Кояш җилләре. (Хикәя, повесть, сәхнә әсәрләре)

Көтә - көтә чыгырларыннан чыккан яшьләр:

- Йә,Әскәр бәк, нәрсә диярсез? Нинди киңәш бирерсез?- диделәр.

-Атлар йортыннан иң матур өч атны алыгыз! Аларны елгага алып төшеп юындырыгыз. Һәрбер атка ике яклап дүрт - биш кеше утырырлык җайланма ясагыз. Ә эскәмияләр арасына тар келәмнәр җәегез дә кызны алырга барыгыз. Беренче ак ат - кияү белән кәләш һәм шаһитләр өчен, алар артыннан җәяүле көйчеләр, икенче җигелгән ат - күптән түгел өйләнешкәннәр өчен, өченчесендә - егетләр һәм кызлар барыгыз.

Егетләр моны тыңлап торгач та, шунысыннан да яхшырагы булмастыр ахыры, кияүгә сөйләп карыйк әле, нәрсә әйтер, диеп, картны рәхмәтләп китеп бардылар.

Кояшның бар дөньяны: тау итәкләрен, елгадагы агымсуны, урман - кыр, болыннарны яктыртып Көнчыгыштан Көнбатышка таба китеп барган чагы. Йорт уртасында тәгәрмәчле өч арба тезелгән, аларда ике яклап тезелгән урындыклар , алар арасында келәмнәр. Ерак түгел өч ат утлап йөриләр. Берсе биек ак яллы, йонлач койрыклысы ак, ә икесе коңгырт - кызгылт төстә. Өч ат та яшьләр. Аларның яллары кояшта балкый. Атлар үзләренең мактаулы эш башкаруларын сизеп ялларын гына түгел, башларын да өскә күтәреп, горур чайкап торалар. Аларның кыяфәтләренә караганда, канатлар үсеп чыккандай сизелә. Эшнең мөһимлеген аңлагандай, кузгалу боерыгын көтәләр.

Авылның бер ягыннан икенче ягына тәмле аш исләре таралган. Бу кыздырылган кош, терлек итләре. Зур казаннарда тәмле булып ризыклар пешә, шулпалар кайный. Болында зур ак чатыр астына ике йөз кешегә әзерләнгән өстәл көйләнгән. Ерак та түгел биек булмаган тахта - көйчеләр өчен. Өстәлләрдә берникадәр ара белән бизәкле вазаларда туй чәчәкләре. Аларның хуш исләре тантанага тагын да күтәренке рух өстиләр.

Яшьләр инде кызны алырга китәргә җыеналар. Көйчеләр дә әзер. Бала - чага дөньяларын онытып туйчыларны күзәтәләр. Усман ага егетләргә бераз батырлык өчен генә диеп узумнан әзерләнгән берәр чынаяк шәраб эчерә. Үзләре дә чәчәкләргә тиң матур күлмәкле кызлар бер - берсе һәм егетләр каршында бөтереләләр.

Менә инде атлар урам буйлап баралар. Җырга - моңга, көлкегә, шау - шуга күмелеп узып барган тантананы бар авыл хәерле юлга озата.

Мәрҗәнәнең өендә киеренкелек. Чөнки бүген аларның кызлары чит гаиләгә, чит - ят кешеләр арасына гомер итәргә китәчәк. Түрдәге өстәлгә соңыннан куеласы әйберләр куела.

Кызны алырга килеп тә җиттеләр. Өстәлләр бай нигъмәт, азык - төлек белән сыгылып торалар. Килгән кунаклар өстәл янына чакырыла. Барысы да тәм- томнан авыз итәләр, кунак булалар.

Берзаман:“ Кыз юлга әзер” дигән тавыш ишетелә.

Алгы бүлмәдән күзләрне камаштыра торган алсу төсле күлмәкләрдән килен күренә. Бераз гына арттарак ике ягында ике яшь хатын - кыз озата бара. Кояш нурларында алтынланган алсу күлмәгенең нурларыннан яшь егетләрнең күзләре чагыла. Озын кара чәчләренә төшкән япма баш турысында чәчәкләр белән бормаландырып ясатылган, алгы ягын ярымай кундырылган, вак энҗе - мәрҗәннәр бөркетелгән ташлы таҗ аны чын патшабикә итә. Болай да нурлы йөзеннән яңа ай яктылыгы сибелә. Җамалы ямьләнә.

