О – басқару объектісі, Б – басқару құрылғысы, КБ – кері байланыс  құрылғысы.  1.5 сурет -

11 
Автоматты басқару жүйелерiнде жүйенің шығысы мен кірісін 
байланыстыратын сыртқы байланыс және жеке элементтердің немесе 
тізбектей жалғанған элементтер тобының шығысын оның кірісімен 
байланыстыратын ішкі немесе жергілікті кері байланыс болып ажыратылады. 
Әсерлердiң берiлу сипаты бойынша керi байланыстар қатты және 
икемдіге жiктеледi. 
Қатаң кері байланыс өтпелі процесте де, орнатылған режимде де бірдей 
әсер етеді, мысалы электрмашиналы күшейткіштегі кернеу бойынша қатаң 
кері байланыс (1.7 сурет). 
Икемдi керi байланыста тек қана уақытында ауыспалы процесс жұмыс 
iстейдi, оның әсерi орналастырылған тәртiпте тоқтайды. 1.7 суретте ТОС 
трансформаторы арқылы iске асатын электрмашина күшейткiшiндегi икемдi 
керi байланыс келтiрiлген. Алғашқы трансформатор орамына кернеуді 
ауыспалы мәнi бойынша бергенде, ауыспалы тәртiп бойынша оның екiншi 
орамында ЭҚК болады, ол алғашқы орамдағы кернеудiң өзгерiстерiне 
пропорционал жылдамдық. Мұндай керi байланысты кейде шапшаң деп 
атайды. ЭҚК орналастырылған тәртiпте екiншi орамда болмайды. 
Таңбаға байланысты керi байланыстың әсерлерi оң және терiске 
жiктеледi. 
Таңбасы оң кері байланыс деп – элементтің шығысындағы сигналдың 
өсуінен оның кірісіне шығыс сигналының одан әрі ұлғаюын тудыратын сигнал 
беруін айтады.
Таңбасы теріс кері байланыс деп – элементтің шығысындағы сигналды 
көбейткенде оның кірісіне шығыс сигналының азаюын тудыратын сигнал 
беруін атайды. 
КБТ – кері байланыс трансформаторы; 1.7 сурет – Икемді кері байланыс 
ЭМК – электр машиналы күшейткіш; 
КБО – кері байланыс орамасы; 
БО – басқару орамасы. 
1.6 сурет - Қатаң кері байланыс
КБО 
БО 
ЭМ
К 
Э
М
К 
КБ
О 
БО 
КБ
Т

12 
Автоматты реттеу жүйелерiнiң әртүрлілігі. 
Осы және келесi тарауларда ажырату бойынша әсермен автоматты 
басқарудың тұйық жүйелері қарастырылады, оларды көбінесе автоматты 
реттеу жүйелері (АРЖ) деп атайды. 
Автоматты реттеу жүйесі реттеуiнiң мақсаттарына байланысты үш 
топқа жiктеледi: 1) автоматты тұрақтанудың жүйелерi; 2) программалық 
автоматты реттеудiң жүйелерi; 3) бақылаушы жүйелер. 
Бұл жүйелердің айырмашылығы тек қана заңы және конструктивтiк 
ресiмделулері. Олардың арасында маңызды айырмашылықтар жоқ, олардың 
әрекет ету қағидаты бiрдей және теориялары ортақ. 
Автоматты тұрақтандыру жүйесі деп – алдын-ала қандай да бір 
шаманы, күйді және жағдайды қойылған дәлдік бойынша автоматты түрде 
ұстап тұру үшін арналған құрылғы.
Программалық автоматты реттеу жүйесі деп – алдын–ала берілген 
заңдылық негізінде қойылған дәлдік бойынша қандай да бір шаманы, күйді 
және жағдайды автоматты түрде өзгертуге арналған құрылғы. 
Бақылаушы жүйе деп – алдын-ала белгілі заң бойынша, өз еркімен 
өзгеретін қандай да бір шаманы, күйді және жағдайды қойылған дәлдік 
бойынша автоматты түрде жасау.
 
Автоматты реттеу кезінде алынған нәтижелерге байланысты автоматты 
реттеудi екi түрге бөлеміз: статикалық және астатикалық. 
Статикалық автоматты басқару жұмыс аяғында басқарылатын 
объектіге әртүрлі тұрақты сыртқы әсерді қабылдайды, олар сыртқы тұрақты 
әсердің көлеміне тәуелді. 
Бақылау сұрақтары. 
1. 
Басқару, автоматты басқару дегеніміз не? 
2. 
АБЖ дегеніміз не? 
3. 
АБЖ-ның қандай функциялары бар? 
4. 
Типтік әсерлерді не үшін қолданады және олардың түрлері? 
5. 
Кіріс және шығыс шамалары дегеніміз не? 
6. 
Кері байланыс түрлері. 
7. 
Статикалық және астатикалық реттеу деп нені айтамыз? 
8. 
АБЖ-ға қандай талаптар қойылады? 

жүктеу/скачать 2.26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: