Лекцияның тақырыбы. Дүние жүзі саяси картасының қалыптасуының кезеңдері

Лекцияның тақырыбы. Дүние жүзі саяси картасының қалыптасуының кезеңдері

1. 
   Дүние жүзі саяси картасының қалыптасуының ежелгі кезеңі.
   
2. 
   Дүние жүзі саяси картасының қалыптасуының ортағасырлық кезеңі.
   
3. 
   Дүние жүзі саяси картасының қалыптасуының жаңа кезеңі.
   
4. 
   Дүние жүзі саяси картасының қалыптасуының қазіргі жаңа кезеңі.
   

1.Т.О.Увалиев Дүниежүзінің қазіргі саяси картасы. Алматы,1998 ж.

2.Назарбаев Н.А. Ғасырлар тоғысында.-Алматы. “Қазақстан”. 1996 ж.

3.Гладкий Ю.Н., Лавров С.Б. “Экономическая и социальная география мира. Москва 1993.

4.Двоскин Б.Я. Экономико-географическое районирование Казахстана-Алма-ата.1986г.

5.Готовимся к экзамену по географий. М.2002.

6.Марков К.К , Дабродив О.П ,Симонов Ю.Г,Суетова И.А .Сведение о физической географии.М 1973

7.География және табиғат /журнал/ 2000 –2007 жж


Лекцияның мәтіні

1. 
   Ежелгі кезең (Vғ. дейін)
   

2. 
   Орта ғасырлық кезең (V – XVғ.)
   

3. 
   Ұлы географиялық ашылулар кезеңі: Америка, Африка, Үндістан, Оңтүстік Шығыс Азия, Австралияның зерттелуі.
   
4. 
   Жаңа кезең ( XV – XVI ғ ) Англия мен Францияның көтерілуі, отаршылдықты жүргізе бастауы. Дүние жүзі державаларының бөліске салынуы, Африка жерлерін отарлау.
   
5. 
   Әлемнің I және II дүние жүзілік соғыстан кейінгі өзгерісі. Ірі Осман империясының әлсіреуі. Босния мен Герциговиня, Австрия, Венгрия қосылды. Чехословакия мен Польша пайда болды. Батыс Украина, Батыс Белоруссия, Балтық жағалауы, Оңтүстік Сахалин ҚСРО –ға қосылды.
   
6. 
   Дүниежүзілік социалистік жүйенің құрылуы мен күйреуі.
   

1959 жылы егеменді мемлекеттердің саны 92 –ге толды. Енді Азия елдерімен қатар соғыстан кейінгі жылдары алғашқылардың бірі болып, Африка құрлығы елдерінің де қолдары саяси бостандыққа жетті. Ең алдымен оның солтүстігіндегі араб елдері: Ливия (1951 жылы), Марокко, Тунис және Араб Суданның үлкен бөлігі (барлығы 1956 жылы), ал тропикті Африкада – Гана (1957 жылы) ең бірінші болып, оның артынша Гвинея (1958 жылы ) өз тәуелсіздіктерін алды.

1960 жыл – “Афика жылы“ болып есептелінеді, өйткені тек осы жылы аталған материктің 17 елі, өз егемендіктерін ие болды. Отаршылдықты жою процесі басқа материктерде де қарқынды түрде дамыды, осы жылы Кипр, ал 1961 жылы Кувейт, 1964 жылы Еуропадағы Мальта аралы өз тәуелсіздіктерін алды (Еуропадағы соңғы отар – Гибралтар қазір Ұлыбритания иелігінде, ал Фарер аралы Гренландиямен қоса автономиялық құрылыдар ретінде Данияға қарайды).

1990 жылы планетамызда 171 егеменді елдер болды. Алайда осы жылдың мамыр айында, ұлттық – этникалық құрамы негізінде екі Араб мемлекеті – Йемен Араб Республикасы мен Йемен Халық – Демократиялық Республикасы қосылып, Арабия түбегінде жаңа мемлекет – Йемен Республикасы пайда болды ( ауданы 532 мың шаршы км, халқы 13 миллионнан астам). Әкімшілік астанасы – Сана қаласы болып, ал Аден болса негізгі экономикалық орталық, әрі портты қала деп жарияланды.

1. Егеменді мемлекеттер, тәуелді елдер, отарлар, бодандықтағы және қамқорлықтағы жер аумақтары.

2. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін саяси тәелсіздікке жеткен елдер

Пайдаланатын әдебиеттер:

1. Т. О Увалиев Дүние жүзінің қазіргі саяси картасы.-А., 1998

2.Ю.Н. Гладкий С. Б. Лавров Дүние жүзінің эканомикалық және әлеуметтік географиясы.

3.Д. Жамбылов Саясаттану.

4. Гаджиев К.С. Введение в геополитику., -М., 1998

5. Витковский О.В. Политическая георгафия и геополитика. М., 1980

6. Каледин Н.В. Политическая география: стоки, проблемы. С-П.,1996

7. Плешаков К. Компоненты геополитического мышления. М., 1994

8. Разуваев В.В. Геополитика современности и геостратегии России.-М., 1996

9. Сорокин К.Э. Геополитика современности и геостратегии. М., 1996

10. Сатбалдин С.С. «Драконы» и «тигры» Азии: сможет ли казахстанський «барс» пройти их тропами?-А., 1998,1992

б) қосымша

11. Гаджиев К.С. Геополитика. М., 1997

12. Андрианова Т.В. Геополитические теории 20 века.-М., 1996

1. Егемен мемлекет-ішкі және сыртқы істері жөнінен өзіндік дербестігі бар саяси тәуелсіз мемлекет.

