышанычым булган белән мин дә бит әле әллә кая китмәдем. Яшь бит әле мин. Ут һәм судан торган хатын-кыз. Минем дә бар дөньямны онытып, фикерләремне чуалдырып, башларны әйләндерә торган хисне татыйсым, өзелеп сөясем, сөеләсем килә.

Мәктәп елларын искә төшергәндә дә малайлар миңа әниләренең итәге астыннан чыкмый торган мәхлүк җан ияләре булып күренәләр, кызлар арасында да якын дусларым юк иде. Әлеге дә баягы бабамнан күчкәндер бу миңа.Ул да артык кешеләр белән аралашырга яратмый, ә әбиемнең аны ялгызак диеп атауларына:

- Нәрсәгә миңа кеше тормышы? Үз борчу - мәшәкатьләрен үзләре хәл итсеннәр,- диеп кенә җибәрә иде.

Үз гомерендә иң яраткан шөгыле аның җиләк - җимеш бакчасы иде.

Аннан ул җанына илһам һәм тынычлык ала.

Берсендә мин аңа:

-Бабам, карагыз әле, Хәким бабайның күкрәге тулы орден һәм медальләр. Ул аларны тагып мәктәпләргә , мәдәният йортларына үзенең батырлыгы турында сөйләргә йөри, ә сез булганнарын да такмыйсыз, сөйләп тә йөремисез,- дигәч:

- Дан һәм шөһрәт - көчсезләр галәмәте. Кирәк икән сугыштык, илебезне якладык. Ватанны саклау - ул һәркемнең изге бурычы. Бурыч үтәү турында халык алдында чыгыш ясамасаң да ярый,- диеп җавап бирә иде.

- Ә байлык һәм бәхет?

Ул елмаюлы карашын миңа төбәп, көчле һәм җылы куллары белән мине иркәләп:

- Минем бәхетем дә, шатлыгым да ул - сез, кошчыгым,- ди.

- Бабам, ә сезнең үлемсез буласыгыз киләме?

- Мин генә түгел, син дә, гомумән, без барыбыз да үлемсезләр.

- Ничек инде?

- Кеше үзенең туган җирендә - Ватанында яшәгәндә, туган телендә сөйләшкәндә, әби - бабасының рухын онытмаганда, үзеннән соң нәсел калдырганда – үлемсез,- диеп картлыктан корыланган иреннәре белән мине маңгаемнан үбә иде, - Бар, кызым, әбиеңә булыш. Мин узумны карыйм әле. Алайса ул безгә үпкәләр, - диеп, һәрвакыттагыча үзенең бакчасына кереп китеп, агачлары белән сөйләшеп йөрүендә булыр иде.

Бабам белән мин һәрвакыт горурландым. Ул безнең шаяруларыбызны түземле генә кичерә, гел яхшылыкка өнди, әледән - әле үзенең кирәкле киңәшләрен биреп тора.

Менә хәзер , еллар узгач та , мин аның киңәшләренә мохтаҗ. Ләкин сабыр, итагатьле бабам да, киң күңелле әбием дә юк инде яннарымда. “Үлем - ул үзе бер ачылмаган сер. Бу дөньяның серләренә төшенеп беткәч тә, теге дөньяның серләрен ачарга китәбез” дигән бабамның, әтиемнең сүзләренә караганда, бу дөнья беләш хушлашканда да йөзендә елмаю һәм тынычлык булган. “Бабайлар фәрештәләр белән сөйләшәләр алар, шуңа да зирәк булалар” дия иде әбием. Ә әти - әни үзләренең җилкәләрендә безнең һичкайчан чишелеп бетмәс мәсьәләләребезне чишәләр. Ә моның өчен берни сорамыйлар. Кызганычка каршы, без балалар, ата- ана каршындагы бурычларыбызны онытабыз. Ә алар хәтта үлем түшәгендә дә безнең турыда уйлыйлар.

Көзге яңгырлы озын төннәрнең берсендә миңа әнием:

- Кызым, мин синең белән сөйләшергә телим,- диде.

- Әни, минем белән бар да тәртиптә, кайгырмагыз.

- Кызым, һәр ананың да үзенең баласының ничек яшәве турында белергә хакы бар.

