Кояш җилләре. (Хикәя, повесть, сәхнә әсәрләре)

Бу кичәдә кызга күп бүләкләр бирделәр. Иң ошаганнары исә алтыннан ясалганнары иде. Ни өчендер бик ярата шул алтын - көмеш, затлы ташларны Мәрҗәнә. Алар турында хәтта китаплар да укый. Кайсы затлы ташның кемгә, нәрсә китерүе турында өйрәнә һәм үзенең нинди асылташлары буласы турында планнар кора.

Чөнки үзе дә ул асылташ,

Аксыл җылы нурлар тарата,

диеп әйтәсе килә Мәрҗәнә турында. Анардан чыннан да җылы нур бөркелә. Бу кичтә ул - кичәнең патшабикәсе иде. Шатлыгыннан балкыды. Алсу йөзе илаһи матурлык белән нурланды. Үзе гөл кебектер, ә авызы – бөре. Ак энҗедәй тешләрен күрсәтеп елмаюы, очкынлы күзләре, сылу аккошка тиң гәүдәсе белән якыннарына үзенең барлыгы белән чиксез бәхет бүләк итә иде тантананың төп сәбәпчесе.

Үтә күренмәле, итәге ханбикәләрнекедәй кабартып тегелгән алсу күлмәге аның төз гәүдәсенә үлчәп тегелгән булып, нәфис җилкәләрен йомшак кына бабыл шәле каплый. Ә шәл өстенә кара энҗедәй бөдрә ефәк йомшак чәчләр төшкән. Колакларын ярымайга йолдыз кундырып эшләнгән туган апасының бүләге бизи. Муенында Һималай тауларының асылташларыннан торган кыйммәтле муенса. Аякларында алсу күннән бизәкләп тегелгән түфлиләр.

Бәйрәмнең бизәге булган әлеге кызны күрсәләр, күп кенә дәүләтләрнең падишахлары акылдан язган булыр иделәр һәм гомерләренең соңгы көненәчә “Мәрҗәнә” - дип саргаерлар иде. Әгәр дә үлгән булсалар - аларга җан керер иде.

Менә шушындый гүзәлләрнең чибәрлекләренә элек - электән дан җырланган, шигырь, җыр, дастаннар иҗат ителгән. Чөнки бу гүзәллек алдында сүзләр генә аз. Җилдәй күренмәс көч белән, җылылык һәм яктылык бирүче кояш нурлары, көмеш ай яктылыгы белән иңдерелгән, ир - ат һәм хатын - кызның бер - берсен үз җаны һәм тәнедәй яратудан Ходайның әмере белән булдырылган бу сихри гүзәллеккә таң калмаган кеше булмады бу кичәдә.

Чал чәчле бабасының кызын сөеп, яратып, аның бердәнбер һәм кабатланмас булуына төшендереп торуларының иң биек ноктасы иде бу.

Казаннан китерелгән җырчылар башкаруында “ Кара күзләр” җыры яңгырады. Бу җырның әле беренче тапкыр яңгыравы. Барысы да тынып калдылар. Талгын гына агылган скрипка көенә бер - бер артлы Динә һәм Рафаэль Латыйповлар кушыла барды.

- Кайда соң син, кара күзле Газизәм?

- Яныңдамын, кара күзле батырым.

- Кояш нурларыдай балкый күзләрем.

- Мин ул күзләреңнең нуры, алтыным.

- Кич - көндезен сине эзлим,гүзәлем.

- Ай шәүләсе булып сиңа килермен.

- Сөю утларында яна йөрәгем,

- Икебезгә уртак ут ул, сөйгәнем.

- Кич - төннәрен күктәге йолдызларның

Берсе синдер кара күзле йолдызым.

- Мәхәббәтем, синсез миңа тар дөнья,

Мине ялгыз ут эчендә калдырма.

Бергә: Бәхет тулы чишмәбез күмелмәсен,

Безнең сөю сүнмәсен, сүрелмәсен.

