Лекция № 4 ДТ әдістемесесінің қоғамда көрінетін ДТ заңдылықтары

1. 
   Дене тәрбиесіне жалпы түсініктеме
   

Күтілген нәтиже қоғам дамуының заңдылықтарымен тығыз байланысты. Бүл мақсат қоғамды құрап , оның байлығын қорғайтын әлеуметтің талаптарына сәйкестендіріледі. Дене тәрбиесінің мақсаты жан -дүниесі рухани бай , ар – ожданы таза, Отанды қорғауда ұзақ жылдар шығармашылық еңбек етуге жарамды адамдардың физикалық дамуын қалыптастыру болып табылады.Бұл мақсат еліміздегі әр адамның қоғамдық талаппен жеке қызығушылықтарына байланысты.

Дене дамуының жетілуі адамдардың ешқандай кемшліксіз жан-жақты жетілген тұлға туралы арманын бейнелейді. Дене тәрбиесінің міндеттері: алға қойған мақсаттың шарттар на сәйкес орындарға қол жеткізуге мүмкіншіліктер туғызу. Дене тәрбиесі жүмысында шешілуге тиіс міндеттер үш топқа бөлінеді: сауықтыру , тәрбиелік және білім беру міндеттері. Дене дамуы адамның жеке өміріндегі ағзаның пішіні мен қызметінің өзгеруі.

Адамның дене дамуына биологиялық, климатты- географиялық және әлуметтік факторлар әсер етеді. Биологиялық факторлар тобын тұқым-қуалаушылық құрайды(мысалы; ата- анасының бой ұзындықтарына қарап , балаларының бойын шамалауға болады.) Бүл әрекеттердің нәтижесінде дене дамуы жасына қарай бірте-бірте өзгеретүсетіні белгігі.

Климаттық - географиялық факторлар тобы еліміздің орналасқан түрлі аймақтардағы ерекшеліктеріне қарай қарастырылады . Мысалы : солтүстіктегі қысқа күн мен қатты аязды, оцтүстіктегі жоғарғы температура мен құрғашылық адамның физиологиялық жағынан қалыптасуына әр түрлі әсер

ететіні белгілі.

Әлеуметтік факторлар тобына материалды өмір шарттары , еңбек және оқу жүмыстары, тәрбиенің мазмүны т.б. кіреді. Әлуметтік факторлардың барлығы түгелімен елдің қоғамдық -экономикалық дамуына байланысты. Әлуметтік фактор, өз кезегінде жоғарыдағы екі факторға да әсер етеді. Мысалы: материалды жағдайдың түзелуі бой ұзаруына, салмаққа, кеуде клеткаларының жетілуіне және т.б. әсер етеді

Дене дамуының нәтижесі дене өлшемдегі арқылы дене салмағы мен ұзындығы дене білімінің сыртқы бейнесі аркылы ) сыртқы белгілеріне қарай жыныстық жетілуі , сондай-ақ окпенің өміршеңдігі, жеке бұлшық еттердің күші, жылдамдықты күшейту сиякты көрссткіштердің қызметі арқылы бағаланады . Дене дамуының осы көрсеткіштерін пайдаланып , олардың жоғары деңгейі денсаулықтың сапасын жақсартып , жақсы еңбек ету кабілеттілігі артып, жоғарғы спортты нәтижелерге жетуге болатыныны іс – тәжірибе дәлелдеген. Дене тәрбиесі осы айтылғандардын көпшілігіне айтарлықтай әсер етеді, ал дене дамуының жетілуі осының бір саласы.

Тәрбиелік міндеттер адамның жеке басының жан -жақты дамуына рухани және дене қуатының бірлігін береді. Дене тәрбиесі бүтіндей педагогикалық салаға бола түра өзінің арнайы заңдылыктарымен тәрбиенің жалпы міндеттерін атқара алады.

