“Математика-Экономика” факультеті

Импортшы

Гарант-банк

5-сурет. Форфейтинг кезінде ақылы міндеттемелер мен вексельдердің қозғалыс есебінін сызбасы:

1. 
   - келісімшартқа отыру;
   
2. 
   - форфейтингтік келісім;
   
3. 
   - тауарды қою;
   
4. 
   - жөнелту құжаттарына қарсы банктің кепілдерін, вексель-
   

5. 
   - осы құжатарды қайта табыстау;
   
6. 
   - форфейтингтік түсімді төлеу;
   
7. 
   - сату мақсатында төлем міндеттемелерін және вексельдерді
   

5. 
   - олардың төленуі.
   

Банк клиентпен соңғысынан 100 ақшалай бірлік вексель бойынша талап кұқын сатып алу жөнінде мәмілеге отырады. Дисконт сомасы 20 мың теңгені қүрайды және банк клиентген операцияны жүргізгені үшін 3 мың теңге мөлшерінде комиссиялық ақыны есептеп алады.

Банк клиентіне төленетін ақша сомасына (80 мың теңге) фор­фейтинг туралы шарт жасалғаннан кейін барып келесі бухгалтерлік жазба жүргізіледі:

Дт 1422 «Клиенттерге форфейтинг (100 мың тенге)»

Кт 2751 «¥сынылған қарыздар бойынша сыйақыны алдын ала төлеу (20 мың теңге)»

Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары (80 мың тенге)».

Қабылданған вексельдердің бланктерін есепке алу үшін 7339 «Әр түрлі қүндылықтар мен кұжаттар» шоты бойынша «Кіріс» жазбасы жүзеге асырылады.

Комиссия түрінде (3 мың теңге) табыс сомасының есептелуі келесі бухгалтерлік жазбамен көрсетіледі:

Дт 1860 «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар»

Кт 4608 «Басқадай комиссиялық табыстар».

Банк комиссия түріндегі табысты (3 мың теңге)алғанда:

Дт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»

Кт 1860 «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар» .

Әрбір ай сайын банк 2 мың тенге сомасына дисконт түріндегі табысты есептеуді жүзеге асырады (барлығы 20 мың теңге):

Дт 2751 «¥сынылған қарыздар бойынша сыйақыны алдын ала төлеу»

Кт 4422 «Клиенттерге форфейтинг бойынша сыйақы алуға байланысты кірістер».

Банкке қарыздық міндеттемені (вексельді) өтеу кезінде келесі бухгалтерлік жазба жасалады (100 мың теңге):

Дт 1050 «Банктердің корреспонденток есепшоттары»

Кт 1422 «Клиенттерге форфейтинг»

Өтелетін вексельдердің бланктерін есептен шығару жүргізіл-генде 7339 «Әр түрлі күндылыктар мен қүжаттар» меморандум шоты бойынша «Шығыс» жазбасы жүзеге асады.

(1-сағат)

1. 
   Сейфтік қызметтің мәні
   

Соңғы уақытта Қазақстанда клиенттердің құндылықтары мен құжаттарын сақтау бойынша банктік қызметтерге сұраныс пайда бола бастады. Банктермен сейфтік қызметті көрсетумен байланысты қажеттілік туды.

Банктер клиенттерінің күндылықтары мен құжаттарын сақтау үшін арнайы қоймалар құрды. Олар 1995 жылғы 17 тамыз №94 Ұлттық банк басқармасының қаулысымен бекітілген ¥лттық банк және екінші деңгейдегі банктер ғимараттарында кассалық буынды болжау мен орнату техникалық талаптары туралы Нұсқаулықтарға сәйкес жобалануы керек. Олар арнайы сейфтер мен арнайы сейфтік ұяшықтармен жарақталады. Әрбір ұяшық кассетамен (пеналмен) жабдықталады және оған түрлі құжаттар мен клиенттердің құндылықтары салынады.

Қүндылықтардың сақтығы мен сенімділігін қамтамасыз ету мақсатында әрбір үяшыктың екі механикалық кілтті құлпы болады. Ол екі түрлі кілттермен ашылып, жабылады. Бір кілт банк қызметкерінде, екінші кілт клиентте болады. Осыдан, сейфті тек банк қызметкері мен клиенттің қатысуымен ғана ашып, жабуға болады. Барлық ұяшықтар мен сейфтер нөмірленеді.

Сейфті он алты жасқа жеткен жеке тұлға немесе заңды түлғалар жалға ала алады.

Банктің жекелеген сейфтерінде келесілерді сақтауға тыйым са­лынады:

• 
  жарылғыш газ және суық қару;
  
• 
  атылатын заттар;
  
• 
  нашақорлық және есуастандырғыш заттар.
  

Жасалған мәміленің негізінде банк жекелеген сейфті қолдану қүқына карточканы ресімдейді (3-қосымша). Клиентке келесілер беріледі: келісімшарттың бір данасы, жалды төлегені үшін кіріс ордері түбіртегінің көшірмесі, рұксат қағаз (4-қосымша), сейфтің кілті. Кілтті алғаннан кейін клиент банк қызметкерлерінің қатысуымен оны тексереді. Егер сейфті занды тұлға жалға алған болса, онда келесіде кол үлгілері ресімделген түлғалар ғана қолдана алады.

Қолданып жүрген заңға сәйкес клиент-жеке тұлға сейфте бар мүлікті алу кұкьша мұрагерлік нұсқау жасауы мүмкін. Ол жазбаша нысанда құрылуы және куәландырылуы тиіс. Сонымен қатар, клиент сейфті қолдану күқығын сенімді тұлғаға бере алады. Бұл жағдайда нотариалдық куәландырылған сенімхат екі үлгіде ресімделеді. Біріншісі шартпен бірге банкте сақталады, ал егер сенімді түлға резидент емес болған жағдайда, сенімхат Қазақстан Республикасындағы шетел елшілігімен қосымша куәландырылады. Сенімді тұлға клиент атынан сейфке қүндылықтар мен құжаттарды салуға қүқығы бар, карточка мен келісімшарт клиент атына ресімделгенмен, қүжаттарға сенімді тұлға қолын қояды (сенімхат бойынша деген белгісі бар). Сенімді түлға жал үшін алғашқы және ағымдық төлемдерді жасай алады, бұл кезде кіріс құжатының түбіртегінің екінші үлгісінде «салушы» сөзі көрсетіледі. _N Сейф қызметіне ақы төлеу банктің бекіткен тарифіне сәйкес сейфті қолданудың толық не толымсыз ай, немесе жалға алынған барлық мерзім үшін жүргізіледі. Шарттың мерзімі бүйрықпен ұзартылғанда, банк жал төлемінің мөлшерін өзгертуі мүмкін.

Жеке сейфтері бар сақтық қоймасын ашу, жабу және мөрлеу банк бойынша басшыға немесе оның орынбасарына, бас бухгал­тера және касса меңгерушісіне немесе банк басшысының өкімімен сейфтік депозитарий бойынша сенімді тұлғаға жүктеледі. Күннің соңында сақтық қоймасы кілтпен жабылып, үш лауазымды түлғаның сүргішті мөрімен бекітіледі. Қажет болған жағдайда банктің ішкі өкімімен банктің сенімді тұлғасына жекелеген сейф-тердің сақтық қоймасын жабуына рүқсат етеді және қойманың кілтін банктің ақша сақтау орнына міндетті түрде өткізеді. Мөрлерді және кілттерді уақытша бір лауазымды тұлғалардан басқаларына беру тек банк басшысының жазбаша өкімімен ғана металдық мөрлер, мөртаңбалар, клише, пломбылар, және қоймалар мен отқа жанбайтын шкафтардың кілттерін тіркеу журналы арқылы жүргізіледі.

Қос кілтті қүлыпты әрбір сейфтің кілттерінің бір жинакталымы (комплектісі) болады. Дубликаттар банктің сақтау бөлімінде сақталады. Жалға берілмеген үяшықтардың кілттері жеке сейфте сақталады, ол өз алдына банк басқарушының, бас бухгалтердің, касса меңгерушісі мен сейфтік депозитарий бойынша сенімді тұлғаның металдық мөрлерімен бекітіледі.

Клиент кілтті жоғалтқан жағдайда, ол туралы банкке хабар етуі қажет. Кері жағдайда банк салымның сақталуына жауапты бол­майды. Жоғалтқаны туралы арыз түскеннен кейін, клиенттің алдында сейфті ашқаннан кейін клиент жазбаша нысанда мүлкінің сақтығын куәландырады. Құлып клиент есебінен ауыстырылады.

Операциалық күн ішінде қойманы ашу мөрлеусіз жүргізіледі. Клиент сейфті ашу құқын растап, рұқсатнаманы және сейфті пайдалану құқы бар сенімхатты, сонымен бірге жеке басының куәлігі немесе оны алмастыратын құжатты көрсетуі керек. Банк қызметкері ұсынушының жеке басын куәландыруы тиіс, жеке басының куәлігіндегі мәліметтері мен қолы келісімшарттағы деректермен сәйкестігін, ал занды тұлға өкілінің қол үлгілері бар карточкасын тексеру қажет. Сейфті ашуға рұқсат ететін сенімхатты ұсынған кезде оның қызмет мерзімін тексеріп, артқы бетіне жеке басының куәлігінің мәліметтерін белгілеу қажет. Одан кейін қызметкер сейфті пайдалану мерзімін тексереді және мерзімі өткен болса, сәйкес төлем енгізуін талап етеді. Егер жал мерзімі ұзартылса, онда сәйкес келісімдер толтырылады. Одан соң құжаттар клиентке қайтарылып, қоймаға кіргендігі туралы жеке сейфтік жалды. тіркеу карточкасында жазба жасалады. Сосын банк қызметкері клиентпен бірге барып әркім өз кілтерімен сейфті ашады және клиентті құндылықтармен жұмыс істеу үшін жалғыз қалдырады. Клиент жұмысын аяқтаған соң банк қызметкерін шақырып, қайтадан бірге сейфті жабады.

Сейфті абонеттеу тіркеуінің есеп карточкасында операцияны жүргізгендігі туралы сәйкес жазбалар жүргізіледі.

Клиент жал келісімшарты аяқталған күннен бастап алты ай мерзім өткеннен кейін келмейтін болса, немесе өсиетхаттық өкім немесе мұра туралы куәлік бойынша сейфтегі құндылықтарға меншік құқығы басқа тұлғаға ауысатын болса, банк мәжбүрлі түрде сейфті ашуға құқылы. Бұл операция үш лауазымды түлғаның қатысуымен, өндіру актісін құрумен қатар жүреді. Сейфтің күрамы мөрленеді және клиент немесе мүрагер келгенге дейін қоймаға сақталуға беріледі. Сонымен қатар банк сейфті ашу себебі мен уақыты туралы пошта арқылы хабарлайды. Клиенттің көрсетілген тіркеу орны бойынша жоқ болуы және банкке келмеуі сейфті ашу уақытын басқа уақытқа аудару үшін негіз болмайды. Клиент қайтыс болған жағдайда мүрагерлері не болмаса өсиетхатты атқарушылар сейф қүрамындағы құндылықтарға иелік ету құқығын растайтын қүжаттарды ұсынулары қажет.

Кей жағдайларда жекелеген сейфтер мүлік сауда-саттығы операциялары бойынша төлемдерді колма-қол ақшамен жүргізу ба-рысында делдалдық қызметті жүзеге асыру мақсатында қолданылуы мүмкін. Аталған қызметтің құны банк бекіткен тарифіне сәйкес анықталады және келесілерді қамтиды: сейфті жалға алудың құны; аталған қызмет көрсетудің құны; қолма-қол ақшаның шынайы-лығын тексеру мен қайта санау кезінде банктік техниканы қажет жағдайда ұсынудың төлемі.

Мұндай қызметтер сауда-саттық мәмілесінің тікелей қатысушы-ларына (сатып алушы, сатушы) сонымен қатар мәмілені жүзеге асырушы фирмаға ұсынылады.

Мәмілеге қатысушыларға қызмет көрсету кезінде олар мен банк арасында жеке сейфті жалға алу туралы келісімшарт жасалады және әрқайсысына жеке сейфті қолдануға карточка беріледі. Сейфтің кілті сатып алушыға беріледі. Сатып алушы қолма-қол ақшаларды сейфке сатушы немесе банк қызметкерінің қатысуымен салады. Егер қозғалмайтын мүлікті сатып алу-сату мәмілесі жал келісімшартының мерзімі аяқталғаннан кейін келесі банктік күннен ерте жасалмаса, онда сатушы техникалық түгендеу бюросында нотариалдық бекітілген және тіркелген крзғалмайтын мүлікті сатып алу-сату келісімшартын ұсынып, сатып алушының катысуымен сейфтегі қолма-қол ақшаны айырып алады.

Жал мерзімінің бітуі, клиент өлімі және сақтауға болмайтын заттар сақталынған жағдайда жекелеген сейфтің жалға алынуы бітеді. Егер бұл клиент өлімі нәтижесінде болса, онда сейфтің құрамы тек мұрагерлеріне ғана беріледі. Шарттың мерзімі біткен жағдайда, клиент сейфті босатып, кілтті өткізуі тиіс. Жалдың біткен уақытында акт толтырылады (5-қосымша). Жал біткеннен кейін, бүл іс алты ай сақталып, кейіннен банк мұрағатына өткізіледі.

Транзакциялық өнім немесе қызметтен туындайтын комиссия-лық алым енбекпен табылған болып есептеліп, табыс ретінде танылады:

Дт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары» 2211 «Клиенттердің талап етуі бойынша салымдары»

Кт 4802 «Өзге операциялық кіріс».

(1-сағат)

1. 
   Негізгі құралдардын есебі
   

Негізгі құралдарға олардың құнына байланыссыз, бір жылдан астам қызмет ету мерзімі бар ғимараттар, құрылыстар, кеңселік заттар, есептегіш техникалар, компьютерлер, көлік құралдары жатады.

Негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес бағытта болуы мүмкін.

Өндірістік емес бағытка - жаргылық қызметпен байланысы жоқ негізгі құралдар жатады.

Өндірістік бағыты бойынша - жарғылық қызметті жүзеге асырумен және нәтижесінде пайда алумен байланысты құралдарды жатқызуға болады. Сонымен қатар өндірістік бағыттағы негізгі құралдарға банктің дәрежесін жоғарылатуға арналған заттар (кар-тиналар, вазалар, сервиздер) жатады, себебі клиенттерді тартуда банк беделінің маңыздылығы сондай, банк қосымша пайда алуына ықпалын тигізеді. Алғашқы нақты түрін сақтай отырып, олар өздерінің құнын жұмыстарды орындауға немесе есептелген амортизация (тозу) сомасында көрсетілген қызметтерге аударады.

Келесі топтарға бөлінеді:

а) ғимарат және құрылыс;
ә) компьютерлер;

б) көлік құралдары;

в) құралдар және басқа да шаруашылық құрал-саймандар;

г) басқа да негізгі құралдар.

Банкке негізгі құралдардың бухгалтерлік есеп үрдісіндегі келесі сұрақтарға жауап беру қажет:

1. 
   Активтерді қай уақытта тану қажет?
   
