Курстың мақсаты
ОБСӨЖ тақырыбы: Клетканың тітіркенгіштігі
жүктеу/скачать 0.88 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ОБСӨЖ мақсаты
- 5. Эндоплазматикалық тор
- ОБСӨЖ № 7
- ОБСӨЖ № 8
- ОБСӨЖ № 9
- ОБСӨЖ № 10
ОБСӨЖ тақырыбы: Клетканың тітіркенгіштігі.ОБСӨЖ жоспары: 1.Клетканың тітіркенгіштігі.2.Өсімдіктер жасушаларын тітіркендіргіштігі. ОБСӨЖ мақсаты: Клетканың тітіркенгіштігі.ОБСӨЖ мәтіні: Өсімдіктің жекелеген жасушалары, мүшелері мен бүкіл организімі тітіркенуді қабылдап және оны басқа жасушаларға, ұлпалар мен мүшелерге жеткізеді де, қоршаған ортаның әр түрлі әсеріне жауап қайтара алады. Өсімдіктің мұндай қабілетін тітіркенгіштік деп атайды. Бұл қабілетті өсімдіктің ортаға бейімделу барысында қалыптасқан , ол өсімдіктің қоршаған ортаға деген активті қатынасын білдіреді. Тітіркендіріге жауап ретінде жасуша жиырылып немесе скрет бөліп қана қоймастан, сондай –ақ өзінің мөлдірлігін, электірлік қасиеттерін, өткізгіштігін, тыныс алу режимін де өзгертеді. Тітіркену жасуша активтігін арттырып, оның құрылымы мен биохимиясын өзгертеді, жасуша қозу күйіне өтеді. Қозу бір жасушадан екінші жасушаға беріледі. Мысалы, тітіркендірген кезде ұялшақ мимоза алдымен тітіркенген жапырақтарын, одан кейін оған жақын орналасқан, ең ақырында қашық орналасқан жапырақтарынжиып алады. Мимозадағы қозудың қозғалу жылдамдығы 5 см/сек-қа байланысты екенін білдіреді, осының нәтижесінде өсімдік біртұтас организім ретінде тіршілік етеді. Жасушалардың бұндай өзара байланысы плазмодесма арқылы жүзеге асды. Қазіргі кезде өсімдіктер жасушаларын тітіркендіргенде олардың электрлік қасиеттері өзгеріп, электр тогы пайда болатыны анақталып отыр. Остергаут пен Ходжкиннің өсімдік және жануар жасшасының сыртқы және ішкі ортасында иондар біркелкі таралмағанын көрсетті. Олардың мәліметі бойынша, жасушаның ішкі ортасында K+, Cl- иондары, ал сыртқы ортасынрда Ca++, Na+ иондары көбірек орналасқан. өсімдік жасушасының сыртқы ортасында жануар жасушасына қарағанда кальций көбірек, ал ішкі ортасында калий мен хлор ионары көбірек жиналыды. Иондардың осындай әркелкі таралуы хара мен нителла балдырларының жасушаларынан анықталған. Натрий иондары жасушадан активті түрде шоғырланып, керсінше калиий иондарының ішкі ортада тұтылып қалуы зат алмасуына байланысты. Натрий иондары жасуша ортасынан активті түрде шығару механизімін “ натрий насос” деп атайды. K+ иондары жасушаға енген соң онда ақуыздар арқылы байланысады. Ішкі ортада сонымен қатар теріс зарядты СОО- тобы жиналады. Ол, сірке, пирожүзім, сүт қышқылы сияқты органикалық қышқылдардың және аспарагин, глютамин қышқылдары сияқты кейбірамин қышқылдарының диссоциациялануы нәтижесінде түзіледі. Сондықтан жасушаның ішкі ортасында минус заряд артық болса, онығ сыртқы ортасында плюс заряд артық болады. Зарядтардың мұндай айырмашылығы электрлік потенциал туғызады. Жасушаны тітіркендірген кезде қозған учаске терісэлкетрлі болып шығады. Қозған жасушалардың мембраналары Cl- және Ca++ иондарын жылдам өткізеді. Хлор иондары жасушаның