Иңнәренә фәрештә канатларыдай бөркетелгән затлы шәлне ике яктан ике хатын-кыз: абыйсының хатыны һәм әнисенең сеңелесе тотканнар. Алар әкерен генә басып биек баскычтан төшә башладылар. Ә баскычның төбендә аны әти - әнисе, абыйсы һәм башка якын туганнары басканнар.

Кәләш әтисе янына килеп, аңа иелеп:

- Әтием, миңа куйган хезмәтләрегездән разый булып, гөнаһларымны кичерсәгез иде.

Ата кеше, уң кулын кызының маңгаена куеп:

- Кызым. Мин синнән разыймын, гөнаһларың булган булса кичерәм, бәхетле бул! Ходай сине сакласын, ким - хур итмәсен!

Кыз әнисе янына килеп, башын иеп:

- Әнием, разый булыгызчы миңа биргән ак сөтегездән, миңа куйган газапларыгыздан.

Әнисе аны кочып:

- Балам, ризамын сиңа биргән ак сөтемнән, куйган газапларымнан, Ходай сине сакласын, ким - хур булма, бәхетле бул!- ди. Ана һәм кыз елашалар.

Кыз абыйсы янына килеп:

- Михербанлы абыем! Кичерегез сезгә биргән газапларымнан. Разыймы сез миңа куйган хезмәтләрегездән?

Абыйсы сеңлесен кочып:

- Ризамын сиңа куйган хезмәтләремнән, барысы өчен дә кичерәм. Бәхет телим, сеңелем.

Мәрҗәнә, башын аска иеп, яшьле күзләрен яшереп, артка таба ике адым ясады һәм борылды. Башка туганнарына таба борылып акрын гына башын иде. Туганнары бер - берсенә юл биреп, аңа бәхет теләделәр.

Мәрҗәнәнең әтисе куллары белән хәрәкәт ясап Заирны янына чакырды. Ул аңа да бәхет, яңа туып килүче гаиләләренә муллык теләп, кызы белән сөю- сәгадәт эчендә, кыерсытмыйча саклап, яклап яшәвен сорады. “Шәригать кануннары буенча хатының өчен син җаваплы” диде. Заирны улым, диеп атады. Әнисе дә шул сүзләрне кабатлады. Алар янына абыйсы да килде. Абыйсы да шул ук сүзләрне әйтте.

-Кызыгыз өчен зур рәхмәт сезгә, мин аны саклармын, кыерсытмам һәм бәхетле итәргә тырышырмын,- ди Заир.

Әтисе җиңелчә ишарә белән улына сеңелесен Заирга тапшырырга кушты. Абыйсы кулыннан тотып аны Заирга тапшырды.

Тамашаны карап торучылар җыр башлап , шау - шуга күмелеп аларны алып чыгып киттеләр. Әти - әнисе, абыйсы йола буенча өйләрендә калдылар. Алар кызларына ике атнадан соң гына кунакка киләчәкләр. Туган апалары һәм абыйлары озата киттеләр. Берничә туган апасы бер ун көнгә шунда калалар. Алар аны гаилә тормышына өйрәтәләр.

Бизәлгән атлар морадларына ирешкәнлекләрен аңлап, хис һәм аңлау белән яшьләрне ай астындагы йолдызлы дөньяга, кояшлы гомергә алып баралар иде.

Атлар матур баралар. Алар Әскәр бәкнең иң яраткан атлары, өсләре ялтырап тора, колаклары торып баскан, күзләре утның кызыл төсе белән тулып гүя ялкынланып торалар. Башлары күтәрелгән, карашлары күккә төбәлгән. Алар үзләренең аякларын тоймыйлар. Атлар кешеләр арасында яшәп, аларны үз итеп яраталар һәм ышаналар.

Әгәр дә син, кеше, җирдәге хайван, җанвар һәм кошларны аңлыйсың килсә, аларга игътибар һәм ярату хисе белән күзләренә кара, алар сүзсез сиңа дәшәрләр.

Син, кеше, табигатьнең таҗы, ләкин җир синең аяк астыңда түгел. Син анда тигезләр арасында тигез, алар кебек үк җан иясе. Ә бакыйлыгың һәм акылың үзеңнән тора.

Мәрҗәнә, янында утырып барган Заирдан килгән җылылыкны һәм җиңелчә кагылуны җаны тәне белән тоеп, аның кайнар кулларыннан сөю , наз көтеп, утлы ялкында янгандай бара. Менә Заир аны кочып алыр, күзләреннән үбәр... Йа Ходай, шаша бугай ул үзенең хисләреннән. Ул күкләргә оча, хәтта шаулап - гөрләп кайтып барган кешеләрне дә ишетми.

Ул үзенең эчке дөньясында. Берүзе! Тирә - юнендәге бер кешене күрми, ишетми. Барысы да еракта күк күкрәвен хәтерләтә. Ул кырыс елмаю белән:

- Саклан, минем солтаным! Мин сине үземнең утларымда яндырып, кочагымда көл итәчәкмен!

Үзенең уйларыннан, күңел серләреннән үзе елмаеп бара кыз. Бер кечкенә генә баштагы уйлар кадәр күктә дә йолдызлар юктыр.

Кыздагы халәтне сизгән туган апасы аның кулларын алып катырак итеп кыса. Аңлый ул кыздагы уй - кичерешләрне. Ирексездән Мәрҗәнәнең исенә аның кичә генә биргән үгет - нәсыйхәтләре төшә:

- Син башка гаиләгә барып керәсең . Әгәр дә бу гаиләдә үз урыныңны табып яшисең килсә, шушы өч нәрсәне исеңдә калдыр: аларны ярата алмыйсың икән, аңларга тырыш, барып чыкмый икән, һич булмаса үзләрен хөрмәт ит. Менә шунда сиңа җиңел булачак.

Бу уйлар агышында ул гомерендә беренче тапкыр Заирның кулларын үз кулларында тойды. Заир аны югалтасы килмәгәндәй кечкенә бармакларны дымлы һәм кайнар учларына кысты. Ул шушы мизгелдә бу кулларда якынлык тойды. Кыз: “Без икебез дә нинди мескеннәр” диеп уйлады. Ә кызның беренче тапкыр шулай якын утыруына, аңардан килгән баш әйләндергеч хуш искә акылын җуяр дәрәҗәгә җиткән Заир үзен чак кына кулда тотып бара иде. Бу янындагы нәни кошы өчен бар гомерен дә бирергә әзер иде ул. Аның бөтен көче сәмави мәхәббәттән эреп юкка чыкты. Ул хәзер тәнсез җан иде. Җансыз тән, бары тик сәмави торыш кына калган иде егетебездән.

Менә алар кайтып та җиттеләр. Бу өй сөю һәм тынычлык, сөенеч һәм ләззәт өе булсын дип салынды бит. Йорт уртасында зур учак күккә үрелеп яна. Бу кияү белән кәләшкә мәңгелек мәхәббәт теләп чатырдап янган учактан күккә йолдызлар чәчелә. Ә Җирдәге ике йолдыз бер - берсенә тотынышып, туганнарын ияртеп учакка якынлашалар. Киленнең кулларыннан эреле - ваклы тәңкәләр як - якка сибелә. Кечкенә балалар бер - берләрен өтешеп - төртешеп аларны калдырмыйча җыеп баралар. Бу исә гаиләгә бәхет һәм муллык теләү. Кулга - кул тотынышкан ике йолдыз йөзләрендәге бәхет яктылыгы белән өч тапкыр шәфәкьтәй янучы учак тирәли әйләнделәр. Бу исә ерак әби - бабаларына хөрмәт йөзеннән, ялкын төсе һәм яктылыгындагы яңа тормыш тууга ишарә иде. Дөрләп янган утның “теле”- начарлык, кешеләр күңелендәге шайтани хисләрне шушы ялкында янган утындай янып юкка чыксын өчен иде.

Унарлаган меңъеллыкта кешелектә бик күп диннәр барлыкка килгәннәр һәм кайберләре юкка да чыкканнар.

“Кеше! Бел һәм онытма! Дөньяда бер генә дин бар! Ул да булса Бөек Акыл һәм Сөю дине! Ул гына кешелектә дөрес юлны күрсәтә! Белем ул - кешенең нуры һәм канатлары. Тормыш мәгънәсен эзләү - кешенең илһам һәм ихтыяр көче.” Тантананы күздән кичереп утырганда Әскәр бәкнең ирексездән яшь чагында Казан театрларында караган “Яңалык” исемле бер операда тыңлаган шушы сүзләр исенә төште. Ни өчендер ул бу сүзләрне үзенең күңеленә сеңдереп калдырды. Һәм моның шулай икәнлегенә күп тапкырлар инанды.