2. 
   Олар баланста кандай құнмен көрсетіледі?
   
3. 
   Амортизациялық аударымдар мөлшері қандай?
   
4. 
   Ақпараттарды алу үшін қандай талаптар қойылады?
   

• 
  берілген активтен банк келешекте экономикалық пайда алады деген ықтималдық бар болса;
  
• 
  активтің өзіндік қүны операцияларды жүргізу кезінде сенімді түрде өлшенуі мүмкін.
  

• 
  бастапқы;
  
• 
  ағымдағы;
  
• 
  баланстық;
  
• 
  өтімділік.
  

Егер клиентке экономикалық тиімділік алынады деп күтілсе, жаңалықтарды алуға байланысты шығындар негізгі құралдардың ағымдық бағалық құнына қосылады.

Егер активтердің пайдалану мерзімі ұзартылса ғана банк эконо-микалық пайда ала алады.

Жөндеу мен техникалык қызмет көрсету шығындары оларды жүзеге асыру шаралары бойынша жүргізіледі. Бухгалтерлік есептің жалпы қабылданған қағидаларына сәйкес негізгі кұралдардың бастапқы құны - бүл негізгі қүралдарды сатып алуға, жүргізуге, өңдеуге немесе жақсарту үшін негізгі құралдарды сатып алумен, жеткізумен немесе жақсартумен тікелей байланысты, арнайы пайдалану үшін қажетті жағдайда орнатуды қоса есептегендегі барлық шығындарды қамтитын төленген сомалар.

Нарыктық қүнның өзгеруімен байланысты олардың құнының көбею коэффициентінің есебімен негізгі құралдарды қайта бағалау индекстеу жүргізіледі. Индекстеу кезінде толық қайта қалыптасу құны келесі әдістердің бірімен анықталады: қайта есептеудің ұсынылатын коэффициенттері немесе кезекті жылдың 1 қаңтарына жазылатын негізгі қүралдардын сэйкес түрлері мен көрсетілген құралдардың нарықтық құны туралы құжаттар мен сараптаушы қорытындыларына жататын бағаға сәйкестендірілетін баланстық құнды қайта есептеу. Банк өзінің негізгі құралындағы кез келген бөлікті бір әдіспен, ал баскасын екінші әдіспен қайта бағалауға құкығы бар. Негізгі құралдардың қайта бағалануы ағымды құн бойынша жүргізіледі. Егер өндірісті алдын ала белгіленген нормативтен асырып орындаған жағдайда ғана, 16 БЕХС сәйкес негізгі құралдар объектісімен байланысты шығындар актив ретінде танылуы мүмкін. Келешек экономикалық пайданы көбейтуге әкелетін жақсартудың үлгілері:

• 
  негізгі қүралдардың қуаттылығын жоғарылата отырып, пайдалану мерзімін көбейту модификациясы (модернизация);
  
• 
  өндірілетін өнім сапасын айтарлықтай жақсарту мақсатында машина бөлшектері мен буындарын игеру;
  
• 
  бүрын есептелген өндірістік шығындардың қысқаруын қамтамасыз ететін жаңа өндірістік үрдісті енгізу.
  

Негізгі құралдардың орталықтандырылған есебі кезінде банктің бэк-офисінде негізгі құралдар есебінің тобы бойынша әрбір бөлімшелерге шот жоспарына сәйкес келетін нұсқаумен жекелей шоттар ашылып жүргізіледі.

Франт-офистен негізгі кұралдарды кіріске алу немесе істен шығару туралы алынған мәліметтер негізінде банктің бэк-офисі, баланстан шығатын негізгі құралдардың шығуы немесе қабылдануы бойынша өткізбелерді жүзеге асырады. Ақпарат амортизация ауда-рылып және қайта бағалау жүргізілгеннен кейін олардың баланстан тыс шотта көрсетілуі үшін банк филиалдарына жібереді. Негізгі күралдарды балансқа алу теңгемен жүзеге асырылды. Банктің бэк-офисі әр айдың аяғында ағымдағы айдың 1-күніндегі жағдай бойынша банктің негізгі қүралдарының тізімдемелерін қолма-қол екі дана етіп, банктің әрбір бөлімшелеріне есеп тобының бөлігінде басып шығарады. Бірінші данасы банктің бэк-офисінде хронология-лық тәртіппен тігіледі, екіншісін банктің филиалына жібереді. Со-дан кейін банктің бэк-офисі өндірістік төлем төленгеннен кейін ке-лесі күннен қалдырылмай төлем ордерінің қосымшасының көшір-месімен жеке шот бойынша көшірмені банк бөлімшелерінің бэк-офисіне жібереді. Бөлімшелердің бэк-офисі төлем ордерінің көшір-месінде көрсетілген сомаға қосылған дербес шот бойынша көшірме алу кезінде капитал салымдары бойынша лимит қысқартылады.