сыртына қарай ұмтылады да, соның нәтижесінде тітіркендірген учаскенің беті теріс зарядқа ие болады. Хлор жасуша бетіне шыққан кезде кальций иондары осыған сәйкес жасушаның ішіне енеді. Осымен бірге К+ иондары баяу түрде сыртқа шығады, сол себептен учаске бетінің оң заряды қалпына келеді. Бірақ калий біраз кешірек шығады, бұл кезеңде теріс зарядты қозған учаске оң зарядты қозбаған учаскемен өзара әректтеседі, осының нәтижесінде электр тогы пайда болады. Мембрананың ішкі жағынан да әр атас зарядты учаскелер өзара әрекеттеседі, бірақ бұл жерде электер тогы кері бағытта өтеді. Электр тогының әсерімен қозу тез таралады. Тест сұрақтары: 1. Клетка қабығы құрлысы А Ядросыз клетка B. Ені-ұзыны тең клетка С. Ұзындығы енінен ұзын клетка Д. Үш қабат Е. Мехааник әсерден сақтау 2. Клетка қабығы қызметі А. Ядросыз клетка B. Ені-ұзыны тең клетка С. Ұзындығы енінен ұзын клетка Д. Үш қққабат Е. Механик әсерден сақтау 3. Ядроның қызметі B. Ядроның өзегі С. Клетка бойлап құралған түкшелер Д. Лепидтер және ақуыздар Е. 19955ж Паллада 4. Ядрошық не А. Нәсілдік белгілерді сақтау B. Ядроның өзегі С. Клетка бойлап құралған түкшелер Д. Лепидтер және ақуыздар Е. 1955ж Паллада 5. Эндоплазматикалық торА. Нәсілдік белгілерді сақтау B. Ядроның өзегі С. Клетка бойлап құралған түкшелер Д. Лепидтео және ақуыздар Е. 1955ж Паллада
1.Дифференциальды (жіктеп) центрифугалау әдісі және оның клетка органелларын бөлу және қызметін зерттеудегі маңызы. 2.Ядроның интерфаза кезіндегі физиологиялық ерекшеліктері.
Ядро қабықшасын айтарлықтай ірі поралар торлап жатады. Ашытқы саңырауқұлағының жасушаларында олардың диаметрі 20 нм болады. Поралпр ядро қабықшасында біркелкі орналаспаған. Қабықшаның бір учаскесінде олар өте жиі болса, екінші учаскесінде тіптен кездеспейді. Поралар бірде пайда болса, бірде жойылып отырады. Қабықшаға ядрошық жанасатын жерде олар түзілмейді. Орта есеппен алғанда қабықшаның 1 мкм2 бетінде 10-нан 30-ға дейін, кейде 100-ге дейін пора болады. Ядро плазмасы мен цитоплазма арасындағы байланыс поралар арқылы жүзеге асады. Поралардың жәй ғана тесік еместігін, олардың құрылымы күрделі екенін зерттеулер көрсеткен. Поралар арқылы затттың өтуі үшін энергия жұмсалады. Пораны екі жағынан 8 грануладан тұратын шеңбер жиектеп жатады.пораның ортасына орталық гранула орналасқан, ол шеңбер гранулаларымен жіпшелер арқылы байланысады және бұдан да жіпшелер тарайды. Бұл гранулалар РНК макромолекулалары болып табылады деген жорамал бар. Ядроның ішін ядро шырыны толтырып тұрады. Ядро шырыны дегеніміз құрылымсыз сұйық масса, ол ядро плазмасы болып табылады. Оның ішінде ядрошық және хроматин жіпшелері бар. Ядрошық жарықты жақсы сындырады, сондықтан оны оптикалық микроскоппен көруге болады. Жұмыр келген бұл түзінді ядроның жалпы массасының 35 пайызын құрайды, оның құрамында ядро ақуызының бүкіл мөлшерінің 40%-ы және РНК-ның 30%-ы болады. Ядрошық ақуыз синтезін жүргізуге қабілетті және бүкіл ядро ақуызы нақ осы жерде түзіледі. Ядрошықта гистондар да түзіледі. Ядрошықта түзілген