Ике җырчының бергә сөю аңлашып җырлаган җырлары һәркемнең күңеленә хуш килде. Аларның һәрберсе шушылай гышыйк булып , сөю утларында көю теләгендә яндылар. Әби- бабайларның да күңелләре җилкенде. Ни генә дисәң дә, кеше картайса да, йөрәге картаймый. Ул һаман да әле унсигезенче язында. Еллар гына яшьлекне, дәртне, дәрманны, чибәрлекне, җитезлекне алып китәләр. Ә күңел... Ә күңел гел шул. Аны еллар алып китә алмый. Ул ахыргача кеше белән кала. Җыр ул - сер. Һәркем аны үзенчә аңлый, үзенчә тыңлый, үткәннәрен хәтереннән кичерә, киләчәге турында хыяллана. Ә җырны тыңлаганда кеше үзенә рухи ял ала.

Әлеге кичтә бүлмә гөлләр белән тулы иде. Хуш исләр бар бүлмәләргә таралып, бәйрәм тантанасын тагын да ямьләндерәләр. Болар бар да унбишенче язын каршылаган кызга бүләк ителгән чәчкәләр.

- Нигә тормыш гел бәйрәмнәрдән генә тормый икән? Бәйрәмнәр сирәк булганга кадерледер дә инде, - диеп уйлады Мәрҗәнә. Аңа бу кичтә бик рәхәт. Ул - җәннәт бакчасының былбылы!

Җир шары әйләнә тора. Ул әйләнгән саен бар нәрсә дә үзгәрә. Яңа тормыш, яңа үсентеләр барлыкка килә. Яңа очышлар һәм егылулар, җанны һәм тәнне ут һәм суга салулар.

Унбиш яшьтән егет һәм кызларга үзләренчә яшәргә, буш вакытын ничек уздырырга, үз фикерен әйтергә, гаиләдә акча мәсьәләсендә карарлар кабул итәргә, өйдә үзенең дусларын һәм танышларын кабул итәргә, шәхси кием, китап яки бизәнү әйберләрен булдырырга рөхсәт ителә башлый. Аңа инде чит - ят ир - атларга елмаю, алар белән сөйләшү, бүләкләр кабул итү тоела. Бу инде кечкенәдән үк әнисе, әбисе тарафыннан аңлатылып куела. Малайларны әтиләре, кызларны әниләре өйрәтә. Менә шушында әйтте дә инде әбисе:

- Кызым - йолдызым, чын сөю килмәсә кияүгә дә чыкма. Үз йолдызың балкыганны көт. Ә сөюнең чынын сиңа йөрәгең аңлатыр. Сөю ул бик билгеле хис. Үзең аңларсың. Кырык ел яратмаган кешең белән яшәүдән, кырык ел ялгыз яшәвең артыгырак, - диде. Менә шушы сүзләр үгет - нәсыйхәт булдылар да инде Мәрҗәнәнең тормышында. Ул үзенең йолдызының балкышын көтеп яшәргә булды.

Кешелекнең дөньясында озак эзләде Мәрҗәнә аны. Җаның һәм тәнең чиста булып, анда тормыш уты дөрләп яна икән, кеше ялгыз була алмый. Аны барыбер шундый ук адашкан җан эзләп таба. Ниндидер бөек көчләр үзләренең кайнарлыклары белән күрсәтәчәкләр сиңа икенче яртыңны. Һәм аның да синең яныңда, якында гына булуын, гомере буе сине көткәнлеген аңлыйсың.

Соңгы очрашуларыннан соң Заир да, Мәрҗәнә дә моның юкка гына түгеллеген аңладылар. Аларны язмыш очраштырды бугай.

Якыннары күзләре белән һаман да аны сыныйлар. Шушы карашлардан качыпмы, җанына тынычлык табарга теләпме, Мәрҗәнә җилкәсенә генә пәлтә элеп, төссез генә яулык бәйләп, олы яшьтәге хатын - кызлар адымы белән үзләреннән ерак булмаган елга ярына төшеп китте. Ул монда килергә, суга карап уйланырга ярата. Менә бүген дә, һич уйламастан аяклары монда алып килделәр. Елга ярында аңа танышлары очрадылар. Ләкин карасу төксе йөзе качкан кызны күреп, сөйләшеп торуның мәгънәсен тапмыйча артка чигенделәр.

Күк йөзендә карасу болытлар йөзә. Елгада талгын гына салкын су ага. Су да аның күңеле кебек ургылып, күбекләнеп ага. Агымсу кызның шатлыгын һәм кайгысын уртаклаша, күңел халәтен ачып бирә. Ирексездән күңелендә шигырь юллары туа:

Дәрья ярларына килдем тагын.

Күңел ташый, ургый хисләрем.

