“Математика-Экономика” факультеті
жүктеу/скачать 4.19 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дебиторлар және кредиторлармен операциялардың шоттарда көрініс табу тәртібі 1.
- ДЕБИТОРЛЫҚ БЕРЕШЕК ЖІКТЕМЕСІ • ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕСЕБІ
- 24-лекция Тақырыбы : Лизингтік операциялар есебі.
- Өтеу деңгейіне қарай былай белуге болады
- Қызмет объектісіне қарай былай бөледі
23-лекция Тақырыбы: Дебиторлар мен кредиторлар берешек есебі. (1-сағат) Жоспар:
2. Дебиторлық берешек жіктемесі және есебі Дебиторлық берешек деп көрсетілген қызмет, жабдықтаушы-ларға тауарлар және қызмет көрсетулері және т.б. үшін алдын ала төлем жүргізу нәтижесінде туындаған банк әріптестерінің қарызын айтады. Күрделі қаржы жұмсалымы бойынша дебиторлық берешек есебі жөндеу-құрылыс материалдары, жабдықтар мен құрал-саймандар үшін жабдықтаушылармен есеп айырысу, сатып алу және күрделі жұмсалым мен күрделі жөндеу бойынша шығындар үшін есеп беретін адамдарға аванс нәтижесін көрсететін 1856 «Күрделі салымдар бойынша дебиторлар» баланстық шотында жүргізіледі. Банк қызметкерлерімен есеп айырысу іссапар шығыны мен басқа да шығындар бойынша банк қызметкерлеріне берілген аванс-тык төлемдер сомасын көрсетіп 1854 «Банк қызметкерлерімен есеп айырысу» баланстық шотында жүргізіледі. Баска да дебиторлар мен кредиторлар есебі уақытша және кездейсоқ сипатқа ие банктің дебиторлық берешек сомасын, басқа баланстық шоттар бойынша түсу мезетінде анықталмаған таға-йындау сомасын, сондай-ақ шаруашылык қызметі бойынша есеп айырысу сомаларын көрсететін 1860 «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар» баланстан тыс шотъгада жүргізіледі. Кепіл бойынша дебиторлык берешек есебі берілген кепілдік бойынша қарыз алушының берешегін көрсететін 1861 «Кепілдіктер бойынша дебиторлар» баланстан тыс шотында жүргізіледі. Банкке көрсетілген қызметтер үшін алдын ала төлемдер (үй-жайды жалға алу, телекоммуникациялық қызметтер, телефон және ұялы байланыс қызметтері, пошта қызметі, телеграф кызметі, радио нүкте үшін абоненттік төлемдер, негізгі құралдарды жөндеу үшін алдын ала төлеу, күзет және дабылдама (сигнализация) бойынша қызметтер үшін алдын ала төлеу, коммуналдық қызметтер және т.е.с үшін алдын ала төлеу) жабдықтаушылар үсынатын шот-факту-ралар негізінде келісімшартта келісілген тәртіпте және мерзімде жүргізіледі. Шарт келесілерден тұрады: шарттың мағынасы, мерзімі нысаны, тауарды жеткізу мерзімі мен тәртібі, тараптардың міндеттемелері, міндеттемені орындамаган үшін тараптардың жауапкершілік шаралары, шарттың қызмет мерзімі, тараптардың заңды мекен-жайлары, СТН, экономика секторының коды, резидент екенін дәлелдейтін белгі, тараптардың өкілетті өкілдерінің қолдары, мөр таңбасы. Шарттың бір данасы банктің дебиторлар мен кредиторлар есебі бөлімшесіне тіркеу, сақтау және бақылау үшін беріледі, ал екінші данасы жабдыктаушылар ұйымына беріледі. Банк бюджет бабындағы келісімшарт негізінде келесі дерек-темелер бойынша жабдықтаушыға «Іс» папкасын ашады: шарт түрі, негіздеме, төлем ынтагері, шарт нөмірі, жабдықтаушының атауы, шарт сомасы, есеп айырысу шоты (төлем жүргізілетін дербестік шот), шот атауы, бағыты, төлем кестесі. Түскен күжаттарды тексеріп болғаннан кейін жауапты орындаушы жинақталған және төлем құжаттарын растайды, содан кейін бөлімшеде шоттар бойынша сәйкес бухгалтерлік жазбалар жасалады. Дебиторлар және кредиторлармен операциялардың шоттарда көрініс табу тәртібі 1. Алғашқы кезең шығындарын алдын ала төлеу (жалдау, жа- зылу, жарнама, пошта және т.б. ): Дт 1791 - «Өзге де алдын ала төлемдер» Кт 2203 - «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары» 1050 - «Банктердің корреспонденттік есепшоттары» 1001 - «Кассадағы қолма-кол ақша» 2211 - «Клиенттердің талап етуі бойынша салымдар». 2. Негізгі құралдарды, ғимараттарды ағымдағы жөндеу және
Дт 1860 - «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар» Кт 2203 - «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары» 1051 - «Банктің Қазақстан Республикасының Үлттық банкін-
1001 - «Кассадағы қолма-қол ақша» 2211 - «Клиенттердің талап ету бойынша салымдары». 3. Негізгі қүралдар, ғимараттарды күрделі жөндеу үшін алдын ала төлем: Дт 1856 - «Күрделі салымдар бойынша дебиторлар» Кт 2203 - «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары» 1051 - «Банктің Қазақстан Республикасының Ұлттық банкін- дегі корреспонденттік есепшоттары». 4. Алынған, бірақ төленбеген ТМҚ және НҚ кірістеу: Дт 1851 - «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу» 1856 - «Күрделі салымдар бойынша дебиторлар» 1602 - «Өзге тауар-материалдық қорлар» Кт 2856 - «Күрделі қаржы бойынша кредиторлар» 2860 - «Банк қызметі бойынша өзге кредиторлар» 5. Үйлер мен ғимараттарды салу кезінде келісімшарт негізінде аванс сомасына: Дт 1856 - «Күрделі салымдар бойынша дебиторлар» Кт 2203 - «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары» 1001 - «Кассадағы қолма-қол ақша» 1051 - «Банктің Қазақстан Республикасының Үлттық банкін- дегі корреспонденттік есепшоттары» 2010 - «Корреспонденттік есепшоттар». - орындалган жұмыс үшін анықтама ұсынған кезде: Дт 1651 «Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі құрал- жабдықтар» Кт 1856 «Күрделі салымдар бойынша дебиторлар». - монтаждауды талап ететін негізгі құралдарды алу кезінде: Дт 1651 «Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі құрал- жабдықтар» Кт 1856 «Күрделі салымдар бойынша дебиторлар»; - үйлер мен ғимараттарды және қондырғыларды пайдалануға
Дт 1652 «Жер, үйлер және ғимараттар»
1656 «Жалға беруге арналған негізгі құрал-жабдықтар» Кт 1651 «Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі құрал-жабдықтар» 6. ТМҚ үшін төлем жүргізгенде: Дт 1860 «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар» Кт 1001 «Кассадағы қолма-қол ақша» 1050 «Банктердің корреспонденток есепшоттары» 2010 «Корреспонденток есепшоттар» 2020 «Басқа банктердің сыйақы есептелген талап ету бойынша салымдар» 2203 «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары»; - ТМҚ қоймаға кірістелген кезде: Дт 1851 «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да мін- детті төлемдер бойынша есеп айырысу» 1602 «Өзге тауар-материалдық қорлар» Кт 1860 «Банк қызмет бойынша өзге дебиторлар»; 7. Шаруашылық қажеттіліктер үшін аванс беру кезінде:
Кт 2860 «Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар» 8. Аванстық есеп беруді ұсыну кезінде: Дт 5 класс шоттары - бекітілген аванс сомасына Кт 1854 «Банк қызметкерлерімен есеп айырысу» 2854 «Банк қызметкерлерімен есеп айырысу»; 9. Банк әр айдың соңында есептеу әдісіне сәйкес алынған қыз-
Дт 5 класс шоттары Кт 2860 «Банктік кызмет бойынша өзге кредиторлар». 10. Бұрынғы айдағы есептелген шығынды төлеу кезінде есеп- телген сомаға түзетпе жасау: Дт 2860 «Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар» Кт 5 класс шоттары. 11. Мәжбүрлі шығынды есептеу кезінде: Дт 5458 «Өзге банктік қызмет шығындарын жабуға арналған жалпы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу» 5459 «Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі шыгындарға) ақша бөлу»
1469 «Өзге де банктік қызметке байланысты шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1877 «Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1878 «Банктік емес кызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» Кт 5458 «Өзге банктік қызмет шығындарын жабуға арналған жалпы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу» ч5459 «Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі шыгындарга) ақша бөлу» 12. Мәжбүрлі шығындар құрылған дебиторлық берешек
Дт 1462 «Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуга арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1463 «Банктік емес қызметке байланысты дебиторлык берешек бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1469 «Өзге де банктік қызметке байланысты шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1877 «Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
1878 «Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» Кт 5458 «Өзге банктік кызмет шығындарын жабуға арналған жалпы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу» 5459 «Банктік емес кызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу». Дебиторлық берешек бойынша мәжбүрлі шығындар дебиторлық берешектің кайтарылмай қалу залалдарын жабу немесе олардың қүнын азайту (банктің әкімшілік-шаруашылық қызметі бойынша, күрделі салым бойынша, кепілдіктер бойынша, қаржылық фьючерс бойынша) үшін қажетті каражаттар сомасы. Банк бухгалтерлік есепте 1462, 1463, 1877, 1878 шоттарда мәжбүрлі шығынның барлық қажетті көлемін есептейді.
