Лекция №1. Философия адамдын жашоосунда жана коомдогу орду. Дүйнөгө болгон көз караш түшүнүгү

1. Практика - бул билимдин булагы.

2. Практика - бул таанып билүүнүн максаты.

3. Практика - бул акыйкаттын көрсөткүчү, акыйкатты текшерип көрүү

үчүн практика керек.

4. Интегративдик функция - мында практика аркылуу адам дүйнөнү гана

эмес, өзүн да өзгөртөт жана инсан катары калыптанат.

Лекция №9. Илимий таанып бил\\.(4с).

1. 
   Илимий таанып бил\\, анын спецификалык белгилери.
   

катары. Илимий билимдин негизделиши.

2. 
   Илимий билимдин структурасы жана динамикасы. Илимий изилдъън\н эмприкалык жана теоретикалык деёгээлдери.
   

Субьект- Обьект- Каражат.

Таанып бил\\н\н субьектиси 3 деёгээлге болот:

1. Таанып бил\\н\н каражаттары;

2. Материалдык техникалык приборлор,инструменттер;

3. Тил кирет.

Ошондой эле каражаттарга методдор да кирет. Илимий таанып бил\\н\н обьектиси –субьектиге катышып турган нерсе д\йнън\н бир бъл\г\.

Таанып бил\\н\н формалары:

1. К\ндъл\к; 2. Къркъм; 3. Илимий

Булардын ичинен эё маанил\\ ролду илимий таанып бил\\ ойнойт,

илимий таанып бил\\н\н ъзгъчъл\ктър\ тъмънк\лър:

1.Илимий таанып бил\\ таанып бил\\н\н субьектиси менен айырмаланат.

2.Илимий таанып бил\\ к\н\мд\к таанып бил\\дън каражаты менен айырмаланат б.а. илимий таанып бил\\дъ ъзгъчъ усулдар жана тил пайдаланылат. Илимдин тили- бул формулалар, символдор, знактар, атайын символдор эсептелет.

3.Илимий таанып бил\\н\н обьектиси боюнча айырмаланат. Илимий таанып бил\\н\н изилдъъ предмети ъзгъчъ болот. Ал д\йнън\н жана нерселердин ички жактарын абдан тереё изилдейт. Илимий билимдер системалуу т\рдъ илимий закондор жана теориялар аркылуу жашайт. Ал теорияларды дайыма практика ж\з\ндъ изилдеп бер\\гъ м\мк\н. Илимий таанып бил\\н\н жыйынтыгы жана продуктысы боюнча айырмаланат. Илимий таанып бил\\н\н жыйынтыгы –бул илим,ал эми таанып бил\\- процесс, ал эми билим – бул процесстин жыйынтыгы.

Илим деп адамдардын жаратылыш, коом жана таанымдын ъз\ тууралуу билимдерди ънд\р\\гъ багытталган максаттуу жана рухий ишмерд\\л\г\н\н формасын аташат. Илим курчап турган чындыктын ън\г\\ тенденцияларын алдын алып, анны ъзгърт\\гъ къмък бер\\ \ч\н ъз ара байланыштагы реалдуу фактыларды жалпылоо аркылуу чындыкты табуу жана обьективд\\ мыйзамдарды ачууну ъз максатына айландырат.

Илим жаёы билимди алууга багытталган чыгармачыл ишмерд\\л\к экенин айттык. Мындай ишмерд\\л\кт\н натыйжасы болуп белгил\\ бир принциптердин негизинде б\т\н системанын формасына келтирилген билимдердин жыйындысы менен аларды ънд\р\\ процесси эсептелет. Ар кыл т\рдъг\, ар кандай мазмундагы, баш аламан маалыматтардын жыйындысы, же суммасы илимий билим болуп саналбайт. Таанымдын башка формалары сыяктуу эле илим « таза билимдердин супсак» чъйръс\ эмес, ал социомаданий ишмерд\\л\к, ъзгъчъ м\нъздъг\ социалдык институт болуп саналат.