Бар кешеләр дә бу дөньяда үз йөрәкләрендә шатлык һәм көенечләрне тоеп көләләр һәм елыйлар, яшиләр һәм үләләр. Җир йөзендә яшәүчеләргә көндез якты кояш нурлары, төнлә көмеш ай һәм җемелдек йолдызлар астында бер генә гомер бирелгән. Без барыбыз да бер үк вакытта үзебезнең Җир диеп аталган шарыбыз эчендә Бөек Акыл һәм Сөю йолдызлыклары арасындагы бушлыкта очабыз.

Өч тапкыр әйләнгәч тә алар башларын күтәрмичә генә Заирның кан- кардәшләре каршысына килделәр. Заир әнисенә йомшак ак шәл бәйләде, аның янында ук басып торган бер кечкенә кызга яулык бирде. Заирның әнисе Мәйсәрә Мәрҗәнәне бар йөрәге белән кабул итеп ике битеннән үпте һәм:

- Кадерле кызым минем! Гаиләбезгә рәхим ит! Нәселебезгә сине килен итеп алу белән без чиксез горур һәм шат! Ходай синең гаилә һәм шәхси тормышыңда ярдәмчең булсын,- диде һәм ике кулын өскә күтәреп: “Амин!” диеп өстәде. Бу сүзне янында басып торучылар да кабатладылар. Тантанага Заирның әтисе дә килгән иде. Ул да бәхет, исәнлек теләде, ләкин Мәрҗәнәгә кагылмады, чөнки шәригать кануннары буенча бу тоелган. Калган теләкләре булган туганнары барсы да теләкләрен әйтеп кияү белән кәләшне котладылар. Исемнәре белән түгел, апа һәм абый, диделәр. Моннан соң яшь килен барлык тантана кунакларына борылып, уң кулын күкрәгенә куеп башын иде. Бу вакытта аның бармагындагы Заирның бүләге булган энҗе кашлы алтын балдагы ялтырады.

Кәләш белән кияү урыннарына чакырылдылар. Алар барып утырганчы барысы да кул чабып тордылар.

Алып баручылар - Усман ага һәм җирле театр башкаручысы Ситора ханым иделәр.

Мәҗлесне Усман ага башлап җибәрде. Аннан сүзне мулла алды. Бер - бер артлы әтисе, әнисе һәм башка туганнар сүз алдылар. Бу вакыт эчендә кунаклар ашап -эчеп утырдылар. Туйга кешеләр ашап - эчү өчен генә түгел, яшьлекләрен искә төшерер өчен, яшьләрдән илһам алыр, көч - куәтләре артып яшәреп китәр өчен дә йөриләр.

Түгәрәкләп тезелгән өстәлләр артына кияү белән кәләшкә якын итеп яшь кызлар һәм егетләр тезелешеп утырганнар. Бу аларның бер- берсен күзәтү, танышу урыны. Киемнәреннән башлап, тавышлары, карашлары, бар булмышлары белән алар үзләренең икенче яртыларын эзләп утыралар. Кармакка эләктерәм диеп горур гына утырган егетләр кайчакта үзләре дә кармакка эләгеп куялар. Ә бераз олырак гаиләлеләр үзләренең яшьлектә сөйгән ярларын очратудан телләре бәйләнеп, ни сөйләгәннәрен белмичә, үзләрен кая куярга аптырап бер агарып, бер кызарып утыралар. Хатыннары моны сизеп төрттереп калырга тырышалар, болай да яралы йөрәкләренә тоз салып өлгерәләр. Гел болай чәнечтереп тору ирләрне бөек батырлыкларга өнди. Көрәш - үзенә күрә тормышның мәгънәсе. Көрәш юк икән - тормыш та юк.

Туй күңелле, шау- шулы, истә калырлык булып үтте. Мондагы танышулар киләсе туйларга нигез салдылар. Кунаклар таралыштылар. Якын туган - тумача өстәлләрне җыештырышырга булыштылар, күчтәнәчләр алып кайтып киттеләр. Барысы да өйгә, диварлары агачтан бизәкләп эшләнгән кунак бүлмәсенә керделәр. Мәйсәрә килененә тәрәзәләре Көнчыгышка карап торган йокы бүлмәсен күрсәтте һәм :

- Кызым, син бу бүлмәнең чын хуҗасы. Монда күңелеңә ничек ошый, шундый үзгәреш кертә, нәрсә җаның тели, шуны эшли аласың.

