Міхась Южык Чарга паэма ў прозе (з жыцця літаратараў) Раздзел 1

Неадказны сранцавіцкі сакратар спачатку пасаромеўся гэтага таемнага жадання свайго – заказаць у палатку “Лазня” якую гарачую малалетку. Тым больш што жаданне ўзнікла спантанна, і ён, Г., зусім не збіраўся гэта ажыццявіць. І ўсё ж, схільны да рэфлексій, Г. прысвяціў астатні каравульны час “разбору палётаў”. Як мысляр, вопытны празаік і мацёры чалавечышча Г. ведаў, што ніводнае чалавечае жаданне не ўзнікае на пустым месцы, усяму ёсць свая падаплёка. А каго ўжо, як не сябе, абавязаны быў зведаць празаік на ўсю поўніцу? Толькі спазнаючы сваё таемнае “я”, можна дайсці да сутнасці, да каранёў, напісаць такія глыбінныя творы, якімі ўжо парадаваў і яшчэ парадуе Г. беларускую літаратуру.

Так, Г. ведаў некаторыя свае асаблівасці. Прыкладам, сваю павышаную сексуальнасць, нервовую ўзбуджальнасць, якая часам даходзіла да дзікіх прыпадкаў, калі ён руйнаваў мэблю ў кватэры, па-зверску роў, палохаючы суседзяў… або лямантаваў у рэдакцыі, зрываючыся на асабліва дакучнага графамана, аднаго ён проста адкалашмаціў нагамі, і потым былі праблемы з міліцыяй. А ўсё праз павышаную сексуальнасць, непамерную фантазію, якая цягам жыцця не давала яму спакою. Карацей, жаданні Г. значна перавышалі яго магчымасці, і ён падсвядома сышоў у творчасць, каб ствараць свет падлеткавага кахання, дзе віруюць такія жарсці, якіх яму ў правінцыйным сранцавіцкім жыцці неставала.

Як і ўзорнага сем’яніна Набокава пастаянна цягнула паспытаць малалетак, што ён і рабіў у сваёй творчасці, гэтак і Г. усё дарослае жыццё цягнуўся да цела цнатлівых дзяўчатак. Пісьменніцкая работа, можна сказаць, пазбавіла яго ад бяды – ён не стаў зацятым маньякам, а сублімаваў жаданні ў мірную літаратурную творчасць. Дзеянні ён ператварыў у фантазіі, трагічныя развязкі – у маралітэ, якімі неадменна заканчваў свае вострасюжэтныя аповесці. Палавы інстынкт быў закілзаны, асуджаны, правільна каналізаваны. Насамрэч жа пісьменнік Г. гэтак каналізаваў сваю ўласную сексуальнасць. І неяк прызнаўшы гэта, яму стала лягчэй, ён перастаў сябе грызці і есці за кожны позірк на маладыя стройныя ножкі сранцавіцкіх школьніц, за любаванне іх гарэзнымі попкамі – Г. ведаў, што так ён натхняецца, што ў гэты момант нехта звыш насычае яго творчай энергіяй.

Так, думаў Г., выходжваючы з драбавіком вакол палаткі “Варвеста”, гэта не страшна, і ніколькі не заганна, што ўзнікла думка заказаць у палатку “Лазня” шуструю малалетку. Па-першае, сексуальная разрадка яму проста-такі неабходная, з прыродай не паспрачаешся. Па-другое, як сумленны пісьменнік, які маецца маляваць вобраз педафіла, Г. абавязаны кіравацца мастацкай праўдаю, то бок паспытаць малалетку на справе. Вядома, тое не будзе сітуацыяй, набліжанай да рэальнасці – прастытутка не цнатлівая школьніца, а ён не педафіл. Ну дык трэба падключыць уяўленне – і ўсё стане на свае месцы, разважаў Г. Яны разыграюць ролі – і ён атрымае найбагацейшы матэрыял для творчасці. Найбагацейшы!

Тым не менш, каторы раз у жыцці, давялося суняць свае апетыты – ён не настолькі дурны, як Белялявічус, і не настолькі без комплексаў, як Напаўарлоў – каб карыстацца жаночым целам перад самым носам чаргі, хоць бы і ўночы. Несумненна, папаўзуць пагалоскі, пачнуць хіхікаць, паказваць пальцамі. Гэта нядобра. Усё ж справа, якую робіць Г., патрабуе маральнай чысціні, ён флагман не толькі для падлеткаў Беларусі, але і для ўсіх аўтараў, хто пішуць і будуць пісаць пра падлеткавае каханне. Каханне мусіць быць чыстым, беззгаганным, правільным – менавіта такім, якому вучыць Г. на старонках сваіх кніг, на сваім сайце – праводзячы працяглыя дыскусіі з чытачамі. Ён адзін напраўду ведае, як трэба кахаць. Ён вялікі знаўца юначага сексу.