- Ә нәрсә беләсегез килә инде, әнием?

- Син яшь, чибәр, акыллы. Нишләп һаман да ялгыз син?

- Миңа шулай җайлы.

- Алдама инде, кызым.

- Үземнең солтанымны очрата алмыйм.

- Кызганыч, безнең булышуыбызга да каршы киләсең.

- Әнием, сез миңа гомер дә, ныклы белем дә бирдегез. Нәрсәнедер без үзебез эшләргә хаклыдыр бит инде.

- Җир йөзендә һәр икенче кеше - ир-ат. Синең солтаның да яныңда гына йөридер әле. Як - ягыңа каран.

- Мин аларны күргән тәкъдирдә дә, нишли алам соң? Бозау алып кайткан кебек бәйләп кайтыйммы? Әллә элмәккә эләккән кош сыманмы? Ир- атларны аучы дисәләр дә, алар күбрәк үзләре элмәккә эләгәләр.

Һәм мин әниемә ир - атлар турында ниләр уйлавымны сөйлим. Бу сүзләрдән әнием белән без авызларыбызны каплап көләбез, әтием:

- Сез ахырысы без ир - атларга җәзалар әзерлисез,-ди.

- Юк, без синең турыда түгел, - ди әнием, аклангандай.

- Беләм инде. Булачак кияүгә нәрсәдер әзерлисез, - ди әтием.

Мин, әтиемнең сүзләреннән кызарып, бу көтелмәгән сүзләрдән чәй эчеп утырган җиремнән хәтта тончыгам, әтием минем оялуымны аңлап алгы бүлмәгә кереп китә.

- Кызым, гаилә тормышында хатын –кыз ир- аттан зирәгрәк булырга тиеш. Хатын - кызга табигый акыл салынган. Ул тормышының ханбикәсе. Үзе сөйгән, хөрмәт иткән ир - аттан бәби табып, аны яратып, тәрбияләп үстерергә, чын кеше итәргә тиеш.

- Димәк ир - атны да кыяр яки томат үстергән кебек үстерергә кирәк?

- Әйе, кызым, һәрбер кеше үзе бер дөнья. Ир - атларның начарлары булмый, аларны үзгәртеп була. Ләкин һәрвакытта да түгел. Ир - атларның берни белән дә үзгәртеп булмастай авырулары да була. Менә бу чакта инде хатын - кыз көчсез. Шуның өчен дә нәселенә , гаиләсенә карап чыгарга, атасына карап улын, анасына карап кызын кочарга кирәк.

- Болай булгач бар да бездән дә тора диеп әйтергә була?

- Әйе, “Ирне ир иткән дә хатын, җир белән тигезләгән дә хатын” дигәннәр борынгылар.

- Син дә шулай әтине кармакка эләктергәч тә "киредән ясадыңмы"?

- Әйе, кызым, шулай булды да.

- Ә мин тагын сине йомшак, сабыр, тыныч, әти артыннан гына йөри торган хатын - кызга исәпләп йөри идем.

- Ир - ат җитәкли, хатын - кыз алып бара, кызым. Шулай булганда җиңел дә. Ә акча ягыннан гаиләне ир - ат эшләп туйдырырга тиеш. Хатын - кызның йорт эшләре белән беррәттән иң олы бурычы - бәбиләр табып үстерү һәм бар гаиләне тәрбияләү.

Шундый күңелгә ятышлы сүзләрдән, тәмле аштан соң мин үземнең бүлмәмә кереп китәм. Яткач та бераз елмаеп, уйланып ятам. Һәм дә шушындый нәтиҗәгә киләм. Үземә - үзем: “Бүгеннән соң мин ауга чыгам! Сакланыгыз ир- атлар!” димен.

Үземнең шушы уйларымнан үзем көлеп, җаныма рәхәт табып изрәп йоклап та киткәнмен. Төш күрәм, имеш без - хатын-кызлар, кычкырып җырлап, биеп йөрибез икән. Яныбыздан гына төркем - төркем ир - атлар шәүләләр сыман туктамыйча гына үтеп китәләр .