Каенанасы һәм апасы аңа бәхет һәм тыныч йокылар теләп, бит очларыннан үбеп чыгып киттеләр. Йокы бүлмәсенә, Мәрҗәнәнең соравы буенча, аерым юыну бүлмәсе дә тоташкан иде. Чөнки иң кирәк нәрсә, тынычландыру чарасы – сафланырга, юынырга су кирәк. Ул агып торган су агымы астына кереп басты. Арыган тән башка бәрә иде. Туй мәшәкатьләре белән шулкадәр арыганлыктан шатланырга да, кайгырырга да белмичә бер мәлдә су агымына карап басып торды.

Чү! Кемдер керде. Аяк тавышларыннан таныды, бу Заир иде! Кечкендән үк үзен күзәтеп йөрегән, күңеленең әллә кайсы тармакларына кереп оялаган Заирның адымнарын әллә кайдан таный бит Мәрҗәнә. Ул! Бу ул! Башын бераз борып аңа күз ташлады ул . Башын бераз иеп елмаеп, читенсенеп басып торган никахлы иренә эчке бер җылылык белән ике кулын өскә каратып сузды. Бер аваз да чыгармады. Аның күзләре барысын да сөйлиләр иде. Заир үз - үзенә хуҗа түгел хәлдә яшен ташы кебек атылып бер мизгелдә аның кочагына атылды.

Нәфис, хуш исле назлы тән аның зур кочагына кереп югалды. Ике йөрәкнең тибүе бергә кушылып язгы күк күкрәвен хәтерләтте. Зур кайнар сөю тулы куллары белән кызның ай нурында ялтыраган ефәктәй тузгыган чәчәреннән сыйпады, аларны үпте. Башынан сыйпап төшеп “Патшабикәм” дигән сүзләрне кабатлап аны саклык белән генә кулларына күтәрде. Яңа туган айдай йөзенә, колакларына, муеннарына җиңелчә генә иреннәре белән кагылып назлады. Ай нурында ул аның бәхетле елмаюын күрде. Әкеренләп кенә Мәрҗәнә дә бу назлауларга кушылды. Кечкенә дерелдәвек куллары белән аркасын сыйпады. Заирның көч бөркелеп торган күкрәкләре турысына туктап бераз гына көчлерәк хәрәкәтләр белән капландай очлы тырнаклы бармакларын батырды. Бу мизгелдә ул үзенең корбанына ташланган ерткычны хәтерләтә иде. Әйтерсең лә күкрәген ачып йөрәген алып үзенекенә кушасы, яки утта яндырасы килә... Заирның үзендә дә бу мәлдә корбан булып, шушы гүзәл ерткычның кулларына эләгү теләге туды. Үзе белән ни эшләсәләр дә риза. Җан һәм тән кушылган мәлдә бу мизгел өчен ул Мәрҗәнәгә бу дөньяны гына түгел гомерен дә бирергә әзер... Бу якынлыкка тиң нәрсә юк. Бу - сөю. Ул көчлеләрдән - көчле һәм мәңгелек!

Бер берсен назлап, сихри ләззәт эчендә йөзеп, ниһаять, иреннәр иренгә якынлаштылар. Ике дөнья кушылды. Ике диңгез, ике ташу, ике галәм. Алар кем икәнлекләрен, моның нәрсә булуын онытып, үз - үзләрен сизмичә ак болытларга әйләнеп күктә йөзделәр.

Бу ялкынлы ике йолдызга наз һәм иреннәр берлеге генә аз булып тоелды. Тәннең бар күзәнәкләре дә уяндылар. Заир үзенең сөю гөлен назлап кына кулларына күтәреп йокы бүлмәсендәге ак ефәк япма җәелгән тахтага күтәреп килде. Күзләреннән, чәчләреннән үбә - үбә үзеннән аермыйча гына яткырды. Йокы бүлмәсендә аларның йөрәк тибешләре һәм өзек - өзек авыр сулаганнары гына ишетелеп торды. Алар ут кабызмадылар. Тәрәзәдән караган Айдан бераз гына оялып, шул нурлар арасында бер - берсенә сыендылар. Бу йомшак нурлар табигатьтән изгелек иңдерделәр. Аксыл нурлар гашыйкларның да тәннәрен көмешкә мандылар. Илаһи йөзе белән пәрдә артыннан тынсыз гына күзәтүче ялгыз Ай бүген ике йөрәк бергә кушылган төндә сөюнең ялкынлы утларында янучыларның саклаучы фәрештәсе һәм бердәнбер шаһиты иде.