негізгі ақуыздардың бір бөлігі рибосомалардың түзілуіне жұмсалады. Хроматин жіпшелері жасушаның бөлінуі кезінде жуандап қысқарады да, хромосомаға айналады. Хроматин негізінен ДНК мен гистоннан тұрады. Гистондар – құрамында көптеген негіздік амие қышқылдары бар кіші молекулалы ақуыздар. Хроматинде гистондар мен ДНК бірдей мөлшерде кездеседі. Гистонның катион тобы ДНК-ның фосфат қалдықтарымен байланысып нуклеогистон комплексін түзеді. Хроматинде басқа типті ақуызбен РНК-ның және липидтің аздаған мөлшері болады. Нуклеогистон комплексінің құрамына кіретін ДНК балқытуға төзімді. ДНК-ның басқа бөлігі гистонмен байланыспаған. Әрбір өсімдік түрінде ДНК мөлшері үнемі тұрақты болады. Өсімдіктердің көптеген түрлерінде ол І жасушаның есебінен алғанда 10-20пикограмм мөлшерінде кездеседі. Даражарнақты өсімдіктердің І жасушасында 100 пг және одан да көп мөлшерде кездеседі. Хроматинде РНК синтезделеді. Ядрошықтағы ақуыз бен РНК-ның есебінен рибосомалар түзіледі, олар ядрошықтан цитоплазмаға өтіп, эндоплазмалық тордың қабырғаларына бекінеді. Ядроның аса маңызды қызметі – ДНК құрылымында бекінетін тұқым қуалау белгілірін сақтау және ұрпақтарға жеткізу. Жасушадан ядроны бөліп алу, оның тіршілігін жоюға себепші болады. Ядро қозғалады, мәселен, бір жағымен өсетін жасушаларда ядро оның жарақаттанған жағына қарай қозғалады. Бұл кезде ядро амеба тәрізді пішінге ие болады. Ядрошық - ядрода болып оның пішіні және саны өсімдік түрлеріне қарап тұрақты болады. Құрамы 80% ақуыз және 15-16% РНК дан тұрады. Ядроның РНК-ның бөлінуінде қатысады, ақуыз және рибосома пайда болуы ядрошыққа байланысты органоид. Ядрошықтар. Ядродағы рибосома бөліктері пайда болатын аймақты ядрошықтар деп атайды. Ядрошықтар клетка бөлінгеннен кейін, «ядрошық ұйымдастырушы» деп аталатын хромосомалардың белгілі бөліктерінде қалыптасады. Глоссарий; 1.Антракиз, анықтаушы өсімдіктер, Апопласт, апопластия, Аралық иелер, Арктикалық өсімдіктер, Ассимиляция, Ассимиляттар, Ассимиляттардың апопластық тасымалдануы, Ассммиляттардың қайтуы. ОБСӨЖ № 8ОБСӨЖ тақырыбы: Тұқым қуалау инфориациясын іске асыру. ОБСӨЖ жоспары: 1.Тұқым қуалау инфориациясын іске асыру. 2. Нуклеин қышқылдары.
Жасушадағы ДНК мөлшерінің тұрақты болатыны анықталды, сыртқы орта жағдайларының әсерінен тек шамалы ғана өзгереді. ДНК-ның мөлшері бір жасушаға есептегенде қосжарнақты өсімдіктерде 10-20, ал даражарнақты өсімдіктерде 100 пикограмға тең болады (1пг=10-13г).ДНК толық ыдырағанда 4 азотты негіз, моносахарид дезоксирибоза және фосфор қышқылы бөлінеді. ДНК мен РНК-ның химиялық құрамында ұқсастықтар да, айырмашылықтар да бар. Үш азотты негіз – аденин, гуанин және цитозин нуклеин қышқылдарының бәріне ортақ болып табылады. ДНК-ның құрамында тимин, ал РНК-ның құрамында урацил болады. Осындай азотты негіздерден басқа ДНК-ның құрамында сирек кездесетін 5-метилцитозин және 6-метилаланин негіздері кіреді. Моносахарид дезоксирибозаның рибозадан айырмашылығы бар. Онда карбонил көміртекпен көршілес жатқан көміртекте оттегі атомы болмайды.
Қос тізбектегі нуклеотидтердің осылайша әрекеттесуі 1950 жылы Эрвин Чаргафф зерттеулерінде ашылған қағидаға сәйкес. Кез келген ДНК молекулаларында адениннің саны тиминге, гуаниннің саны цитозинге тең болуы Чаргафф ережесі деп аталады. Нуклеотидтердің осылайша әрекеттесуі Уотсон-Крик моделімен де заңдалады және ДНК-ның құрылымымен атқаратын қызметінің маңыздылығын көрсетеді. Нуклеин қышқылдарының алуан түрлілігі олардың құрамына кіретін нуклеотидтердің мөлшері мен сапасына және тізбекте қатарласу тәртібіне байланысты. ДНК жасушада генетикалық ақпаратты сақтаушы қызметін атқарады. Бактериялардың түр өзгерісіндегі ДНК-ның маңызын алғаш рет 1944 жылы Эвери, Мак-Карти және Мак-Леод ашып көрсетті. 1953 жылы Уотсон мен Крик рентгендік анализ жасау және басқа да мәліметтер негізінде ДНК молекуласының моделін құрастырды. Олардың моделі бойынша ДНК молекуласы бір оське бағытталған спираль тәрізді оңға қарай айнала оралған екі комплементарлық тізбек болып табылады. әрбір тізбек кәдімгі полинуклеотид болып саналады, ондағы нуклеотид фосфор қышқылының қалдықтары арқылы өзара байланысқан. Спиральдағы полинуклеотидтердің екі тізбегі бір-біріне азот негіздері жағынан бағытталған. Сол себептен қос тізбекті спиральдің сыртына орналасады. Бұл жағдайда бір тізбектің негіздері, жоғарыда айтылғандай, сутектік байланыстар арқылы екінші тізбектің негіздерімен байланысқан. Алайда, қарама-қарсы орналасқан қос тізбектің азотты негіздерін сутекті байланыс қана емес, сол сияқты стэкинг-әрекеттесу күштері біріктіріп тұрады. Тізбектер комплементарлы болып келетіндіктен, олардың біріндегі негіздердің орналасу реті әр түрлі болуы мүмкін, бірақ екінші тізбектегі негіздердің орналасу реті міндетті түрде бірінші тізбектегі негіздердің орналасу ретіне сай келуі тиіс. Бір тізбектегі аденин екінші тізбектегі тиминмен, гуанин цитозинмен байланысады. М.Уилкинс және Р.Франклин тапқан ДНК молекуласының рентгенограммасы оның спиральді құрылымына сәйкес келді.
Ядрошық пен хроматин жалпы РНК синтезделетін орын, онда синтезделген РНК процессинг құбылысына ұшырап, пісіп жетіледі. РНК ДНК бетінде синтезделгенде алғашқы транскрипт түрінде түзіледі. Бұл процесті транскрипция деп атайды. Одан соң бұл транскрипт процессинг кезінде рестриктаза ферментінің әсерімен бірнеше бөлікке бөлінеді. Кейбір бөліктер өзара бірігіп, “тігіліп” қосылады. Бұл құбылыстар процессинг (пісіп-жетілуі) және сплайсинг (тігілу) деп аталады. Осыдан кейін РНК-ның түрлері өзіне тән қызмет атқаруға дайын болып шығады. Хромосомалық РНК мен тасымалдаушы РНК-ның (тРНК) құрамында 76-85 нуклеотид болғандықтан, олар кіші молекулалы РНК-ға жатады. Оларға сондай-ақ 120 нуклеотидтен тұратын рибосомалық 5S-РНК-да жетеді. Рибосомада ірі молекулалық РНК-ның 18 S-РНК және 28 S-РНК деп аталатын екі түрі болады, олардың әрқайсысында тиісінше 2000 және 4000 нуклеотид бар. Матрицалық немесе информациялық РНК-ның (мРНК) құрамында ондаған мың нуклеотид болады. РНК молекулалары қос спираль түзбейді, алайда бір тізбектің жекелеген учаскелері комплементарлық азотты негіздері арқылы қосақтала алады. Тасымалдаушы РНК (тРНК) гиалоплазмада еріген. Оның қызметі – амин қышқылдарын байланыстыру және оларды рибосоаға жеткізу. РНК-ның бұл түрінде молекуланың беде жапырағына ұқсас екінші деңгейлі құрылым болады. Ол комплементарлық негіздеріне қарай тізбектің 4 учаскесінің қосақталуы жолымен түзіледіРеферат тақырыптар:
ОБСӨЖ № 9ОБСӨЖ тақырыбы: Белок биосинтезінің ерекшеліктері. Белок молекуласының құрылымы. ОБСӨЖ жоспары: 1.Белок молекуласының құрылымы. 2.Белоктар гидратациясы.