Илимдин негизги милдети – курчап турган чындыктын обьективд\\ мыйзам ченемд\\л\ктър\н аныктоо, ал эми анын тике максаты менен бийик баалуулугу- обьективд\\ чындык. Ошол себептен, илим таанымдын башка формаларынан тъмънк\ критерийлердин жардамы аркасында айырмаланып турат:

- Обьективд\\л\г\;

- Системалуулугу;

- Дайыма практикага таянуусу;

- Алдын ала прогноздорду жасоону максатка

айландыруусу;

- Ътъ так далилдерди жасоо, кыска жана нуска

тыянактарды чыгаруу;

- Алынган тыянактардын негизд\\л\г\;

- Кылынган корутундулардын негизд\\л\г\;

- Методологиялык рефлекцияларга таянуусу.
Тынымсыз ън\г\п турган материалдуу д\йнън\ чагылдыруу менен илим анын мыйзамдары тууралуу билимдердин бирдикт\\, ъз ара байланышкан, тынымсыз ън\г\п турган системасын т\зът. Бул система курчап турган чындыктын кайсыл бъл\г\н, материянын кыймылынын кайсыл формасын изилдегенине жараша илимдин къп сандаган тармактарына(жеке илимдерге) бъл\н\п кетет. Таанымдын предмети жана методу боюнча табият таануу илимдерин (физика, химия, биология ж.б.), коомдук илимдерди (тарых, социология, саясат таануу, укук таануу ж.б.), тааным же ойлом тууралуу илимдерди(логика, гносеология ж.б.) айырмалоого болот. Техникалык илимдерди да ъзгъчъ топ катары бъл\п алуу м\мк\н. Ъз кезегинде аталаган арбир топ да майда илимий багыттарга бъл\н\п кетишет. Курчап турган чындыктын ътъ жалпы мыйзам ченемд\\л\ктър\ болуп саналган философия менен азыркы учурда ън\г\п жаткан математика илимдери башка илимдерден айырмалуу бир катар ъзгъчъл\ктъргъ ээ.

Илимдерди айырмалоонун дагы башка критерийлери барбы? Бар. Мисалы практикадан алыстаган деёгээлине жараша илимдердин тъмънк\дъй эки ири тибин айырмалоого болот:

- фундаменталдуу илимдер – алар реалдуу д\йнън\н негизги мыйзамдары менен принциптерин иликтеп, практика менен тике байланышпайт;

- колдонмо (прикладдык) илимдер – булар фундаменталдуу илимдер тарабынан аныкталган мыйзам ченемд\\л\ктъргъ таянуу аркылуу кандайдыр бир конкретт\\ ънд\р\шт\к, же социалдык – практикалык маселерди чеч\\дъ илимий тааным менен практиканын натыйжаларын тике колдонушат;

- кошмок илимдер – айрым илимдердин ортосундагы чектер шарттуу жана туруксуз м\нъззгъ ээ. Ошол себептен, илимий билимдердин физикалык химия, биофизика, геохимия ж.б. болуп кошулуп кеткен учурлары арбын кездешет.
Ар бир илим тъмъндъг\дъй търт зарыл компоненттин биримдигинен куралат:

- илимдин субьектиси – мындай субьект болуп айрым окумуштуу (илимдин негизги элементи), илимий жамааттар, илимий коллектив, акыр аягында жалпы эле коом эсептелет;

- илимдин обьектиси ( предмети, предметтик чъйръс\) – обьективд\\ д\йнън\н тигил же бул илим изилдеген бъл\г\, же чъйръс\;

- илимге м\нъзд\\ болгон жана илимдин предмети менен шартталган методдор менен ыкмалардын системасы;

- табигый тилдин, же жасалма тилдин ( белгилер, символдор, математикалык теёдемелер, химиялык формулалар ж.б.) т\р\ндъг\ ъзгъчъ м\нъздъг\ тил.
Илимий таанып бил\\н\н структурасы тъмънк\ элементтердин

биримдигинен турат:

- эмпирикалык тажрыйбанын ж\р\ш\ндъ топтолгон

фактылык материал;

- аны т\ш\н\ктър жана башка абстракциялар т\р\ндъ

алгачкы жалпылоонун натыйжалары;

- фактыларга негизделген проблемалар менен илимий

божомолдор (гипотезалар);

- илимий божомолдордон « суурулуп чыккан» мыйзамдар,

принциптер жана теориялар (аларга альтерантивалуу

жоболорду да кошууга болот);

- философиялык жоболор; - илимий таанымдын методдору,

идеалдары жана нормалары; - социомаданий негиздер;

- ойлом стили.