Бер - бер артлы киемнәр идәндәге паласның чәчәкләрен капладылар. Ике тән ике йолдыздай ялтырады. Әллә инде яшеренеп кенә караучы Ай нурларына ияреп күктән мәхәббәт алиһәсе - Зөһрә йолдыз төште. Бу йолдызның кара озын чәчләре аккоштай озын муенына , алсу күкрәкләренә сибелгәннәр. Бу күренештән мәхәббәт патшасының тыны кысылды. Ишетелер - ишетелмәс әкрен тавыш белән ул сөеклесенең колакларын пышылдап кына: “Ай нурлы алиһәм,”- диде.

Ике тән бу мизгелдә бергә кушылды, йөрәкләр - йөрәктә, иреннәр - ирендә, гүя бер - берсеннән яшәү чыганагы эзлиләр иде. Мәрҗәнә инде оялуларны онытып куллары белән аны иркәли, тәненең бар җирләрен назлый. Куллар арка, бил, күкрәк тирәләрен барлап аска төшәләр. “Ходаем! Менә нәрсә икән ул ирлек горурлыгы.” Очлы бармаклар тиеп киткән саен Заир түземлеген җуя бара. Аның алсу иреннәреннән үбә, күкрәкләрен назлый. Мәрҗәнә аның барлык хисләрен үзенә сеңдерә, кулларына теләк үсентесен ала. Ә Заир хисләр томанында аны бераз гына күтәреп кечкенә мендәрне астына шуыта. Ятакта баш астына куя торган ике зур мендәрдән тыш ике каты кечкенә мендәр дә бар. Болары исә мәхәббәт уеннары өчен әзерләнгән.

Мәхәббәт алиһәсе кулларына алган теләк үсентесен сөю куенына турылады... Заирдагы ниндидер җанвари көч кискен хәрәкәт белән үсентесен эчкә этәрде. “Ах!”- дигән тавышка тыныч Ай да куркып куйды булса кирәк. Заир - ир-ат, Мәрҗәнә - хатын булды. Җирдә бер ир белән хатын артты. Инде бүлмәдә ләззәттән таралган тавышлар гына ишетелә иде. Хатынның эчке дөньясы ут белән тулды, әкерен генә җылылык җәелде. Ике тән бергә әйләнгән иде.

Татлы үбешүләр , дәрт тулы назлаулар белән ләззәттән калтыранган хатын сөеклесен аяклары, куллары белән сыйпады. Ә үзе аңа ияреп бердәм хәрәкәттә йөзде. Ә Заир сөю куенына чумды. Ир дә хатын да рәхәттән ыңгыраштылар. Бу ыңгырашу кайдандыр тирәннән чыкты. Эчке саңгырау аваз белән үсенте сөю учагында шартлады. Диңгез күбекләре һәм каннан торган кушылмага яшәү орлыклары чәчелде... Мәрҗәнә куллары белән көчле итеп Заирны аяклары, куллары, бар тәне белән үзенә кысты. Ике йолдыз татлы ләззәт эчендә галәм киңлекләрендә йөзделәр.

Бу сөю мизгелләре Ходайдан (никах) да, ата - аналардан да ризалык алып, тугрылыкка нигезләнеп, бөтен шартын китереп, туйга кадәр кулларын да тотышып карамаган егет белән кыз арасында булды. Тәрәзәдән караган Айның тәэсире, йолдызлар яктысы да илаһи көч бирделәр рәхмәтләнгән ике сөйгән йөрәккә. Аңа күптәннән көткән серләр ачылды. Үзенең хисле тәне белән ир - атның барлыгын татып карады. Бары туйдан соң, тик яраткан кешесен генә бирелде ул. Бирелдеме, алдымы, бу турыда уйлап карарга кирәк әле. Мәрҗәнә бәхетле һәм канәгать иде. Заир Мәрҗәнәгә җанының һәм тәненең сафлыгы өчен рәхмәтле иде:

-Сөеклем, рәхмәт сиңа бу дөньяда барлыгың өчен, мәхәббәтең һәм сафлыгың өчен. Мине бар иткән Ходайга һәм сине тудырган ата - анаңа рәхмәт. Моннан соңгы гомеремне сиңа багышлыйм.

