Міхась Южык Чарга паэма ў прозе (з жыцця літаратараў) Раздзел 1

Калі пачаліся шашлыкі і феерверк, пісьменнік Г. зусім разамлеў. Ён неяк міжволі далучыўся да маладой разбітной кампаніі, дзе верхаводзіў крытык Белякявічус. Дзіўна глядзеўся Г. побач з маладымі і навамоднымі хлопцамі і дзяўчатамі ў сваім пацёрханым кажусе, валёнках, са сваім заплечнікам, дзе ляжаў неацэнны рукапіс. Ён прыцягваў да сябе ўвагу чаргоўцаў, некаторыя пачалі пасмейвацца і паказваць пальцамі. Навумовіч спадцішка кпіў з яго і пакочваўся з рогату, нашэптваючы нешта на вуха крытыкесе Налейнік. Дарэчы, неадказны сакратар беспаспяхова шукаў Налейнік усе папярэднія дні – хацеў падзякаваць той за артыкул пра яго аповесць, дзе адна гераіня-садыстка прывязвала сына да дрэва, нібы сабаку. Налейнік асабліва ўпадабала гэты эпізод, яна назвала яго адкрыццём у беларускай літаратуры. Прачытаўшы яе артыкул, пісьменнік Г., помніцца, расчуліўся і нават цішком сплакнуў. Ён кінуўся шукаць тады Налейнік па інтэрнэце, але нідзе не было яе тэлефона. І ніхто са знаёмых не падказаў. А прыбыўшы ў чаргу, першага дня, Г. адразу згледзеў крытыкесу, аднак тады было не да падзяк – трэба было найхутчэй зарыентавацца ў чарзе. А потым і Налейнік некуды знікла.

Паддаты Г. ў шумлівым хаўрусе маладзёнаў, такім чынам, не бачыў, як Налейнік з Навумовічам паказваюць на яго кіўкамі ды сцябаюцца. А Г. тым часам танчыў пад губны гармонік, на якім наярваў Белякявічус. Ён пускаўся ў прысядку, гупаўся на калені і ўскокваў на ногі зноў, пляскаў далонямі па бёдрах, а потым зладзіў на ледзяністай пляцоўцы брэйк-данс – пад воклічы маладзёнаў. Затым яны скінуліся па дваццаць тысяч і адправілі чалавека да Гадановіча; у адной з палатак нацыяналпаэт прадаў ім тры пляшкі каламутнага самагону. Пілі, тайком перадаючы па крузе конаўку нібыта з гарбатаю. Даўно пісьменнік Г. гэтак не расслабляўся. Напружныя сцюдзёныя дні ў чарзе запатрабавалі разрадкі. І Г. знайшоў яе ў алкаголі. Дрэнна памятае неадказны сакратар, як а адзінаццатай яны выправіліся ў “ін’яз” на дыскатэку. Там, у зале, пад гукі хвацкіх мелодый Г. працягваў вудурвацца – галёкаў, улюлюкаў, запрашаў незнаёмых “ін’язавак” танцаваць. Але тыя шарахаліся ад барадатага дзядзькі з заплечнікам. Г., не адчуваючы сваю недарэчнасць, устрэмліваўся ў чужыя кампаніі, пару разоў хапаў дзевак за задніцы. Гэта ледзь не выклікала канфлікт і бойку – Белякявічусу з цяжкасцю ўдалося суняць хлопцаў “ін’яза”.

Потым у Г. здарыўся правал у памяці – на гэты час яго паклалі спаць на шэраг крэслаў ля сцяны. Тым часам Белякявічус з хаўруснікамі знялі нейкіх нагастых дзевак і пацягнуліся з тымі ў інтэрнат доўжыць гульбу. Непрытомнага Г. павалаклі за сабой пад рукі. Аднаго разу ляснуліся з ім, паслізнуўшыся на лёдзе, заплечнік зваліўся ў яго са спіны – і толькі цудам адзін з маладзёнаў, абярнуўшыся, гэта заўважыў, падняў і зноў пачапіў на спіну Г., якога ўжо былі паднялі і валаклі далей.

У інтэрнаце яны падняліся чорным ходам на пяты паверх, зачыніліся ў цесным пакоі. Неадказны сакратар памятае нейкія выгукі, нейкія варухлівыя голыя клубы, нібыта нейкія пышныя грудзі, нібыта нейкія стогны. Аднаго разу яму здалося, што нехта наступіў яму абцасам на твар. Ачуўся Г., калі ўжо віднела, – у палатцы з буржуйкай. Увайшоў чалавек, адчыніў засланку, падкінуў дровы і выйшаў. У пярэпалаху ўскочыў Г. на ногі і, ледзьве не развярнуўшы палатку, выбег на паветра. Лагер яшчэ спаў. Толькі некалькі чалавек дазорных стаялі ў чарзе. Г. зноў зазірнуў у палатку. Нейчыя целы ўпокат ляжалі на нарах, вельмі цесна. Здалося, што Г. пазнаў чаравікі Белялявічуса – і тут стаў прыгадваць, што выпраўляўся на гулі ў “ін’яз”. Ён не на жарт збаяўся. Што ён там рабіў? Нічога толкам не памятае. Божа! Абхапіўшы галаву рукамі, Г. патрухаў саракаградусным марозікам да паштовага аддзялення. Там, прастаяўшы ў чарзе нядоўга, з гадзіну, ён дазваніўся дадому і перагаварыў з дашчэнту зляканай такім раннім званком жонкай: казаў, што ўсё нармальна, што хутка будзе, чарга ўжо, маўляў, набліжаецца. Прасіў, праўда, выслаць яшчэ грошай – для чаго сказаў прадаць стары камод і кілім, што вісіць на сцяне ў яго працоўным кабінеце. Рэчы ўсё адно не вельмі патрэбныя і зусім не модныя, а калі яго прымуць у рэдакцыі і пойдуць сур’ёзныя ганарары – яны, маўляў, купяць сапраўдны турэцкі кілім і зробяць еўрарамонт. Пра рэдакцыйныя справы ў сранцавіцкай шматтыражцы Г. зусім не пытаў. Нагадала пра гэта сама жонка – што галоўрэд без просыху п’е, а праспаўшыся, цягаецца ў рэдакцыю і кляне, і мацярыць там Г. за тое, што ён заваліў справу, што раёнка ўжо мае памер сурвэткі, што вось толькі хай неадказны тут з’явіцца – ён з ім пагаворыць душэўна. Г., зрэшты, не вельмі напалохала тое – страх згубіць чаргу, а таксама страх адказнасці за свае ўчарашнія выхадкі пераважылі.

Раздзел 12
Пры набліжэнні да лагера, які патанаў у ранішняй марознай смузе, Г. заўважыў нешта няладнае – нейкія празмерныя варушэнні ў раёне іх вогнішча. Адразу стала зімна і боязна. Нясмелым поступам, нібы гатовы штосекунды ўцякаць, пісьменнік Г. рушыў наперад. Чарга папаўнела, у яе далучаліся новыя літаратары, што прыбывалі з ночы. Моцна дыміла палявая кухня. Пад лыжачкай каварна засмактала, неадказны сакратар учора ўвечары зусім мала еў, усё больш піў. Ад паганай самагонкі ў горле стаяў даўкі камяк, муціла. Ох, з якой бы асалодай Г. выпіў цяпер кубачак моцнай кавы з пячэннем, гэтак ён прывык пачынаць свой працоўны дзень у рэдакцыі. Аднак кавы тут не падаюць – палявая кухня можа прапанаваць у лепшым выпадку аўсянку з прагорклым салам, а ў горшым – баланду з крапівы, запраўленую пацярухай, то бок адкідамі рыбалоўнай вытворчасці. Але Г. гатовы і на баланду, абы нечым цёплым страўнік запоўніць, перабіўшы гэтым млосць, а разам з ёй – і цьмяныя ўспаміны пра ўчарашні разгульны вечар. Дык што ж ён там нарабіў? – не адпускала трывожная думка. Трэба як найхутчэй спытацца ў Белякявічуса.

Аднак спытацца ў прагрэсіўнага крытыка Г. хутка не ўдалося – падышоўшы да вогнішча Хлёпуса, ён убачыў дзіўную карціну. На расчышчанай ад метровага снегу пляцоўцы, памерам з паўхакейнае поле, стаяў Мемуаран у кажусе і вушанцы, а перад ім, долу, з голымі торсамі і ў кедах, адціскаліся па камандзе яго ўчарашнія сабутэльнікі-хлопцы, уключаючы і бравага Белякявічуса. “Устаць!” – закамандаваў Мемуаран. Хлопцы шарэнгай ускочылі. “Легчы!” – тыя пляснуліся на лёд. “Устаць!”... “Легчы!”… “Устаць!”… “Легчы!”… У Г. заняло дух і падалося, што валасы падымаюцца дыбарам і прыўзнімаюць шапку. Не адразу пісьменнік дакеміў, што гэтак Мемуаран карае маладзёнаў за ўчарашняе парушэнне рэжыму. Нехта, відаць, нафіскаліў. Або Мемуаран спаткаў іх пад раніцу п’янымі ўшчэнт. Толькі гэтага не хапала. Пісьменнік Г. лагічна падумаў, што замест ранішняй баланды яму прапануюць прыняць “упор лежачы”. “Упор лежачы прыняць!” – сапраўды выгукнуў Мемуаран, зрэшты зусім не зважаючы на Г., які бянтэжліва замёр перад пляцоўкай. – “Раз, два, раз, два…” – зухавата камандаваў ён.