З гэтымі думкамі і змянілі Г. на варце, з імі ён і выправіўся высыпацца ў палатку. Аднак сон не браў – развярэджаная фантазія пра малалетку, якую ён зажадаў спазнаць у “Лазні”, не давала спачыну, выбудоўваючы сюжэт пра каварнага педафіла. А той дзейнічаў вельмі рашуча! Хітраспляценні сюжэта перамяжаліся з падзеямі адляцелага дня, насычанага даволі непрыемнымі падзеямі, галоўная з якіх – закрыццё рэдакцыіі праз паганага Цемрашэвіча. Стары мухамор! Ды калі ж ён паспявае страчыць свае гексалогіі! Не іначай, уся армія гэтым занятая. Дарэчы, пасля магутнага штурхаля палкоўніка Налейнік ачухалася. Яна парывалася ўстаць на ногі і бегчы змагацца далей, але Заслаўская з Цемняковай моцна яе трымалі. Налейнік не супакойвалася, прыйшлося выклікаць доктарку з медсястрой і яны, з дапамогай людзей Мемуарана, занеслі Налейнік у медпалатку пад заспакаяльную кропельніцу.

Ужо перад самым заступленнем Г. у варвестаўскі каравул яго вуха дапяла радасная звестка – у чарзе сказалі, што Хабарэвіч увечары перасек дзяржаўную мяжу у сарака кіламетрах паўночней Бярэсця, памежнікам, што атакавалі нацыяналіста аўтаматнымі чэргамі, не ўдалося яго паразіць. Пад шквалам агню Хабарэвіч дапоўз да польскіх сяброў, якія яго прыкрылі і вывезлі з памежнай зоны з невялікімі раненнямі. Цяпер, па чутках, Хабарэвіч, натхнёны Беларуссю, засядзе за чарговую порцыю “Лістоў з волі”, якія неўзабаве знойдуць свой распаўсюд у грамадстве. Так, гэта радавала Г. Але найбольш з той прычыны, што, пакуль Хабарэвіч не злоўлены, наўрад ці пачнецца хапун па справе з вечарынаю. На няма і суду няма. І ўсё ж кожнага разу, калі любая патрульная міліцэйская машына праязджала паўз лагер, нутро Г. баязліва сціналася. Мы ўжо ўзгадвалі, што сранцавіцкі празаік ненавідзеў грубую фізічную сілу.

Караван куфраў з гексалогіяй маршала Цемрашэвіча пасеяў у чарзе сапраўдную паняверку. Ладна, калі быў які-кольвек рух па чарзе – нягледзячы на маразы і завеі гэта яшчэ можна было цярпець. Цяпер жа чакаў панылы тыдзень без усякага руху. Душы чаргоўцаў агарнула роспач. Стройная чарга стала даваць збоі. Пачаліся сабатажы – некаторыя літаратары адмаўляліся калоць дровы, парадкаваць лагер. Часта з’яўляліся п’яныя. Пачасціліся нервовыя зрывы, бойкі. Нават строгі Мемуаран не мог навесці парадак. Чаргоўцаў, што правінаваціліся, саджалі ў халодную палатку-карцэр, падвешвалі голымі на перакладзіне, аблівалі халоднай вадой, білі ботамі ў жывот – але гэта не мела ранейшага плёну. Людзі нібы згубілі страх. Здавалася, некаторыя спецыяльна нарываліся на Мемуаранаву кару, каб пабоямі ў іх прыглушылі душэўны боль.

Некаторым здавалася, што і праз тыдзень, і праз месяц рэдакцыя не адчыніцца. З’явіліся душэўна хворыя. Асабліва ўразіў пісьменніка Г. адзін пажылы худы літаратар, які брадзіў па лагеры проставалосы і расхрыстаны ды паўтараў як заведзены слова “заўжды”. Як давялі Г. дасведчаныя, гэты аршанскі празаік пацярпеў ад рэдактараў якраз перад прыбыццём Цемрашэвіча. У яго аповесці быццам бы выкрэслівалі ўсе словы “заўжды” і замянялі іх на “заўсёды” як на больш звыклае, распаўсюджанае, беларускае. Аршанскі празаік маліў іх пакінуць хоць трыццаць адсоткаў слова “заўжды”, якое ён страшэнна любіць з дзяцінства. Аднак рэдактары на чале з Быдлянскім былі непрыхільныя – ніводнага слова “заўжды” не павінна застацца ў аповесці, інакш яна не будзе надрукавана. У выніку бедны празаік ссунуўся з глузду – апынуўшыся на свежым паветры, ён забыў усё на свеце, сваё імя нават, і зацыклена паўтараў любімае слова “заўжды”. Ён дужа ўсім надакучыў. Шасцёркі Гадановіча закідвалі яго снегам і паленамі, давалі падсрачнікі, збілі шапку, рагочучы, – небарака ні на што не рэагаваў. Праз дзень яго мусілі павязаць і выклікаць спецбрыгаду.

Пісьменнік Г. не ўхіляўся ні ад працы па лагеры, ні ад творчасці. Наадварот, творчасць давала яму сілы перажыць тыднёвую нерухомасць. Касмічная творчая энергія спрытна ператваралася ў літары з шасці да адзінаццаці вечара, калі ён сядзеў на сваёй скрыні з нататнікам і асадкаю. Людзі Гадановіча па-ранейшаму хіхікалі з Г., аднаго разу, калі ён адсутнічаў, выкралі скрыню і кінулі яе ў вогнішча Хлёпуса. Не бяды, Г. спакойна пайшоў да Пушчанскага і ўзяў новую скрыню.

Пасля адзінаццаці, выканаўшы дзённую норму старонак, Г. не ішоў адразу ў дворніцкую, а хінуўся да вогнішчаў Напаўарлова, радзей – да Смякляева. Трыбуны, трэба прызнаць, таксама не палі духам – і будзілі народ сваімі ідэямі. Напаўарлоў – слаўнай гісторыяй Вялікага Княства Літоўскага, Смякляеў – тым, што лаяў урад і заклікаў да супраціўлення рэжыму. Сям-там пастаянна мільгала постаць Белякявічуса – і гэта моцна раздражняла пісьменніка Г., таму што рэцэнзіі па-ранейшаму не з’явілася, і вядома, што тусуючыся ля вогнішчаў, рэцэнзію не напішаш. Ну ды хер з ім, пісьменнік Г. набярэцца цярпення. Яму не звыкаць.

Праз двое сутак чарга выбухнула надзвычайным здарэннем – у прыцемку двароў людзі ў масках напалі на Навумовіча, накінулі кажух на галаву і моцна пабілі. Гаварылі нападнікі па-беларуску, і прычынай збіцця сталася тое, што Навумовіч зноўку падвысіў кошт на начлежку. А што ён мог парабіць, калі ў краіне зноў падаражэў хлеб? Збіты і пакрыўджаны Навумовіч наогул перастаў даваць людзям начлег – чаргоўцы, хто вінаваты і не вінаваты, аказаліся без даху над галавой. Навумовіч жа патрабаваў вылавіць зачыншчыкаў – толькі тады чаргоўцы змогуць па-ранейшаму спачываць уначы. Мемуаран правёў жорсткае расследаванне – і наступнага дня чацвёра малайцоў ужо віселі на перакладзінах уніз галавой, голыя па пояс. Катаваннямі з іх выбілі прызнанне ў нападзе на Навумовіча. Віселі яны гадзінамі, з іх сцякала мача і замярзала ў перамешку з кроплямі крыві ад пабояў. Пісьменнік Г., чалавек ранімы, не мог на гэтыя пакуты глядзець. І ўсё ж ён прызнаваў праўду Мемуарана і Навумовіча – ніхто не смее збіваць мірных чаргоўцаў беспакарана.

Наколькі дрэнныя былі справы ў чарзе, настолькі выдатна, дзякуючы стойкасці пісьменніка Г., пачувалася яго творчасць. Блізілася кульмінацыя аповесці, калі стары педафіл мусіць згвалціць аднакласніцу сваёй дачкі, завабіўшы на паддашак. Неадказны сакратар быў так узбуджаны, што не заўважаў нікога навокал. Ён прагнуў найперш аднаго – парабіць усе дзённыя справы і засесці на працоўнае месца, то бок за драўляную скрыню, узятую з кухні Пушчанскага. Калоў дровы і кідаў снег ён чыста механічна, ён быў у любасных сэрцу вобразах выкшталцонай аповесці. Адна, праўда, пабочная думка ўпарта ціснулася ў мазгаўню – залішне часта перад вачыма мільгаў Белякявічус, тады як павінен ён быў сядзець і пісаць станоўчую рэцу для яго, пісьменніка Г. Аж не – прагрэсіўны крытык раз-пораз наладжваў сходкі моладзі каля сваёй крытычнай палаткі, дзе літаратуразнаўча разбіраліся творы як сталых, гэтак і маладых літаратараў.

Белякявічус ставіў на пляцоўку столік і лаву, дзе ў цэнтры сядзеў сам, а праваруч і леваруч – яго паплечнікі, зброяносцы, крытыкеса Пуста і задуменны жанчынападобны Сузіраловіч. Прычым, як лавіў слых Г., найбольш з’едліва крытыкаваў усіх меланхалічны паэт. Той, каго разбіралі, стаяў перад столікам на аблітым вадой заледзянелым сумёце з рукамі па швах. Г. страшэнна сердаваў на гэтыя мерапрыемствы – маладыя паршыўцы займаюцца зусім не тым, чым належыць! А належыць ім разбіраць найсучасную літаратуру, то бок аповесць пісьменніка Г. Ну ды трасца на іх галаву, пісьменнік Г. даўно пакляўся адпомсціць Белякявічусу за яго пыху.

А чарга тым часам усё болей разлагалася маральна. На чацвёрты дзень вымушанага прастою адбылася падзея, якую Г. проста не мог не заўважыць, як ні хаваўся ў аповесць ад рэчаіснасці. У непраглядны снегапад зверху пачуўся гул, і з неба, са снежнай заслоны, як манна пасыпаліся пакункі – уроссып. Большасць чаргоўцаў аслупянела. Але найболей спрытныя дацямілі, што пакункі трэба хапаць, і рынуліся на іх коршакамі. А невялікія пакункі ўсё сыпалі і сыпалі з неба. Нарэшце адбылася кропка біфуркацыі – калі ўся чарга, а не толькі спрытныя адзінкі, выйшла са ступару. Народ кінуўся хапаць пакункі. Утварылася цісканіна і куламеса. Г. таксама кіраваўся прыродным інстынктам, а таму кінуўся ў кучу. Праўдзівей, было некалькі куч, нават мноства. І ў кожнай душыліся, біліся, штурхаліся і лямантавалі за гуманітарныя пакункі, што маннаю ўпалі з неба. Колькі пакункаў шуснула ў вогнішча Напаўарлова – дык пару літаратараў рынуліся і туды, раскідаўшы вогнішча, з саменькага агню вышморгваючы бясцэнныя дарункі, апальваючы рукі, шапкі і кажухі.