Көчле җил искән тавышка уянып китәм. Тәрәз артында ачы җил улый. Шушы җилнең искәне күз алдыма килә. Миңа тагын да суыграк булып китә. Тәнем өшеп йомшак җылы сарык йоныннан сырган юрган эченәрәк чумам, ике кулым белән мендәремне кочаклап аны тагын да якынгарак тартып китерәм, үземне ташлап мәңгелеккә киткән әби белән бабамны искә төшереп, үземне кызгануданмы, әллә нидән күңелем тулып елыйм, елыйм, елыйм... Җаным сагышлана. Елый торгач, күңелем бушанып тагын йоклап китәм.

Иртән иң беренче мин уяндым. Иртәнге ашны әзерләгәч тә “Яңа гасыр” радиосын кабызып куйдым. Өйгә салмак кына татар көйләре агыла башлады. Һәр иртәдә тыңлыйм бу радионы. Ләкин без яратып тыңлый торган опера җырына урын бирелми анда. Хәзерге заман җырларын башкаралар. Барысы да ук мәгънәле дә түгелләр.

Телевдениедән әдәбият, сәнгать дөньясы тапшыруларын да яратып карыйм. Әгәр дә алып баручылары белән очрашсам, әлбәттә, чын күңелдән рәхмәт әйтер идем үзләренә. Әти - әнием бу күңелләргә үтеп керә торган татар көйләреннән уяндылар. Нинди рәхәт бит барыбыз да бер өйдә торгач!

Мин иртәнге чәйне эчкәч тә җыенып эшкә киттем. Әкерен генә вак салкын яңгыр сибәли, комлы юллар юеш. Миңа таба килүче кешедә таныш чырай күрәм. Бу кайчандыр безнең мәктәптә укыган, миннән дүрт - биш яшькә өлкәнрәк Заир . Озын буйлы, төз, ябык, башын бераз гына янгарак салган. Әкрен генә, нәрсәдер уйлана - уйлана килә. Бер мәлдә безнең карашлар очрашты. Зур күзләреннән сөзеп чыккан кара керфекләре арасыннан караган карашы көйдереп алды . Мин исәнләштем, ә ул кыенсыну аша нәрсәдер мыгырданды.

Атлап барган җиребездән икебезне дә нидер туктатты. Уйлар атларга кушты, ә йөрәк үзенекен итте. Тәндә дерелдәвек салкын көч барлыкка килде, бер мизгелгә сулышым тукталды. Ходаем! Нәрсә булды соң әле бу? Безне бит аның белән яшьлек истәлекләребез берләштерә. Укыганда бу егетне үзара “Ялгыз бүре” диеп атый идек. Ә кечкенәдән аның кул астына эләккәннәр “Бүре баласы” дигән кушамат та тактылар. Нишләптер бу еллар безне очраштырмады. Мин аны инде онытып бетерә язган булганмын бит.

Кечкенәдән үк хушбуй сибенгән, ояла белмәгән, мәгънәсез ир - ат халкын яратмадым. Ә менә ул бөтенләй дә башкача: аның башкаларныкыннан күпкә олы һәм нык бәдәне, тыныч табигате, оялчан йөзе миңа ошый иде. Нишләптер бабама охшата идем мин аны, шуңа да рухи якынлык тойганмындыр.

Менә бүген дә аны күргәч башыма килгән беренче уй : “Әллә минем язмышым ул микән?” булды. Ни өчен соң әле без күп еллардан соң бүген очраштык. Бу юкка түгелдер.

Табигатьтә көз. Әлеге алтын фасыл уңыш, байлык, теләкләр тормышка ашу чоры. Башка ел фасылларына караганда да ныграк яратам шушы фасылны. Бөтен нәрсә дә көздә өлгерә, димәк без дә...

5-6 нчы сыйныфларда укыган вакыт искә төште. Заир озын керфекләре астыннан мине күзәтергә ярата иде. Мин исә моны үземнең ак бантымнан күреп, шуны карыйдыр диеп уйлый идем. Күзләребез очрашуга ул карашын яшерә һәм китеп бара.

Ә инде үсмер чакта карашлар очрашканда, аның якты йөзе аллана иде. Бу исә мине сөендерә, мин үземнең көчемне, кемнедер буйсындыра алуымны тоям. Ләкин бу мине канәгатьләндерми, миңа көчле холыклы кеше кирәк иде.

Заир әнисе белән генә тора икән. Аның белән әле тагын авыру апасы да яши. Күмәк хуҗалык рәисе белән дус икән ул. Яшь аралары да шактый. Ләкин алар рухи яктан якын. Уй – фикерләр бердәмлеге берләштерә аларны. Нәрсә дә булса турында озак итеп сөйләшеп утырсыннармы, шахмат уйнасыннармы, алар бер - берсен яхшы аңлыйлар Күмәк хуҗалык рәисе үзеннән дә бигрәк кешеләрне ярата, шуңа да аның эше яхшы бара. Усман аганың бердәнбер малае моннан берничә еллар элек юл фаҗигасында җан тәслим кылган. Заирда малае чалымнарын күреп якын итә иде ул.

Заир белән очрашкан көннән соң ике атна вакыт үтте.Үзенең эшендә дә, өендә дә тынычлык тапмады Мәрҗәнә. Хисапчы эше кешедән төгәллекне таләп итә. Кемдер кереп аңа сүз катканын, сөйләшергә маташканын хәтта ишетмәде дә ул. Кыз белән нәрсә булганын аңласалар да, аңа сораулар белән мөрәҗәгать итмәделәр.

Баш хисапчыга да килеп сөйләделәр бу турыда, ләкин ул да кеше тормышына, хисләренә кагылмагыз, кызга нәрсә дә булса булгандыр, вакыты килгәч җайланыр, бар да урынына кире кайтыр, диде. Ул үзе дә нәрсәдер булганын сизенә, тик кызны үз итә. Юк - бар сораулар белән борчырга җыенмый. Ни булганын вакыт күрсәтер, диеп кенә уйлап йөри иде.

Ә кызга чыннан да нидер булып, аның тиктомалдан йә кычкырып көләсе, йә елыйсы, йә йөгереп китәсе килә башлады. Кайвакытта үз - үзенә көлә, ниндидер бер карарга килгәндәй җитдиләнә. Йә булмаса тауларгамы, диңгезгәме китәсе килә. Йөрәк яна, әле авыртып кысыла, әле күзләргә яшь килә. Эчендә ниндидер бушлык һәм тормыш чакыруы каршында билгесезлек. Табигый матурлыгы да, энә күзеннән генә төшкән киемнәре дә, энҗе - мәрҗәннәре дә шатлык китермиләр иде кызга. Нәрсәгә соң болар аңа? Болар белән ул үзен җансыз курчак итеп кенә тоя.

Хиссез тормыш - буш аваз белән бер. Ул нәселдән килгән акыллы һәм чибәр кыз. Аның хакы юк идемени соң яратырга һәм яратылырга? Ни өчен Ходай аңа да сөю бирмәгән? Әнә аның яшьтәшләре инде күптәннән кияүдә, балалар үстерәләр, гөрләшеп яшиләр. Әлбәттә инде барысының да яхшы килеп чыкмады Ләкин шулай да, бәхетсезме алар, юкмы, алар тормыш эчендә кайнап яшиләр.

Менә шуңа да бөтен дөньяга үпкәдә иде Мәрҗәнә. Бу дөньяга нигә туганлыгын аңлый алмый. Җанының үрсәләнеп әрнүе ирек бирми аңа.

Ләкин ул үзенең беренче тапкыр чын - чынлап гашыйк булуын аңларга теләмәде. Бу сөю әле утка, әле салкын диңгез суына ташлый иде аны.

Ә Заирның киресенчә. Мәрҗәнәне очраткан көннән алып үз - үзенә ышанычы бетте. Ике ут арасында янып, ул нишләргә дә белмәде. Уйлары егерме ел артка, үткәнгә югары сыйныфларда укыган чагына алып кайттылар.

Укучылар тавышы белән шау - гөр килгән озын тәнәфес вакытында күреп алды ул Мәрҗәнәне. Ул иптәш кызлары белән көлешеп басып тора иде. Бу елмаю шулкадәр килешә кызга, әйтерсең ул куллары белән очып барган кошны тоткан да аны җибәрәсе килми. Шатлыктан балкыган йөзен тагын да тулылындырып башында ялтыравыклы ак бант ялтырый. Өстендәге мәктәп киемнәре, иңнәрендәге фәрештәнекедәй җилкенгән канатлары үзенә шулкадәр килешә ки, гүя алар да кызга кушылып көләләр иде.