Сине сагынып килдем, йөрәгемә

Урын таба алмыйм. Нишләем?

Шагыйрьгә әйләнә түгелме соң ул? Менә шундый мизгелләр тудырадыр да инде шигъриятне.

Күпмедер вакыт кымшанмыйча басып торганның соңында аяк тавышлары ишетелде. Каударланып борылып караса, кулына кармагын тотып ул... Заир килә иде. Кыз карашын яшереп яңадан агымсуны күзәткәндәй итте.

Килеп җиткәч тә егет исәнләште. Ә Мәрҗәнә ым һәм карашы белән генә җавап бирде.

- Гафу ит. Мин синең тынычлыгыңны боздым ахры, - диде һәм тынып калды. Ул елмаеп:

- Бар да яхшы,- диеп җавап бирде.

Заирның өстендә соры бишмәт, башында җиңел баш киеме, аякларында резин итекләр. Бу салкын вакытта кия торган киемнәр түгел иде аның өстендә. Кулында кармактан башка берни дә, суалчан да, тотылган балыкларны салыр өчен савыт та юк. Кыз аның үзен күреп килгәнлеген аңлады. Ни өчен килгәнлеген яшерү өчен генә тотылган кармак иде бу.

- Хәлләрегез ничек? - диеп сорады Заир.

- Яхшы, рәхмәт,- диде кыз. - Ә менә сез монда нишләп йөрисез? Бүген балык эләгә торган һава торышы да түгел. Әле сезне аучы да диләр!?- диде кыз сөйләшергә сүзләр тапканлыгына сөенеп.

- Мин ауга йөрергә яратам, ләкин үземне оста аучы димәс идем, - диде ул. Кыз инде үзенең егет өстеннән хакимлек итүен сизенә башлаган иде.

- Сез патшалар кебек яңа гына суелган ит һәм балык ашап кына яшисез,- диде.

Кыз белән күпме генә сөйләшсә дә, йә куркытырмын диеп, аның күзләренә туры карамады Заир. Ләкин Мәрҗәнәнең үзен тыныч тотып, берни булмагандай, күптәнге танышлардай сөйләшеп торуын күргәч тә, аңа көч керде, теле бәйләнми,тавышы калтыранмый башлады. Ул, ниһаять, күзләрен күтәреп, кызга карады. Ләкин кызың чибәрлеге, тыныч карашы, елмаюлы йөзе аны тагын уңайсыз хәлгә куйды һәм ул аска гына карап:

- Әгәр дә ханбикә теләсә, мин һәр иртәдә аның өстәленә яңа гына атып алынган кыр үрдәге яки балык китерер идем, - диде. Бу сүзләрне ул “ханбикә” сүзенә басым ясап әйтте.

Бу сүзләр ике яшь йөрәк арасындагы әңгәмәгә нигез салдылар һәм алар пар былбыллардай берсен - берсе бүлә - бүлә сөйләшеп киттеләр. Яңа дуслык туды.

Өч көннән соң эшкәртелгән балык һәм кыр үрдәге ите кызның өстәлендә ята иде инде. Чөнки озак кына сөйләшеп утырганнан соң һәм тагын очрашырга сүз куешып аерылганнан соң инде кызны табигать нигъмәтләре белән сыйлау - егетнең иң беренче бурычы иде. Әйберләрне китергәч тә һич тоткарланусыз ул өенә кире кайтты. Бер нәрсәне икенче нәрсә белән бутамаска булды. Шушы көннән башлап һәр атнада ул аңа яңа суелган ит китерә торганга әйләнде. Бу ризыкларны тапшыргач та, алдына – артына, уңына - сулына карамыйча “канатланып” кайтып китәр булды. Кызның чибәрлеге, йомшак тыныч тавышы, ягымлы елмаюы боргаланып сузылып төшкән ефәктәй кара толымнары аны акылдан шаштыра иде.

Зәй елгасы буендагы беренче очрашуларына инде өч ай вакыт үтеп китсә дә Заирның әле Мәрҗәнәгә күңеле булганчы, күзләре туйганчы карап тора алганы юк. Очрашканда да оялуыннан кызарып диярлек, кайчакта сөйлисе сүзләрен дә бутала. “Нәрсә уйлый икән ул минем турыда? Нинди ниятләрдә икән соң кыз аңа карата?” Менә шушы уйлар егеткә һич тынгылык бирмиләр иде. Сихерләнгән кечкенә кошчык булып гүзәл елан авызына барып керүе түгел микән бу?