Бұл екі амин қышқылдары өзара СООН және NH2 топтарымен әрекеттесіп қосылғанда пайда болатын топты пептидтік топ, оның құрамындағы көміртегі мен азот арасындағы байланысты пептидтік байланыс деп атайды. Пептидтік байланыс ковалентті, осының арқасында амсн қышқылдарының түрлі мөлшері өзара қосылып, полипептидтік тізбек деп аталатын түзу тізбек түзеді. Полипептидтік тізбектің бір ұшында бос NH2 тобы, екінші ұшында бос СООН тобы орналасады. Осыған орай тізбектің ұштары N-ұшы және С-ұшы деп аталады. Полипептидтік тізбек ақуыз молекуласының негізін құрайды. Ақуыз молекуласының құрылымы төрт деңгейлі болады. Линдерстерм-Ланг бойынша ақуыз молекуласының бірінші деңгейлі құрылымы пептилтік байланыстың арқасында түзілген полипептидтік тізбек болып табылады. Ақуыз молекуласында бір немесе бірнеше тізбек болуы мүмкін. Мысалы, рибонуклеазада ақуызында бір, инсулиннің молекуласында екі, ал гемоглабиннің молекуласында төрт, вирус мозаика ақуызының құрамында 2130 полипептидтік тізбек болады. Молекуланың құрамына кіретін жеке тізбектер амин қышқылдарының бүйірлік радикалдарының жәрдемі арқылы бір-бірімен дисульфидтік байланыспен жалғасуы мүмкін. Дисульфидтік байланыстарды екі тізбекке жататын цистеин түзеді. Ақуыз молекуласындағы полипептидтік тізбектер жазық түрде сақталмайды. Бірінші мен бесінші, бесінші және тоғызыншы және т.с.с. пептидтік топтардың өзара тартылуы есебінен ақуыз молекуласының ішінде сутектік байланыстар түзіледі. Осының арқасында пептидтік тізбек спираль тәрізденіп оралады. Пептидтік тізбектің мұндай спираль тәрізді күйі ақуыз молекуласының екінші деңгейлі құрылымы деп аталады. Пептидтік тізбектің кейбір бөлігі спиральды құрылымға кірмейді. Полипептидтік тізбектің жиынтық шумақ болып орналасуы үшінші деңгейлі құрылымды қалыптастырады. Ақуыздың үшінші деңгейлі құрылымы түзілгенде кейбір ақуыздар молекуласы жіп сияқты созылыңқы, басқа ақуыздар глобула сияқты пішінге келеді. Оларды тиісінше фибриллалы немесе глобулалы ақуыз деп атайды. Осы негізгі пішін арасында көптеген аралық формалар бар. Рентген құрылымдық анализ әдісін қолдану арқылы 1961 жылы алғаш рет миоглобин деп аталатын ақуыздың үшінші деңгейлі құрылымы дәл анықталды. Ақуыз молекуласы бір конформациядан екінші конформацияға өтіп, өзгеріп отырады. Молекуланың құрамындағы атом топтарының кеңістікте орналасуын конформация деп атайды.
Су мен ақуыз молекулаларының арасында химиялық байланыс та түзіледі. Ол байланыстар сутектік байланыстар болып табылады. Ондай байланыстар ақуыздағы атомдардың белгілі бір тобы мен су моекуласының арасында пайда болуы мүмкін. Глоссарий; 1.Ассимляциялық крахмал, Ассимляциялық паренхима, Ассимляциялық сан, Ассимляциялық тоқырау, Аумалы кезеңдер, Ауру қоздырғыш, Аутоэцизм. ОБСӨЖ № 10жүктеу/скачать 0.88 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|