Больш ідыёцкага становішча Г. і прыдумаць сабе не мог. Хацелася падысці да Мемуарана і сказаць, каб і яго пакаралі, каб і яго паставілі ў шэраг з хлопцамі. Бо тыя ж яўна заўважылі Г. і злуюцца на несправядлівасць – найбольш бухім і адвязным учора быў ён, а не яны. І тым не менш Мемуаран, як бы не бачачы неадказнага, працягваў муштраваць літаратурную моладзь. Белякявічуса, што нядбала адціскаўся ад лёду, ён пагнаў на перакладзіну, якая на краі пляцоўкі была зладжана паміж двума дрэвамі. Той, як гліст, звіваўся на сцюдзёным жалеззі, але больш за тры разы падцягнуцца не мог. “Яшчэ, яшчэ! Дрэнна!” – сердаваў Мемуаран. Калі Белякявічус зваліўся з перакладзіны, Мемуаран пусціў яго поўзаць па-пластунску па перыметры. А яго хаўруснікаў прымусіў бегаць на карачках уперад-узад.

Пісьменнік Г. працягваў аслупянела тырчаць непадалёк, баючыся азвацца. Тым часам ад чаргі сталі спаўзацца сюды цікаўныя. Карэспандэнты “Волі” даўно згледзелі гэты ласы кавалак і залеглі па перыметры пляцоўкі ў сумётах, наставіўшы на Мемуарана і яго падапечных рулі відэакамер. Божа, як сорамна было Г.! І тым не менш ён не мог зрушыцца з месца. У натоўпе, які пакрысе атачыў пляцоўку, пачаўся нястрымны рогат, калі Мемуаран закамандаваў маладзёнам бегаць навыперадкі дваццаціметроўку, а таму, хто прыбяжыць апошнім, належала лезці на перакладзіну. Бедны задыханы Белякявічус неадменна прайграваў. Ён ужо не мог даскочыць да перакладзіны – і плюхаўся на лёд бязвольнаю клушай. А Мемуаран не адставаў і загадваў адціскацца ад долу. Праз сорак хвілін гэтага відовішча Г. нарэшце выйшаў са здранцвення і пабег на сярэдзіну пляцоўкі да камандзіра. Ён, рыдаючы, пачаў прызнавацца, што і ён учора быў на дыскатэцы, і ён напіўся ў сцельку, і ён парушыў лагерны рэжым – дык чаму ж яго не караюць?! Мемуаран выслухаў яго тыраду, паблажліва паляпаў па плячы і сказаў, што не ва ўзросце Г. трываць такія нагрузкі. Да таго ж, як будуць на яго глядзець чытачы, якія даведаюцца праз “Волю”, што сам пісьменнік Г., гэты дбайца за чысціню нораваў, настаўнік і ўзор для падлеткаў, учора нажорся самагонкі і цяпер пакараны? Не, Мемуаран не лічыць гэта ні педагагічным, ні справядлівым. Для Г. будзе сёння іншая праца – увечары ён заступае вартавым перад гандлёвай кніжнай палаткаю. Стрэльбу атрымае пасля вячэры. А цяпер хай ідзе падмацавацца на палявую кухню і становіцца ў чаргу. Затым Мемуаран зноў павярнуўся да Белякявічуса і хаўруснікаў ды пракрычаў: “Упор лежачы!”

Дзень пакрысе набіраў сваю моц, раскачагарваўся на звыклую паўсядзёншчыну. Пісьменнік Г. нарэшце дабраўся да палявой кухні і, можна сказаць, упершыню за суткі нармалёва перакусіў. Меню было неблагое – рэвеневы вітамінны адвар з косткамі барана, паўцагліны чорнага хлеба і на запіўку адвар з жалудоў. Асабліва спадабаўся гэты жалудовы імітатар кавы. Непітушчы пісьменнік Г. дужа сумаваў па ўлюбёным сваім напоі – зваранай каве, адзінай яго страсцю пасля, зразумела, літаратуры. Жалудовы адвар спарадзіў процьму прыемных успамінаў аб доме, аб мілай сэрцу рэдакцыі сранцавіцкай раёнкі.