Дебиторлык берешек дебиторлардың төлем мерзімдерін қадаға-лауына байланысты сапасы бойынша бөлек қарастырылады:
Банк бухгалтерлік есепте шығындар бойынша толық көлемде және 1462 «Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)», 1463 «Банктік емес кызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуга арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)», 1469 «Өзге де банктік кызметке байланысты шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» мәжбүрлі шығындардың сәйкес шоттарында дебитор-лық берешек бойынша мәжбүрлі шығындардың барлық көлемін есептеуге міндетті. Жіктелетін дебиторлық берешек бойынша мәжбүрлі шығынның қажетті көлемі берешек сомадан пайыз ретінде есептеледі (11 -кесте). 11-кесте
Дебиторлық берешек жіктемесі және мәжбүрлі шығындардың қажетті көлемін қайта қарастыру айдың соңғы жұмыс күніне дейінгі 5 жұмыс күніне дейін жүргізіледі. Жалпы мәжбүрлі шығындарды қалыптастыру кезінде: Дт 5458 «Өзге банктік қызмет шығындарын жабуға арналған жалпы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу» Кт 1462 «Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1463 «Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1469 «Өзге де банктік қызметке байланысты шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)». Арнайы мәжбүрлі шығындарды қалыптастыру (жоғары тәуекелді күмәнді және үмітсіз дебиторлық берешек бойынша мәжбүрлі шығындар). Дт 5459 «Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу» Кт 1877 «Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1878 «Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы резервтер (мәжбүрлі шығындар)». Мәжбүрлі шығындардың артық сомасын қайтару кезінде келесі түзетпе өткізбе жасалады: а) егер банк ағымдағы жылда мәжбүрлі шығындарды қалып-тастыруды жүзеге асырса: Дт 1462 «Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1463 «Банктік емес кызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1469 «Өзге де банктік қызметке байланысты шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1877 «Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1878 «Банктік емес кызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» Кт 5458 «Өзге банктік қызмет шығындарын жабуға арналған жалпы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу» 5459 «Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша арнайы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) акша бөлу» ә) егер банк ағымдағы жылда дебиторлық берешек бойынша провизияны қалыптастыруды жүзеге асырмаса және: - активтердің басқа түрлері бойынша мәжбүрлі шығындарды толық қалыптастыру қажет болса: Дт 1462 «Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек •бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1463 «Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1469 «Өзге де банктік қызметке байланысты шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1877 «Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек
1878 «Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» Кт 1339 «Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша арнайы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1439 «Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша арнайы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» - активтердің басқа түрлері бойынша провизияларды толық
Дт 1462 «Банк қызметіне байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындардьі жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)»
1877 «Банктік қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1878 «Банктік емес қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» Кт 4941 «Төтенше кірістер». 