Пісьменнік Г. воляй лёсу апынуўся непадалёк ад месца, дзе качаліся па зямлі, дужаючыся, некалькі літаратараў. Уразіла карціна, як крытыкеса Налейнік сядзела верхам на празаіку Шкандыбайлу, адной рукой ціснучы таго за горла, а другой выкручваючы яго руку з пакункам. Вочы Шкандыбайлы жудасна вылупіліся, але пакунак ён не аддаваў. І тут Г. краем вока згледзеў, што з купкі, дзе тры чалавекі шалёна біліся між сабою, вылецеў выпадковы пакунак і пляснуўся ў якім метры ад Г. Маланкава зрэагаваўшы, Г. даў на яго нырца ў снег і накрыў жыватом. Абмацаў пакунак і стаў падымацца, трохі выпрастаўшы руку з пакункам для апоры наперад. І ў гэтым міг адзін дзядок-літаратар наступіў на кісць Г. ботам, а другі, злева, нанёс Г. магутны ўдар па галаве. Г. бачыў гэты скажоны нянавісцю старэчы твар, здаравенную камлыгу лёду ў руках, якую дзядок узняў над галавой, абрынаючы на галаву Г. Добра што дзве шапкі – адна мехавая і адна вязаная – не дазволілі разваліць чарапную каробку. Г. абмежаваўся адно непрытомнасцю і здаравенным гузаком на патыліцы. Ачухаўся ён ля вогнішча Хлёпуса, на руках у Ачмуціна, які расціраў яго твар снегам. Потым Г. па загадзе Мемуарана далі глынуць самагону, запіць гэта кіпенем, і праз паўгадзіны сранцавіцкі літаратар быў на нагах. У лагеры стала ціха. Цісканіна за гуманітарку закончылася. Па словах Ачмуціна, ёсць моцна траўміраваныя, аднак лятальнага зыходу няма. Таксама лірык нашаптаў Г., што заўтра на разводзе Мемуаран будзе караць асабліва зацятых. Г. з жахам пакасіўся на перакладзіну між дрэвамі, дзе, прывязаныя за ногі, віселі ўніз галовамі чатыры крыўдзіцелі Навумовіча. Яны ўсё яшчэ віселі, нябогі!

Раздзел 47

Наступнай раніцы, яшчэ да сняданку, Мемуаран выструніў чаргу на развод. Пісьменнік Г. баяўся гэтага жудасна. Радавала адно – гузак быў у Г. на патыліцы не так прыкметны, дакладней, зусім непрыкметны пад дзвюма шапкамі. Страшна было патрапіць пад гарачую руку Мемуарана, калі б ён стаў распякаць і караць усіх тых, хто мае пабоі. Дарэчы, пасля ўчарашняй тузаніны за гуманітарку многія літаратары стаялі з перавязанымі або залепленымі пластырам тварамі, у сяго-таго вісела не падвязцы заматаная рука, трое былі ў гіпсе, адзін на мыліцах, берасцейца Шкандыбайлу трымалі на насілках чацвёра. Словам, сёння чакалася размова нялёгкая і няпростая

Але ж Мемуаран каторы раз здзівіў Г., даказаўшы сваю геніяльнасць кіраўніка. Спачатку ён быў суровы і пачаргова клікаў да сябе начальнікаў вогнішчаў – Напаўарлоў, Смякляеў і Слесарэўскі (што замяняў самога Мемуарана) рушылі да яго страявым крокам і звонка дакладалі стан рэчаў. Затым Мемуаран нечакана пацяплеў і сказаў: гэта яго асабісты недагляд, што чарга страціла баявы дух і закісла. А ўчарашняе душылава за гуманітарку, маўляў, гэта адно вынік маральнага заняпаду. І ён, Мемуаран, зараз парупіцца, каб людзі былі максімальна загружаны, каб іх эмоцыі ішлі не на лаянку і разборкі, а на стваральную дзейнасць. З заўтрашняга дня, спавяшчаў Мемуаран, будзе выходзіць малатыражная газета “Чарга”, галоўным рэдактарам ён прызначае Белякявічуса, вядомага пісьмасёра. Заснавальнікам газеты выступае, вядома ж, “Варвест”. І каб газета выходзіла ўжо заўтра, журналюгам на чале са скандальнай Заслаўскай належыць збіраць матэрыял і сядаць за ноўтбукі. Акрамя таго, падпісацца на газету ўжо сёння, вось проста зараз, абавязаны кожны чарговец. Кошты невялікія, запэўніваў Мемуаран. Затое кожны літаратар будзе ў курсе паўсядзённых спраў, жыць інтарэсамі калектыву.