Потым Г. з паўгадзіны пабрадзіў па прылеглых дварах, каб пабыць на адзіноце да таго, як заступіць у чаргу. Двары былі завалены двухметровымі сумётамі. Дворнікі прарылі там асобныя сцяжыны, па якіх народ рушыў, як па акопах. Была расчышчана і дзіцячая пляцоўка, на якой нехта забыў вядзерца і шуфлік. Г. узяў гэтыя малечыя прычындалы ў рукі, задумліва пакруціў і паставіў на заледзянелую дзіцячую горку – каб было бачна гаспадарам. Прастадушны Г. і падумаць не мог, што з такога віднага месца цацкі хутчэй скрадуць тыя, каму яны не належаць, чымся знойдуць тыя, хто іх згубіў. Г. жыў у сваім, пабудаваным ім казачным свеце, населеным дзівоснымі персанажамі, якім чужасныя нізкія зямныя памкненні, як тое ўкрасці, згвалціць, наздзекавацца. Праўдзівей, асобныя персанажы, што неслі ў сабе зло, ён наўмысна ўводзіў у свае светлыя творы – каб пры канцы развянчаць іх, выкрыць, зніштожыць маральна. Пісьменнік Г. быў, папраўдзе, добрым чалавекам.

Чарга сёння, як заўважыў Г., была непрывычна ажыўленая. Відаць па ўсім, на яе паўплывалі ўчарашнія шашлыкі, бясплатнае піва і феерверк, зладжаны “Варвестам”. Ля кніжнай палаткі, зноў, як і ўчора, віўся хвост чаргі. Прадаўцы – Мемуаран і два яго памагатыя, Навумовіч з Ачмуціным, – сядзелі на сваіх месцах і спрытна адпускалі тавар. Г. успомніў, што ўчора так і не набыў прыгожую кнігу, а сёння няма сілаў стаяць у дзвюх чэргах. Яшчэ будзе час набыць варвестаўскую прадукцыю. Цяпер жа трэба стаяць – то бок займацца справай, дзеля якой ён прыляцеў на верталёце са Сранцавічаў. Чарга шумела – бурчэла, шаптала, пляткарыла, смяялася, нават плакала. Тут прысутнічаў, словам, увесь спектр чалавечых эмоцый. А першай дня, зрэшты, па ёй прашалахцелі трывожныя словы “хуткая”, “прыступ”, “сэрца”. Аказалася, адзін пажылы дзядзька выйшаў на ганак пасля размовы з рэдактарамі ды раптам схапіўся за грудзі, закашляўся і пакаціўся з прыступак. Людзі кінуліся да яго, паднялі, аднеслі ў медыцынскую палатку. На гэты раз абышлося без “хуткай” – дзяжурная дактарыха з медсястрой прывялі яго да прытомнасці.

Неўзабаве гэты вусаты і сівы чалавек, сантэхнік па сваёй асноўнай спецыяльнасці, сядзеў ля вогнішча Напаўарлова на купцы дроваў і за конаўкай чаю распавядаў, што з ім здарылася. Пісьменнік Г., апанаваны цікаўнасцю, выйшаў на колькі хвілін з чаргі і паслухаў яго аповед. Выявілася, што рэдактары працавалі з ім усю ноч, пачаргова. Адзін рэдактар быў злы – і распякаў дзядзькавы вершы на ўсю закрутку, прыдзіраўся да кожнай дробязі, абражаў, пагражаў, не даваў нават вады папіць. Другі ж рэдактар, што змяняў яго кожныя дзве гадзіны, быў сама дабрыня. Ён прапаноўваў аўтару цыгарэтку, наліваў баржомі, даставаў з халадзільніка бутэрброды, гутарыў задушэўна, умольваючы па-добраму забраць рукапіс. Але дзядзька, спрактыкаваны ў літаратурных варунках, на гэта не згаджаўся. Тады добры рэдактар сыходзіў – і на змену яму ў кабінет урываўся той ранейшы, суровы. Ён лаяў паэта, марыў голадам, пагражаў пабоямі, карцэрам, курыў, наўмысна пускаючы дым у твар апанента. Але і на гэта не паддаваўся паэт – ён цвёрда стаяў на сваёй праўдзе, што рукапіс яго варты друку. Карацей, мардавалі яго так паўсутак, потым выпусцілі, не дамовіўшыся ні аб чым. Прызначылі явіцца праз некалькі дзён. І вось, удыхнуўшы на рэдакцыйным ганку свежае паветра, расслабіўшыся, паэт-сантэхнік, які ніколі не жаліўся на здароўе, адчуў моцны боль за грудзінай і ўдушша; уваччу пацямнела, і ён не памятае, як апынуўся ў медыцынскай палатцы… З узрослай трывогай у душы, якая дужалася з прыроднай мужнасцю, адыходзіў пісьменнік Г. ад вогнішча Напаўарлова і ўціскаўся ў чаргу.

