Лекция: 45 сағат СӨЖ: 45 сағат обсөЖ: 45 сағат Барлық сағат саны: 135 сағат Аралық бақылаулар саны: 2 (40 балл)

Монархия деп мемлекеттің жоғарғы өкімет билігі жеке-дара, бір билеушінің қолында болып, ол әкеден балаға мұра ретінде қалатын түрін айтады.

Республика деп мемлеекттік биліктің барлық жоғарғы органдары белгілі бір уақытқа сайланатын немесе өкілдік мекемелер (Парламент) арқылы қалыптасатын мемлекеттік басқарудың түрін айтады.
43-лекция.

Тақырыбы: Мемлекеттік құрылыс және елдердің билік формалары

(1 сағат)
Жоспары:

1. Унитарлық және федерациялық құылымдағы мемлекеттер.

2. Мемлекеттік режим түрлері.
Пайдаланатын әдебиеттер:

1. Т. О Увалиев Дүние жүзінің қазіргі саяси картасы.-А., 1998

2.Ю.Н. Гладкий С. Б. Лавров Дүние жүзінің эканомикалық және әлеуметтік географиясы.

3.Д. Жамбылов Саясаттану.

4. Гаджиев К.С. Введение в геополитику., -М., 1998

5. Витковский О.В. Политическая георгафия и геополитика. М., 1980

6. Каледин Н.В. Политическая география: стоки, проблемы. С-П.,1996

7. Плешаков К. Компоненты геополитического мышления. М., 1994

8. Разуваев В.В. Геополитика современности и геостратегии России.-М., 1996

9. Сорокин К.Э. Геополитика современности и геостратегии. М., 1996

10. Сатбалдин С.С. «Драконы» и «тигры» Азии: сможет ли казахстанський «барс» пройти их тропами?-А., 1998,1992

б) қосымша

11. Гаджиев К.С. Геополитика. М., 1997

12. Андрианова Т.В. Геополитические теории 20 века.-М., 1996

2. 
   Билік басқару түрімен қатар құрылысы қарай да ерекшеленеді. Мемлеект құрылысы орталық өкімет пен жергілікті биліктің міндеттер өрісінің арақатынасын білдіреді. Ол унитарлық, федеративтік және конфедеративтік болып үш түрге бөлінеді.
   

Федерация деп белгілі ьір саяси тәуелсіздігі бар бірнеше мемлекеттік құрылымдардың бірігіп одақтық жаңа бір мемлекетті құруын айтады. Федерация мен оған кіретін субъектілердің міндеттерінің арасындағы айырмашылықтар жалпы мемлекеттік конституциямен реттеледі. Әр бір субъхектінің өзінің жоғарғы билеу (заң шығарушы, атқарушы, сот) органдары болады. Бірақ олар орталық институтарға бағынуы тиіс. Мысалы, мұндай федеративтік мемлекеттерге Австралия, Австрия, АҚШ, Бельгия, Бразилия, Германия, Канада, Малайзия, Мексика, Нигерия, Ресей және т.б. жатады.

Қазіргі саяси тәртіптерді демократиялық және демократияға қарсы(антидемократиялық) деп үлкен екі топқа бөледі.

Демократиялық тәртіпке халықты биліктің қайнар көзі деп санап, оған мемлекеттік істерді шешуге құқық берілген және ол үшін қажетті жағдайлар жасалған биліктің түрі, қоғамны, мемлекеттік – саяси құрылысы жатады. Мұндай тәртіпте азаматтардың негізгі құқықтары мен ергіндіктеріне кепілдік беріледі, әртүрлі әлеуметтік топтардың мүдделері көздеуші саяси партиялар, ұғымдар, мекемелер кедергісіз жұмыс істейді. Саяси өмір демократиялық негізде кең өріс алады. Саясат мәселелері ашық талқыланады, биліктің шектен тыс шоғырлануына жол берілмейтіндей тетік жасалады, азаматтарға қолайлы құқықтар мен еркіндіктер, олардың саяси көңілін білдіру түрлері айқындалады, жалпыға бірдей сайлау құқығы орнатылады.

Антидемократиялық тәртіп тоталитарлық және авторитарлық болып бөлінеді.

Тоталитарлық (латынның бүтіндей, тұтас, жалпы деген созінен) тәртәп деп қоғам, адам өмірінің барлық салалары тұтасымен мемлекеттік бақылауға алынған мемлекеттік саяси құрылымды айтады. Онда өндіріс, эканомика бұқаралық ақпарат құралдары, білім, мәдениет, адамдардың жеке өмірі және т.б. – бәрі тегіс бақылаудың астында болады. Азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарына , демократиялық ұйымдардың жұмыстарына тыйым салынады, жазалау, қуғын сүргін күшейеді, террорлық полициялық бақылау орнайды.

Авторитарлық тәртіп деп күштеуге, жеке адамның билігіне негізделген мемлекеттік – саяси құрылысты айтады. Мұнда атқарушы билік үстемдік етеді.Парламент жойылмайды, дегенмен, ол кеңесші органға айналады.

1.Швейцария

2.Швеция

3.Бейбіт мақсаттағы Азия елдері

1. Т. О Увалиев Дүние жүзінің қазіргі саяси картасы.-А., 1998

2.Ю.Н. Гладкий С. Б. Лавров Дүние жүзінің эканомикалық және әлеуметтік географиясы.

3.Д. Жамбылов Саясаттану.

4. Гаджиев К.С. Введение в геополитику., -М., 1998

5. Витковский О.В. Политическая георгафия и геополитика. М., 1980

6. Каледин Н.В. Политическая география: стоки, проблемы. С-П.,1996

7. Плешаков К. Компоненты геополитического мышления. М., 1994

8. Разуваев В.В. Геополитика современности и геостратегии России.-М., 1996

9. Сорокин К.Э. Геополитика современности и геостратегии. М., 1996

10. Сатбалдин С.С. «Драконы» и «тигры» Азии: сможет ли казахстанський «барс» пройти их тропами?-А., 1998,1992

б) қосымша

11. Гаджиев К.С. Геополитика. М., 1997

12. Андрианова Т.В. Геополитические теории 20 века.-М., 1996

1.Швейцария-әлемдегі бейтарап саясат ұстанатын елдердің бірі. ХХ ғасырдың басында Швейцария конфедерациясы ретінде құрылған. Саяси-әкімшілік құрылымы федерациялардан құрылған. Астанасы – Берн қаласы. Елдің экономикасы қаржы саласына, туризм және қызмет көрсету секілді салаларға маманданған. Мемлекеттің ұстаны отырған бейтарап саясатының нәтижесінде Швейцария екі дүние жүзілік соғыстан да экономикасын ешқандай шығынға ұшыратпай алып шықты. Бейтарап саясаттың нәтижесінде Швейцария әлем елдерінің арасында үлкен сенімге ие. Қазіргі уақытта дүние жүзінің ірі қаржы ұйымдары өздерінің қаржы қорларын Швейцария банктерінде сақтайды. Елде туризм және қызмет көрсету салалары да өте жоғары дамыған.

2. ХХ ғасырдың ортасынан бастап әлемнің бейтарап елдерінің қатарына Швеция қосылды. Швеция тарихи кезеңдерде бірнеше соғысқа қатысып, үлкен шығынға ұшырап шыққандықтан, ХХ ғасырдың 50-жылдары сыртқы саясатын күрт өзгертті. Астанасы – Стокгольм қаласы. Бейтарап саясат ұстанушы мемлекет ретінде Швейцариямен бір қатарда айтылатын Швецияның экономикасы жоғары дамыған. Елдің экономикасының жетекшісі салалары ауыр өнеркәсіп, теңіз шаруашылығы, қызмет көрсету саласы т.б.

3. Азия елдері бірнеше ғасыр бойы соғыстар мен жанжалдан көз ашпағандықтан, бұл аймақта дүние жүзінің ыстық нүктелері көп шоғырланған (Таяу Шығыс, Кашмир жанжалдары). Сол себепті Азияда тыныштықты қамтамасыз ету мақсатында аймақтың көптеген елдері өзара саяси-экономикалық ұйымдарға біріккен (ШЫҰ, АСЕАН). Азияда бейбітшілікті елдің сыртқы саясатының басты бағытына айналдырған мемлекеттердің қатарында Қазақстан, Жапония, Корея, Сингапур, Қытай т.б. тұр. Қазіргі кезде Шанхай Ынтымақтастығы Ұйымы аймақтағы беделді ұйымдардың біріне айналып отыр. Оны саясаткер мамандар НАТО секілді беделді әскери ұйыммен теңестіруде.

1. Европадағы геосаяси жағдай

2. Азиядағы геосаяси жағдай

3.Африкадағы геосаяси жағдай

4.Латын Америкасындағы геосаяси жағдай

5.Австралия мен мұхиттық аралдардағы геосаяси жағдай

1. Т. О Увалиев Дүние жүзінің қазіргі саяси картасы.-А., 1998

2.Ю.Н. Гладкий С. Б. Лавров Дүние жүзінің эканомикалық және әлеуметтік географиясы.

3.Д. Жамбылов Саясаттану.