-Мин синеке. Һәм мәңгегә синеке булачакмын, - диде дә иренә сарылды. Алар тагын бер - берсен назладылар. Бу ләззәт бер дә бетмәс төсле иде. Аларның илаһи мәхәббәтләренә шаһитләр кирәкми дә. Алар үзләре Ай, үзләре йолдыз иделәр. Көнче Ай әкерен генә зирәк Көнбатышка таба борылды. Әле бит бу дөньяда башка гашыйк парлар да бар.

Мәхәббәт тугрылыгы, аның татлы ләззәте тән һәм җан чисталыгыннан торуы, бу сөюнең ачык мисалы иде.

Быелгы җәй кызу булды. Күк күкрәүләре еш ишетелеп торды.Түбәннән генә авыр соры болытлар йөзде. Этләр дә азрак өрде. Алар табигатьтә үзгәрешләр булмасын дип тынычлыкны бозмаска тырыштылар. Менә инде ашлыклар үсте, башаклар да пеште. Яшь үләннәр картаеп катып киттеләр. Сирәк - мирәк кенә әтәчләр кычкырганы ишетелде.

Көн кичкә авышып килә. Тузанлы юл буйлап Заир атлый. Юк, ул атламый, ул үзенең сөеклесе янына оча. Аларның гомер юллары кушылганга өч яз узды. Мәрҗәнәсе аңа Тутый исемле кыз бала бүләк итте. Кызга бу исемне әтисе тапты. Кайдан килгән исемдер, монысы - сер. Сораганнарга әллә юри, әллә чынлап , бу исемне Фирганәдә ишеткәнлеген әйтте. Ул сирәк, кешеләргә авырлык китермәс өчен генә алдаша ала. Шуның өчен дә ул яраткан хатынына авырлык китермәс өчен бу турыда сөйләмәүне хуп күрде.

Авылда бу гаиләне яраттылар, үз иттеләр, үрнәк итеп күрсәттеләр. Сабырлык, сөю үрнәге итеп куйдылар. Гаиләдә бар нәрсә дә җитеш, тынычлык хөкем сөрә иде. Ә иң мөһиме бер – берсенә хөрмәт һәм бердәмлек. Олырак кешеләр дә сокланды бу гаиләгә. Алар беренче төннәрендә ничек яратышкан булсалар һаман да шул хисләрен, еллар узган саен хәтта арттырып та сакладылар. Мәрҗәнә үзкыйммәтен төшерми, яшь чагындагыча горур, чибәр, нәзәкәтле. Көнбатышның зирәк китапларын укыса, Көнчыгышның шигъриятенә гашыйк. Өйләрендә Татарстан рәссамнарының рәсемнәре эленгән. Иреннән һәм әтисеннән алган энҗе - мәрҗәннәр белән кечкенә сандыкчыгы тулган. Өендә һәрвакытта да пөхтә киенеп йөри.

Чын хатын - кыз беркайчан да соры булмый. Туганыннан алып үлгәнчегә кадәр ул табышмаклы, якты һәм теләп алынган булып кала бирә. Хатын - кызның очышы: ул аның сөя белүе һәм үз - үзен хөрмәт итүе.

Алар туй сәяхәтенә Аурупага бардылар. Ирекле үсештә яшәгәндә генә үз - үзеңә хөрмәт була икән. Һәрбер эшкә хезмәткә караган кебек карамыйча, иҗатка караган кебек карарга кирәк. Алга китүнең нәтиҗәсе дә менә шунда. Фән дөньясындагы үзгәрешләр, шәхесләрнең үсеше бары тик ирекле илдә генә була ала. Шуның өчен дә аларның галимнәренең үсеше белән илләр байый һәм чәчәк ата. Зирәк һәм тук Аурупага сугышлар кирәкми. Алар беркемгә дә һөҗүм итәргә җыенмыйлар, тәкәбберлек белән яулап алырга теләмиләр. Барысын да алдан күрә торган илдә яшәргә телиләр алар, азат акыллы илдә яшиселәре килә. Каршыңда гел дошманнар күрү - акылсызлык. Милләт һәм этносларның үлеме шул ук милләт һәм этнослар кулында. Нишләргә? Үзен яраткан һәм хөрмәт иткән кеше илендә үзенә дошманнар эзләми. Дошман безнең үзебездә үк яши. Бу дөньяда яши алыр өчен, алай гына да түгел, чәчәк атучы тук илдә яшәр өчен иң беренче үзеңне һәм кешеләрне тәрбияли алучы шәхескә әйләнергә кирәк. Кешеләрдәге коллык күндәмлегеннән үзеңне арындыру өчен, илеңнең киләчәген акыллы идарә итүчеләр кулында күреп булырлык итү өчен, башка мәдәниятне хөрмәт итү һәм шартлар куймау кирәк. Шушы сүзләрне Заир Әскәр бәк авызыннан берничә мәртәбәләр ишетте. Соңгы араларда алар бер - берсе белән сөйләшеп утырырга ярата башладылар. Сөйләшүгә Усман ага да кушыла. Күңелгә ятышлы әңгәмә килеп чыга. Әскәр бәкне гел сәясәт тарта:

- Мөселман дөньясы Көнбатыш кебек иң беренче кеше турында уйласын иде, - ди ул. Ә Көнбатыш Көнчыгыштан аларның сабырлыгын һәм үз эшеңә изгеләрчә карауны алсын иде ,- ди.

Шулай бервакыт Заирларда ашап - эчеп утырганнан соң йокы аралаш, тормыш мәшәкатьләреннән һәм язмыш сынауларыннан арыган, туйган Әскәр бәк болай диде:

- Ярый әле җирдә зирәк, көчле мәгърифәтчеләр, китап бастыручылар, журналистлар, җәмгыять галимнәре яшиләр. Алар булмаса кешелек караңгылыкта, бүре дөньясында булыр, ә без азат илдә яшәмичә коллыкта яшәр идек. Әле илебездә коллык беткән диеп әйтеп тә булмый. Бөек кешеләр колсызлык дөньясына алып чыгачак илне.

Аларның сүзләрен алгы бүлмәдә тыңлап утырган Мәйсәрә карчык:

- Кешеләр йолдызлар кебек. Алар һәрвакыт якты яналар. Кара болытлар? Алар йолдыз якылыгыннан эреп юкка чыгалар, ә йолдызлар мәңге яначаклар.

Һәрберсе үз уенда тынып калдылар.

Күктәге йолдызлар бу сүзләрне ишетеп бер - берсенә күз кысыштылар. Еракта, күз күреме җирдә яңа йолдыз кабынды. Дөнья яктырып китте. Бу яңа йолдыз балкышы иде.

Яктылыкка кайту.

Сафия . 59 яшь, гаилә хуҗабикәсе,

Саадә . 41 яшь, олы кызлары, тумыштан инвалид,

Габделмәлик . 38 яшь , уллары,

Юныс бабай . 90 яшь, Сөләйманның ерак туганы.
Саадә. (Йокыдан тора. Күзләре яшьле)

Язмышым каршында нинди көчсез мин! Күкләр һәм җир сулышы белән яшим. Чуалчыклар арасында үземне эзлим. Төне буе йоклый алмадым. Иртәнге якта уйлар агымыннан арып йоклап киткәнмен. Төшемдә ерактан ишетелгән кош тавышларын ишеттем. Былбыллар тавышын...(Күзләрен йома.)

(Дәшми тынмый гына бер- берләренә тотынып кайгылы йөз белән әби белән бабай узып китәләр. Балачак дусты Иргәш тавышы ишетелә. Саадә диеп кычкыра ул. Этләр эрә. Әтәчләр тавышы ишетелә)

Саадә урыныннан торып утыра. Тәрәз артыннан трамвайлар шакылдап уза.

Саадә. Кая килеп эләктем мин? Кайда яшим? Бу - минем чынбарлыгым. Әтәч тавышлары бары төшләремдә генә. Таш капчыкта бикләнеп яшим. Менә ничә еллар инде әти- әнием энем һәм сеңлем белән мине менә монда алып килеп урнаштырдылар. Ничә еллардан бирле мин алардан үземне (кире) җырчы Чирмешәнем , саф һавалы урман - кырларыма кире алып кайтуларын сорыйм. Үземне генә булса да кайтарып куегыз, диеп үтенәм.
Пәрдә.
Тәрәз каршында өстәл артында Юныс бабай белән Саадә утыралар. Әле берсе, әле икенчесе уйланып кына фигураларны күчерәләр, бер - берсенә карап елмаеп та куйгалыйлар.