Илимий тааным билимдердин тынымсыз ън\г\п туруучу системасы катары эмпирикалык жана теориялык деп аталган эки деёгээлге ээ: Илимий билим эки деёгээлден турат:

эмпирикалык, теориялык.

- эмпирикалык деёгээли – практика жана эксперимент аркылуу таанып бил\\.

- рационалдык деёгээл- ойлонуу аркылуу таанып бил\\.

Илимий таанып бил\\н\н эмпирикалык деёгээли – таанып бил\\дъ да эмпирикалык билимдердин мааниси абдан зор. Тажрыйба деп курчап турган д\йнън\ эмпирикалык жол менен таанып бил\\н\ айтабыз. Тажрыйба билимдер менен шыктардын биримдиги болуп саналат да, адамдын курчап турган д\йнъ менен болгон мамилесинин натыйжасы катары муундан-муунга ът\п турат.

Эмпиризмди негиздеген англиялык улуу ойчул Френсис Бекондун къз карашында каалагандай таанымдын негизинде кандайдыр бир максатка шайкеш уюштурулган жана ага баш ийдирилген тажрыйба жатат. Тажрыйба белгил\\ бир план боюнча удаалаш, ырааттуу, ирээтт\\ ж\рг\з\л\п, эксперименттерден жаёы экспериментттерге алып баруусу же ъз кезегинде съз болуп жаткан жаёы эксперименттерди шарттаган теориялык жоболорго т\рт\\с\ зарыл.

Бекон иштеп чыккан метод тъмъндъг\дъй удаалаш жана ырааттуу кадамдардан турган: 1) фактылар менен кубулуштарга байкоо ж\рг\з\\; 2) аларды системалаштыруу жана классификациялоо; 3) керексиз, маанисиз фактыларды табуу жана аларды четке кагуу; 4) изилденип жаткан кубулушту курамдык бъл\ктъргъ ажыратуу; 5) фактылар менен кубулуштардын чындыгын тажрыйба ж\з\ндъ текшерип кър\\ жана ;6) аларды жалпылоо.

- Тааным процесстеринин эмпирикалык деёгээлинин алгачкы жана элементардык баскычы болуп байкоо ж\рг\з\\ эсептелет. Каалагандай илимий байкоо ж\рг\з\\ илимге негизделбеген байкоо ж\рг\з\\дън айырмаланып, кандайдар бир илимий маселени же милдетти чеч\\ менен байланышкан.

- Илимдин эмпирикалык деёгээлинин башкы милдети болуп факт ( латынча – жасайм) топтоо эсептелет. Факт деп ишке ашкан чындыктын фрагменти аталат. Илимде «факт» термини тъмъндъг\дъй эки мааниде колдонулат: 1) факт обьективд\\ жашап жаткан ( же мурда жашап ъткън) кубулуш катары; 2) фактты тигил же булл концепциянын негизинде с\ръттъ. Ъз алдынча турганда «чийки» факт (факт – окуя), эреже катары, тез ът\п кетет жана тарыхый ъткънгъ айланат. Анны сактап калу жана илимдин мазмунуна киргиз\\ тилдин жардамы аркылуу фактты чагылдыруучу с\йлъмдър аркылуу ж\рът. Ошого байланыштуу факт чындыктын жънъкъй фрагменти катары гана эмес, адам тарабынан орнотулган жана жалпы жоонунан билинген фрагмент катары каралууга тийиш.