4. Гаджиев К.С. Введение в геополитику., -М., 1998

5. Витковский О.В. Политическая георгафия и геополитика. М., 1980

6. Каледин Н.В. Политическая география: стоки, проблемы. С-П.,1996

7. Плешаков К. Компоненты геополитического мышления. М., 1994

8. Разуваев В.В. Геополитика современности и геостратегии России.-М., 1996

9. Сорокин К.Э. Геополитика современности и геостратегии. М., 1996

10. Сатбалдин С.С. «Драконы» и «тигры» Азии: сможет ли казахстанський «барс» пройти их тропами?-А., 1998,1992

б) қосымша

11. Гаджиев К.С. Геополитика. М., 1997

12. Андрианова Т.В. Геополитические теории 20 века.-М., 1996

1. Европадағы геосаяси жағдай бұл аймақта халықаралық дәрежеде беделі жоғары ұйымдардың (НАТО, Еуроодақ) болуы нәтижесінде біршама тұрақты болып келеді. Сонымен қатар бұл аймақта дүние жүзінің аса ірі ұйымдарының орталықтары орналасқан. Бұл өз кезегінде Шетелдік Еуропада геосаяси жағдайдың тұрақты болуын қамтамасыз етеді. Алайда соған қарамастан, Балқан түбегі әлі күнге дейін Еуропаның “Оқ-дәрі бөшкесі” деп аталып отыр. Себебі бұл аймақта ұлтаралық қақтығыстар жиі болып тұрады. Сербия мен Черногорияның, Македония мен Грецияның, Словения мен Югославияның арасында жиі-жиі туындап отыратын жанжалдар Балқан түбегіндегі геосаяси жағдайды тұрақсыздандырып отыр. Бұл мәселеге қазіргі кезде БҰҰ араласып тыр. Бүгінгі таңда Балқан түбегінде НАТО мен БҰҰ-ның бітімгершілік күштері орналасқан. Олар осы аймақта орналасқан елдер арасында туындап отыратын саяси және ұлтаралық жанжалдарды реттеуге қатысады.

2. Азияда Қытай секілді БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесінің орналасуы, Ресейдің ықпал ету мүмкіндігінің басым болуы бұл аймақтағы геосаяси жағдайдың барысына өз әсерін тигізбей қоймайды. Сонымен қатар қазіргі кезде АҚШ та Азиядағы геосаяси жағдайларға белсене араласуда. Бұған мысал ретінде АҚШ-тың Ауғанстандағы ішкі жанжалға, Таяу Шығыс араласуы, Ирактың ішкі қатынастарына қол сұғуы, Гонконг мәселесіне байланысты Қытайға қарсылық білдіруі т.б. алуға болады. Қазіргі кезде Азияның саяси жанжалға толы аймағы Таяу Шығыс болып отыр.

3. Африкадағы геосаяси жағдай осы құрлықта орналасқан елдерде жиі-жиі болып тұратын азамат соғыстарымен, мемлекетаралық жанжалдармен сипатталады. Бұл аймақтағы елдерге Франция мен Ұлыбританияның ықпалы өте зор. Себебі Африканың көптеген елдері бірнеше ғасыр бойы осы мемлекеттердің отарында болып келген. Мұны олардың тіліне, елдің қоғамдық өміріне және салт-дәстүріне сіңіп қалған ерекшеліктерден байқауға болады. Африка дүние жүзі бойынша саяси, экономикалық және әлеуметтік мәселелерге толы аймақ болып табылады. Себебі Африка елдерінде тапшылық, ашаршылық, жұқпалы аурулардың көп болуы, ұлтаралық қақтығыстар секілді мәселелер өте кең тараған.

4. Латын Америкасы елдерінде де Африка мемлекеттері секілді ұлтаралық жанжалдар, мемлекеттердегі азамат соғыстары, басқа да жанжалдар жиі болып тұрады.Осы аймақтағы елдердің көпшілігі ХХ ғасырдың соңына дейін АҚШ-тың үстемдігінен зардап шеккендіктен, оның экономикалық қысымына қарсы Латын Америкасы елдерінің ұйымы құрылған. Қазіргі кезде бұл ұйым аймақтағы геосаяси жағдайды бақылауда үлкен беделге ие болып отыр. Сонымен Латын Америкасы елдеріне АҚШ пен Францияның, Ұлыбритания мен Испанияның ықпалы да жүріп тұрады. Колумбия, Эквадор секілді мемлекеттерде саяси жанжалдар жиі болып тұратындықтан үнемі БҰҰ-ның назарында қалып отыр.

5. Австралия мен Мұхиттық аралдарда геосаяси жағдай қазіргі кезде тұрақты болып отыр. Бұл аймақтағы елдердің басым көпшілігі (Австраля, Кирибати, Тувалу т.б.) Ұлыбритания басқаратын Достастық елдерінің мүшелері болып табылады. Сонымен қатар, бұл аймақтағы мемлекеттердің көпшілігі ұсақ микромемлекеттер болғандықтан, олар бір-бірінен тәуелсіз дами алмайды. Қысқаша айтқанда, бұл мемлекеттердің барлығы біртұтас экономикалық жүйе құру арқылы өздерінің даму бағыттарын айқындап отыр. Бұл аймақтағы геосаяси жағынан тұрақсыз бірден –бір мемлекет Индонезия болып табылады. Себебі бұл мемлекетте діни жанжалдар мен ұлтаралық қақтығыстар жиі болып тұрады.

“Гуманитарлықпәндер” факулътеті

«Дүние жүзінің қазіргі саяси мәселелері» пәні бойынша

050116- «География» мамандықтарының студенттері үшін