Бэк-офис негізгі құралдар есебінің әрбір тобы бойынша дербес шот баланстан тыс шотта жүргізіледі (олардың нөмірлерін бас банктің бас бухгалтериясы анықтайды). Негізгі күралдардың келіп түсуінде әрбір түрі және әрбір құрамы бойынша бөлек түгендеу карточкалар жасалады және бағдарламалық мүмкіндік жүргізуге бо-латын негізгі құралдардьвд есебінің журналында сәйкес келетін жа-зу жазылады. Жазулар теңгемен тиынсыз жазылады. Түгендеу кар-точкасында олардьщ алынуына сәйкес заттың атауы, құжаттың деректемелері көрсетіледі. Карточкалар негізгі құралдардың топтары бойынша картотекаларда орналастырылады. Жазылған жазумен бірге банктің балансына кірістеу үшін түгендеу карточкасындағы көрсетілген барлық кджет деректемелер банктің бэк-офисіне жіберіледі.

Негізгі қүралдарды алу

Банктің есеп саясаты бас банктің келесідей ескертулерімен банк бөлімшелері негізгі қүралдарды ақысыз өздігінен қабылдай ала ма жоқ әлде тек банктің рұқсатымен бе деген сұрақтарды қарастырады.

Негізгі құралдарды алуда жасалған келісімшарт орталықтанды-рылып төлеуінде франт-офис бөлімшелері оны төлеу үшін банктің бэк-офистерінде көрсетіледі. Жекелей есеп тәртібінде келісім-шарттың тәртібімен келісе отырып, банк бөлімшесінің франт-офисі өз кезегіндегі уақытша жауапты келісімшартты орындау үшін басшысының қолын койып төлемді жүзеге асыруға бұйрық жазып береді және бұйрьщты бэк-офис бөлімшесіне береді.

Бэк-офис келісімшарттың дұрыс рәсімделуін және төлемді жүзеге асыру бұйрығын тексеріп, содан кейін ғана келісімшартта-рымен келісе отырып сомаларды өтейді. Сондықтан қосымша құнға төленген салықтар негізгі құралдарды алумен қосымша құнға салықтарды (ҚҚС) төлеу шотында бейнелейді. Банктің есеп саясаты ҚҚС олардьщ құнына кіретін негізгі құралдардың қатарын қарастырады. Банктің жауапты қызметкері төлеу алдында жасалған келісімшарттар журналының тізімінде белгілеп қояды.

Банктің бас бухгалтері әрбір жасалған келісімшарт бойынша банк бөлімшелеріне сәйкес келетін жекелей шарттар ашады.

Банк бөлімшелерінің франт-офисі жабдықтаушылардан негізгі құралдарды алғаннан кейін айрықшалау және шот-фактура келісімінде көрсетілген негізгі кұралдардың атауын, санын, баға өлшемін және жалпы қүнын салыстырып қабылдап-өткізу актісін толтырады. Жоғарыда аталған деректемелер бірлігіне тексеріс жүргізілгеннен кейін банктің бэк-офисі алғашқы құжаттардың көшірмесін жасайды да, негізгі кұралдарды кірістеудің типтік тізімдемемен соңғы есебін банктін бэк-офисі бөлімшесі көп затты қолма-қол негізгі күралдардың әрбір заттарының құнын типтік тізімдемеде керсетеді. Банктің бэк-офисі бөлімшелеріне жекелей төлемдер құжаттары бағытталады.

Негізгі құралдарды қабылдағанда негізгі құралдарды қабылдау актісі толтырылады (1-қосымша).

Түскен негізгі құралдарды және сонымен қатар жөндеуді талап етпейтін құрал-жабдықтарды балансқа алу келісімдегі төлемдер жүргізілгеннен кейін қолма-қол жасалынады. Келісімшарт сомасына банк бөлімшесінің атауы көрсетілген төлем ордері жазылады. Жабдықтарды орнату бойынша құрастыру жұмыстарының құны, олардың құндарының көбеюі орындалған жұмыстардың 3 және 2 актісін алғаннан кейін ғана жатқызылады.

Банктің бэк-офисі ақысыз алған негізгі құралдарды балансқа есепке алу банктің бағалау комиссиясы орнатқан негізгі құралдар-дың құнына сәйкес жасалады.

Негізгі құралдарды кірістегенде және сатып алған кезде қойма басшысы, тауар тасымалдау үстемесі салыстыру шотгар жиынтығы және негізгі құралдардың нақтылығын растайтын басқа да құжаттар негізінде кіріс түбіртегін (квитанциясын) жазады. Кіріс квитан-циялары бэк-офис бөлімшелеріне беріледі, оларды өз кезегінде кірістеу үшін банктің бэк-офисіне береді.

Есепке алынатын негізгі құралдардың әрбір объектісіне түген-деу нөмірі жазылады. Ол объектінің барлық пайдалану және ондағы жазылған бояуларды және т.б. білдіреді. Тізбекті қатар жүйесі бойынша негізгі қүрал-жабдық объектілері нөмірленіп, бухгалтерлік нөмірі есептің бастапқы қүжаттарында көрсетіледі. Көлік құралдарының түгендеу нөмірлеріне оларға мемлекеттік автоинспекцияда енгізілген нөмірлер жатады. Шыққан объектілерге түскен негізгі қүралдар сияқты түгендеу нөмірін беруге болмайды, бұл қателікке және шатасуға әкелуі мүмкін. Негізгі қүралдардың аналитикалық есебі әрбір зат үшін жасалған түгендеу карточ-касында, сонымен қатар негізгі құралдардың есебі журналында да жүргізіледі (2-қосымша).

