Лекция тақырыбы: «Сын есім. Сын есімнің лексика-семантикалық сипаты»
жүктеу/скачать 2.58 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- . -уық (-уік)
- 2. -ыңқы, -ңқы, -іңкі, -іңкі
- 3. -ынды, -інді, -нды, -нді.
- 4. -малы (-мелі, -балы, -белі, -палы, -пелі).
- 5. -қыш, -кіш, -ғыш, -гіш
- 6. -шақ (-шек)
| 1. -қ, -к, -ық, -ік, -ақ, -ек.
1) Өзі жалғанаты салт және сабақты етістіктің лексикалық мағынасына тікелей байланысты түрлі сындық ұғымдардың атауларын жасайды. Мысалы: ашық, тұнық, суық, толық, жабық, жарық, бұзық, корқақ, қанық, қашық, жасық, шірік, ілік, жатық, бітік, құрғақ, ширақ, озық, кесек, дөңгелек т. б. 2) Еліктеу сөздерге жалғанып, олардан әр қилы қатыстық сын есімдер тудырады. Мысалы: бұлтақ, жал- тақ еңкек, жалпақ, бұрқақ, адырақ т. б. 3) Кейбір зат есімдерге жалғанып, олардың лексикалық мағыналарына сәйкес туынды сын есім жасайды. Мысалы: жолақ, жорғақ, қысырақ, ортақ, ирек т. т. 4. -уық (-уік) формасы етістіктен белгілі бір іс-әрекетке бейімділікті білдіретін туынды сын есімдер жа- сайды. Мысалы: жылауық, сөйлеуік, сұрауық, сыбырлауық т. б. 2. -ыңқы, -ңқы, -іңкі, -іңкі жұрнақтары етістіктерге жалғанып, олардан сол сөздердің негізгі лексикалық мағыналарымен байланысты туынды сын есімдер жасайды. Мысалы: жатыңқы, салбыраңқы, шығыңқы, көтеріңкі, басыңқы, қамығыңқы, шашыраңқы, кебіңкі, бытыраңқы т. б. 3. -ынды, -інді, -нды, -нді. Бастапқы -ын, (-ін, -н) формасы мен -ды (-ді) формасынан құралған бұл күрделі жұрнақтар етістіктерге жалғанып, белгілі бір іс-әрекеттің нәтижесінен туған сындық ұғымның атауын білдіреді. Мысалы: асыранды, құранды, серпінді, түйінді, туынды, жаттанды, жырынды, ағынды, шұбырынды, жасырынды т. б. 4. -малы (-мелі, -балы, -белі, -палы, -пелі). Бұлма және -лы аффикстерінен жасалған құранды форма етістіктерге жалғанып, олардың негізгі мағыналарына байланысты туған сындық ұғымдарды білдіреді. Мысалы: ауыспалы, көшпелі, жылжымалы, бүрмелі, таңдамалы, құбылмалы, серіппелі, жинамалы, салыстырмалы, аспалы, аумалы-төкпелі, үйелмелі-сүйелмелі т. б. 5. -қыш, -кіш, -ғыш, -гіш қосымшалары етістіктерге жалғанып, олардан лексикалық мағынасына қатысты әр түрлі сындық атаулар жасайды. Мысалы: білгіш, оңғыш, күлдіргіш, тапқыш, сенгіш, болжағыш, сөйлегіш, сезгіш, ренжігіш, байқағыш, ашуланғыш т. б. 6. -шақ (-шек) жұрнағы өздік етіс формаларына жалғанып, олардың мағыналарына қатысты іс-әрекетті істеушінің (іс иесінің) сындық қасиетін білдіреді. Мысалы: аяншақ, мақтаншақ, ұрыншақ, жасқаншақ, еріншек, тартыншақ, қызғаншақ, қорғаншақ, ашуланшақ т. б. жүктеу/скачать 2.58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|