Стаяць у чарзе прыйдзецца доўга, нагадаў Мемуаран, невядома нават калі рэдакцыя агорае рукапіс Цемрашэвіча. Таму трэба назапасіцца не толькі цярпеннем, але і трымаць дух бадзёрым, а цела здаровым. Відаць па ўсім, разгрузка і колка дроў не дарэшты загружае літаратараў, асабліва маладых. Таму Мемуаран прыдумаў вось што. Адразу пасля сняданку ўсе мужчыны (тут ён сурова зірнуў на Ачмуціна) прызначаюцца расчышчаць хакейную пляцоўку паміж вогнішчамі Хлёпуса і Напаўарлова. Дошкі для бартоў паступяць адразу пасля абеду, і бартамі зоймецца каманда на чале са Слесарэўскім. Асновай для трыбун стане снег, утвораны пры расчыстцы, з яго будуць зладжаны зручныя лавы і для мацунку заліты лёдам. Потым з літаратараў, маладзейшых за пяцьдзесят гадоў, складуцца хакейныя каманды і арганізуецца турнір “Залатая клюшка”, за перамогу ў якім, акрамя медалёў і вымпелаў, належыць пазачарговае наведванне рэдакцыі. То бок па заканчэнні турніру пяць чалавек пераставяцца па чарзе на самы ганак рэдакцыі.

Пісьменнік Г. пасля умоў Мемуарана, дзе згадваўся ўзрост, крыху абвяў, бо яму не было поўных пяцьдзесят, толькі сорак дзевяць з кончыкам, а значыць, ён прызавецца ў каманду. Аднак пачуўшы, што за перамогу даюць месца на ганку чаргі, Г. акрыліўся. На гэтым, зрэшты, развод быў закончаны, і трэба было бегчы на кухню да Пушчанскага па звыклае варыва. Што Г. і зрабіў. Паколькі на кухню памкнуліся ўсе разам, то ўтварылася даўжэзная знерваваная чарга, і толькі добры Ачмуцін, які стаяў вельмі блізка да раздачы, зноў дапамог – падміргваннем і кіўкамі завабіўшы сранцавіцкага празаіка і паставіўшы паперадзе сябе. На гэты раз давалі суп з учарнелай капусты, запраўлены рыбінымі шкілетыкамі – даволі каларыйная страва. Тым больш што заядалася яна свойскім хлебам з фірмовай хлебапякарні Хлёпуса, якая ўжо працавала на ўсю магуту. Хлеб быў нейкі дзівосны – не такі, якім кармілі раней, не дзяржаўны. Ён быў крыху пластылінавы, малапорысты, зялёна-чарнюткі, але пах надзвычай духмяна, заўсёды быў свежы, прыемным камяком клаўся ў страўнік і ляжаў там гадзінамі, захоўваючы пачуццё сытасці. Да таго ж пры ўласнай хлебапякарні можна было вольна ўздыхнуць – хлеб будзе заўсёды, незалежна ад таго, ці змогуць яго завесці, калі пачнецца буран. Хлеб усяму галава, справядліва заўважыў пісьменнік Г., дажоўваючы сваю скарынку ў кухоннай палатцы за стойкай, у кампаніі мілага сэрцу Ачмуціна.

Раздзел 48

Рэшту дня пісьменнікі стваралі хакейную пляцоўку. Хуценька падпісаўшыся на малатыражку “Чарга”, аддаўшы за яе кроўныя сто тысяч, далучыўся да агульных работ і неадказны сакратар сранцавіцкай раёнкі. Ён прыбыў у распараджэнне Мемуарана, і той загадаў ехаць на склады “Варвеста” – атрымаць цвікі, малаткі, іншы рыштунак для збівання бартоў. Дошкі ж на барты павінны вось-вось паступіць, таму Г. трэба, казаў Мемуаран, вельмі спяшацца.

Злётаўшы на край горада на бразгатлівым грузавічку, Г. дзелавіта выканаў загад, паспеўшы якраз на разгрузку дошак, да якой мігам і далучыўся. Дошкі кідалі груба на снег, балазе ён быў мяккі. Мемуаран турбаваўся, рэзка пакрыкваў, патрабаваў ашчаджаць кожную дошчачку, за пабой, маўляў, ён тры скуры злупіць.

А затым пачалася, так бы мовіць, аўральная паралельная праца. Пакуль моладзь чаргі расчышчала палову пляцоўкі, сталыя літаратары пад кіраўніцтвам Слесарэўскага жвава збівалі барты і адразу ж ставілі іх. Гэта быў бесперабойны канвеер, зладжаны вопытным інжынерам. Пісьменнік Г. натхніўся збіваннем бартоў. Ён спрытна састаўляў дошкі, клаў на іх перакладзіну і, як аўтамат, заганяў туды цвікі – раўнюткім шэрагам. Засмучала адно – трое лайдакоў, знаныя Напаўарлоў, Смякляеў і Гадановіч, уселіся зусім блізка ад Г., каля вогнішча і, па завядзёнцы ўспароўшы гуманітарныя кансервы, закусвалі імі самагонку, якую не тоячыся наліваў Гадановіч. Яны хутка развесяліліся, расчырванеліся, загаманілі, загарланілі песні. Потым клікнулі хаўрусніцу Марыйсевіч – і ўчатырох ім стала зусім ужо свята. Гадановіч пачаў жартам дужацца са Смякляевым, паваліў таго на снег, даўшы падножку. Аднак пажылы трыбун быў не зломак і, лежачы, учапіўся ў нагу Гадановіча і стаў яе выварочваць на болевы прыём. Гадановіч упаў, але паспеў ухапіць Смякляева за каўнер і рабіў таму ўдушаючы. Твар Смякляева пасінеў…

Словам, гэта істотна адрывала Г. ад працы, моцна яго злавала. Адно вока сачыла за дошкамі, малатком і цвікамі, другое ж, збродлівае, не-не, а страляла ў бок вясёлых пасядзелак ля вогнішча Напаўарлова. Гадановіч са Смякляевым гэтак распаліліся дужаннем, што барадатаму гісторыку і Марыйсевіч прыйшлося не жартоўна іх разнімаць. Але ж астыўшы, сябры хутка памірыліся, выпілі міравую, зноў паліўся жыццярадасны Гадановічаў смех, раздаліся гітарныя пераборы і густы барытон Напаўарлова.

А літаратары тым часам шчыравалі над хакейнай пляцоўкай. Сцямнела, а была зроблена толькі палова працы. Мемуаран сердаваў. Ён загадаў паставіць магутныя ліхтары, якія асвятлілі пляцоўку крыжам. Ліхтары сілкаваліся ад дызельнай электрастанцыі Хлёпуса. Праца мусіла скончыцца сёння любой цаной. Бо ўжо не далей, як заўтра, планавалася першая трэніроўка, а паслязаўтра – сам турнір “Залатая клюшка”. Мемуаран, як змеціў уважлівы Г., быў асабліва строгі ды прыдзірлівы да Белякявічуса і Ачмуціна – як да беларучак, людзей не прывучаных да мазольнай працы. Сын вёскі, Мемуаран міжволі з падазрэннем ставіўся да спешчаных гараджан, усіх гэтых меланхалічных крытыкаў і ўзнёслых лірыкаў, і, наадварот, сімпатызаваў працавітым літаратарам, выхадцам з беларускай вёскі Слесарэўскаму, пісьменніку Г. і многім іншым. Над Белякявічусам жа з Ачмуціным Мемуаран проста-такі вісеў, несупынна пакрыкваючы, паганяючы, папраўляючы.

Калі ад пакутаў маладога ганарліўца Белякявічуса радасцю поўнілася сэрца Г., то ад мучэнняў мілага Ачмуціна гэтае сэрца Г. крывёй аблівалася. Мерна заганяючы цвікі, бачыў Г., як захліпаўся, задыхаўся, валіўся пад цяжарам шуфля Ачмуцін, як падымаўся зноў і зноў з хрыпам і стогнам, як Мемуаран з’едлівым слоўцам дадаваў яму дыхту, а то і проста даваў выспяткі ў пухлы зад, паскараючы. Было балюча: чаму збольшага справядлівы Мемуаран так не любіць мірнага Ачмуціна, з якім, дарэчы, сядзіць за адным прылаўкам у палатцы “Варвеста” – гэта не ўкладалася ў цнатлівай свядомасці правінцыяла Г. Няўжо адно выгада кіравала Мемуаранам, калі ён уладкоўваў Ачмуціна на цёплае месца прадаўца кніг, карыстаючы яго прыродныя гандлярскія здольнасці? А сапраўдная сутнасць Мемуарана ў тым, што ён антысеміт і нацыяналіст? Мажліва… Зрэшты, не пісьменніку Г. судзіць наглядчыка чаргі, які ёсць дабрадзеем і бацюхнам родным для кожнага чаргоўца. Каб не Мемуаран, літаратары б падушылі адно аднаго за месца ў часопісах, а то і жыўцом бы з’елі.

Г. адвярнуўся ад Ачмуціна, не ў змозе глядзець на яго апошняе падзенне з важкім шуфлем, і засяродзіўся на бартах. З боку вогнішча Напаўарлова раздаўся залівісты смех. Г. міжволі абярнуўся: Напаўарлоў і кампанія завабілі да сябе маладых дзяўчат-літаратарак, там пачаліся флірт і гульба, адна літаратарка ўжо сядзела на каленях у паддатага Смякляева, ён нешта мармытаў ёй у самае вушка. “Сволачы! Гаўнюкі!” – бухнуў прарэзлівы выгук. Але крычаў не Г. – гэта неўтаймоўная дбайца справядлівасці Налейнік праклінала іх, не выходзячы, зрэшты, з чаргі. Г. раптам збаяўся, што Налейнік выскачыць і зноў аплюе Напаўарлова, правакуючы бойку. Аднак крытыкеса абмежавалася ледзяком, які запусціла ў іх. Лядзяк, не дасягнуўшы мэты, плюхнуўся ў вогнішча і згінуў бясследна. Дзеянні Налейнік засталіся зусім незаўважанымі харызматычнымі літаратарамі, якія прыйшлі ў такі гумор, што ўжо не смяяліся, а качаліся ў рогаце па снезе, іх румяныя твары і чырвоныя насы, шырокія зубастыя ўсмешкі кантраставалі з бледнымі тварамі работнікаў, якія высільваліся тут жа непадалёк. Мемуаран па-ранейшаму пільнаваўся рашэння сёння закончыць хакейную пляцоўку, хоць бы прыйшлося гарбаціцца да самай раніцы.

А восьмай вечара пісьменніка Г. знялі з работ, хоць пляцоўка яшчэ не была завершана. Г. заступаў у каравул, на новы пост, уздоўж вуліцы, у дваццаціметровай зоне, што напроці палаткі “Варвеста”. Каманда ж Слесарэўскага засталася ўзводзіць хакейную пляцоўку пад нуль, то бок да рабочага стану, да самога заліву лёду. Апроч Г., знялі з дзяжурства і Белякявічуса – той пабег у новаствораную палатку газеты “Чарга”, дзе паўночы мусіў рыхтаваць макет, рэдагаваць, вывяраць ды інш. Журналюгі газеты на чале з Заслаўскай увесь дзень, разам з карэспандэнтамі “Волі”, круціліся каля хакейнай пляцоўкі ды на іншых аб’ектах чаргі, збіраючы матэрыял. Адказным сакратаром “Чаргі” Белякявічус выпрасіў сабе крытыкесу па прозвішчы Пуста, найбліжэйшую сваю паплечніцу і сяброўку. А стыль-рэдактарам “Чаргі” неспадзявана для Г. была прызначана Лесавікова, пенсіянерка, колішняя рэдактарка часопіса “Бадзёрасць”. Пісьменнік Г. мысленна парадаваўся за Лесавікову, бо неаднойчы назіраў, як яна дзяжурыла ў агульнай чарзе пад вятрамі і снегападамі. Вось так бывае, горка разважаў Г., галоўны рэдактар, якога выправілі на пенсію, не на канапе ляжыць з газетаю, а мусіць тырчаць у суровай чарзе на агульных правах… Што ж, вытанчаны стыль, узорны густ Лесавіковай вельмі прыдатныя для гэткай пасады, пісьменнік Г. быў у ёй пэўны – не падвядзе, і газета з’явіцца ў выкшталцоным пісьмовым стылі.

Адно засмучала: Ачмуцін зусім паміраў на будоўлі, Мемуаран не думаў яго здымаць, хоць чыстка снегу даўно закончылася, а на цяслярскія і сталярскія работы лірык быў непрыгодны. Але ж Мемуаран запрог яго цягаць дошкі для Слесарэўскага і каманды, а затым – вымятаць пілавінне і парадкаваць трыбуны. Словам, Ненатоль прамучыцца тут цалюткую ноч. І пісьменнік Г. мусіў зноў назіраць пакуты блізкага сябра, заступіўшы ў каравул са звыклым драбавіком.

У каравуле Г. агарнуў чарговы прыступ тугі. Паўплывала тое, што праз будову хакейнай пляцоўкі ён прапусціў вечар творчасці, аповесць пра педафіла не пасунулася ні на слоўца. А калі Г. хоць адзін дзень не тварыў, то быў падвержаны прыступам меланхоліі. Энергія, што павінна ісці на стварэнне, ішла тады на самаразбуральныя думкі. Тут жа прыгадалася, што месяцы ў чарзе, шчыльна напоўненыя падзеямі ды эмоцыямі, насамрэч не наблізілі Г. да ўласна ягонага інтарэсу. А менавіта – да рэдакцыйнага ганка, да запаветнае публікацыі. Ды яшчэ рэцэнзія клятага Белякявічуса, з ягой малады крытык марудзіў бязбожна! Цяпер, думаў Г., гэты смаркач зусім закіне рэцэнзію, спасылаючыся на занятасць у газеце “Чарга”. І што мае Г. у суме? – усё той жа без палачкі нуль. Гэта трэба прызнаць. Ён слугаваў інтарэсам чаргі, Мемуарана, Хлёпуса, Хабарэвіча – але толькі не свайму ўласнаму інтарэсу! Мала таго, Г. пастаянна гэта ведаў, але хаваўся ад такой думкі ў побытавай мітусні, у надрыўнай працы, якая ніколькі не набліжала яго да рэдакцыйных дзвярэй.

Тут успомнілася Г., што ён даўно не тэлефанаваў жонцы – яму было сорамна, ён хацеў парадаваць яе поспехамі, зачытаць па тэлефоне станоўчую рэцу на сваю аповесць, сказаць, што шмат зарабляе, выслаць ёй грошы нарэшце. А ў выніку Г. можа толькі пахваліцца дворніцкай працай – не болей. У яго ўжо амаль сабраны грошы для Мемуарана на перастаноўку ў чарзе наперад, але як ён можа даваць кроўныя грошы зноў, пакуль не адпрацавалі ранейшыя грошы за рэцу? Гэта быў жах! Пісьменнік Г. адчуў, што ў яго мазгаўні ўтвараецца хаос, а душа блізіцца да адчаю. Ён баяўся сябе, баяўся драбавіка ў руках – што, раптам звар’яцеўшы, перастраляе зараз чаргоўцаў, а найперш знішчыць палатку “Лазня”, з якой штоночы даносяцца страсныя стогны і віскі, куды возяць на белым мерседэсе вопытных прастытутак і куды так любяць цягацца не такія закамплексаваныя, як Г., літаратары…

Вялікімі намаганнямі Г. узяў сябе ў рукі і дастаяў каравул. Змяніўшыся, тут жа пабег у дворніцкую, каб драмануць хоць пару гадзін.

Назаўтра ў чарзе ўсё ішло звыклым чынам. Людзі вярталіся з ночы і папаўнялі чаргу. Віталіся, не віталіся, тоячы адно на аднаго звады і крыўды. Жартавалі, сварыліся, смяяліся і плакалі. На разводзе Мемуаран павіншаваў усіх з пачынам, з выхадам першага нумара малатыражкі “Чарга”, Заслаўская з падручнымі раздалі кожнаму па асобніку. Затым пайшло назначэнне нарадаў на работы, сняданак у паэта Пушчанскага, і ўсё завялося, закруцілася, як звычайна.

Адсутнасць пісьменніка Г. напачатку ніхто не заўважыў. Адно самыя блізкія, Ачмуцін, Слесарэўскі ды, бадай што, Налейнік колькі разоў да абеду пакрыёма адчувалі, што нечага нестае. Але іх паглыналі надзённыя клопаты. І толькі познім вечарам усім стала ясна, што не відаць у чарзе гэтага дзівакаватага чалавека з заплечнікам, з яго сівой кашлатаю барадою, з вушанкай, парванымі рукавіцамі. Ніхто не сеў на скрыню пад ліхтаром, ніхто не пачаў тварыць у нататніку на смех, а то і на зайздрасць чаргоўцам. Неадказнага сакратара не было, ён знік без усякіх тлумачэнняў, прычын, і нават вечна дасведчаны Мемуаран, якому далажылі аб гэтым, нічога не мог сказаць.

Раніцай гэтага дня не заўважылі адсутнасць Г. і ў двары, які ён прыбіраў. Снегу за ноч не нападала, і таму двор стаяў дбайна прыбраны з учарашняй раніцы. Усё было ціха, ясна, зімна, з невялікім марозікам. Адно асобныя сняжынкі, нараджаючыся нібы з пустэчы, луналі між дамамі і дрэвамі, планіравалі на зямлю.

Тым часам, калі ў чарзе з’явіліся першыя прыкметы адсутнасці пісьменніка Г., па шашы Мінск-Бярэсце, насустрач аўтамабільнаму руху, па кромцы ледзяністага асфальту, рушыў чалавек у кажуху і валёнках, абапіраючыся на нейкае падабенства посаха. Крок яго быў размашысты і шырокі, сустрэчны ветрык узвіваў фалды кажуха, калмаціў бараду. Рэдкія стрэчныя людзі звярталі ўвагу на сінізну і глыбіню вачэй дзіўнага вандроўніка, які нагадваў Божага чалавека. Вочы нібы глядзелі і нібы не глядзелі наперад. Здавалася, што барадач зазірае ці то ў самога сябе, ці то ў даступныя толькі яму таямніцы быцця. І доўга ў памяці стрэчных прахожых заставаўся чароўны вобраз.

Чалавек з заплечнікам прачнуўся сёння і зразумеў, што не можа прымірыцца з заклятай чаргою. Па жыцці імпульсіўны, ён гэтак жа эмацыйна, на разважаючы, падняўся на ногі, кінуў мяшок за спіну, напяў вушанку і выйшаў на двор. Не, папраўдзе, ён азірнуўся апошняга разу – і куча мёцел, стырчма састаўленых у пакоі, здаліся яму шэрагам ружжаў, якія патрабавалі агню… З гэтай секунды ён не быў ужо ні дворнікам, ні чаргоўцам. Выбраўшыся з кварталаў спляценнем сцяжын, чалавек сеў у першы цягнік падземкі і даехаў да краю горада. Там, пытаючы напрамак у менчукоў, ён дапяў кальцавой і выйшаў на шашу Менск-Бярэсце. Смела памкнуў на паўднёвы захад, дзе далёка-далёка, за непралазнымі лясамі, на самай мяжы палескіх балот, пад купалам вольнага неба, прытулілася яго малая радзіма. Там было хораша, там былі жонка і дзеці, нам гарэў любімы агмень, там адчыняліся дзверы раённай газеты, дзе віравала крыху наіўнае, але не сапсаванае сталічнымі парадкамі жыццё. Чалавек ратаваў рэшткі сваёй душы, святое гарэнне, пазбаўленае пыхі і меркантыльнасці, здрады, подласці, ашуканства і славалюбства. Гэта было яго апошняе права. Губляючы веру ў казку, ён вяртаў веру ў жыццё, мяняў жураўля на сінічку.