Чындыгында фактылар обьективд\\ жашашат. Алар кимдир биръън\н каалоосу боюнча пайда болуп жана жоголуп турушпайт. Ошол себептен, «фактылар- ъжър нерсе» (факты – упрямая вещь). Реалдуу турмушта фактылар бар экендигин эстен чыгарбоо зарыл. Эгер бизкандайдыр бир саясий, идеологиялык ж.б. симпатияларга, дълътт\\ же кадыр барктуу адамдарга жасакерленип изилденип жаткан процесстен аларга тоскоол болчу же алардын салабаты менен психикасына «до кетир\\ч\ нерселерди бурмалап, алар тууралуу айтпай койсок, анда факттар фактыларчага айланат. Чындыкты таанып бил\\ максатында б\т\ндъй бир тарыхый доорду, коомдук- экономикалык т\з\л\шт\, инсандардын ишмерд\\л\г\н м\нъздъгън фактылардын б\т\ндъй системасы изилден\\гъ тийиш. Ошептип фактылар системасы аркылуу изилденет, ал эми фактылардын систематизациясы илимий теорияны т\з\\н\н алгачкы кадамы болуп саналат.

Бекон тажрыйбаны тъмъндъг\дъй эки т\р\н айырмалаган:

1. 
   Жемишт\\ тажрыйбалар – буларга адамдарга тике пайда алып кел\\н\ максат кылган тажрыйбалар кирет;
   
2. 
   Нурдуу тажрыйбалар – мындай тажрыйбалар пайда табууну къздъбъйт, бирок, табигый мыйзамдарды, нерселер менен кубулуштардын маёызын т\ш\н\\гъ м\мк\нд\к берген жаёы билимдерди пайда кылат.
   

Илимий таанып бил\\н\н теориялык деёгээли т\ш\н\ктър, теориялар, мыйзамдар ж.б.у.с. «ойлом аракеттери», б.а. рационалдуу момент менен м\нъздълът. Мында байкоо ж\рг\з\\, сезим- туюм ъёд\\ «жандуу таанып бил\\» четке кагылбайт, болгону эле алар тааным процессинин теориялык элементине баш ийдирилет. Теориялык таанып бил\\ кубулуштар менен процесстер тууралуу эмпирикалык билимдердин маалыматтарын рационалдуу иштеп чыгуу аркылуу алардын универсалдуу ички байланыштары менен мыйзам ченемд\\л\ктър\н ачканга аракет кылат. Теориялык таанып бил\\н\н манил\\ милдети болуп чындыкты конкретт\\ жана толук мазмунда изилдъъ саналат.

Илимий таанып бил\\н\н теориялык деёгээли тъмънк\дъй компоненттерден турат:

- Проблема ( грек. –милдет) деп окуп - \йрън\\, чеч\\н\ талап кылган ътъ татаал теориялык, же практикалык маселе. Проблема билимдин катып калган формасы эмес, ал таанып бил\\н\н ропблеманы коюу жана анны чеч\\ деген эки манил\\ этабынан турган процесс болуп саналат.

- Гипотеза ( грек. – божомолдоо) – жогоруда айтылгандай, гипотезанын чыныгы мааниси азырынча толук аныктала элек, далилидълъргъ муктаж бир катар фактылардын негизинде пайда болгон божомол т\р\ндъг\ билимдин формасы болуп саналат. Гипотезалык билим нукура эмес, ыктымалдуу м\нъзгъ ээ жана кылдат текшер\\н\, ар тараптан изилдъън\ талап кылат. Сунуш кылынган гипотезаларды далилдъън\н ж\р\ш\ндъ алардын айрымдары чыныгы теорияга айланышат, ал эми башкалары т\р\н ъзгърт\п, такталышат, толукталышат, \ч\нч\лър\, четке кагылат да, эгер текшер\\ терс натыйжа берсе, илимий жаёылыштыктарга айланышат. Гипотезанын чындыгы менен тууралыгын текшер\\дъ чеч\\ч\ роль практикага таандык болсо, чындыктын логикалык( теориялык) критерийине кошумча роль м\нъзд\\.

Теория – курчап турган чындыктын белгил\\ бир чъйръс\ндъг\ мыйзам ченемд\\ жана маёыздуу байланыштарды ар тараптан чагылдырган илимий билимдин ътъ ън\ккън формасы.

Экинчи сабак:

1. Метод жана методология т\ш\н\ктър\.

2. Таанып бил\\н\н жалпы логикалык методдору.

3. Изилдъън\н эмпирикалык жана теориялык

методдору.