Раздзел 14

Пасля абеду Мемуаран адправіў пісьменніка Г. выспацца перад начным дзяжурствам. Ён давёў Г. да палаткі з надпісам “Вартавая” і ўказаў месца ўнутры на нарах. Сказаўшы, што без дзесяці восем яго разбудзіць апальшчык, Мемуаран адышоўся. Дзелавы і рухавы, ён з першых дзён знаёмства выклікаў у Г. павагу і нейкае трапятанне. Неадказны сакратар ніяк не мог уцяміць, як пісьменнік, славуты на ўсю Беларусь вытанчанымі эсэ-ўспамінамі, можа праяўляць такую цвёрдасць і абаротлівасць у наглядзе за чаргою.

Буржуйка весела чырванела ў нетрах палаткі. На драўляных нарах, апроч Г., нікога не было. Зайшоў апальшчык – малады паэт-наватар – адчыніў печку, паварушыў у ёй, падкінуў дроваў і знік. Г. пасля ўчарашняй загульнай ночы разбірала салодкая млявасць. І разам з тым не давалі заснуць трывогі: падзеі апошніх сутак варочаліся ў мозгу млынам. Дый ці справіцца ён з вартай? Г., папраўдзе, ніколі не трымаў у руках срэльбу. Што як нападуць ліхадзеі? Раптам пранізліва ўзнікла думка, што сёння ён можа забіць чалавека! А як жа іначай, калі Г. прывык выконваць свае абавязкі з усёй адказнасцю? Што ж, нападуць – і ён неадменна стрэліць!

Перад адлётам у сон свядомасць Г. азарылася новым сюжэтам для чарговай аповесці. У ёй фігуравалі сумленныя юнакі, паглядныя дзяўчаты і бацька-педафіл. Сапраўды, ідэю педафіліі яшчэ ніхто не ўзнімаў у айчыннай літаратуры. Г. будзе першапраходнікам! З гэтым ён і захроп.

Прачнуўся неадказны сакратар акурат перад тым, як у палатку ўвайшоў апальшчык яго катурхаць. Гэта ўзрадавала Г., бо ён яшчэ раз упэўніўся, наколькі безадмоўна працуе яго падсвядомасць. Так, мозг Г. быў як швейцарскі гадзіннік, адладжаны, вывераны механізм, здольны да самай складанай разумовай дзейнасці.

На бягу закідваючы заплечнік з рукапісам, Г. памкнуўся да Мемуарана на інструктаж. Гэтым разам той сядзеў перад вогнішчам у фатэлі Хлёпуса, які адсутнічаў. Некалькі маладых пісьменнікаў завіхаліся побач з шуфлямі, чысцячы снег, які паспеў нападаць за вечар. Мемуаран быў у пышным футры, валёнках і рукавіцах. Ён ветліва сустрэў пісьменніка Г. і павёў за сабой да гандлёвай палаткі. Над ёй вісела гірлянда дзяжурных лямпачак. Вакол жа палаткі была расчышчана адмысловая сцяжына для каравула. Мемуаран паказаў Г. маршрут варты, сказаўшы, што трэба рухацца па коле, перыядычна мяняючы напрамак. Дый мароз не дазволіць стаяць, уначы абяцаюць за пяцьдзесят градусаў з лютым ветрам.

Затым Мемуаран завёў Г. у саму палатку, дзе ўрачыста дастаў з доўгай драўлянай скрыні ружжо-двухстволку. Калібр у зброі быў самавіты, з ёй яўна можна хадзіць на мядзведзя. Мемуаран паказаў, як дзейнічае гэтая зброя – ён зняў мехавыя рукавіцы, вывеў Г. з палаткі, прыпаў на адно калена, вомегам прыцэліўся і… на тым баку вуліцы з бразгатам разляцелася ўшчэнт тэлефонная будка. Ад выбуху двухстволкі Г. упаў на снег, аглушаны. Падняўся на кволых нагах з дапамогай Мемуарана.

Затым яны вярнуліся ў палатку, Мемуаран перазарадзіў ружжо, сказаўшы, што Г. павінен страляць без папярэджання, як толькі хто пераступіць рысу, утвораную вакол палаткі сцяжынай. Пісьменніку Г. перадаўся ваяўнічы дух начальніка, ён прагавіта схапіў стрэльбу, ледзь расчуўшы галоўнае – у чатыры гадзіны ночы Мемуаран прывядзе да яго змену, празаіка Шкандыбайлу.

Г. з усёй адказнасцю заступіў на свой пост. Грозна праходжваючыся ўздоўж палаткі, ён лавіў на сабе паважлівыя позіркі чаргоўцаў. Радавала, што яму першаму даручылі варту палаткі “Варвеста”.