Карточкаға құралда қойылған нөмір қойылады (бастапқы немесе қайта қалпына келтіру құны, амортизациялық аударым мөлшері, кіріске алуға дейінгі тозу мөлшері және т.б.). Карточкалар бір тектес құралдардың топталған картотекасына салынады. Жалға алынған ағымдық заттардағы негізгі құралдарға түгендеу карточ-калары ашылмайды. Олардың аналитикалық есебінде жалға берушісінің актісінде үсынылған карточкалары пайдаланылады. Объектілерді қайта өндеу, аяқтау немесе толық жабдықтау кезінде жаңа карточка ашылады. Негізгі құралдар істен шығарылған кезде картотекадан түгендеу карточкалары алынып тасталынады.Негізгі құралдарды алу және құрылыс, жер учаскесінің барлық жұмыстардың аяқталуымен жобалы сметалық құжаттар кассаға сақталуға беріледі және 1 теңгеге бағаланып шот меморандумға кірістеледі. Алынған негізгі құралдардың 6 «Негізгі құралдарң бухгалтерлік есептің қазақстандық стандарттарының (БЕҚС) әдістемелік ұсыныстың 5-тармағына сәйкес баланста көрсетілуі тиіс, ал атаулы «негізгі құралдарң әкелуге немесе негізгі құралдарды алуға кеткен барлық нақты өндірілген шығындарды қоса отырып, бастапқы құнының кірістелу кезі бухгалтерлік есепте көрсетіледі, сонымен қатар сатып алу кезінде өтелмеген салықтар және жинақтар (мысалы: сатып алу кезінде келісімшартты жасауда төленген ҚҚС және т.б.) жеткізу шығындары, құрастыру, орнату, пайдалануға қосу, құрылыс кезінде алынған несиелер бойынша пайыздар, (бұндай шығындар несиелерді ұзақ пайдалануға байланысты капиталдандырады) және кез келген белгісі бойынша оларды пайдалануды жұмыс жағдайына активтерді тартумен байланысты басқа да шығындар жоғарыда аталғандарда көрсетіледі. Шұғыл қажет деп танылмайтын шығындар (мысалы: тасымалдау кезіндегі бұзылу шығындарын өтеу) бастапқы құнды қоспай ағымдық мерзімнің шығындары болып ескеріледі.

Ешқандай алдын ала төлеусіз негізгі құралдарды алу:

• құрастыруды қажет етпейтін (алдын ала төлеусіз) негізгі

Дт 1652 «Жер, үйлер және ғимараттар»

1653. 
      «Компьютер жабдықтары»
      
1654. 
      «Өзге негізгі құрал-жабдықтар»
      

• қүрастыру жұмыстарын талап ететін негізгі кұралдарды алу:

жабдықтар»

Кт 2856 «Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар»;

• құрастыруды талап ететін алынған негізгі құралдар үшін

Дт 2856 «Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар» Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»;

• құрастыру жүмыстары үшін төлемдер:

Дт 2856 «Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар» Кт 1050 «Банктердің корреспонденток есепшоттары»;

• құрылыс-жөндеу жұмыстарын жүргізіп, 3 және 2-нысаны
бойынша актілерді үсынғаннан кейін құралдарды кірістеу жүзеге
асырылады:

Дт 1652 «Жер, үйлер және ғимараттар» 1653 «Компьютер жабдыктары»

1653. 
      «Өзге негізгі кұрал-жабдықтар»
      
1654. 
      Кт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар»; Негізгі кұралдарды алдын ала төлеу арқылы сатып алу:
      

Дт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар» Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»;

• соңғы есеп айырысу сомасына:

Дт 1856 «Күрделі салымдар бойынша дебиторлар»

Кт 1050 «Банктердің корреспондент™ есепшоттары»;

• негізгі құралдарды кірістеу:

Дт 1652 «Жер, үйлер және ғимараттар»

1653 «Компьютер жабдықтары»

1656 «Өзге негізгі құрал-жабдықтар» Кт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар»;

• қүрастыруды талап ететін негізгі қүралдар бойынша:

Дт 1651 «Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі құрал-жабдықтар»

Кт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар»;

• жүргізілген күрастыру жұмыстары үшін төлемдер:
Дт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар»
Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»;

• құрылыс-жөндеу жұмыстарын жүргізіп, 3 және 2-нысаны

Дт 1652 «Жер, үйлер және ғимараттар»

1653. 
      «Компьютер жабдықтары»
      
1654. 
      «Өзге негізгі құрал-жабдықтар»
      

• ҚҚС есептеумен қатар негізгі құралдар үшін алдын ала

Дт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар» Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»;

• негізгі қүралдарды, яғни бюджетке төленген ҚҚС сомала-
рына оларды алу фактісі бойынша кіріске алу кезінде:

Дт 1851 «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да

міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу» Кт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар»;

• Салық заңдылықтарына сәйкес салық салу айналымының

Дт 2851 «Салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша

есеп айырысу» Кт 1851 «Сальщтар және бюджетке төленетін басқа да

міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу».

Құрылыс жүргізу кезінде есеп айырысу тәртібі

Негізгі құралдардың құрылысы шаруашылық немесе мердігерлік әдіспен жүргізіледі. Капитал құрылысы бойынша келісімшартта көрсетілген мөлшерде аванстың бірінші бөлігін төлеу бекітілген келісімшартга анықталған мерзімде банк бэк-офисінде жүргізіледі, ал қалған сомаларды төлеу 3 және 2-нысаны бойынша орындалған жұмыстарды қабылдау актісі мен бюджетпен қарастырылған ақша сомасы шегінде бөлімше басшысының қолы қойылған, бұрын төленген аванстарды үстап қалудың үйлесімді есебімен нақты сома­сы көрсетілген шоттарды төлеуге үсынылған жұмыстардың құны туралы жабдықтаушылардан алынған анықтама негізінде жүзеге асырылады. Қатар-қатар реттік үйымдар ай сайын 27 күннен кешіктірілмей 3 және 2-нысандағы орындалған жұмыстар актісін үсынады.

Сонымен қатар банк бэк-офисінің (бөлімшесінің) жауапты қыз-меткері төлем жүргізгеннен кейін келесі күннен кешіктірілмей жүргізілген төлемдер журналына белгілеп қояды.

Банктің бас бухгалтериясы әрбір мердігер бойынша төленген аванстардың сомасы есебінде белек дербес шоттар ашады. Капитал құрылысы бойынша жүргізілетін шығындар есебі негізгі құралдар-дың сәйкес топтары арқылы жүргізіледі. Келісімшарт қосымшала-рымен бірге құрылыс және жөндеу бойынша мердігерлік жұмыстармен қатар тарифтерді, калькуляцияларды, еркін сметалық есеп айрысуларды банк немесе оның бөлімшелерінің басшылары тексеріп, қолдарын қоюлары керек.

Банк (бөлімшелер) франт-офисі қарыздың нақты сомасын төлеу нұсқауларымен қатар, негізгі құралдарды кірістеудің нүсқауларын береді, сонымен бірге келесі жағдайларды көрсетеді:

• 
  негізгі құралдардың жалпы сомасын;
  
• 
  амортизациялық аударым әдісін;
  
• 
  пайдалану мерзімі мен аударылған амортизация мөлшерін;
  
• 
  өтімділік құнын;
  
• 
  негізгі құралдарды өндірістік және өндірістік емес салада пайдалануын.
  

Егер құрылыс банк алған материалдар есебінен жүргізілсе, онда бөлімше материал құнын төлеу үшін материал алуға мердігердің хаты мен сенім хатының жазбаша көшірмесін банкке жібереді.

Құрылыс жұмыстары аяқталысымен мердігермен, ал өндірістің шаруашылық әдісі кезінде жұмысшылар және міндетті тұлғалармен барлық есеп айырысулар аяқталуы керек. Материалдардың қалдық-тары басқа объектіге жіберіледі немесе қоймаға қайтадан кірістеледі. Түпкілікті есеп айырысу банк бөлімшесінің бастығымен тексерілген және арнайы комиссиямен бекітілген объектіні пайдалануға қабылдау туралы актісі негізінде жүргізіледі, сонымен қатар келісімшарт журналында түпкілікті есеп айырысуды жүргізу туралы белгі қойылады.

ҚҚС есебімен авансты төлеу:

Дт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар»

Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары».

Егер құрылыс банктің материалы есебінен жүзеге асырылса, онда берілетін материалдар құнына келесі өткізбе жүргізіледі:

Дт 1860 «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар»

Кт 1602 «Өзге тауар-материалдық корлар».

Мердігерлік ұйымдардың 3 және 2-нысандағы орындалған жұмыстарының актісін ай сайын үсыну кезінде:

Дт 1651 «Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі құрал-жабдықтар»

Кт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар» - ҚҚС есебімен орындалған жұмыс сомасына

Кт 1860 «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар».

Келісімшартқа байланысты қосымша аванс берілуі мүмкін:

Дт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар»

Кт 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары».

Құрылыс аяқталған бойдан 3 және 2-нысандағы орындалған жұмыстарының актісі негізінде түпкі есеп айырысу жүргізіледі:

Дт 1651 «Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі қүрал-жабдықтар»

Кт 1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар»;

Және бір уақытта мемлекеттік комиссия актісі негізіне:

Дт 1652 «Жер, үйлер және ғимараттар»

Кт 1651 «Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі құрал-жабдықтар».

Негізгі қүралдарды күрделі және ағымдық жөндеу

Күрделі жөндеу жүргізу үшін бас офис тандап алынған саясат-қа байланысты келісімшартта берілген сомаларды олармен жасалған келісім-шартпен өздерінің филиалдарының өкілдігін анықтайды. Келісімшарт төлемі орталықтандырылған немесе жекелей болып жүргізіледі.

Ағымдық жөндеу жұмыстарының шығындары банктің франт-офис! арқылы алынатын шот фактура немесе келісімшарт негізінде көрсетілетін банктің бэк-офисімен төленуі мүмкін. Негізгі құралдар-дың ағымдық жөндеуінде қорытылған шот фактураның және келісімнің орталықтанған төлеміңде франт-офис бөлімшелеріне төленіп, банктің бэк-офисіне көрсетіледі. Жекелей есептің тәртібінде франт-офис келісімшартына сәйкес франт-офисі басшысының қолымен банк төлеуге өкім жазып береді және өз кезегінде келісімді орындау жауапкершілігінде өкімді бэк-офис бөлімшелеріне береді.

Банктің (бөлімшенің) бэк-офисі төлем өкімі мен келісімнің дұрыс рәсімделуін тексереді және содан кейін ғана келісімшарт-тарына сәйкес төлемді жүзеге асырады.

Күрделі жөндеуді жүзеге асыру барысында мердігермен жасал-ған келісімшартты немесе шот-фактураны жекелей төлеу кезінде бөлімшелердің бэк-офисінде өз бетінше тіркеледі.

Ағымдық жөндеу бойынша келісімшартта қарастырылған мөл-шерде аванстың бірінші бөлігін төлеу банк бөлімшесінің басшысы-мен бекітілген төленуге тиісті шоттар мен банктің жауапты қызметкері тексеріп, қолы қойылған 3 және 2-нысандағы орындалған жұмыс туралы ұсынылған акті негізінде жасалған келісімшарттың анықталған мерзімінде банктің (бөлімшенің) бэк-офисімен жүргізіледі. Банк (бөлімше) бэк-офисі дебиторлардың қарызын жабады.

Банк бэк-офисінің жауапты қызметкері телемді жүргізгеннен кейін бір күннен кешіктірмей келесілерді жүргізеді:

• 
  төленген төлем туралы журналда белгілейді;
  
• 
  орталықтандырылған төлем кезінде бөлімшенің бэк-офисіне жіберіледі.
  

Дт 1860 «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар»

Кт 1050 «Банктердің корреспонденток есепшоттары».

3 және 2-нысанда жасалған жұмыстар актісі негізінде шығын-

дар көрінісі кезінде келесі өткізбелер жасалады: Дт 5744 «Жөндеу шығындары»

1851 «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті

төлемдер бойынша есеп айырысу»

Кт 1860 «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар»

3 және 2-нысанда жасалған жұмыстар актісі негізінде түпкілікті

есеп айырысу кезінде келесі өткізбелер жасалады: Дт 5744 «Жөндеу шығындары»

1851 «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті

төлемдер бойынша есеп айырысу»

Кт 2203 «Клиенттердін ағымдағы есепшоттары».

Егер күрделі жөндеу қызметінің мерзімін көбейтсе, жүргізілген жұмыстар немесе негізгі құралдардың көрсеткіштері айтарлықтай жақсарса, одан оған кеткен шығындарға мыналар жатады:

• ғимарат және құрылыс бойынша:

Дт 1652 «Жер үйлер және ғимараттар»

1860 «Басқа да дебиторлар» Кт 1851 «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу» - ҚҚС сомасында.

• автомобиль көлігі бойынша:

Дт 1654 «Өзге негізгі қүрал-жабдықтар» Кт 1860 «Басқа да дебиторлар»

1851 «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу» - ҚҚС сомасында.

Негізгі құралдардың тозуы. Негізгі құралдар құнын қайта багалау және амортизациялық аударымдар есебінің тәртібі

Амортизацилық аударымдар мен негізгі құралдарды қайта бага­лау құны банктің ағымдағы жылға қабылдаған бухгалтерлік есеп (есеп саясаты) әдістеріне сәйкес жүргізіледі.

6 БЕҚС 22 бөліміне сәйкес амортизацияларды есептеу үшін келесі әдістер қолданылуы мүмкін: құнды бір қалыпты (түзу сызық-ты) есептен шығару, құнды орындалған жұмыс көлеміне үйлесімді түрде есептен шығару (өндірістік әдіс), құнды сан бойынша есептен шығару (шоғырланымдық әдіс), қалдықтың кему әдісі.

Қүнды бір қалыпты (түзу сызықты) есептен шығару әдісі. Осы әдіске сәйкес объектінің амортизацияланатын қүны оны пайдалану мерзімі ішінде бір қалыпты есептен шығарылады. Әрбір мерзімге амортизациялық аударымдар сомасы пайдалану объектісінің есеп айырысу мерзімінің санымен амортизациялық құндарды бөлу жолы-мен есептеледі. Амортизация мөлшері тұрақты болып табылады.

Мысалы, банк бастапқы құны 100 мың теңге болатын ксерокс сатып алды, оның 5 жыл пайдаланғаннан кейінгі өтімділік құны 10 мың тенге. Бұл жағдайда жылдық амортизация амортизациялық аударым қүнынан 18 пайызды немесе түзу сызықты есептен шығару әдісіне сәйкес 18 мың теңгені құрайды. Бұл есептеулер келесі жолмен жүргізіледі:

Бастапқы қун - етімділік құны _ қызмет ету мерзімі

100 000 теңге - 10 000 тенге
= ; =18000 теңге

5 жыл ішінде амортизацияны аудару 12-кестеде көрсетілген.