Негизги адабияттар:

1. 
   В.П.Кохановский. Философия и методология науки. М., 1999.
   
2. 
   Введение и философию. Ч 2. М., 1989.
   
3. 
   Ильенков В.А. Диалектическая логика. М., 1984.
   
4. 
   Лекторский В.А. Субьект и обьект познания. М., 1980.
   
5. 
   Чудинов Э.М. Природа научной истины. М., 1977.
   
6. 
   Мостепаненко М.В. Философия и методы научного познания. М., 1972.
   
7. 
   Ведин В. Познание и знание. Рига., 1982.
   

1. 
   Меркулов И.Н. Метод гипотез в истории научного познания М., 1989.
   
2. 
   Нарский И.С. Современные проблемы познания. М., 1984.
   
3. 
   Пармон Э.А. Роль фантазии в научном познании. Минск., 1984.
   
4. 
   Современная философия гауки. Хрестоматия. М., 1994.
   

Метод–бул таанымдагы регулятивдик принциптер-дин жана ыкмалардын системасы. Ал грек съз\нън которгондо– «жол» дегенди т\ш\нд\рът. Метод жън\ндъг\ окуу- бул «методология» деп аталат.

Тааным процессинин уюштуруунун маанил\\ структуралык компоненти болуп анын методдору, б.а. жаёы билимди алуунун салтка айланып калган ыкмалары саналышат. Къпч\л\к ойчулдар философиянын негизги милдетин таанымдын универсалдуу методдорун ачуу жана негиздъъ менен байланыштырышкан.

Мисалы. Ф.Бекондун пикиринде билимдердин прогрессиндеги алгачкы шарт болуп илимий т\ш\н\ктърд\ пайда кылган жалпылоо методдорун жакшыртуу эсептелет. Жалпылоо процессии индукция деп аталат. Ошол себептен, Бекондун философиясынын негизги милдети болуп таанымдын жаёы методун т\з\\ эсептелген. Илимий таанымдын ъзъкт\\ методу катары Бекон тажрыйба менен экспериментке таянган жана сезимдик маалыматтарды анализдъъ менен жалпылоонун методикасы болуп саналган индукция методун сунуш кылат да, ой ж\г\рт\\н\н дедуктивд\\ методуна негизделген Аристотелдин «эски» логикасын олуттуу сынга алат. Бекондун пикиринде Аристотелдин реалдуу нерселерден ътъ элек оолак, абстрактуу сырларын чеч\\гъ тосколдук кылат да, изилдъъ ишиндеги башаламандыкты жаратат.

Эмпирик Бекондон айырмаланып, француз философу Декарт математикалык билимдердин логикалык м\нъз\нъ байкоо ж\рг\з\\н\н натыйжасында рационализмдин негиздъъч\с\ катары таанымдын аналитикалык же рационалдуу деп аталган илимий методун сунуш кылган. Рационализм – сезимдик таанымды четке каккан же аны кысымга алган, д\йнън\ акыл эстин, логиканын жардамы аркасында гана таанып бил\\ м\мк\н деген философиялык окуу.

Декарт математиканы жалпылык жана зарылдык сыяктуу белгилерге жана эё туура билимдерге ээ илим деп атаган. Ошол себептен, ал тааным процессинде дедукция методуна же далилдъън\н дедуктивд\\ формасына ъзгъчъ маани берген.

Француз философунун пикиринде метод таанымды тереё ойлонуу менен уюштурулган ишмерд\\л\ккъ айландырып, изилдъъ процессин кокустуктардан эркин кылат. Методдун таасири астында тааным процессии кол ънърч\л\г\нъ негизделген эптеп септеген ънд\р\штън эё кубаттуу ънър жай ънд\р\ш\нъ, чындыкты кокустан ачуудан илимий билимдерди системалуу жана план ченемд\\ жаратууга айланат.