Білім беру міндеттері осы саладағы арнайы білімді меңгеріп, оны қимыл арқылы қолданысқа түсіру. Денелік білім деп арнайы жүйелі білімді. дене жаттығуларын игеріп, оны өмірде түрлі айла - тәсілдер арқылы өз бетінше қолдануды айтамыз. Арнайы білім дегеніміз - дене тәрбиесінің заңдылықтарын басшылыққа алатын білім. Бұл саланың мазмұнын денелік білімнің деңгейі мен бағыты карастырады. "Денелік білім " деген үғым ең алғаш П.Ф.Лесгафтың ғылыми еңбегінде айтылады.

Денелік білімде басқа білімдер сияқты қоғамға аса бағалы ғылымдардың бір саласы болып табылады.

Дене тәрбиесі ғылымында зерттеу объектісі: игертілетін педагогикалық фактор, ал субъектісі - дене жаттығуларын үйренуге әрекет , үстіндегі жеке адам. Сондықтан әрбір педагогикалық зерттеуде объектісі мен субъектісі ажырамайды. Дене т әрбиесі заңдылықтарын негіз еткен элеуметтік ілім жүйесі дене тәрбиесі пәні болып табылады. Жалпы заңдылыққа дене тәрбиесінің түрлі топтарындағы дене тәрбиесінің теңестірілуі кіреді ( балалар мен ересектер).

Дене тәрбиесі жетілдіру әдісі пәні өзіне тән заңдылықтары негізделген педагогикалық жүйе болып табылады .

Табиғат пен қоғамның жалпы заңдылықтарының кейбірі -дене тәрбиесінің заңдылықтары. Атап айтқанда дене тәрбиесінің заңдылықтары адамның арнайы әдістері мен оны оқып үйренуімен қатар метадологияның бір бөлігі дене тәрбиесінін метадологиясын құрайды.,

Жалпы метадологиямен байланысы білім беру әдістері ғылыми білімнің зерттеу әдістерін дене тәрбиесінің заңдылықтары ретінде әлуметтік жағынан қолданыс табуы оның өміршеңдігшін танытады.

Бұдан шығатын қорытынды, дене тәрбиесін зертеуші басқа ғылымдар арасындағы бұл ғылымның өз дербестігін айқындап береді. Дене тәрбиесінің методологиясы оның ішкі заңдылықтарын түгел қарастырып, түрлі аспектілерін анықтаудағы негіз болады.

Сол себепті дене тәрбиесінің пәні мсн зерттеу оқу процесі ретінде методологиялық дайындықпен, қаруландырып маманға дене тәрбиесі міндеттерін еркін өтеуге мүмкіндік береді.

Дене тәрбиесі жүйесінің педагогикалық бағыты жалпы дене т әрбиесінің әдісі, мамандық бағыттағы дене тәрбиесінің, спорт бағытындағы дене тәрбиесі әдістерінен құралады.

Бұлар да өз ішіндс түрліше жіктеледі. Олардың әр түрлілігі айналысушылардыц жас ерекшелігіне, жынысына, кәсіби спорт жабдықтарына сәйкестендіріледі . Тек ғылыми және оқу барысындағы әдіс үғымы жалпылама мағына береді. Жеке әдіс түрлері ,өз бетінше ғылыми мазмұнды құрайды. Екі пән де бір бірінсіз өмір сүре алмайды.

Дене тэрбие ғылымы қазіргі дене тәрбиесінің динамикалық жүйесін құрайды сондықтан ғылым дене тәрбиесі білімнің негізі болады. Дене тәрбиесі ғылыми бұл құрылымының болашағын бүтіндей құрып, жеке заңдылықтарды біріктіреді, оларды дене тәрбиесінің барлық әдістеріне үлгі етеді.

Дене тәрбиесінің әдісі жеке заңдылықтарды орындап, ілімдік жалпылықтың негізін қалайды.

Сонымен бірге мұғалімдер мен оқушылардың жалпы міндеттерін нақты айқындап, педагогикалық жарнамаға айналдырады . Дене тәрбиесі әдісі нәтижесінде жалпы жетістік жекешеленеді . Сол үлгімен әрбір әдісті тек пайдаланып қоймай айналысатындардың ерекшеліктеріне қарай жеке заңдылықтар құру керек . Бұл екеуі қосылып" Дене тәрбиесінің пәні мен әдісі " деген оқу процесін құрайды. Үйрету пәндеріне қарай бұлар педагогика ғылымының құрамына енеді. Педагогиканың басқа салалары секілді дене тәрбиесі де әлуметтік психологиялық және биологиялық заңдылықтарға байланысты қарастырылады.