24-лекция Тақырыбы: Лизингтік операциялар есебі. (1-сағат) Жоспар: 1. Лизингтік операцияларды жүргізудің жалпы принциптері 2. Лизингтік операциялар есебі 80-жылдардың басында лизинг түсінігі жай ғана ұзақ мерзімді жалдау ретінде ғана емес, жалгерлік қатынас, кепілдік есебімен, несиелік қаржыландыру элементтері, қарыз міндеттемелері бойынша есеп айырысулар және басқа да қаржылық механизмдер қатысты-рылған дәстүрлі емес, келешекті қаржыландырудын, қосымша жүйесі ретінде қарастырылды. Лизингтік операция бүгінгі күні қазақстандық экономикаға өте қажетті банктік құрылымның өн-дірісті қаржыландыру бойынша іскерлік ортамен бірлесе қызмет етуіне эсер ететін операция. Лизингтік бизнес кәсіпкерлік қызметтің ерекше саласын ұсы-нады. Лизингті белсенді енгізетін болса, мүмкіншілігіне қарай өндірісті техникалық қайта жарақтандырудың, Қазақстан эконо-микасын қүрылымдық қайта қүрудың, нарыкты жоғары сапалы тауармен қамтудың мықты тынысы болуы мүмкін. Бүкіл әлемде көптеген кәсіпкерлер бизнес үшін қажетті мүлік-терді меншікке емес, жалға алганды жөн көреді. Жалгерлік, бірінші кезекте кепіл есебімен (кепілдік, тапсырыс) несиелеу элементтері, дамыған нарық қатынасына тэн әр түрлі қаржылық механизмдер және қарыз міндеттемелері бойынша есеп айырысулар кездесетін келешекті каржыландырудың арнайы қосымша көзі ретінде енгізіледі. 1998 жылы Оттавада қабылданган халықаралық қаржылық лизинг конвенциясында былай деп айтылған: «Халықаралық тәжірибеде лизинг үш жақты қатынастар кешенін білдіреді, мұнда лизинг компаниясы (лизинг беруші) пайдаланушы өтініші мен нүсқауы бойынша оған өндірістік жабдықты уақытша пайдалануға береді, ал келісім мерзімі аяқталған соң алынган жабдықтың сатып алушы меншігінде қалдырылуы мүмкін. Әр түрлі белгілеріне қарай лизингтік операцияларды келесі тәр-тіппен топтастыруга болады. Қатысушылар құрамына қарай мына-дай болып бөлінеді:
Тура лизингтің жиі кездесетін түрі - қайтымды лизинг, лизинг фирмасы иесінен мүлікті сатып алып, оны оған қайта жалға беретін лизинг. Мүлікті типіне қарай былай бөлуге болады:
Өтеу деңгейіне қарай былай белуге болады: - бір келісімнің әрекет ету мерзімінде мүлік құны толық өтелетін лизинг; - толық өтелмейтін лизинг. Амортизация шарты бойынша былай бөледі: - толык амортизация және соған сәйкес лизинг объектісінің қүны толық төленетін лизинг; - толық емес амортизациялы лизинг. Қызмет объектісіне қарай былай бөледі:
Операция өткізілетін нарық секторында ішкі және сыртқы (халықаралық) лизингті қарастырады. Сыртқы лизинг экспорттык жэне импорттық болып бөлінеді. Экспорттық лизинг кезінде шетел лизинг алушы, ал импорттық лизинг кезінде - лизинг беруші болып табылады. Салық және амортизациялық жеңілдіктерге қатысты лизинг мынадай болып бөлінеді:
Лизингтік төлемдерін сипатына қарай былай бөледі:
Лизингтің осы нысандарын негізгі екі түрге біріктіруге болады - жедел және каржылық лизинг. Жедел лизинг - көліктік қүрал-жабдықтарды, аппаратуралар мен басқа да техникаларды кысқа мерзімді жалға беру. Онық ерекшелігі қүрал-жабдыкты пайдаланган соң иесіне қайтару болып табылады. Лизинг берушінің жалга ұсынылатын затты алу мен ұстауға байланысты шыгындары бір лизингтік келісімшарт ағы-мында жалдық төлемдермен өтелмейді. Қаржыльщ лизинг - қолдану үрдісінде мүліктің толық немесе үлкен бөлігінің амортизациясы өтетін ерте және ұзақ мерзімді сипаттагы келісімдермен сипатталатын лизингтің негүрлым кең қолданылатын типтік нысаны. Қаржылық лизннгтің маңызды белгісі - лизингтік жалдау шыгындарын қалпына келтіруге қажетті жалдаудың негізгі мерзімі деп аталатын агымда келісімді бүзудың мүмкін болмайтындығында. Қаржылық лизинг - бұл ұзақ мерзімді жал болып табылады, оның шартының құрамында келесі критерийлердің ең болмаса біреуі көрсетілуі қажет:
Келтірілген құнды есептеу кезінде қабылданатын дисконттау мөлшерлемесі ұсынылатын несие бойынша (жалға берушіде) пайыз-дық мөлшерлеме және алынатын несиелер бойынша (жалға алушыда) пайыздық мөлшерлеменің ең азына тең болуы керек, онда:
Егер жал келісімшарты жоғарыда аталған кағидалардың ең болмаса біреуіне сәйкес келмесе, онда бұндай жал қарапайым болып саналады. Мысалы: мүліктің жал мерзімі - 5 жыл, мүліктің құны - 10 000 бірлік, күтілетін пайдалану мерзімі - 10 жыл. Жал мерзімі аяқталған бойдан мүлік жалға берушіде қалады, жалға берушіде де, жалға алушыда да пайыздық мөлшерлеме сәйкесінше 8 және 10%. Жылдық төлемдер - 2300 бірлік Дисконттау мөлшерлемесі - 8% Дисконттау коэффициенті = 1/(1+0.08)хп мұндағы, п - жалды төлеу жылы 1-жылдың коэффициенті = 1/(1+0.08)'=0.93 2-жылдың коэффициенті = 1/(1+0.08)2 =0.85 3-жылдың коэффициенті = 0.79 4-жылдың коэффициенті = 0.73 5-жылдың коэффициенті = 0.68 Келтірілген құн = 2300 х (0.93+0.85+0.79+0.73+0.68 = 9154 немесе 91.5%, жал қаржылық болып саналады). «Қаржылық лизинг» туралы Қазақстан Республикасының заңын-да қаржылық лизинг түсінігі инвестициялық қызмет түрі ретінде анықталады, бұл кезде:
|