Демек, метод изилденип жаткан обьекттин табияты жана мыйзам ченемд\\л\ктър\ менен шартталган тааным жана практикалык ишмерд\\л\кт\н эрежелери менен ыкмаларынын жыйындысы болуп саналат. Мындай эрежелер менен ыкмалар ътъ эле къп. Алардын айрымдары адамдын материалдуу д\йнън\н буюм-тыйымдары менен практикалык иш алып баруусуна багытталса, башкалары теориялык, илимий м\нъздъг\ тереё негиздъълърд\ талап кылышат. Ъз маёызы боюнча илимий методдор теориялардын тескери жагын туюнтушат. Бардык теориялар реалдуулуктун тигил же бул фрагментин т\ш\нд\р\\гъ аракет кылат. Бирок, анны т\ш\нд\р\п жатып, теория ошол реалдуулук менен кандай алакада болуу керек, эмнелерди жасоо, же жасабоо зарыл экенин кърсът\\ менен теория методго ътъ баштайт. Ъз кезегинде метод тааным ишмерд\\л\г\н андан ары ън\кт\р\\, багыттоо менен билимдердин дагы тереёдешине, ън\г\ш\нъ къмък берет.

Тааным методдорунун учурдагы системасы ътъ татаалдыгы жана дифференциалдуу м\нъз\ менен айырмаланат. Реалдуулукту «камтуунун» кеёдиги, жалпылоо деёгээли, таанымдын ар кандай деёгээлдеринде колдонулгандыгы ж.б. къп сандаган критерийлер боюнча методдорду классификациялаган ыкмалар бар. Максатка ылайык биз методдордун жалпы логикалык жана илимий деп аталган эки негизги т\р\н сунуш кылууну туура тапкан.

2.Таанымдын жалпы логикалык методдору:

Анализ

Синтез

Дедукция.

Абстракция

Аналогия

Жалпы логикалык методдордо таанып бил\\н\н бардык методдору колдонулат. Ал эми илимий таанып бил\\н\н методдорун бир гана илим колдонот:

1. Анализ- б\т\н нерсени бъл\ктъргъ бъл\п кароо.

2. Синтез- бъл\кчълърд\ бир б\т\нд\ккъ бириктирип

кароо.

негизинде жалпы ой корутунду чыгаруу.

4. Дедукция- жалпы м\мк\нч\л\кт\\ ой ж\г\рт\\дън

жеке м\мк\нч\л\ктърдъг\ ой корутунду чыгаруу.

5. Абстракциялоо- изилдъъч\ кубулуштардын кээ бир

касиеттерин жана катнаштарын эске албоо аркылуу

изилдъъч\н\н ойлоо ыкмасы.

6. Аналогия-обьектинин окшоштуктары боюнча

изилдъъ методу.

Алар таанымдын к\н\мд\к да, теориялык да деёгээлдеринде кеёири пайдаланып, жалпы м\нъзгъ ээ. Мындай методдорго анализ жана синтез, индукция жана дедукция, аналогия ж.б. кирет. Алардын табиятынын универсалдуулугу реалдуулукту изилдъън\н булл ыкмалары ойломдун эё жънъкъй жана элементардуу операциялары болуп саналышкандыктары менен т\ш\нд\р\лът. Алар ар бир адамдын к\н\мд\к практикалык иш аракеттеринин « логикасына » таянуу менен ътъ татаал теориялык негиздъълърд\ далдалчысы жок эле, тике т\зъ алышат. Ошол себептен, биз формалдуу логиканын мыйзамдарын билбесек деле, биздин ойлом логикалуу бойдон кала берет. Ойломдун мындай логикалуулугу илим менен эмес, материалдуу–предметтик иш аракеттердин «логикалуулугу» (мисалы, табигый мыйзамдар) менен байланышкан. Алардын айрымдарына кыскача токтолсок.

• 
  Анализ (грекчеден analysis – талдоо, ажыратуу) – обьекттин касиеттери менен алакаларынын системалуулугун аныктоо максатында аны ой аркылуу, же чындап эле курамдык элементтерге ажыратуу, бъл\\ менен коштолгон тааным процедурасы.
  
• 
  Синтез (грекчеден synthesis – бириктирем) – изилденип жаткан обьектин анализдин ж\р\ш\ндъ ажыраган, бъл\нгън элементтерин бир б\т\нд\ккъ бириктир\\ операциясы.
  