Ни генә булмасын, гашыйк ир - ат сөйгән кызының аяк астына бөтен дөнья белән бергә үзенең гомерен дә ташларга әзер була. Ул үзен сөйгәне каршында көчсез кол итәргә дә риза. Хәтта әле моны үзе дә тели. Чын ир - атлар өчен сөйгән кешесе өчен яшәү, аңа бөтен гомерен багышлаудан да рәхәтрәк нәрсә юктыр ул. Бер генә яратылыш та мәхәббәттән башка гына барлыкка килми.

Бервакыт, рухи дусты - күмәк хуҗалык рәисе белән бергә шахмат уйнап утырганда Заир Мәрҗәнә турында сөйләде. Ул аны мәктәп елларыннан башлап искә төшерде һәм бүгенгесе көнгәчә нәрсә булганын, очрашулары турында сөйләде. Бу турыда инде бөтен авыл сөйли, шулай да дустына серен ачуы белән бәхетле иде егет. Ул аңа үзенең нинди планнар коруы, икеләнүләре, кызга булган хисләре һәм кызның гүзәллеге турында озак итеп оялмыйча сөйләде. Чөнки Усман аганы ул әтисе урынына күрә иде.

Бу сүзләрне тын да алмый тыңлап торган Усман :

- Җимешләр пешкән икән инде, аларны үз вакытында өзү мәслихәт. Алайса аны башкалар өзеп алыр. Язмыш кешегә бер генә тапкыр бирә мондый очракны. Әгәр дә кулдан ычкындырасың икән , үзең үк утларында күмергә әйләнерсең. Син миңа үз улымдай якын. Без бит бер нәсел кешеләре. Мин синең тыныч бәхетле йөзеңне күрергә телим. Ә синең адашкан ялгыз бүредәй гомер итүең миңа бер генә дә ошамый. Мин олы кеше, юлны да сиңа мин күрсәтергә тиеш. Иртәгә иртүк, кояш чыгу белән без синең белән Мәрҗәнә янына барырбыз. Син аңа әти - әнисенә кулын сорарга яучылар җибәрүең турында әйтерсең. Әгәр дә ризалык алсаң, без кызны сорарга барырбыз һәм туйга әзерлек эшләре башларбыз.

- Рәхмәт, абый. Ни кушсагыз, шуны үтәрмен.

Иртән - иртүк инде алар Мәрҗәнәләр капка төбендә иделәр. Заир һәрвакыттагыча ишекне шакыды. Бер сулышта ишек ачылды һәм анда айдай балкып Мәрҗәнә - аның мәхәббәте, өмете басып тора иде. Ул йомшак халаттан, аякларында шундый төстәге башмаклар . Ни өчендер кыз егетне көтеп торгандай тоелды. Бәлки күңеле сизгәндер? Заирның кулларында зәңгәрле - аллы вак кына кыр чәчәкләре булып, өстендә гәүдәсен ятышлы итеп тегелгән саргылт буйлы кәчтүм иде.

Бу сораулы карашны аңлаган егет нишләп йөрүен тиз арада аңлатмакчы булды. Исәнләшкәч тә, кыз егеткә күзләрен зур ачып сораулы караш ташлады. Янәсе, болай иртә ни эшләп йөриләр?

Кыз егетне өйгә, бүлмәсенә чакырып алды. Егет уңайсызлануыннан бераз тотлыгып иртә таңнан нәрсә эшләп, ни өчен йөрүен аңлатты.

Дустына чыгып елмаюсыз гына хәлне аңлаткач та:

-Нәрсә икәнлеген үзем дә аңлый алмыйм әле, бары тик ул җомга көнне үземнекеләр янында булам, диеп кенә җавап бирде, - диде.

Усман йөзләре агарган егетне кочып аркасынан кагып:

-Булган бу, ул риза тормышын синеке белән бәйләргә, - диде.

-Ләкин бит ул риза дигән сүзне әйтмәде,- диде Заир аптырап башын кашып.

-Ул авызын ачып “Мин риза ” дип әйтеп торса, аның серлелеге дә калмас иде, - дип җавап бирде Усман.

Юл буена Заир бу хәлгә ышанырга да, ышанмаска да белмичә кайтты.