Чарга спакваля радзела – людзі разыходзіліся нанач. Некаторых, праўда, падмянялі родзічы і знаёмыя, але ў параўнанні з дзённай чаргой начная выглядала зусім сіратліва: асобныя людзі стаялі ў пяці метрах адно ад аднаго, прысядаючы і топчачыся, каб не замерзнуць. Для абагрэву, зрэшты, была прадугледжана палатка, у якой магло адначасна знаходзіцца не больш за тры чалавекі не больш як пятнаццаць хвілін.

Апоўначы чарга прыняла амаль такі выгляд, які мела зранку, калі Г. па завядзёнцы адным з першых прыбягаў да яе з начлежкі. Вуліца вымерла і зеўрала паўцемраю. Толькі ў трох кварталах наперадзе міргалі агні міліцэйскіх машын, якія назіралі за чаргою. Згодна прагнозу, узмацняўся паўночны вецер. Неўзабаве жвавая фантазія Г. стала маляваць даволі непрыемныя карціны. Прыкладам, тое, што на паддашку прылеглага дома самотную фігуру Г. выцэльвае снайпер, каб бясшумнай высокадакладнай стрэльбай зняць вартавога, расчысціўшы хаўруснікам дарогу да запаветнай палаткі.

Раздзел 15

Нечакана для Г., які баяўся неадказна выканаць функцыю вартавога, гадзіны каравульнай службы мінуліся хутка. Ён нават не адмарозіў ніводнага пальца. Для чаго, праўда, прыйшлося бегаць вакол варвестаўскай доўгай палаткі, разразаючы сцюдзёны вецер, калі ён бег перад яе фасадам, і падганяцца гэтым ветрам, калі ён бег позаду. Аднаго разу вецер змахнуў з Г. шапку і шпурнуў яе ў гурбы снегу метраў на дзесяць. Не было ніякай мажлівасці вярнуць шапку, бо адыходзіцца з паста не дазволена. Пісьменнік Г. проста утуліў мазгаўню ў плечы і вышэй падняў каўнер кажуха. Стала ніштавата. Затое гэтыя праблемы – не адмарозіць усе магчымыя члены і галаву – адарвалі ад боязных думак наконт ліхадзеяў. Да таго ж на бягу ў глуздах Г. стаў неспадзявана раскручвацца сюжэт новай аповесці, дзе, нагадаем, мусіў дзейнічаць педафіл-бацька, які прыставаў да сябровак яго дачкі-шасцікласніцы, дакранаючыся спярша як бы няўзнак да розных частак іх цела і замысліваючы завабіць іх у якісьці зацішак…

Г. так захапіўся педафільнай гісторыяй, што не заўважыў, як са сцяны снегападу выйшаў да яго Мемуаран з берасцейскім празаікам Шкандыбайлам – каравульным новай змены. Г. схамянуўся, выструніўся і адрапартаваў Мемуарану, што ўсё ціха і ўсё як мае быць. Затым ён перадаў драбавік Шкандыбайлу і папрасіў Мемуарана дазволіць збегаць па шапку. Нялёгка адшукаў яе Г. пад тоўшчаю снегу, які пад такім марозам імгненна ператвараўся ў лёд. Прыйшлося літаральна адкалупваць злашчасную шапку. Але пісьменнік Г. годна справіўся з гэтым.

Мемуаран адвёў яго да дзяжурнай палаткі і сказаў класціся спаць да васьмі раніцы, да разводу, где будуць раздавацца нарады на работы. З якой асалодай паваліўся Г. на жорсткія нары ля гарачай буржуйкі! Ён завязаў вушы шапкі, падкурчыў пад сябе ногі ў валёнках і аддаўся ўсёпаглынальнаму сну…

Аднак прабуджэнне было трывожным. Нехта біў яго па спіне нечым тупым. Аказалася, апальшчык ніяк не мог раскатурхаць Г. і пусціў у ход ногі. Толькі тады Г. падняўся. “Бяда!” – крычаў пажылы апальшчык (здаецца, драматург, аўтар некалькіх п’ес). “А?!” – з вырачанымі ад страху вачыма Г. выбег з палаткі. Знадворку ледзь-ледзь віднела. Нешматлікі народ мітусіўся, раздаваліся крыкі, галас, лямант. Г. нічога не мог зразумець – і таму стаў панічна гарланіць разам з астатнімі. Усё змяшалася. Чарга страціла сваё рэчышча, рассяродзіўшыся між палаткамі і вогнішчамі. Злева, зводдалеку, за вогнішчам Смякляева, нешта зырка гарэла. Пісьменнік Г. убачыў крытыка Белякявічуса, які, зашпільваючы на хаду кажух, бег у той бок з двума хлопцамі. Г. рынуўся за імі.

