М. С. Атабаева PhD доктор, профессор
жүктеу/скачать 2.57 Mb. Pdf көрінісі
|
| этнос
мәдениет арақатынасының тереңдігі мен жан- жақтылығы оны зерттеудің де жаңа бағыттары мен жолдарын қарастыруды қажет етеді. Бұл мәселеге қатысты В.В.Воробьев «тіл мен мәдениетті» зерттейтін әртүрлі бағыттардан Е. М.Верещагин мен В.Г.Костомаров негізін салған лингвоелтаным бағытын атап көрсетеді 27,43-б. . Аталған ғалымдардың тұжырымдарына қарағанда, өзге тілді үйренуші алдымен тілдік қатынастың жаңа біреуін меңгеруге ұмтылады. Тілді меңгерумен қатар, сол тілде сақталған жаңа ұлттық мәдениет әлеміне еніп, мол рухани байлықтан нәр алады. «Тіл – ұлт – мәдениет» үштігі лингвомәдениеттану саласының өзегі болып табылады да, тіл мен мәдениеттің өзара әсерін тілдің өмір сүру жағдайында зерттейді, сондықтан аталған салалармен қатар лингводидактика, этнопсихология, аксиология т.б. салаларымен де сабақтасып жатады. Ғылым арнасына «жаңғырып» келген антропоөзекті бағыт бірінші орынға тілдік қоғам (қауымдастық) мен тілдік тұлғаны шығарады. Тілді этностың әлеуметтік қоғамдық танымының жемісі деп түсіндіреді. Антропоцентризм – тілді адамның саналы әрекетінің құралы, таным нәтижесін қалыптастырушы құрал ретінде қарастырады, адамның қоғамдық қызметінің, өмір сүру ортасының барлық саласымен байланыста, тұтас жан-жақты зерттейді, сондықтан бұл бағыт салалары антропоцентристік парадигма атауына ие болып отыр. Тіл біліміндегі заманауи бағыт бойынша зерттеулерінде Қ.Ө.Есенова: «Қазіргі тіл ғылымына әртүрлі бағыттардың тоғысуы, ұштасуы тән. Осымен байланысты ХХ ғасырдың соңында ғылымдағы қалыптасқан үрдісті өзгертіп, күн тәртібіне жаңа мәселелерді қою және оларды шешуге қатысты амал- тәсілдер жиынтығын айқындау қажеттілігі туындайды. Осы үрдіс парадигма ұғымымен сәйкеседі» [137,7-б.],-деп есептейді. Парадигма түсінігін тіл ғылымына тіл мен сөйлеу және синхрония мен диахрония дихотомиясына байланысты Ф.Соссюр енгізген болатын. Ф.Соссюр тіл жүйесі бірліктерінің бәрі белгілі қатынаста болады деп, ол қатынастардың екі түрін көрсетеді: бірі – сөйлеу үстінде бірінен соң бірі келетін синтагма, синтагма екі мүшеден тұрады, екіншісі – сөйлеуден тыс адам санасында ассоциацияланатын бір-біріне жақындығы бар сөздер. «... Они не опираются на протяженность, локализуются в мозгу и принадлежат тому хранящемуся в памяти у каждого индивида сокровищу, которое есть язык. Эти отношения мы будем называть ассоциативными отношениями» [6,156-б.],-дейді. Кез келген сөз – атауыш адам санасында мағыналық жақтан байланысу мүмкіндігі бар ассоциативті бірліктер 119 қатарын құрай алады. Олардың адам санасында жалпы сан-мөлшері де, берілу реті де жоқ, «члены парадигмы могут возникать в том или ином порядке чисто случайно». Сөйтіп, бастапқыда грамматикада, грамматикалық формаларға қатысты қолданылған ассоциативті қатынас, парадигмалық қатынас термині қазіргі тіл ғылымында негізгі ұғымдардың біріне айналып, ғылыми парадигма мәніне ие болып отыр. Т.Куннің ойынша, парадигма барша жұртшылық мойындаған ғылыми жетістіктер жиынтығы, олар белгілі уақыт аралығында зерттеушілер мен олар үшін өзекті болатын мәселелер мен оларды шешу жолын белгілейтін модельдерді құрайды. Оны төмендегі сызбадан көруге болады: жүктеу/скачать 2.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|