Оқу пәнінің мазмұны мен құрылымы екі себепке байланысты бірте - бірте өзгеріске ұшырайды.

1. Жаңа ғылыми тұжырымдардың пайда болуы. Бітірушілердің негізгі кәсіптік машығының мамандықпен үйлесуі . Жеткілікті екі бағыт бөлініп шығады:

2. Пәннің әлуметтік,- мәселелерінің кеңеюі және дене тәрбиесі пәнінің дене мәдениеті ілімі болып қайта құрылуы.

3. Пәннің пелагогикалық аспектісінің кеңеюі және дене тәрбиесі пәні мен әдісі бір-бірін толықтырып отырады.

Қазіргі кезде оқу материалының кеңеюі оқу сағаттарының көлемімен беріледі. Болашақта дене тәрбиесі педагогикасы құрамына біріктірілетін дене мәдениетінің тарихы, дене тәрбиесі психо - физиологиясы , биомеханика және тағы басқа арнайы пәндерді кешенді оқу пәні ретінде оқыту күтілуде . Бұл педагогикалық мүмкіндіктерді ашып қана қоймай, оны қалың жұртшылықтыктың қабылдауына игі ықпал етеді.

1. «Қазақстан Реепубликасында бұқаралық спортты дамыту жөніндегі

шұғыл шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Перзидентінің 1995 жылғы 4 мамырдағы N 2261 Жарлығын жүзеге асыру туралы «Қазақстан Респубилкасы Үкіметінің 1995 жылғы 24 қарашадағы N 1593 қаулысын жүзеге асыру және Қазақстанда халықты дене тәрбиесі және спортпен жүйелі түрде айналысуға тарту мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

2. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 24 маусымындағы N 774 «Қазақстан Республикасы тұрғындарының дене шынықтыру дайындығының Президенттік сынамалары туралы» қаулысы

3. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан 2030: Қазақстан Республикасы

Президентінің Қазақстан халқына үндеуі. Алматы 1997. 256 бет.

4. Дене тәрбиесі және спорт арқылы Қазақстан Республикасының халқын

сауықтыру бағдарламасы. Алматы 1999.

1. 
   Дене жаттығуы - шынығудың негізгі құралы.
   

1. Барлық педагогикалық мәселелердің ішінде тек дене тәрбиесі ғана қимыл әрекет пәні болып есептеледі.

2. Дене жаттығуы организмнің морфофункциональды жағдайына ғана ықпал жасап қоймайды, жаттығушының жеке басына да ыкпалы зор.

3. Дене жаттығуы - адам ойының және бет әлпетінің қозғалыс жүйесі.

4. Дене жаттығуы - бүл дене тәрбиесі аясында қоғамдық тарихи тәжирбені, оның ғылым және тәжирбелік жетістіктерге жету тәсілі.

5. Алам қозғалысында табиғи мұқтаждықты қанағаттандыратын да дене жаттығуы.

Дене жаттығуларын анықтау шарттары

Қайталанған дене жаттығулары тиімді болуы да мүмкін, ал керісінше. әр түрлі дене жаттығуларынан бірдей нәтиже байланыстылығының шығуы мүмкін. Бүл дене жаттығуларының өзара үздіксіз дәлелі болып табылады.

Демек шарттарды білу дене жаттығуларының тиімдлігін анықтау, педагогикалық процестерді бағыт - бағдарды көтеруге мүмкіндік береді. Шарттардың көп түрлілігі,классификацияланып, мына төмендегіше болуы да мүмкін.

І.Мүғалім окушының жеке мінез ерекшеліктері аса маңызды етеді.

Оқыту процесі екі жақты процес — мүғалім оқытады, оқушы оқиды, сондықтан кімнің қалай оқытанында, дененің дамуы оқыту мен үйренудің сапасына байланысты.