“Кадерлем, мин синең өметләреңне аклармын, йөзеңне каралтмам, сиңа авырлык китермәм, бәхетле итәрмен, бары синең өчен генә яшәрмен”,- дигән уйлар эчендә үзенә - үзе елмаеп, йөзе белән балкып, күзләрен яндырып, гәүдәсен ниндидер бер киеренке халәттә тоткан хәлдә кайтты. Моны күреп тә, сизеп тә торган дусты дәшмәде.

Туйны оештыруны үз өстенә алды күмәк хуҗалык рәисе. Һәм алар икәү шушы эшләр белән янып йөри башладылар.

Ә Мәрҗәнә? Эшнең шундый борылыш аласын көтмәсә дә, җиденче хисе белән сизә иде. Бер яктан сөенсә дә, икенче яктан борчыла, шикләнә. Чәчәк бөреседәй хисләрен ача алырмы егет? Ә үзе аңа бәхет бүләк итә алырмы? Парлы ялгызларга әйләнмәсләрме? Кызның күз алдына егет килеп басты. Озын төз гәүдәсе, кара зур оялчан күзләре, акыллы йөзе һәрвакытта да ярдәмгә килергә ашыккан көчле куллары аның тәртипле һәм намуслы икәненә ишарәлиләр. Бабасы да бит: “Гаилә тәртип белән хөрмәткә нигезләнгән, ә намус – аларның үлчәве” дия иде. Бу нәрсәләр барысы да бар иде бугай Заирда. Җитмәсә аларны мәктәп елларының хәтирәләре дә бәйли. Ирексездән кыз аңарда истә калырлык, кешеләрдән аерылып торган нәрсәләрне эзли башлады. Күпме генә эзләсә дә начар якларын күрмәде, таба алмады. Ярны, үзенең яртысын дөрес сайлады бугай ул. Тавышы... Тавышы нәрсәне хәтерләтә соң әле? Көй, көйләбрәк сузып, тыныч сөйләшә. Буй - сыны да шәп, үзе дә чибәр.

Шушы уйлар белән Мәрҗәнә көзге каршына килеп үзенең көзгедәге гәүдәсенә күз төшерде. Әкрен генә башындагы яулыгын тартып идәнгә ташлады . Җыеп, өеп куелган чәчләре, җилдә таралган яшь камышлар сыман җилкәләренә, аннан соң аркасын каплап таралдылар. Моның белән генә тукталып калмыйча халатының сәдәфләрен чишеп җибәрде. Ул да яулыктан калышырга теләмәгәндәй идәнгә шуыша башлады... Бармаклары белән әкрен хәрәкәтләрдә чәчләрен сыйпады, битләренә, колакларына кагылды, аккоштай муенын аерым бер нечкәлек белән сыпырганнан соң кулларын аскарак тәне буйлап шудырды. Халатын ача барган саен көзгедә яктылыкка чыгарга омтылгандай кечкенә генә түгәрәк җилкәләр буйлап куллары күкрәкләренә барып җитте. Ниһаять, кендек тирәсендә тәненә катырак хәрәкәтләр ясый башлады. Сыгылмалы киенренке тәнен киемнәрдән азат итә барган саен аның йөрәге дөп - дөп сикерә, күңеле ниндидер иләслек белән тула иде. Бармаклар тәне буйлап йөгергән саен, буй - сынын хәрәкәткә китерде. Чәчләрен әле бер, әле икенче якка сибелдереп , буй - сынын биетеп идәнгә чәчелеп төшкән халат өстенә менеп баскач та үзенең тәнен яңадан күз алдыннан кичерде. Теле үзеннән - үзе кысылып алсу иреннәренә кагылды. Берничә минут кулларын тәне буйлап йөретүдән соң кинәт туктап калды. Бер мәл тын гына торды. Кысылып чыккан сулышы яңгыравык - тупас көлүгә алышырды. Бу көлү бар бүлмәне яңгыратты. Мәрҗәнәдә сихри ымсындыруга аксөяк фахишәлек тә, ерткычлык та, фәрештәи мәхәббәт тә кушылган, алар инде барысы бер илһам чыганагына әйләнеп чын мәгънәсендә тулып ташканнар иде. Көзгедән күзен ала алмыйча арткарак чигенеп юыну бүлмәсенә керде. Җылы гына су агымы астына кереп басты. Бераз тынычлангач та су тамчыларын сөлгегә сөртмичә торып кунак бүлмәсенә чыкты. Әкерен генә агылган “Ерак йолдыз” көенә бүлмә буйлап бию хәрәкәтләре ясап әйләнеп йөрде. Кинәт, кыз, биюеннән туктап, йөгереп барып караватка ауды да, бар тәне белән сулкылдап елый башлады. Тавышланып, яшьләренә буылып - буылып елады. Соңгы көн вакыйгалары аны чыгырыннан чыгарган, тормыш, яшәү мәгънәсе турында уйланырга мәҗбүр иткән, моңа икеләнүләр, җан һәм тән теләкләре дә кушылган иде.

Елап бушангач ул әкерен генә урыныннан торып, битләрен юганның соңында чиста киемнәрен киде дә:

- Мин сине озак көттем, Заир! Кара аны, әгәр дә мине бәхетле итмәсәң, мин сине үтерәм! Әгәр дә бәхетле итсәң, мин сине җанымда эретермен, назга күмеп ләззәт, бәхет, сәгадәт дөньясына алып китәрмен, - диде һәм бу сүзләрдән соң үзенә ниндидер ачыш ясагандай ирен чите белән билгеле бер карарга килгән кешедәй елмаеп куйды.

Без, кешеләр, бу дөньяда нәрсәгә омтылабыз соң? Ни өчен яшибез? Бу һәркемне борчыган, ләкин әле берәү дә дөрес җавабын таба алмаган мәңгелек сорау. Эзләнү, икеләнү, татлы мизгелләр кара буразналар белән чиратлашып үткән гомер һәм икенче дөньяның серләрен чишәр өчен килгән үлем - болар барысы да кешене әле янган утка, әле салкын суга сала торган гомернең кабатланмас мизгелләре. Ярымбуш яки буш тормышта үз - үзеңне һәм башкаларны алдап яшәү - бу кешегә килә торган чир. Бу чирдән качарга кирәк. Яшәеш бушлыкны яратмый.

Кечкенәдән хискә бирелүчән һәм тиз яраланучан Мәрҗәнә көчле шәхес иде. Ул бары үзенә, үз йөрәгенә генә ышанды. Үзенә һәм тирә - юненә тәнкыйть күзлегеннән карага өйрәнде. Бабасының киңәшләре ярдәм итте булса кирәк: “Нәрсәне дә булса хәл иткәндә үзеңә ышан, икеләнмә, әгәр ялгышасың икән , үзеңне битәрләмә, хаталар белән пешеп без дөрес яшәргә өйрәнәбез дә инде ” диеп әйтеп калдырды ич бабасы аңа...

Кешеләр барысы да дөнья чуалчыклыгындагы уй һәм гамәлләрдә яшиләр. Үзләре бу дөньядан киткәч тә, аларның гомерләрен балалары, оныклары дәвам итә. Һәр кешенең үз тормышы, үз көне. Бабамнан ничек яшәве, гомер итүе турында сорасам, ул:

- Сиңа нәрсәгә, кызым, минем күргәннәрем? Син үз тормышың белән яшә. Мин бу тормышта үз урынымны таптым. Минем гомеремне сез дәвам итәсез. Ә минем тормышым белән вакытыңны да уздырма, башыңны да кирәкмәгән нәрсә белән тутырма. Кирәк диеп санаганнарын мин сиңа үзем әйтәм. Тыңла: вакыт үтәр һәм син минем сүзләремнең дөреслегенә төшенгәннән - төшенә барырсың. Минем тормышым сөюдә һәм өйрәнүдә үтте.

- Мин сезнең гел укыганыгызны күргәнем юк...

- Өйрәнү ул - уку, китап, дәфтәрләр генә түгел. Ул үз - үзеңне эзләү, кешелек һәм табигатьне өйрәнү.

- Әле хәзер генә кеше тормышын белү кирәкми дидегез.

- Син минем сүзләремнән хата эзләп утырасыңмени әле!

- Юк,бабам, болай гына әйттем. Мин сезне бик тә яратам! Сез бит безнең барыбыздан да олырак һәм зирәгрәк.

- Алдыйсың, син бит әле гел әбиеңне мактый торган идең.