Толькі паступова да яго даходзіла тое, што адбылося. Перабівістыя і няпэўныя чуткі і пагудкі ад стрэтых людзей склаліся, нарэшце, у пазл. Як выявілася, уначы перад досвіткам здарылася страшнае: празаіка Шкандыбайлу, каравульнага, усыпілі на пасту хлараформам. Ліхадзеі падкраліся да небаракі ззаду і накінулі снатворную анучку яму на пысу. Калі Шкандыбайла вырубіўся, яны закінулі стрэльбу ў сумёт – і развесілі на палатцы “Варвеста”, на самым фасадзе, што глядзіць на вуліцу, агромністы бел-чырвона-белы сцяг. Прычым прыляпілі яго нечым трывалым. Ліхадзеямі аказаліся людзі празаіка і бізнесоўца Сахроменкі, які пражывае стала на Ўкраіне, але абслугоўвае кніжны рынак Беларусі і Расеі, канкурыруючы з Хлёпусам. Людзі Сахроменкі здзейснілі свой налёт вераломна, пад покрывам ночы. Пакуль адны здымалі паставога і правакацыйна развешвалі на “Варвесце” нацыянальны сцяг, другія маланкава ставілі сваю гандлёвую палатку за крайнім вогнішчам Смякляева. Вечна пільны Мемуаран, выйшаўшы памачыцца на снег перад досвіткам, першы ўбачыў напаўмёртвага паставога і сцяг. Ён забіў трывогу. Людзі Хлёпуса былі на месцы праз якія тры хвіліны. І дзейнічалі вельмі рашуча. Адна група здзірала сцяг, пакуль канчаткова не развіднела і яго не згледзелі міліцэскія кардоны. А другая без усякіх міндальстваў і цырымоній, без перамоў і абурэнняў пусціла Сахроменку чырвонага пеўня. То бок проста аблілі яго палатку бензінам і падпалілі. Яна занялася спорна. Добра, што Сахроменка не паспеў выгрузіць і перанесці ў яе кнігі. На браніраваным грузавіку ён цудам уцёк ад справядлівай помсты. Услед яму ляцелі глыбы снегу і адборныя мацюкі людзей Хлёпуса і шараговых чаргоўцаў, якія таксама былі нездаволены прыхаднем.

Яшчэ не згарэла палатка, як Смякляеў наладзіў з гэтай нагоды крыклівы мітынг. Мемуаран жа хадзіў і злосна раскідваў нагамі рэшткі лагера Сахроменкі. Хутка ад палаткі застаўся адзін попел і абгарэлая арматура. Запрэглі маладых літаратараў, і тыя за паўгадзіны вычысцілі і закідалі снегам месца, дзе меліся атабарыцца ўкраінскія агрэсары. Калі разднела, і следу начнога здарэння не засталося. Толькі віраваў народ вакол смякляеўскага вогнішча. Сам трыбун стаяў на высокім сумёце і голасна абуджаў нацыянальную годнасць сабраных.

Разгневаны Мемуаран адчухаў пацярпелага Шкандыбайлу і загадаў адвесці яго ў палатку-карцэр. Палатка была без печкі. Да таго ж Шкандыбайлу распранулі да сподняга. Гэтак ён мусіў праседзець да ночы. З гарачкі Мемуаран адправіў і невінаватага пісьменніка Г. на кухню – чысціць катлы.

Увесь дзень, да позняга вечара, Г. шчыраваў на кухні чорнарабочым. Яго перадалі ў распараджэнне кухара, суровага шасцідзесяцігадовага паэта Пушчанскага. І той не выпускаў з-пад сваёй прыдзірлівай увагі падначаленага ні на хвіліну. Пушчанскі (або як хіхікалі ў тусоўках – Запушчанскі ці нават Спушчанскі) быў паэтам-лірыкам, які праславіўся некалькімі дзесяткамі кніг сваіх узнёслых вершаў. Паэт апяваў Пушчу, свой радзімы куток. Чытаючы яго вершы, слёзы наварочваліся на вочы чуллівага пісьменніка Г. Ён даўно хацеў пазнаёміцца з лірыкам, аднак не прадчуваў, што знаёмства гэта адбудзецца ў такім малапаэтычным месцы, як лагерная кухня, з яе дымам, чадам, смуродам недаедкаў, з пахамі прагорклага масла і тухлай капусты. Мала таго, кухар хадзіў вечна нахмураны і лаяў Г. за кожную прамашку – за неразваротлівасць, за нячыста, на яго погляд, вымытыя жалезныя талеркі, лыжкі і конаўкі, за бруд на падлозе і ўвогуле за тое, што сам выгляд Г. яго раздражняў.