2.Дене тәрбиесі заңдылығына қарай адам санасының шамасы ғылыми шарттармен бейнеленеді. Неғүрлым дене жаттығуларының педагогикалық, психологиялық, физиологиялык еркшеліктері көбірек анықталса, соғүрлым ₍ педагогикалық мэселелерді шешу тиімді болмақ.

З.Әдістемелік шарттар дене жаттығуларын орындауда кеңейтілген талаптар тобын біріктіреді.

Дене жаттығуларын үйренуде және оны басқа да педагогикалық мэселелерді шешуге қолдана отырып, тиімді мүмкіндіктерді, яғни шешімін табатын мақсатты білу және үлкен жетістікке жету, екіншіден , оның қүрылымы, үшіншіден, қайталау тәсілдерін игеру шешуші ол атқарады.

Бүл дене жаттығуын жасауда, құралдарды таңдауда және педагогикалық мәселелерді шешудегі дене тәрбие әдістерін анықтайды.

Дене жаттығуларының тиімділігі тек аса кеп жүктемелерден кейін байқалады. Дене жаттығуларының нәтижесі оны орындау тәсілдеріне де байланысты.Оны орындауда кәсіпқойлықты , функциональды өзгерістерді, белгілі бір уакытты сақтауды талап етеді.

.4. Дене тәрбиесінің жүйесі сауықтыру бағытындағы негізгі принциптері гигиеналық шарттар болып табылады. Олардың мақсаты - адам өмірін керекті дене жаттығулар вариантарын жасау. Ал екінші жағынан сол жаттығулардың тиімділігін , гигиеналық нормаларын қадағалау. Дене тәрбиесінің толық мәнді шешімін табуы үшін гигиеналық нормаларын қадағалау. Дене тәрбиесінің толық мәнді шешімін табуы үшін гигиеналық тәртіпке аса көңіл бөлуі керек.

Қанша жерден педагогикалық процесс жаксы ұйымдастырылғанымен режим бүзылған жағдайда жетістікке жету жағы шамалы ғана болмақ, демек дене жаттығуларының тиімділігі, пайдасы болмайды деген сөз.

Гигиеналық шарттар екі салаға бөлінеді:

1) Дене тәрбиесі процесінен белек адам өміріндегі қоғамдық еңбек гигиенасы, демалу , тамақтану нормалары жаттығуларының толық дерлік орындалуын қамтамасыз етеді.

2) Дене тәрбие процесінде гигиеналық нормалардың сақталуы, арнайы тамақтану, ауаның тазалығы тынығу орындары болуы шарт.

5. Метеорологиялық шарттар - дене жаттығуынан көп әсерлі жетістіктерге жету шарттары, іс-қимыл заңдылықтары тобын құрайды.

Адам әр кезде қоршаған ортамен тығыз байланыста. Ауа райының бұзылуы, күннің өтуі, атмосфералық қысымдар бәрі-бәрі адам организіміне әсер етпей қоймайды, сондайда дене жаттығуы тиімді.

Бүның бәрі дене жаттыгуы техникасында баяндалады. Дене тәрбие процесінде табиғи күшті пайдалану екі бағытта жүргізіледі.

1) Табиғи күштың дене жаттығуы үшін әрекеті аса пайдалы. Олар адам организміндегі қозғалысқа ықпал жасап тиімділігін арттырады және толықтырады.

2) Табиғи күш күн көзінде, суда сауықтыру. шынықтыру құралы іспеттес. Табиғи күшті пайдаланудың басты талаптарының бірі дене жаттығуымен қабат жүйелі және кешенді түрде қолдану.

6. Ықпал жасау шарттарының бірі - дене жаттығуларының соңғы нәтижесін анықтау. Сондай-ақ дене тәрбиесінің негізгі құралдарын ғана емес, қосымша - гигеналық, метеорологиялық өлшемдерді де қарастырады. Әрбір құралдың өзіндік мүмкіндіктері мен адам организмін шынықтырудағы ролді анықтайды .

7. Материалдық шарт спорттық жетістіктерге жетуде үлкен рөл атқарады.

