Кудушева нургайша ахметжановна
жүктеу/скачать 1.32 Mb.
|
| 1.Жалпы өзіндік тиімділік шкаласы (GSE) Р. Шварцер, М. Ерусалем.
Жалпы өзіндік тиімділік шкаласының (General Self-Efficacy Scale, GSE) неміс тіліндегі нұсқасын 1981 жылы Р. Шварцер мен М. Ерусалем әзірледі және бастапқыда 20 мәлімдемені қамтыды. Нақтылау және статистикалық талдау барысында шкала 10 мәлімдемеге дейін қысқартылды және осы нысанда 19 тілге аударылды. 1660 ересек немістердің үлгісінде шкала қалыпқа келтірілді және бұл нормалар бүгінгі күні мәдениетаралық зерттеулер үшін нұсқаулық болып табылады. Жалпы өзіндік тиімділік адамның орталық және біршама тұрақты сипаттамасы болып табылады деген болжам испан, неміс және қытай (Гонконг) үлгілеріндегі шкаланың статистикалық сипаттамаларын салыстыру арқылы тексерілді. Барлық ұлттық үлгілерде шкала ұқсас статистикалық сипаттамаларға ие болды және басқа сынақтармен ұқсас корреляцияны көрсетті: оң - өзін-өзі бағалау және оптимизм көрсеткіштерімен, теріс - жалпы және жағдайлық алаңдаушылық, ұялшақтық және пессимизм мәндерімен. Шкаланың ұлттық нұсқаларының авторлары осы тесттің әртүрлі тілдік нұсқаларының, соның ішінде факторлық құрылымдардың және жалпы тесттің де, оның жеке мәлімдемелерінің де сенімділік сипаттамаларының баламалылығы туралы қорытындыға келді. Жалпы өзіндік тиімділік шкаласының орыс тіліндегі нұсқасының эксперименттік формасы оның екі нұсқасын – неміс және ағылшын тілдеріндегі аудармаларды салыстыру нәтижесінде пайда болды. Әр түрлі мамандармен тәуелсіз жасалған екі аудармада мағыналы эквивалентті мәлімдемелер жұбы анықталды. Негізгі психометриялық көрсеткіштер бойынша жалпы өзіндік тиімділік шкаласының орыс тіліндегі нұсқасы түпнұсқа неміс нұсқасына сәйкес келеді және оны психологиялық зерттеулер, соның ішінде мәдениаралық зерттеулер үшін де қолдануға болады. Статистикалық көрсеткіштер жалпы өзіндік тиімділік шкаласы бір өлшемді, біртекті және жеткілікті сенімді психологиялық өлшеу құралы екенін көрсетеді [238]. 2.Өзіндік тиімділік шкаласы (Self-Efficacy Scale - SES) М. Шерер, Дж. Мэддокс Әдістемені американдық психологтар Дж. Маддукс пен М. Шеер жасаған, А.В. Бояринцеваның қажетті ғылыми талаптарын ескере отырып аударылып, бейімделді. Әдістеме 23 пайымдау жиынтығынан құралған. Алғашқы 17 пайымдау іс-әрекеттің өзіндік тиімділігіне қатысты, яғни олар белгілі бір міндеттерді орындауда адамның өзіндік тиімділігін қабылдауын сипаттайды. Соңғы алты пайымдау әлеуметтік өзін-өзі жетілдіруге қатысты, яғни олар басқа адамдармен қарым-қатынаста тұлғаның өзінің тиімділігін қабылдауын сипаттайды [195]. Тестті аудару және оны өзгертуді Р. Кричевскийдің жетекшілігімен Л. Бояринцева жүргізді. Әңгіме адамның объективті қызмет саласындағы және ол шынымен пайдалана алатын қарым-қатынас саласындағы өзінің әлеуетін бағалауы туралы болып отыр. Тест 23 мәлімдемеден тұрады, олардың әрқайсысымен субъект өзінің келісу дәрежесін 11 балдық шкала бойынша бағалайды. Осылайша, осы әдістемеге енгізілген өзіндік тиімділік идеялары жеке тұлғаның өзін-өзі бағалауы туралы ақпаратты ғана емес, оның өзін-өзі жүзеге асыру дәрежесі