Але ж раздражняў Пушчанскага не адзін Г. Па чутках, гэта быў надзіва склочны і лямантлівы дзядзька, што, зноў жа, ніяк не вязалася з яго ажурнымі прасветлымі вершамі. Акрамя таго, баялі, што Пушчанскі насамрэч у роднай пушчы не бываў гадоў ужо пятнаццаць, што разасраўся з роднай сястрой і братам і вядзе з імі цяжбу за бацькоўскую халупу ў тры акны. Раней, калі Пушчанскі летаваў у Пушчы, ён адмоўна настроіў супроць сябе ўсіх суседзяў, бо лаяўся з тымі з любой драбязы. Аднаго разу ён быццам бы ўначы пераставіў плот з суседам, усшырыўшы сваю тэрыторыю на колькі квадратных метраў. І яшчэ Пушчанскі быў нібыта вельмі абаротлівым у жыцці, у яго побытавым, матэрыяльным, далёкім ад лірыкі баку. Прыехаўшы сорак гадоў таму здзіўляць сталіцу, ён пачаў з таго, што ажаніўся на другім курсе з аднагрупніцай-мінчанкай, якая мела трохпакаёўку, пражываючы з бабуляй. Бабулю Пушчанскі зацкаваў і заеў да магілы даволі хутка і ўжо напоўніцу заўладарыў у кватэры. Тры яго сыны і адна дачка былі на сённяшні момант добра ўбітыя ў сталічную жылплошчу, у Пушчанскага была цэлая процьма ўнукаў. Зрэшты, зваднічаў і грызся ён з дзецьмі няспынна, усе хадзілі па яго струнцы. У рэдакцыях Пушчанскі нахрапіста сварыўся за ганарары. Цяпер жа, у чарзе, выскандаліў сабе самае цёплае месца – пры кухні.

Памятае пісьменнік Г., як яго гадамі мучыла пытанне – што ж за пушчу апявае Пушчанскі – Белавежскую ці Налібоцкую, ці якую яшчэ. Бо ў вершах пушча не мела пэўнага вызначэння. Гэта быў сімвал прыгажосці ды чысціні, якой самому лірыку ў жыцці, відаць, не хапала. Ва ўсякім разе, пісьменнік Г. лётаў пад яго наглядам і пануканнямі як сраны венік.

У абед выйшаў чарговы скандал. На кухню раптоўны заваліў Чувырла, які адлежаўся пасля помных пабояў і прывалокся сюды па новую прыгоду. Азызлатвары, ён запатрабаваў абед, а потым, узяўшы сваю міску варыва, не еў і стаў галасіць, што гэта нахабства варыць суп з бульбянога шалупіння і запраўляць яго рыбінай луской. На што Пушчанскі мацюкамі паслаў яго вельмі далёка. Чувырлу было толькі таго і трэба – ён расшумеўся, раскрычаўся, растопаўся нагамі, патрабуючы “нармальнай ежы”. Пушчанскі, схаваўшыся за кухарскай стойкай, працягваў пасылаць таго куды трэба. Абурыўся і народ, што знаходзіўся ў кухоннай палатцы. Нехта ўспомніў, што Чувырлу нават супу не належыць даваць, бо ён не стаіць у чарзе, паколькі даўно нічога не піша. Гэта яшчэ больш раззлавала п’янюгу – ён выплюхнуў суп некаму ў твар і схапіў загрудкі. Чаргоўцы мігам павіслі ў яго на руках, патрабуючы супакоіцца. Але Чувырла роў як ранены дзік, намагаючыся выслабаніцца. Заверашчаў голас збарвянелай Налейнік: “Пайшоў вон, прытырак!” Крытыкеса даўно зненавідзела Чувырлу за яго насмешкі з яе. Здавалася, яна вось-вось рынецца на Чувырлу і ўчэпіцца ў пысу. Тут прыбеглі Напаўарлоў і Гадановіч ды пачалі ўгаворваць Чувырлу суцішыцца. Марна – той працягваў абурана рыкаць і выць.

Пісьменнік Г., які трывала звязваў Чувырлу з той тузанінай, калі яму размяжуліла твар кульба дзядка-літаратара, трымаўся ў баку, шаруючы ў цёплай ванначцы ліпкія ад тлушчу талеркі. Толькі калі з’явіўся Мемуаран, Чувырлу сяк-так удалося суняць. Узяўшы за плячо здаравілу, якога ўжо выпусцілі чаргоўцы і які працягваў булькатліва парыкваць, Мемуаран павёў яго ў сваю палатку, дзе, відаць па ўсім, наліў традыцыйныя дзве шклянкі гарэлкі. Прынамсі выйшаў з палаткі Чувырла даволі лагодны. Яго тут жа падхапілі пад рукі людзі Хлёпуса і выправадзілі з тэрыторыі лагера. Ля самага праспекта Залежнасці Чувырла стаў гарлаць блатныя песні і яго павязаў міліцэйскі нарад.