(спорттық іргетас, құрал-сайман, киім және т.б.).
Әдебиеттер

1. «Қазақстан Реепубликасында бұқаралық спортты дамыту жөніндегі

шұғыл шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Перзидентінің 1995 жылғы 4 мамырдағы N 2261 Жарлығын жүзеге асыру туралы «Қазақстан Респубилкасы Үкіметінің 1995 жылғы 24 қарашадағы N 1593 қаулысын жүзеге асыру және Қазақстанда халықты дене тәрбиесі және спортпен жүйелі түрде айналысуға тарту мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

2. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 24 маусымындағы N 774 «Қазақстан Республикасы тұрғындарының дене шынықтыру дайындығының Президенттік сынамалары туралы» қаулысы

3. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан 2030: Қазақстан Республикасы

Президентінің Қазақстан халқына үндеуі. Алматы 1997. 256 бет.

4. Дене тәрбиесі және спорт арқылы Қазақстан Республикасының халқын

сауықтыру бағдарламасы. Алматы 1999.

1. 
   Дене жаттығуы - шынығудың негізгі құралы.
   

Дене тәрбиесінің нәтижелілігі барлық құрал -жабдықтарды тиімді қолданғанда ғана жеткілікті нәтиже береді, алайда, дене тәрбиесінде артық салмақтан арылу үшін дене жаттығуына келіп тірелеміз. Оның мынандай себептері бар :

1. Барлық педагогикалық мәселелердің ішінде тек дене тәрбиесі ғана қимыл әрекет пәні болып есептеледі.

2. Дене жаттығуы организмнің морфофункциональды жағдайына ғана ықпал жасап қоймайды, жаттығушының жеке басына да ыкпалы зор.

3. Дене жаттығуы - адам ойының және бет әлпетінің қозғалыс жүйесі.

4. Дене жаттығуы - бүл дене тәрбиесі аясында қоғамдық тарихи тәжирбені, оның ғылым және тәжирбелік жетістіктерге жету тәсілі.

5. Алам қозғалысында табиғи мұқтаждықты қанағаттандыратын да дене жаттығуы.
Дене жаттығуларын анықтау шарттары

Қайталанған дене жаттығулары тиімді болуы да мүмкін, ал керісінше. әр түрлі дене жаттығуларынан бірдей нәтиже байланыстылығының шығуы мүмкін. Бүл дене жаттығуларының өзара үздіксіз дәлелі болып табылады.

Демек шарттарды білу дене жаттығуларының тиімдлігін анықтау, педагогикалық процестерді бағыт - бағдарды көтеруге мүмкіндік береді. Шарттардың көп түрлілігі, классификацияланып, мына төмендегіше болуы да мүмкін.

І.Мұғалім окушының жеке мінез ерекшеліктері аса маңызды етеді.

Оқыту процесі екі жақты процес — мүғалім оқытады, оқушы оқиды, сондықтан кімнің қалай оқытанында, дененің дамуы оқыту мен үйренудің сапасына байланысты.

2.Дене тәрбиесі заңдылығына қарай адам санасының шамасы ғылыми шарттармен бейнеленеді. Неғүрлым дене жаттығуларының педагогикалық, психологиялық, физиологиялык еркшеліктері көбірек анықталса, соғүрлым ₍ педагогикалық мэселелерді шешу тиімді болмақ.

З.Әдістемелік шарттар дене жаттығуларын орындауда кеңейтілген талаптар тобын біріктіреді.

Дене жаттығуларын үйренуде және оны басқа да педагогикалық мәселелерді шешуге қолдана отырып, тиімді мүмкіндіктерді, яғни шешімін табатын мақсатты білу және үлкен жетістікке жету, екіншіден , оның қүрылымы, үшіншіден, қайталау тәсілдерін игеру шешуші ол атқарады.

Бүл дене жаттығуын жасауда, құралдарды таңдауда және педагогикалық мәселелерді шешудегі дене тәрбие әдістерін анықтайды.

Дене жаттығуларының тиімділігі тек аса кеп жүктемелерден кейін байқалады. Дене жаттығуларының нәтижесі оны орындау тәсілдеріне де байланысты.Оны орындауда кәсіпқойлықты , функциональды өзгерістерді, белгілі бір уакытты сақтауды талап етеді.

.4. Дене тәрбиесінің жүйесі сауықтыру бағытындағы негізгі принциптері гигиеналық шарттар болып табылады. Олардың мақсаты - адам өмірін керекті дене жаттығулар вариантарын жасау. Ал екінші жағынан сол жаттығулардың тиімділігін , гигиеналық нормаларын қадағалау. Дене тәрбиесінің толық мәнді шешімін табуы үшін гигиеналық нормаларын қадағалау. Дене тәрбиесінің толық мәнді шешімін табуы үшін гигиеналық тәртіпке аса көңіл бөлуі керек.

Қанша жерден педагогикалық процесс жаксы ұйымдастырылғанымен режим бүзылған жағдайда жетістікке жету жағы шамалы ғана болмақ, демек дене жаттығуларының тиімділігі, пайдасы болмайды деген сөз.

Гигиеналық шарттар екі салаға бөлінеді:

1) Дене тәрбиесі процесінен белек адам өміріндегі қоғамдық еңбек гигиенасы, демалу , тамақтану нормалары жаттығуларының толық дерлік орындалуын қамтамасыз етеді.

2) Дене тәрбие процесінде гигиеналық нормалардың сақталуы, арнайы тамақтану, ауаның тазалығы тынығу орындары болуы шарт.

5. Метеорологиялық шарттар - дене жаттығуынан көп әсерлі жетістіктерге жету шарттары, іс-қимыл заңдылықтары тобын құрайды.

Адам әр кезде қоршаған ортамен тығыз байланыста. Ауа райының бұзылуы, күннің өтуі, атмосфералық қысымдар бәрі-бәрі адам организіміне әсер етпей қоймайды, сондайда дене жаттығуы тиімді.

Бұның бәрі дене жаттыгуы техникасында баяндалады. Дене тәрбие процесінде табиғи күшті пайдалану екі бағытта жүргізіледі.

1) Табиғи күштың дене жаттығуы үшін әрекеті аса пайдалы. Олар адам организміндегі қозғалысқа ықпал жасап тиімділігін арттырады және толықтырады.

2) Табиғи күш күн көзінде, суда сауықтыру. шынықтыру құралы іспеттес. Табиғи күшті пайдаланудың басты талаптарының бірі дене жаттығуымен қабат жүйелі және кешенді түрде қолдану.

6. Ықпал жасау шарттарының бірі - дене жаттығуларының соңғы нәтижесін анықтау. Сондай-ақ дене тәрбиесінің негізгі құралдарын ғана емес, қосымша - гигеналық, метеорологиялық өлшемдерді де қарастырады. Әрбір құралдың өзіндік мүмкіндіктері мен адам организмін шынықтырудағы ролді анықтайды .

7. Материалдық шарт спорттық жетістіктерге жетуде үлкен рөл атқарады.

(спорттық іргетас, құрал-сайман, киім және т.б.).
Дене жаттығулары

Дене жаттығуларының теориялық қағидаларға сәйкес мұғалімнің педагогикалық мақсатқа сәйкес дене жаттығуларын іріктеу мүмкіндігі бар, Дене жаттығуларының негізгі жүйесін өңдеу; дене жаттығуларының педагогикалық жүйесін толығымен пайдалану, дене жаттығуларына кешенді қосымша қүралдарды тиімді пайдалану.

" Дене жаттығуы " үғымы адамның қимыл- әрекеті және қозғалысымен тікелей байланысты .

Қозғалыс - организмнің моторлы қызметі секілді, денеде және оның бөлігіндегі өзгеріс. Дене тәрбиесі үшін ерікті қозғалыстың маңызы зор.

Әрбірерікті қозғалыстың үш белгісі бар.

1) Ол әрқашанда сана - сезім қызметі болып табылады;

2).Қозғалыс-адам әмірінің ерікті серігі.

Қозғалысты үйрену оқушы еркінің төселу деңгейін жоғарылатады.