Елдер, мемлекеттер-дүние жүзі саяси картасының басты объектісі. Бұл картадағы елдердің жалпы саны ХХ ғасырдың ішінде елеулі артты: біріншіден, бірінші дүниежүзілік соғыс қорытындысымен байланысты өзгерістер нәтижесінде; екіншіден, екінші дүниежүзілік соғыспен байланысты болған өзгерістер нәтижесінде империализмнің отарлық жүйесі күйреп, 1945-1993 жылдары 102 ел өздерінің саяси тәелсіздігіне жетті.

Кеңес Одағының, Югославияның, Чехословакияның ыдырауы нәтижесінде. Міне сондықтан да ХХ ғасырдың соңында дүние жүзінің саяси картасындағы елдер мен аумақтар саны 230-ға жетті.

Мұндай сандық өсудің аржағында маңызды сапалық ілгерілеушіліктердің тұрғаны белгілі. Егер 1900 жылы дүние жүзінде 57 егеменді мемлекет болса, екінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында-71, ал 2000 жылдарға қарай олар 193 болды.

Ал қалғандары басым түрде бұрынғы отарлаушы империялар Ұлыбритания, Франция, Нидерланды, АҚШ-тың өзін басқара алмайтын «жарқышақтары» деп аталатын аумақтарына келеді.

1. «Аумақ (территория)» және “кеңістік”ұғымдары.

2.Мемлекеттік шекаралар, шекара түрлері.
Пайдаланатын әдебиеттер:

1. Т. О Увалиев Дүние жүзінің қазіргі саяси картасы.-А., 1998

2.Ю.Н. Гладкий С. Б. Лавров Дүние жүзінің эканомикалық және әлеуметтік географиясы.

3.Д. Жамбылов Саясаттану.

4. Гаджиев К.С. Введение в геополитику., -М., 1998

5. Витковский О.В. Политическая георгафия и геополитика. М., 1980

6. Каледин Н.В. Политическая география: стоки, проблемы. С-П.,1996

7. Плешаков К. Компоненты геополитического мышления. М., 1994

8. Разуваев В.В. Геополитика современности и геостратегии России.-М., 1996

9. Сорокин К.Э. Геополитика современности и геостратегии. М., 1996

10. Сатбалдин С.С. «Драконы» и «тигры» Азии: сможет ли казахстанський «барс» пройти их тропами?-А., 1998,1992

б) қосымша

11. Гаджиев К.С. Геополитика. М., 1997

12. Андрианова Т.В. Геополитические теории 20 века.-М., 1996

1. 
   Аумақтық (территориялық) бөліну. Алғашқы қауымдық қоғамда халық қандас туысқандығы жағынан ұйымдасып, ру-ру,тайпа- тайпа болып тұратын. Жоғарғы өкімет халық жиналысының қолында болған, яғни ол не шешме, сол орындалатын. Еразаматтар қаруын қасында сақтаған, тосыннан жау шапса, дер кезінде тойтарыс беру керек болған. Сондықтан халықтан оқшау қарулы күштер болмаған.
   

2. Эканомикалық және әлеуметтік географиядағы негізгі ұғымдардың бірі “мемлекеттің аумағы” деген ұғым. Ол- жер шарының белгілі бір елдің егемендігіне болатын бір бөлігі. Мемлекеттік аумақ құрамына қойнауымен бірге құрлық, су және әуе кеңістігі кіреді. Су аумағына ішкі сумен бірге аумақтық сулар кіреді, ал соңғысының мәнісі Дүниежүзілік мұхиттың құрлыққа іргелес 12 теңіз милі шеңберіндегі су деген сөз. Әрбір мемлекеттің екіншісінен бөліп тұрған құрлықтық немесе теңіздік шекараларымен шектеулі аумағы болады. Бұл шекаралар өткен замандардың оқиғалары нәтижесінде тарихи түрғыдан қалыптасқан. Мысалы Африкадағы көптеге мемлекеттік шекаралардың сызықтық бітімі отаршыл державалардың бір кездегі текетіресін де, жас мемлекеттерді этностық бқлшектеуге душар етіп, бұрынғы отар шет аймақтарды қанай беруге уақыт ұту үшін олардың арасына араздқ ұрығын сеуіп кетпек болған әрекетті де анық көрсетеді.Халықаралық құқық басқа мемлекеттің шекарасын бұзуға, оданда бетер басқа аумақты күштеп басып алуға тыйым салады. Мемлекеттер арасында аумақтық таластардың барлығы тек бейбіт амалдармен ғана шешілуге тиіс. 1975 жылы Хельсинкиге Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі Кеңесте еуропалық елдер арасында екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қалыптасқан шекараларды және олардың бұзылмастығын жаппай мойындау туралы ереже қабылданған болатын.