Мин бабамны ничек тынычландыру турында уйлый идем инде. Урынымнан тордым да , бабамның киң җилкәләреннән кочып алып, ике битеннән үбеп алдым :

- Бабам, мин сезгә бер сер чишсәм, бер кемгә дә әйтмәссезме?- дидем.

- Сүз бирәм, берәүгә дә сөйләмәм.

- Беләсезме, миңа һәм башкаларга әбием нәрсә ди? Бабагыз безнең арабызда иң акыллысы, ди.

- Ах, оятсыз! Тагын алдыйсыңмы? - ди бабам, үзе күзләрен кысып көлә.

- Ант итәм! Чын кызлар сүзе! Кызлар сүзенә ышанырга кирәк, - дидем мин аптырап, бабамны ничек ышандырырга да белмичә.

- Үземне күпме беләм, мине гел өйрәтәләр. Кеше гомере белән яшиммени мин?- диде бабам бераз үпкәләгән кыяфәт чыгарып.

Аның карт арыган йөзе, дымлы күзләре миңа карыйлар иде. Бабам кызганыч тоелды.

- Башта әти- әни өйрәтте, аннан соң укытучылар, балалар, инде оныклар өйрәтә башлады. Юк, мин үпкәләмим. Кешенең тормышы шулай төзелгәндер инде. Бу беркемгә дә ошамаса да бөтенесе кемнедер өйрәтергә тырыша.

Ул үзенең гәдәсен күтәрде. Якында гына алмалары белән иелеп торган алмагачның ботакларына тотынып агачның кәүсәсен сыйпады һәм көлеп:

- Боларның барысында да бәйләүче төен бардыр. Ә бу төеннең исеме - мәхәббәт, минем кояш нурым,- диеп ул миңа карады. Бабамның йөзе ак болыттай агарган, анда бернинди дә үпкә дә, рәнҗеш тә юк иде инде.

Бабамның матур уйларын бозмас, комачауламас өчен мин сиздермичә генә аның яныннан китеп бардым. Ул үзенең якты уйлары очышында калды.

Җомга көн, өйләдән соң Мәрҗәнәнең йортына кодалар килде. Әнисе, Усман ага, авылның мулласы соңыннан гына башын аска иеп, миннән көлмәсләрме икән дигән уйларга чорналып Заир атлый иде. Аларны инде көтәләр, чөнки бу хәбәрне Усманның хатыны Мәрҗәнәгә җиткергән иде.

Булачак кодалар зур капкадан килеп керделәр. Чәчәкләр тулы бакча аша уздылар. Кодалар килеренә инде ышанмаган Мәрҗәнәнең әти - әнисе аларны елмаеп каршы алдылар. Өйгә чакырдылар, түргә узарга сорадылар. Түр бүлмәдә кунакларга өстәл әзерләнгән иде. Иң беренче эш итеп мулла йорт нигезенә, мәетләр рухына, йортка иминлек, бәхет, муллык теләп дога кылды. Аннан соң ни эш эшләп йөрүләрен, сәбәпчесе итеп ике яшь йөрәкнең утта януларын, мондый чакта аларны Ходай кушуы буенча яктылык һәм нур белән берләштерергә кирәклеген, табигатьтә бар нәрсәнең дә икәү булуын, кошларның да бергәләп оя корулары, һәр адәм баласының да нәсел дәвам итәргә тиешлекләрен сөйләде. Калган утыручылар башларын селкеп тыңлап утыруларында булдылар.

Килгән кешеләрнең тел төпләрен аңлагач та, Мәрҗәнәнең әтисе әнисен кызы янына ризалыгын сорарга керде. Кыз бу вакытта ерак бүлмәдә ябык ишекләр артында утыра иде. Мәрҗәнә тыныч, ләкин күзләре бераз борчылуын күрсәтәләр. Кыздан сорагач та, ул үзенең әтисе ничек карар кылса, шуңа ризалыгын белдерде.

Әнисе чыгып бу сүзләрне әтисенә тапшырды. Әтисендә исә ата һәм ирлек горурлыгы уянды. Ул кызына ризалык катыш рәхмәтле, моның белән чиксез бәхетле иде. Әтисе шатлыгын яшерергә тырышты. Йөзе балкыды, күзләре дымланды.