Ерікті қимыл сананың әрекеті болып табылады . Жеке қозғалыстар қимылдың әлементтері болып табылады. Қозғалыстардың өзара байланыстары арқылы қимыл - әрекет іске асады. Мысалы, аяқтың, қолдың, дене қозғалысы қимылын секіру түрінде оқушы еркін аткара алады. Бір ғана қозғалыспен әр түрлі қимыл әрекетпен әр түрлі қозғалысты іске асыруға болады. Яғни бұл былай түсіндіріледі бір ғана қимылдан әр түрлі қозғалыс тууы мүмкін және қайталанған қозғалыстар әр түрлі жылдамдықта іске асады.

Алға қойған мақсатты шешу қозғалыс жүйелерінің сапасы мен сәйкестігі қорытындысымен анықталады.

Қимылды іс-әрекеттің нақты тәсілі ретінде жүзеге асыруға болады. Мысалы: Оқушылардың оқу іс-әрекеті дене шынықтыру сабағында қозғалыс , жүйесін меңгеруден тұрады . Сондай-ақ бұл мәселеге мемлекеттік бағдарламаларда қаралған. Әрбір қозғалыстың өзіндік әлеуметтік бейнесі бар. Сондай-ақ оқушы қозғалысты қоғамдық тәжірибе мен білімге сүйене отырып жаттығады. Сонымен қатар, қозғалыс кейбір педагогикалық мәселелерді шешуге бағытталған. Мысалы: 6 -сынып оқушысы қысқа қашықтықта жүгіруді, ұзындыққа және биіктікке секіруді, доп лақтыруды үйренгеннен кейін өзін жеңіл атлетика бөлімі бойынша «Еңбек және қорғанысқа дайындық» кешенінің талаптарын орындауға дайындайды.

Қозғалыстың көпшілігі оқушы жаттығуының негізінде қалыптасады.

Қозғаушы қимыл әрекет дене жаттығуы деп аталады, ол адамның шынығуы үшін таңдалынған. Әрбір қимыл әрекет дене жаттығуы деп атала бермейді, ол тек дене тәрбиесі мақсатында жасалған міндеттерді шешеуге бағытталған.

"Дене" сөзі істелінген жүмыстың бейнесі , адам денесінің сыртқы бейнесінде және оның бөлігінде көрінеді. Дене жаттығулары , дәлірек айтқанда, ерікті акт, сана қызметі больш табылады .

Ал жаттығу - адамның физикалық жэне психикалык қасиетін арттыруға бағытталған іс-әрекет. Сонымен, дене жаттыгуы . біріншіден, нақты қимыл - әрекет, ал екіншіден, бірнеше рет қайталау процесі.
Дене жаттығуларының бейнелі белгілері.

І.Дене жаттығуымен педагогикалық мақсат жүзеге асады, еңбек қимылымен өндірістік мақсат жүзеге асады.

2.Дене жаттығулары дене тәрбие заңдылықтарына сәйкес орындалады. Еңбек қимылы-әрекеті - өндіріс заңдылыктарына сәйкес орындалады.Еңбек қимылы мен дене жаттығуларының сыртқы үқсастықтарына қарап, бір-бірімен ауыстыруға болмайды.

Барлық козғалыс, қимыл әрекет дене жаттығуы заңдылықтарына бағынады, сондай-ақ оқушы организміне тиімді әсер етеді, ал екінші жағынан, жоғары көрсеткішке жетуге мүмкіндік береді.

З.Тек дене жаттығу жүйесі ғана адамның барлық органының дамуына мүмкіндік береді.

Еңбек қимылы адамның жан-жақты жетілуіне әсер ету мүмкіндігі жоқ. Сондықтанда мектепте еңбекті үйрену сабағын дене тәрбиесі сабағымен алмастыруға болмайды.

1. 
   Бөлшектеп оқыту тәсілі
   
2. 
   Ойын тәсілі, Жарыс тәсілі
   

1. Қозғалу кимылдарына машықтану процесін женілдетеді. Бұл ретте, шәкірт мақсатқа аз жеке икемдік қимыл қорын келе -келе молайту жолымен жетеді. Соның нәтижесінде оның бойында кажетті қимыл икемділігі қалыптасады. Мұндай тәлім әрбір детальға мүқият назар аудара отырып , түтас алғанда қозғалу- қимылдау әдісіндегі оның атқаратын ролін жете сезіп білуге ықпал етеді. Бүл өз кезегінде жеке элементтер мен түтас қимылдарды жете игеріп меңгеруге жетелейді. Осының нәтижесінле_машықтану мерзімі қысқарып, қозғалудың жалпы мәдениеті арта түседі.