туралы ақпаратты ғана емес, сонымен қатар өзін-өзі басқаруға белгілі бір серпін жасауға мүмкіндік береді. даму. Осылайша, әдістеме жеке тұлғаның объективті белсенділік пен тұлғааралық қарым-қатынаста жоғары нәтижелерге қол жеткізу әрекетін оператизациялауға мүмкіндік береді. Тестілеуді А. Огнев 900-ден астам адам (оқушылар, студенттер, мемлекеттік кәсіпорын қызметкерлері, мемлекеттік қызметкерлер, жұмыссыздар) іріктеу бойынша қалыпқа келтірді. Заттық іс әрекеттегі өзіндік тиімділік деңгейінің орташа мәні – 7-ден +53 балға дейін, ал қарым-қатынас саласында – +7-ден +15-ке дейінгі аралықта орналасқан. Осылайша, көрсетілген шектерден тыс көрсеткіштер өмірдің белгілі бір саласындағы әлеуеттің бағаланбағанын немесе жоғарылағанын көрсетеді [239]. 3. Өзін қадағалаудың қысқаша шкаласы Дж. Тэнгни, Р. Баумайстер, А. Л. Бун. Өзін қадағалау адамның мінез-құлқы мен эмоцияларын басқаруға, оқиғаларға ойлана отырып жауап беруге, зиянды импульсивті мінез-құлықтан аулақ болуға және жағымсыз импульстар мен эмоциялардан туындаған әрекеттерді тоқтатуға қабілеттілігін білдіреді. Өзін-өзі бақылаудың оң әсерінің негізгі маңызды бағыттары-бұл қызметтегі жетістік, импульсивті мінез-құлықты бақылау, психологиялық бейімделу, тұлғааралық қатынастар және денсаулық. 2004 жылы Дж. Тэнгни, Р. Баумайстер және А. Л. Бун «Өзін қадағалау» сауалнамасын өзінің мінез-құлқын, эмоцияларын, тілектерін басқаруға және импульсивті мінез-құлықтан аулақ бола отырып, мұқият әрекет етуге мүмкіндік беретін белгілер ретінде ұсынды [240]. Сауалнама бүгінде кеңінен таралған және қазіргі уақытта бүкіл әлемдегі зерттеулерде өзін-өзі бақылауды өлшеу үшін негізгі өзін-өзі есеп беретін құрал болып табылады. Сауалнаманың ағылшын тіліндегі нұсқасы ішкі үйлесімділіктің жақсы көрсеткіштерін көрсетеді (Кронбахтың α 36 тұжырымның толық шкаласы үшін 0,89, 13 тұжырымның қысқаша нұсқасы үшін - 0,83-0,85) және ретест сенімділігі (толық үшін 0,89 және сауалнаманың қысқаша нұсқасы үшін 0,87). Студенттік сауалнаманың авторлары жүргізген екі зерттеу барысында өзін қадағалау шкаласы бойынша жоғары балл сәтті жұмыс пен әл-ауқатты көрсететін бірқатар көрсеткіштермен байланысты екендігі көрсетілді. Сонымен, Өзін қадағалаудеңгейі студенттердің үлгерімімен оң байланысты болды (екі зерттеудегі орташа баллмен корреляция 0,39; p<0,001 және 0,19; p<0,01). Өзін қадағалаудың сызықтық емес тесті «шамадан тыс бақылаудың» теріс әсерін таппады; өзін-өзі бақылаудың оң әсері әлеуметтік қалаудың көрсеткіштерін бақылағаннан кейін де жалғасын тапты. Алынған нәтижелер өзін-өзі бақылаудың сызықтық әсерлерін көрсетеді, бұл адамның өзін-өзі бақылауы неғұрлым көп болса, оның жетістігі мен психологиялық саулығы үшін соғұрлым жақсы болады. Керісінше, өзін-өзі бақылаудың төмендігі жеке және тұлғааралық проблемалардың кең спектріне қатысты маңызды қауіп факторы болып табылады. Өзін қадағалау шкаласының орыс тіліндегі қысқаша нұсқасын тексеруді Т.О. Гордеева, Е.Н. Осин, Д.Д. Сучков, Т.Ю. Иванова, О.А. Сычев және В.В. Бобров жүргізді [241]. жүктеу/скачать 1.32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|