- Мин Заирны кечкенәдән беләм. Ул тырыш, акыллы егет. Тәрбияле, эшчән кеше. Нәселе дә төшеп калганнардан түгел. Мин кызымның сайлаганын кабул итәм. Заирга ышанырга була. Ул көчле шәхес. Әтисе булмаса да, әнисе белән апасын карады, аларны ач - ялангач итмәде. Бу эше хөрмәткә лаек. Ләкин мин, кызның атасы буларак, белергә тиеш: кайда һәм нинди шартларда яшәячәк минем кызым. Кадерле кодалар! Мин кызымны Заирга бирергә каршы түгел. Ләкин минем шартым бар.

Барысы да киеренкелектә калып, тураеп утырдылар. Мулла да үзгә бер хәрәкәткә килде.

- Минем кызым килен булып төшәсе өй аның өчен каралмаган. Ул анда баргач та карт әнисе белән авыру апасын кысрыклаячак. Бу яшьләргә килешмәс. Шуның өчен дә , кадерле кодалар, безне дөрес аңлагыз. Заир әле яшь. Мәрҗәнә белән икесе өчен төзесен ул зур таш өй. Анда аларның икесенә генә түгел, туганнарына да, әнисе белән апасына да урын җитәрлек булсын. Менә минем шартым һәм соңгы сүзем.

Кодалар кызны сорарга барганда ук җиңел булмаячагын беләләр, ләкин моның кадәресен үк көтмәгәннәр иде. Алар бу соңгы сүздән каушап калдылар һәм бераз гына үпкәләделәр дә булса кирәк. Барысы ды тынып калган тынычлыкны мулла бозды:

- Ярый, сез әйткәнчә дә булсын ди. Изге китапта да ата- ана сүзен тыңларга кушылган. Гаилә ул уен нәрсә түгел. Һәм аны төзү дә уйнап кына хәл ителергә тиеш түгел. Барысы ды ныклап уйланганда , уртак фикергә килгәндә генә уңай нәтиҗәләр көтәргә ярый.

Ата кеше, әгәр дә Заир бу эшне башкарып чыга алса, сөекле кызын ышанып тапшырырга ярый, аларның алдагы тормышлары өчен куркыныч янамый, диеп уйлый иде.

Башка чишелеш көткән Мәрҗәнәгә дә бу уйлар ошады. Бабасы өйрәтүенчә ул көчсез, ирексез кешегә кияүгә чыгарга тиеш түгел иде.

Заир бу карарны чын күңелдән, ничек кирәк, шулай кабул итте. Кирәк булса бер өй салу гына түгел, Зәй суларының өстен аска әйләндерәчәк иде ул.

Анасы улының тыныч йөзен күреп бераз тынычланды. Иң курыкканы - каршы килү иде. Ә болар каршы килмәделәр. Димәк, әле хәлләр алай ук начар түгел.

Ә Усман ага:

- Һич кайгырма, улым. Бу шартны без икәү хәл итәрбез. Зур өең генә түгел, шаулап торган бакчаларың да булыр. Кичен миңа керерсең, мин олы кеше буларак, сиңа эшне кайчан ничек башларга икәнен аңлатырмын, - диде.

- Рәхмәт, - диде Заир чын күңелдән,- мин сезгә һәрвакыт ышанам. Сез көчле һәм мәрхәмәтле кеше.

Авыл мулласына борылып:

- Минем тормышымны көйләүдә катнашып безнең белән килеп, зирәк сүзләр сөйләвегез өчен сезгә дә зур рәхмәт,- диде.

Барысы да таралыштылар.

Заир элек тә белә иде һәм үз җилкәсендә татып та карады: Мәрҗәнәнең гаиләсе бәкләр тормышы белән, ялтырап һәм горур яши. Менә шуңа курыккан да иде инде ул, кызны бирмәсләр диеп. Әгәр дә менә хәзер ризалык биргән булсалар, Заирның тормышы гел бер агым белән үтәр, өй салырга кирәклеген әле аңламас та, ә бу исә гаилә тормышында кыенлыклар тудырыр иде.

Кичен ул үзенең Усман агасы янына килде. Шахмат уены артында сүзгә - сүз кушып көнүзәк мәсьәләгә кереп киттеләр.

- Без сиңа авыл читендә елга буенда урын бүлеп бирербез. Акчалата ярдәм дә булыр. Нигезен салып кызыл кирпечтән зур өй күтәрербез. Бөтен кыенлыкларны да үз өстемә алачакмын. Ә син минем сүземне тыңларсың.