2. Бөліп – бөліп машықтандыру әрбір сабақ барысында үйрету процесін нақтылап оны орнықтыра түседі, өйткені шәкірттердің әрбір элементті табысты меңгеруі көнілде канағаттанушылық сезімін оятады.

3. Қорытындаушы жаттыгулардың мол болуы машықтану сабақтарынын әр алуан болып түрленіп , үйрету процесініц тартымды болуына оң ықпал етеді.

4. Қимыл бөліктерін үйрену барысында жинақталатын козгалысты қимыл машықтарының қомақты қоры балалардың қозгалып, қимылдауда тәжирбесін молайту мәселесін табысты етіп шсшуге мүмкіндік береді.

5. Бөліп - бөліп /үйрету әдісін қолдану естен шыққан машық - дағдыларды тез қалпына келтіруге ықпал етеді.

6. Бұл әдіс үйлестіру жағынан күрделі қимылдарды зерттеуде және жекелеген дене буындарына бұлшық ет топтарына әсер етуде аса қажетті. Сонымен бөліп-бөліп әдісі зерттелінетін қимылдарға творчествалық тұрғыдан талдау жасауға көмектеседі және қимылдарды тек олардың сыртқы түр-тұрпатында сезініп, қабылдауға мүмкіндік бермейді.

Тұтас үйрету әдісі қимылдарды үйретудің түпкі мақсаты күйінде зерттеуді қарастырады.

Бұл әдіс үйретудің кез-келген кезінде қолданыла береді.

Егер шәкірттердің дайындық деңгейі жоғары болып, жаттығулар қарапайым да жеңіл болса, бүл кезде қорытындаушы жаттығуларды қолдануға қажеттілік болмай, түтас үйрету әдісі үйретудің алғашқы кездерінде ғана қолданылады. Қорытынды, яғни соңғы кезеңде түтас машықтандыру кез-келген қимылдарды игеру кезінде қолданылады. Егер алғашқы кезеңдерде қимылдар дараланған түрде қолданылса, қорытынды кезеңінде олар міндетті түрде түтасымен орындалады. Өйткені онсыз дене жаттығуларының техникасын жеттілдіру мүмкін емес. Кейбір қимылдар шәкірттердің жақсы дайындығымен салыстырғанда тым қарапайым болуы мүмкін, сондықтан мүндай жағдайда бөліп-бөліп үйрету әдісі педагогика түрғысынан алғанда өзін ақтамайды .

Мәжбүрлік - жеңілдету үйрету әдісі "жасанды басқару ортасы " теориялық тұжырымдамасына мінезделінеді. (М.П.Ратов) Оны машықтандыру әдісінің тұтас алғанда вариантты ретінде қарастыруға болады . Бүл ретте қолдан жасалынған және қатаң тәртіппен белгіленген жағдайларда үйретілетін жаттығуларды (немесе оның элементті) ой елесінен өткізіп жаттығушының мүмкіндігін қамтамасыз ететіндей етіп техникалық жабдықтарды, яғни тренажерларді пайдалану керек. Бүл үйренушіге қорытындының жоспарланған денгейінде жаттығуларды орындауға мүмкіндік береді.

Бұл әдіс үйренушінің дене дайындығының денгейін көтере отырып, қозғалтқыш дағдыларды қайта жабдықтауда қажет етпейді. Бүл машықтанудың ерте басында – ақ козғалтқыш қимылдық жылдамдық негізінің ырғағы мен бұлшық ет үйлесімділігін реттеу жолымен қол жетеді.

Әрбір тренажерлік жабдық қозғалу қимылының нақты бір түріне арналып жасалынады. Спринтірлік жүгіруге үйретуге арналған "озуды жеңілдетін" тренажері жүзу кезінде шыркөбелек айналу техникасына машықтануға арналған.