• 
  Индукция (латынчадан indictio – алып баруу, алып барып кошуу) – жеке фактылардан жалпы жоболорго ът\\н\н м\мк\нд\г\н камсыз кылган ой корутундусу. Байкоо ж\рг\з\\ процессинин ж\р\ш\ндъ изилдъъч\ фактыларды чогултат, эксперименттердин жардамы аркасында аларды текшерет, андан соё гана логикалык корутунду болуп саналган жалпылоолорду жасайт. Демек, индукция айрым сезим – туюмдардан, фактылардан акырындык менен улам жогорулоо аркылуу ътъ жалпы теорияларга, жоболорго чейин алып бара алат.
  

Суу бууланат Керосин бууланат С\т бууланат	Кычкылтек кысылат Метан кысылат Суутек кысылат
Корутунду: бардык суюктуктар буулануу касиетине ээ	Корутунду: баардык газдар кысылуу касиетине ээ

Берилген мисалдарда индуктивд\\ жол менен алынган эки корутунду теё ыктымалдуу м\нъзгъ ээ. Анткени, берилген эксперименттер бардык суюктуктар жана газдар менен эмес, болгону \ч т\рдъг\ суюктук жана газ менен гана ж\рг\з\лгън. Туура корутундуга кел\\ \ч\н баардык суюктуктар жана газдар менен эксперимент кылуу талап кылынат. Ар кандай себептерден улам практика ж\з\ндъ ар дайым эле мындай толук м\нъздъг\ эксперименттерди жасоо эч м\мк\н эмес. Мындай учурларда эмне кылуу керек? Корутундунун толук т\рдъ туура болушу \ч\н Бэкон индуктивд\\ методду ырастаган гана эмес, аны четке каккан да фактыларды м\мк\н болушунча къп чогултууну талап кылат. Индуктивд\\ методу пайдалануу менен Бекон жылуу нерселердеги майда бъл\кчълърд\н кыймылын табуу менен жылуулуктун философиялык маёызын аныктаган. Бэкон индуктивд\\ методду иштеп чыгууга къп эмгек жумшаганы менен анны кемтиксиз, телегейи тегиз метод деп эсептеген эмес. Англиялык ойчул келечектеги окумуштуулар бул методду дагы тереё ъздъшт\р\шът жана жакшыртышат деген \м\ттъ болгон.

• 
  Дедукция (латынчадан deductio – алып чыгаруу, бъл\п чыгаруу) - ойдун жалпыдан жекеге карай кыймылына, жалпыдан жекени бъл\п чыгарууга негизделген, б.а. дедукция айрым, жеке окуялардын негизинде жалпы ой корутундусун алган процесс болуп саналат (атактуу из кубаар Шерлок Холмс эсиёиздеби). Мисалы, кадыресе шарттарда баардык металлдар жаркырактык, электр жана жылуулук ъткърг\чт\\л\к касиеттерине ээ. Биз таап алган « А » нерсеси металдарга таандык касиеттерге ээ. Мындан «А» нерсеси да металл деген корутунду алынат.
  

1. 
   Алынган корутундулар менен тыянактардан к\мън санабоо \ч\н илимий изилдъълърд\ эё жънъкъй жана т\ш\н\кт\\ нерселер менен жоболордон баштоо;
   
2. 
   Дедукциянын жардамы аркасында уламдан улам татаалдана баштаган ой пикирлерин алуу;
   
3. 
   Ой б\т\м\н\н чынжырын \з\п албоо \ч\н анын бир да тутумун унутта калтырбоо максатында удаалаш, ырааттуу иликтъълърд\ ж\рг\з\\;
   
4. 
   Чындыктын критерийи деп билимдин алгачкы уюткулары менен башаттарын берген интуицияны жана алардан корутундуларды, тыянактарды алууну м\мк\н кылган дедукция методун эсептъъ;
   
5. 
   Татал маселелерди аладын курамдык бъл\ктър\ болуп саналган маселелер менен проблемаларга ажыратып алып, ар бир бъл\кт\ ъз-ъз\нчъ изилдъъ.
   

• 
  
  жүктеу/скачать 0.72 Mb.
  
  Достарыңызбен бөлісу: