Кудушева нургайша ахметжановна
жүктеу/скачать 1.32 Mb.
|
| 4. Е.Ю. Мандрикованың іс-әрекетте өзін-өзі ұйымдастыру сауалнамасы. Іс- әрекетте өзін- өзі ұйымдастыру сауалнамасы (қысқ. ІӘӨҰ) – авторлық психодиагностикалық әдістеме, уақыт құрылымының ағылшын тілдегі сауалнамасының кең түрдегі бейімделуінен және аударылуынан құралған. (қысқ. ІӘӨҰ, ағылш. Time Structure Questionnaire, ағылш. TSQ).
Әдістеменің түпнұсқасын Feather және Bond жасаған, орыс тіліне бейімдеген Е.Ю. Мандрикова. Іс-әрекетте өзін-өзі ұйымдастыру сауалнамасы тактикалық жоспарлау және стратегиялық мақсат қою дағдыларының қалыптасуын, өзін-өзі ұйымдастыру қызметін құрылымдау ерекшеліктерін диагностикалауға арналған. Бұл сауалнама жеке уақытты құрылымдау, жоспарлар құру, мақсат қою арқылы өзін-өзі ұйымдастыру және өзін-өзі реттеу дәрежесін көрсетеді. Сауалнама сонымен қатар тактикалық жоспарлау және стратегиялық мақсат қою қабілеттерінің қалыптасу дәрежесін сипаттайды. Оны психологиялық және ұйымдастырушылық кеңес беруде, білім беру бағдарламаларында және кәсіби дайындық процесінде қолдануға болады. Австралиялық психологтар Н. Фишер мен М. Бонд ғылыми айналымға «уақыт құрылымы» конструкциясын енгізді. Сонымен бірге, олар адамның өмір сүру шеңберіндегі уақытты қабылдау және пайдалану ерекшеліктерін ескере отырып, оларды жалпы өмірге қанағаттану деңгейімен, субъективті әл-ауқат деңгейімен, депрессиялық және психикалық денсаулықпен байланыстырды. Уақыт құрылымы бойынша Н. Фишер мен М. Бонд жеке адамдардың өз уақытын құрылымдық және мақсатты пайдалану ретінде қабылдау дәрежесін түсінді. Бұл тұжырымдаманы қолдану үшін олар уақыт құрылымы сауалнамасын жасады. Әдістеменің орыс тіліндегі аудармасы мен оның бейімделуін ұсынған авторлардың пікірінше, түпнұсқалы әдістеме уақыттың құрылымын ғана емес, жеке сипаттаманы – уақыттың құрылымын, оны түсінуге және меңгеруге деген бейімділікті сипаттады. Сауалнаманың бастапқы 20 пунктінен бейімделу барысында алынған жаңа құрылымға тек бес «ескі» тармақ кірді, ал тек екі шкала - «Жоспарлау» және «Табандылық» – түпнұсқа TSQ сауалнамасынан «ескі» тармақтарды қамтиды. Сауалнаманың орыс тіліндегі үлгіге бейімделуі кезінде қосылған тармақтар «Мақсаттылық», «Өзін-өзі ұйымдастыру», «Бекіту» және «Осы шаққа бағдарлау» шкалалары болып табылады. Осы шкалалардың негізінде жатқан конструкттар талқыланып түпнұсқалы сауалнамаға енгізілгенімен, олар түпнұсқа TSQ сауалнамасының аударылған пункттарынан емес, бейімделу нәтижесінде құрылған пункттарынан тұрады. «Жоспар қоя білушілік» шкаласы субъектінің белгілі бір қағидалар бойынша тактикалық күнделікті жоспарлауға қатысу дәрежесін өлшейді. «Мақсаттылық» шкаласы субъектінің мақсатқа шоғырлану, ден қою қабілетін өлшейді. «Табандылық» шкаласы субъектінің басталған жұмысты аяқтауға және белсенділікті реттеуге ерікті күш салуға бейімділігін өлшейді. «Фиксация» шкаласы субъектінің іс-шараларды уақытында ұйымдастыру үшін алдын ала жоспарланған құрылымды бекітуге бейімділігін, олардың нақты кестеге сәйкестігін, жоспарлауға қатысты қатаңдығын өлшейді. «Өзін-өзі ұйымдастыру» шкаласы субъектінің іс-әрекетті ұйымдастырудың сыртқы құралдарын пайдалануға бейімділігін өлшейді. «Осы шаққа бағдарлану» шкаласы қазіргі уақытқа уақытша бағдарлауды өлшейді [242]. 5. Академиялық мотивация шкаласы (қысқ. АМШ, ағылш. The Academic Motivation Scale, ағылш. AMS) Академиялық мотивация шкаласы (қысқ. ШАМ, ағылш. The Academic Motivation Scale, қысқ. AMS) – оқу іс-әрекетіне мотивацияның айқындылығы мен типін өлшеуге арналған сауалнама. Т. О.Гордеева, О. А. Сычев және Е. Н. Осин 2014 жылы Валлерандтың академиялық мотивация шкаласы негізінде жасаған. Әдістеменің теориялық негізі – Э. Деси мен Р. Райанның өзін-өзі анықтау теориясы. Академиялық мотивация шкаласы ішкі мотивацияның теориялық тұрғыдан үш түрін бағалауға мүмкіндік береді: білім, жетістік, сондай-ақ өзін-өзі дамыту (жетілдіру) мотивтерінің айқындылығы. Сонымен қатар, сауалнама сыртқы мотивацияның үш түрін бағалауға мүмкіндік береді: экстерналды (проблемаларды болдырмау үшін іс-әрекеттерді орындауға деген ұмтылыс), интроекцияланған (автономия қажеттілігінің бұзылуынан туындаған және борыш пен ұят сезімін сезінуде көрінетін) және өзін-өзі құрметтеу мотивациясы. Өзіндік детерминация теориясы болжағандай, мотивацияның экстерналды және интроекцияланған түрлері оқуға деген қызығушылықтың төмен деңгейімен байланысты (олардың ішкі мотивациямен және қызығушылықтың көрсеткіштерімен теріс корреляциясымен дәлелденеді). Екінші жағынан, өзін-өзі құрметтеу мотивациясын бөліп көрсету орынды сияқты, өйткені бұл студенттердің жынысы мен университет түріне қарамастан, мотивацияның өте тән түрі болып табылады. Өзін-өзі құрметтеу мотивациясының өзін-өзі дамыту мотивациясына жақындығы, олардың жеке басын көрсетпейді, бұл осы шкалалардың қызығушылық пен ішкі мотивациялық бағыттылық сауалнамасының шкалаларымен байланысынан ерекше сенімді дәлел. Сауалнама 7 шкалалардан тұрады: Таным мотивациясының шкаласы жаңа нәрсені білуге, білім процесінде қызығушылық пен ләззат алуға байланысты зерттелетін тақырыпты түсінуге деген ұмтылысты диагностикалауға бағытталған. Жетістікке жету мотивациясы шкаласы оқуда барынша жоғары нәтижелерге қол жеткізуге, қиын міндеттерді шешу процесінде ләззат алуға ұмтылысты өлшейді. Бұл екі сауалнама шкаласы AMS-C шкалаларына сәйкес келеді. Өзін-өзі дамыту мотивациясы шкаласы түпнұсқалы болып табылады және өзінің қабілеттерін, оқу іс-әрекеті шеңберіндегі өз әлеуетін дамытуға, шеберлік пен құзыреттілік сезіміне жетуге деген ұмтылыстың ауырлығын өлшейді. Өзін құрметтеу мотивациясы шкаласы өзін-өзі бағалау сезімін және оқу жетістіктерінің арқасында өзін-өзі бағалауды жоғарылату үшін оқуға деген ұмтылысты өлшейді, ол А.Маслоу атап өткен құрмет пен өзін-өзі бағалау қажеттілігіне, сондай-ақ басқа авторлар сипаттаған қажеттіліктердің жақын түрлеріне сәйкес келеді (С. Хартер). Интроекцияланған мотивация шкаласы ұят сезімі мен өзіне және басқа да маңызды адамдардың алдындағы борыш сезіміне негізделген оқуға деген ұмтылысты өлшейді. Экстерналды мотивация шкаласы білім алушының қоғам қойған талаптарды орындау қажеттілігіне байланысты мәжбүрлі оқу әрекетінің жағдайын бағалайды: ол мүмкін болатын проблемаларды болдырмау үшін оқиды, соған қатысты автономия қажеттілігі барынша бұзылады. Амотивация шкаласы оқу іс-әрекетіне қызығушылықтың және мәнділіктің жоқтығын өлшейді, ол AMS-C сауалнамасының амотивация шкаласына сәйкес келеді. АМШ шкаласы бойынша орташа мәндерді салыстыру мотивтер профилінде студенттердің мотивациясының жетекші түрлері танымдық және өзін-өзі дамыту мотивациясы болып табылады, ал біршама азырақ көрінетін өзін-өзі бағалау және жетістік мотивациясы болып табылатынын көрсетеді. Интроекцияланған мотивация әлдеқайда әлсіз, сыртқы мотивация одан да айқын емес. Мотивация шкаласы бойынша ең аз көрсеткіштер алынды. Демек, студенттер тұтастай алғанда оқу іс-әрекетіне қызығушылықпен, құзыреттіліктің өсу сезімімен байланысты ішкі мотивтерге тән. Қиындықтарды жеңуге, күрделі міндеттерді шешуге және оқу іс-әрекеттегі жетістіктердің арқасында өзін-өзі бағалау мен өзін-өзі бағалауды қолдауға деген құлшыныспен байланысты мотивтер де өте маңызды. Сонымен қатар, маңызды басқалардың, ата-аналар мен мұғалімдердің сыртқы мәжбүрлеу сезімімен байланысты интроецификацияланған мотивтер (міндет ретінде оқу, парыз сезімі) және сыртқы мотивтер студенттер үшін аз рөл атқарады. Жасөспірім ұлдар мен қыздардағы академиялық мотивация бейіндерін салыстыру өзін-өзі құрметтеу мотивациясы бойынша (p<0.01) сенімді айырмашылықтардың болуын көрсетеді, ол қыздарда және жастарға тән амотивация (p<0.05) кезінде айқын көрінеді. Сонымен бірге, ерлер мен әйелдер арасындағы анықталған айырмашылықтар үшін әсердің (d) мөлшері аз: жалпы стандартты ауытқу бірліктеріндегі орташа мәндер арасындағы айырмашылықты көрсететін Коэн d көрсеткішінің шамасы 0.30-дан аспайды. Зерттеу нәтижелері білім беру ортасының әртүрлі шарттары студенттердің академиялық мотивациясы бейінінің белгілі бір ерекшеліктерімен үйлесетінін растауға мүмкіндік береді [243]. 6. К. Риффтің психологиялық әл- ауқат шкаласы. Әдістеме ағылшын тіліндегі The scales of psychological well-being әдістеменің нұсқасы болып табылады. Психологиялық әл-ауқат шкалалары, орыс тілінде бейімделген, К.Рифф әзірлеген. Әдістеме әртүрлі нұсқаларда бірнеше рет расталған және тексерілген. Ең көп тарағаны 84 тармақтан тұратын нұсқа болып табылады, ол екі орыс тіліндегі нұсқаға негіз болды: 2005 жылы сауалнама бейімделіп, расталған Т.Д. Шевеленкова мен Т.П. Фесенко, 2007 жылы - Н.Н. Лепешинский. Әдістеменің бірнеше нұсқалары бар: 120, 84, 54 және 18 тармақтардан тұратын. Ең көп тарағаны 84 тармақтан тұратын нұсқа, ол 6 шкаланың әрқайсысына 14 тармақтан тұрады. Дәл осы нұсқаны шетелдік зерттеушілер жиі тексерді және дәл осы нұсқа екі орыс тіліндегі бейімделуге де негіз болды. Сондай-ақ әдістеменің 18 тармақтан тұратын нұсқасының психометриялық сенімділігінің жеткіліксіздігі туралы деректер бар. Сауалнама психологиялық салауаттылықтың субъективті және объективті жағын өлшеуге мүмкіндік береді. Ең алдымен, сауалнама жасөспірімдік кезеңге арналған. Кэттеллдің көп факторлы тұлға сауалнамасы негізінде оның валидациясы оның практикалық маңыздылығын арттырады. Психологиялық әл-ауқат өмірдің мәнділігімен, құндылық-мағыналық саламен және мотивациямен тығыз байланысты екені анықталды [244]. жүктеу/скачать 1.32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|