Үзенә карап торган чит карашны кыз бик тиз эләктереп алды . Бу һинд киноларындагыча зур кара күзләр аңа сынап карап торалар иде. Кызның көлүеннән туктап аңа карап торганын күргәч тә, Заир бу карашны күтәрә алмыйча, озын керфекләрен аска төшереп китеп барды. Бу беренче карашлар очрашуын егет озак еллар оныта алмады. Шушы карашның бер өлешен кызның абыйсы кабатлый иде. Чынлап торып көнләшә иде аның абыйсыннан Заир. Шушындый сеңлесе булса, күтәреп кенә йөртер иде ул. Шушы беренче очрашудан соң ук алар сүзсез генә бер – берсен күзли торганга әйләнделәр. Тәнәфесләрдә Заир күзе белән Мәрҗәнәне эзләп таба. Аны күрүгә тынычлана. Әгәр дә эзләп таба алмаса, адашкан кешедәй аны тапканчы анда - монда сугылып йөри торганга әйләнде. Үзен кызның саклаучы фәрештәсе итеп тоеп, бар нәрсәдән дә сакларга әзер иде. Менә шушы халәттә ике ел узып та китте. Башка үсмерләр кебек кыз каршына барып мәхәббәт аңлату, аңа дуслык вәгъдә итү, каршылау, озату кебек нәрсәләр уенда да булмады Заирның. Мәрҗәнәне бер күрү барлык ярсу хисләрен дә баса иде аның.

Мәктәп еллары узып китеп, кыз укырга киткәч тә, тәнәфесләр хәтер битләреннән сызыла барган саен, Мәрҗәнә дә каядыр зәңгәр томаннар артына кереп югала барды. Чөнки әтисез үскәнгә гаиләне карау, ашату, эчертү Заирның ныгып та җитмәгән җилкәләренә төште. Ул төзүчеләр төркеменә кереп китеп эшли башлады. Бу кайдандыр ерактан акча эшләргә килгән кешеләр иде. Аларның башлыгы яшь егетне үзләре янына күмәк хуҗалык рәисе соравы белән алып, тиз арада яратып та өлгергән иде. Әле генә мәктәп бусагасын атлап чыккан егеткә алар эшнең җиңелрәген, ул эшли алырлыгын гына бирәләр . Җитәкчеләре югары белемле булып, ни өчен төзүчелектә йөрисең, диеп сораучыларга:

- Ялган белән яшисем килми, ә дөресен сөйләргә ярамый ,- диеп кенә җавап бирә. Менә шул өйрәтте дә инде Заирны үзенең милләтен сөяргә. Ул биргән китаплар аша бик күп нәрсәгә өйрәнде. Кичләрен китапларга күмелеп йокыга да китә иде кайчакларда.

Мәктәпне бетергәнгә бер ел булды дигәндә, Заирның армия хезмәтенә алыныр чагы җитте. Нишләптер бу хезмәтне коллыкка саный иде унсигез язын каршылаган егет. Аның уйлавынча, ялганга һәм гөнаһсыз кешеләр канына манчылган илләр ирек һәм азатлык бирә алмыйлар. Ә кемнеңдер газиз баласының гомере бер тиенгә дә тормаганын белә ул. Менә шушы хезмәткә китмәс өчен дә инде, күрше шәһәрдәге туган абыйсына барып яшәү урынын билгеләде. Шушында эшкә урнашты, ә танышлары аша акчаны әнисе белән апасына җибәреп торды.

Гаиләсен сагынып сирәк кенә өенә кайткалап киткәләде. Менә шушы кайтуларының берсендә ул кичке караңгылыкта өеннән чыгып әле күптән түгел генә укып йөргән мәктәбе ягына китте. Бу карның кара җиргә, яшеллеккә урын биргән вакыты. Кояшның эссе нурлары белән җылытылган коры, аз гына салкынча һава, талгын гына җылы җил аның битләрен, гомумән тәнен иркәли .

Әкрен генә килгән җиреннән биек меңъяшәр чал имән янында аяклары үзеннән - үзе тукталып калдылар. Ул мәктәптән кайтканда бу агач төбенә тукталырга, эссе булса җиләс һавада ышыкланырга, салкын җилләрдән качарга, йә булмаса яңгырда чыланмас өчен, ни өчендер бер сәбәпсез дә туктый иде. Ул аңа көч, куәт, ныклык гәүдәләнеше булып күренә, күзгә күренмәс җепләр белән үзенә тарта иде. Кайчакларда беркемгә дә сөйли алмаган серләрен дә сөйли ул аңа. Кешеләр көләсе хисләрне имән бер сүзсез тыңлап тора да , яфраклары белән шыбырдап үзенең җавабын бирә. Малайга шулчак җиңел булып китә, ул үзенчә бер фикергә килеп колачлый алганчы имәнне кочаклаганнан соң авыр уйларыннан җиңеләеп кайтып китә иде.

Нишләптер аның хәтерендә имән ботагында чыкырдышып утырган ике кошчык калган. Алар бер - берсенә карашып утырганнар да, әле берсе, әле икенчесе чыкырдапмы чыкырдыйлар, әйтерсең сөйләшәләр. Ул вакытта малай, болар бит сөйләшә белмиләр, акыллары да, аңнары да юк, диеп уйлый иде. Менә хәзер, фәнни китаплар укыгач та ул аңлады: табигатьтә бар җан иясе дә хәтер, акыл белән бүләкләнгән. Алар әле хәтта үзләренең үләселәрен дә беләләр икән. Филләр, мәсәлән, үләрләренә бер - ике ел кала, яшәгән җирләреннән еракка китәләр ди. Бу исә аларның соңгы көннәре, мизгелләре, яшәүләренең тәмен татып калып, уйланып, тынычлык белән икенче дөньяга күчү өчен кирәк икән. Кайбер балыклар, кошлар, умарта кортлары да шулай эшлиләр икән. Менә син аларны аңсызга сана! Кеше үзен ни чаклы акыллыга санаса да моны белми. Агачларны гына алыйк. Алар да бит үзләренә тиңнәргә генә дым, тукландыру бирәләр һәм табигатьнең төрле кискен үзгәрешләреннән бер - берсен саклыйлар. “Тормыш ачылмаган серләр күп булу белән кызыклы. Кеше яшәгән саен нәрсәдер эзләнә, тормыш шушы эзләнүләрдә кызыклы да”,- дип уйлады Заир. “ Кеше дөньяның сихри төсләрендә яши. “

Шушы уйлар эчендә вакытның үткәнен дә сизмичә, онытылып басып торудан шау - шулы балалар тавышына уянып киткәндәй булды ул. Балалар төркем белән яки берәм - берәм өйләренә кайталар . Аларны күргәч тә Заир югалып калды. Нишләргә? Кая качарга? Тиз генә бөгелеп җирдә казынгандай кыланды. Янәсе, балык тотар өчен суалчан эзли. Ә йөрәгенә суык йөгерә. Күңелендә сораулар: “Аны... Аны күрмәм микәнни? ” Дөрес эшлиме соң ул? Әгәр дә аны күрергә килгәнлеген кешеләр белсә,оятыннан нишләр?

Ерактарак тагын берән - сәрән кешеләр күренә башлады. Болар инде олыраклар. Югары сыйныф укучылары. Һәм, ниһаять, ул... Беръялгызы гына, сыйныфташларына иярер - иярмәс әкерен генә салмак адымнар белән ул атлый. Йа, Ходай! Ничек чибәрләнгән ул. Буйга да, төскә дә, икенче төсмер алган! Кара чәчләрен бизәкле ак мамык шәл белән каплаган, өстендә кыска соры тун, аякларында кыска балтырлы күн итекләр. Мәрҗәнә әкрен генә, нәрсәдер уйлангандай патшабикәләр сыман туры, төз басып атлап бара. Гүя ул җирдән атлап кына бармый, күк йөзе буйлап очып китәргә әзер. Ничек үзгәрә кызый, бөредән чәчәккә әйләнеп ачыла бара. Богдад гөлчәчәкләрен хәтерләтә.

Ләкин бит болай басып торып булмый, торасың икән инде, дәшәргә кирәк. Ә ничек сүз башлап дәшсен инде Заир? Юк, моңа аның батырлыгы җитмәячәк! Бер мизгел эчендә башына кереп оялаган уйлардан арынып, килеп җитеп үзен танымагайлары тагын дип, ул якында гына үскән куаклыкка атлады. Кымшанмыйча да агачлар артыннан карап тора башлады. Бәхетле, бик бәхетле иде Заир үзенең нәни кошын күрүе белән. Шул чагында ул аңа күңеленнән генә исем дә кушты: “Нәни кошым”. Чыннан да Мәрҗәнә кайчагында нәни кошка, ә кайвакыт асылташка ошаган иде.

Чү! Кинәт, барган җиреннән кыз туктап калды. Заир посып торган агачка якынлаша башлады. Болай басып торып булмый иде. Әгәр дә ул якын килеп аны тапса, нишләр егет? Аңа качкан агачы артыннан чыгарга туры килде. Һәм Мәрҗәнәне күрмәмешкә салышып кыз бара торган якка атлады. Кыз да тукталган җиреннән кузгалды. Һәм менә инде алар янәшә диярлек атлый иделәр. Бу тынлыкны бозарга теләгәндәй кыз әкрен генә егет белән исәнләште. Егет тә ым кагып “Исәнмесез” диде. Һәм алар туктаусыз юлларын дәвам иттеләр. Егет адымнарын ешайтты һәм кызны узып китте. Бу исә аңа үзенең хисләрен йөгәнләр өчен кирәк иде.

Мәрҗәнәнең якты чырае, озын куе керфекләре, карлыгач канатыдай сызылып киткән салават күпередәй кашлары, түгәрәкләнеп торган кечкенә ияге, җәннәт гөледәй алсу йөзе, якут ташылай иреннәрен оныта алмый интекте Заир. Аңа бу хисләр рәхәт тә, шул ук вакытта җанын кая да куя алмаслык авыр да иде.

Әйтеп бетермәслек рәхәтлек эчендә өенә әйләнеп кайтып җитте егет. Хисләрдән башы әйләнгән халәттә, әнисенең бертуган апасын да күрмичә, үз бүлмәсенә узды.

Моны көтмәгән туган апасы:

- Әллә гашыйк булган инде бу, чистый күзе томаланган, - диеп калды.

- Юктыр,- диде әнисе бу сүзләргә артык игътибар бирмичә. - Безнең авылда аның холкына ярарлык кыз юк. Әнисе исә үз баласы турында барысын да беләм диеп уйлый, бу оялчанлыгы белән гомердә дә беркемгә дә өйләнә алмаслыгына ышанган иде.

Тагын бер генә көн кунак булды да, Заир эшли торган җиренә китте.

Карт имән янындагы очрашудан соң Мәрҗәнәнең дә кәефе үзгәрде. Ни өчендер өенә кайтмыйча каядыр китәсе килде. Күз каршында яшен ташы сыман атылып Заирның сихерле карашы сызылып үтте. “Нишләп ул шундый оялчан? Ул бит егет кеше, оялчан булырга тиеш түгел. Ә нишләп йөри ул монда?”,- дигән йөз төрле уй эчендә Мәрҗәнә өенә кайтып җиткәнен сизми дә калды.

Йорт эчендә үз эшләре белән кайнашып аның абыйсы йөри иде. Бердәнбер сеңелесенең кайтуына шатланып, бераз гына соңга да калуына борчылып ул аңа борылып карады. Нинди чибәр аның сеңелесе. Буй җитеп килә. Сеңелесенә берсеннән дә бармак белән дә тидермәячәк ул. Һәрвакыта да яклаячак. Әтисе урынына булачак. Кагылып кына карасыннар! Күрмәгәннәрен күрсәтер!

Әле берничә көн элек кенә бабасы белән әбисе оныкаларының унбишенче язны каршылавын билгеләп үттеләр. Бу гаилә бәйрәменә туган - тумача, таныш - белеш, тирә - күршеләрнең иң якыннары гына җыелды. Казаннан скрипкачы Муса Маликов һәм берничә артист та чакырылды.