Міхась Южык Чарга паэма ў прозе (з жыцця літаратараў) Раздзел 1

Каля вогнішча Напаўарлова зноў сабраўся народ, і зноў нязломны гісторык, стаўшы на глыбу лёду, распавядаў пра даўніну. З падрапаным тварам, барадаты, сівы, Напаўарлоў нагадваў пірата. Яго сябрука Гадановіча побач не было, як і Марыйсевіч. Стаяў толькі крытык Белякявічус з трыма знаёмымі Г. па “ін’язаўскай” дыскатэцы хлопцамі. Пасля таго, як Мемуаран пакараў маладзёнаў, правёўшы з імі вытлумачальную працу, бравы Белякявічус неяк панік, стушаваўся і, галоўнае, затаіў злосць на Г., якога абышла Мемуаранава кара. Пісьменнік Г. часта лавіў на сабе непрыязныя позіркі Белякявічуса, а таму не падыходзіў да яго, не вітаўся.

Каля вогнішча Смякляева было даволі пустэльна. Сам трыбун адсутнічаў, ён наогул рэдка калі тут бавіўся днём, займаўся, відаць, актыўнай грамадскай дзейнасцю на абшарах сталіцы. Зрэшты, трыбуна з мерзлага снегу ніколі не пуставала ўвечары, там заўсёды мітынгавалі, там віравалі антыўрадавыя настроі і збіралася самая жвавая і агрэсіўная частка чаргоўцаў. З інстынкту самазахавання, які быў так добра развіты ў правінцыяла Г., ён заўсёды трымаўся воддаль гэтага вогнішча, бо міліцэйскія кардоны, відавочна, не драмалі і з адлегласці двух–трох кварталаў для постраху пастрэльвалі аўтаматнымі чэргамі. Кулі ляцелі паўзверх дахаў дамоў, зрэдку збіваючы адтуль кілаграмы снегу.

Дайшоўшы да канца лагера, Г. павярнуў назад і, знарок нетаропка, рушыў у хвост чаргі. Недзе паміж вогнішчамі Напаўарлова і Хлёпуса ён натрапіў на палатку, якой як быццам не бачыў раней. З яе толькі што выбраўся пахмурны Белякявічус, абыякава слізгануў вачыма па Г. і пацёгся ў чаргу. Разам з тым у палатку ўвайшлі дзве дзяўчыны. Вечна насцярожаны Г. сам не ведае, чаму ўвязаўся за імі. У процілеглым уваходу куце палаткі, за зыркай буржуйкай, у святле лямпачак колам гуртаваліся літаратары. Г. ушчаміўся ў гэтае кола і ўбачыў дзівоснае: на снежнай падлозе ляжаў пластыкавы дыванок, на якім сядзеў не хто іншы, як ужо памянёны намі мініятурыст Вясковіч. Пажылы дзядзька, дакладней, не сядзеў, а стаяў наўсколенцах і перасоўваў пластмасавыя кубачкі, тры штукі. Толькі пазней Г. растлумачылі, што гэтая гульня называецца “напарстак”, а Вясковіч, адпаведна, “напарстачнік”. Празаік-мініятурыст хвацка соўгаў па дыванку кубачкі, пад адным з якіх знаходзіўся белы шарык. Журналістка Заслаўская гаварыла, пад якім кубачкам знаходзіцца шарык, і амаль ніколі не ўгадвала, за што Вясковіч браў з яе грошы. Аднаго разу, пры самай высокай стаўцы, Заслаўская ўгадала і выйграла вельмі многа. Усмешлівая, яна скончыла гульню і выйшла з кола з ладнай купюрай грошай. Народ паважліва загудзеў. “Хто наступны?!” – малайцавата крыкнуў Вясковіч. Пісьменнік Г. так і не зразумеў, чаму ён выкрыкнуў: “Я!” – і, азартна адпіхнуўшы нейкага малайца, пасунуўся да Вясковіча. Той аб’явіў сваю стаўку і запатрабаваў “грошы наперад”. Г. сунуў яму купюру і стаў нецярпліва сачыць за кубачкамі, якія з дзівосным спрытам перасоўваў мініятурыст. Г. дакладна запомніў, пад якім той схаваў белы шарык, – і таму, калі Вясковіч спыніў свае маніпуляцыі і выкрыкнуў: “Пад якім?” – Г. без ваганняў назваў кубачак. З фокусніцкім шыкам Вясковіч падняў кубак – там была пустата. Падняў астатнія два – пад адным знаходзіўся праславуты шарык. Апанаваны азартам, Г. прайграў яшчэ некалькі партый, і выратаваў яго толькі Шкандыбайла, які выпадкова сюды завітаў. Па старой дружбе ён літаральна за каўнер вывалак Г. з палаткі пад зларадасны смех літаратараў. Размахваючы рукамі, Г. захліпіста паўтараў: “Пад правым, пад правым, я ведаю!” Канчаткова ачмурэнне з Г. сышло пасля таго, як Шкандыбайла уваткнуў яго ў чаргу на звыклае месца. Толькі тады неадказны сакратар зразумеў, што прайграў шулеру-мініятурысту двухдзённы заробак за будучае месца дворніка. Настрой адразу апаў, і без пятнаццаці пяць абвялы і пастарэлы Г. павалокся да ўпраўдома з Навумовічавай цыдулкай – наймацца на працу.

Дом, у які меўся наймацца Г. дворнікам, знаходзіўся ў ста метрах ад біяпрыбіральні Хлёпуса, праўда, глядзеў сваімі чатырма пад’ездамі ў процілеглы бок. Таму была верагоднасць таго, што карыстальнікі выкшталцонага туалета не згледзяць Г. за яго не зусім літаратурным заняткам. Дом быў чатырохпавярховы, як і большасць дамоў гэтага старога квартала. Прычым даваенны, аб гэтым сведчылі два вялізныя коміны на спадзістым даху. Наўскідку, у кватэрах былі высокія столі. Да слова, кватэра з высокай столлю была запаветнай мараю Г., ён разлічваў у будучыні, калі стане сусветнавядомым падлеткавым празаікам, купіць сабе кватэру, ды што там кватэру – дом у некалькі пакояў і паверхаў, дзе будуць высокія столі, дзе можна прывольна тварыць у шырачэзным і высачэзным, сонечным кабінеце з вялізнымі вокнамі…

А пакуль тое, Г. будзе адно прыбіраць двор дома з высокімі столямі. Балазе снегу, як упэўніўся Г., тут багата. Метры тры. На гэта ўказвалі рэчышчы сцяжынак, пратаптаныя жыльцамі ад пад’ездаў. З-пад снегу выступаў адно дах даволі высокай альтанкі. Што ж, пісьменнік Г. ніколі не баяўся работы.

Упраўдом чакаў Г. каля дворніцкай – аднапакаёвай кватэры на першым паверсе першага пад’езда. Дакладней, дворніцкая займала толькі кухню кватэры, у пакоі мясціўся, відаць, кабінет упраўдома. Гэта быў дзядзька з катэгорыі вечна п’яных і вечна пазітыўных людзей. Ён радасна павітаў Г., абняў, сказаўшы, што дворнік ім вельмі патрэбны – з часу, калі звольніўся апошні дворнік, якога пераманіў высокім заробкам суседні дом. З таго часу, паведаміў упраўдом, той дворнік наўмысна кідае снег цераз агароджу на стары двор. І ўправы на гэтую скаціну нямашака. Ну ды нішто, гаварыў упраўдом, аглядаючы жылістую працавітую постаць Г., цяпер са снегам праблем не будзе.

У дворніцкай грувасціліся шуфлі, рыдлёўкі, венікі, бляшанкі з фарбамі, пэндзлі ды іншая адпаведная дрэнь. Г. колькі хвілін парадкаваў гэты пакой, перш чым расчысціў пляцоўку, дзе можна прылегчы на дыванок каля батарэі. Гэта з’явілася для Г. прыемнай неспадзяванкай – цяпер не трэба цягацца ў начлежку, а галоўнае, плаціць даляры вяртляваму Навумовічу. Неадказны сакратар цяпер будзе спаць абсалютна бясплатна і бестрывожна, у цяпле, без храпу і сопу суседзяў, без смуроду потных шкарпэтак. Толькі здаровыя пахі венікаў будуць мацаваць яго сон.

Упраўдом зрабіў асноўныя ўказанні Г. і на пару хвілін зачыніўся ў сваім кабінеце. Выйшаў адтуль узбадзёраны і падвяселены, з расчырванелым носам. “Ну, будзь, братка!” – даўшы плескача па далоні неадказнага сранцавіцкага сакратара., упраўдом знік за дзвярыма. Заўтра ў шэсць раніцы трэба заступаць на дзяжурства. Г. багавейна абмацваў звязку ключоў, якую павесіў на рэмені, – сёння ён нарэшце па-людску паспіць. А галоўнае, калі сон яго перарвуць калізіі аповесці пра педафіла, то можна будзе спакойна паразважаць, не раздражняючыся чужародным хропатам. Калі ж прыйдуць адмысловыя геніяльныя выразы, словазлучэнні, то Г. імгненна іх і запіша. Гуманітарныя блакнот і самапіска заўсёды ў заплечніку.

З такімі святланоснымі думкамі Г. выйшаў на вечаровы дзядзінец. У процілеглым куце матляўся адзінокі, недабіты хуліганамі ліхтар. Двор збольшага асвятляўся снегам і вокнамі. Перасякаючы яго па глыбокай сцяжыне, Г. натрапіў на чалавека з аўчаркай. Аўчарка непрыветна зарыкала і выскалілася на Г. Яны цудам размінуліся без цяжкіх натупстваў.

Каля біятуалета панавала шчодрае асвятленне, стаяла працяглая чарга, якую разрульваў пераапрануты ў білецёра берасцеец Шкандыбайла. Дарэчы, радавала і тое, што апраўляцца Г. будзе цяпер не толькі камфортна, але і бясплатна – у дворніцкай даволі чысты ўнітаз і працаздольны зліўны бачок. Так, пасада, якую знайшоў яму ўсюдыісны Навумовіч, дарагога вартая. І нядорага абышлася. Толькі снегу, трасца яго бяры, занадта нападала.

Да вечара Г. тварыў на сваім працоўным месцы – за канторкай, гожа змайстраванай інжынерам-будаўніком Слесарэўскім, а па сумяшчальніцтве знаным беларускім байкапісцам. Мемуаран па абедзе некуды з’ехаў, таму ў лагеры панавала вольніца. Хлопцы швэндалі ўздоўж чаргі ды фліртавалі з маладзіцамі. Запраўляў Белякявічус, які без нагляду Мемуарана зноў стаў барзець – адпускаў занадта вострыя кепікі наконт знешнасці некаторых жанчын. І неўзабаве паплаціўся за гэта. Праўдзівей, не ён сам, а яго хаўруснікі – маладыя аўтары часопісаў “Бадзёрасць” і “Высерань”. Раздухарыўшыся, двое хлопцаў дазволілі сабе насміхнуцца са знешнасці Марыйсевіч, якая стаяла даволі далёка ад іх. Аднак нехта ёй нафіскаліў, папулярная публіцыстка падляцела да хлопцаў імгненна і, заўсёды хуткая на расправу, надавала ім кухталёў. У аднаго высеранца літаральна заплыло вока, ён колькі дзён потым хадзіў з павязкай на паўтвару. Другога Марыйсевіч ударыла ў каленны сустаў, і небарака затым доўга накульгваў. Зноў Гадановічу давялося суцішваць сяброўку, якая, распаліўшыся, шукала новай крыві, то бок чалавека, да каго можна дакалупацца. Прыйшлося вывесці яе за межы лагера.

Аднак Гадановіч не марнаваў час – хутка вярнуўся, сабраў вакол сябе літаратурную чэлядзь, маладых нахабных бяздарнасцяў. Яны сталі непадалёк ад вогнішча Хлёпуса і, знарок гучна, пачалі сцябацца з пісьменніка Г. Паказвалі пальцамі, рагаталі, нехта нават запусціў куском лёду. Вялікімі намаганнямі волі Г. трымаў сябе ў руках і не паддаваўся на правакацыі. Няхай сабе дурэюць – Бог ім суддзя. Г. разумеў, што ён тварыў для гісторыі, дзеля беларускай літаратуры, дзеля найсветлай будучыні. А Гадановіч з хаўруснікамі не сунімаўся. “Барадатая балда!”, “Сранцавіцкі крэцін”, “Ёлупень!” – цвялілі слых іхнія выкрыкі. Самае крыўднае было тое, што чаргоўцы, як згледзеў Г. краем вока, таксама паддаліся настрою падонкаў і весела назіралі, чым гэта скончыцца. Пісьменніку Г. прыйшлося ўвесці сябе ў найглыбейшы транс, ён поўнасцю выключыў рэчаіснасць і застаўся з мілымі сэрцу героямі.

Апоўначы, калі ён выйшаў з медытацыйнага стану, Гадановіча з памагатымі след прастыў. Задзірыста дымілі палаткі скрозь завіруху. Вецер гайдаў драцяную агароджу палаткі “Варвеста”. З боку вогнішча Смякляева даносіліся рэзкія выгукі – нам, відаць, ладзіўся чарговы мітынг нацыяналпатрыётаў. Вогнішча Напаўарлова ахапіла людское кола. Там звінелі гітара і тонкі дзявочы голас. Вокны нядрэмнай рэдакцыі свяціліся праз шчыльныя канцылярскія шторы. Цьмяным срэбрам паблісквала пад рэдкімі ліхтарамі вуліца.

Г. любоўна закрыў блакнот і запхнуў яго разам з асадкаю ў заплечнік. На сэрцы стала радасна. Найперш ад таго, што ён агораў сёння дваццаць з лішкам старонак. А яшчэ таму, што не трэба было цягнуцца ў начлежку. Яго чакала цёплая дворніцкая. І абсалютна бясплатна. Закінуўшы мяшок за плечы, неадказны сакратар пашкандыбаў скрозь завею.

Раздзел 26

У дворніцкай пісьменнік Г. сагрэў сабе кіпеню на двухфаернай пліце, дастаў з заплечніка тры кавалкі цукру і папіў кіпень упрыкуску, зажоўваючы чорнымі сухарамі. Пасля гэтага пачала апаноўваць салодкая млявасць, і Г. рашыў не марудзячы ладзіцца спаць. Ён кінуў нейкія рызманы на свабодную ад інвентару пляцоўку і лёг туды, падабраўшы ногі і галаву пад кажух, затуліўшы вушы заечай шапкай. Вырубіўся імгненна.

Аднак пасярод ночы яго разбудзіў страшны грукат. Г. падхапіўся на ногі і прыслухаўся скрозь удары трывожнага сэрца. Грукат паходзіў ад уваходных дзвярэй – нехта іх скаланаў і лаяўся з таго боку па мацеры. Г. на дыбачках падступіў да дзвярэй. Ад удараў тыя ледзьве не зляталі з завесаў. Неадказны сакратар адчуў холад пад лыжачкай. Ён не наважыўся спытаць, хто там, толькі зірнуў у вочка. За дзвярыма варушыліся нейкія цені. Яны клялі, як потым здагадаўся Г., упраўдома. І патрабавалі выпіўкі, як пазней зразумеў Г. Зараз жа яму прыйшлося замерці не дыхаючы хвілін на пятнаццаць, пакуль дзядзькі калашмацілі дзверы і мацюкаліся. Затым яны сышлі ў ноч.

Г. вярнуўся ў кухню-дворніцкую. Лёг на рызманы. Паглядзеў на наручны гадзіннік. Да шасці раніцы, калі трэба будзе ўставаць, заставалася каля дзвюх гадзін. Нягледзячы на начны верад, Г. зноў заснуў нібы салдат і абудзіўся за хвіліну да таго, як мусіў запікаць будзільнік. Неадказны сакратар каторы раз пахваліў сваю падсвядомасць. А тады сагрэўся кіпенем і выскачыў за дзверы з рыдлёўкай і шыфлем.

Двор патанаў у цямрэчы. Толькі самотны ліхтар у процілеглым куце разгойдвала ветрам. Амаль усляпую Г. прыняўся за працу. Скінуў кажух, але на саракаградусным марозе неўзабаве яму стала горача. Жыльцы дома, якія з сямі раніцы пачалі выбірацца на працу, здзівіліся барадатаму дзядзьку ў світэры і з мяшком за плячыма, які, арудуючы шуфлем, варочаў горамі снегу. Такой самааддачы яны не назіралі ніколі.

У дзевяць Г. скончыў працоўную вахту. Добра разднела, і было відаць, што траціна двара вызвалілася ад снегу аж да мерзлай зямлі. Велізарныя гурбы пакрывалі агороджу двара і паціху звальваліся на суседні дзядзінец. Адтуль нехта нябачны лаяўся і праклінаў Г. Халера на іх! Галоўнае, што дзённая норма выканана. Цяпер можна імчацца ў чаргу. Г. забег у дворніцкую, скіпяціў вады і паеў трохі сухароў, размочваючы. Гэтак замарыў голад.

Не марнуючы ні хвіліны, ён пакіраваў да роднай рэдакцыі. Там яго вітаў добразычлівы Мемуаран, які якраз скончыў раздаваць нарады на працу. Ён парукаўся з Г., спытаў, як прайшло дзяжурства, патрапаў па плячы і сказаў ісці снедаць, пакуль кухня не зачынілася. Пасля сняданку яму і Слесарэўскаму належыць раўняць агароджу вакол палаткі “Варвеста”, якая ўначы пакасілася. Бурану не было, таму ёсць падазрэнне, што гэта здзейснілі людзі. Што ж, Мемуаран правядзе ўніклівае расследаванне і вінаватым не пазайздросціш. Да слова, Г. згледзеў, што на перакладзіне ўжо вісіць адзін хлопец з перавязанай галавою – той самы, які ўчора пацвельваў з Марыйсевіч і атрымаў ад яе на арэхі. Другі пабіты публіцысткай небарака тым часам адціскаўся пад перакладзінай каля ног першага. Так, у лагеры парадкі былі суровыя, і Г. мусіў прызнаць гэта звышсправядлівым. Іначай бы чаргоўцы даўно перакусалі адно аднаго.

Г. так і не ўдалося паснедаць: праходзячы міма запаветнай канторкі Слесарэўскага, ён убачыў пад ёй жоўтую пляму. Як варожая страла працяла адчуваннем нядобрага. Наблізіўся – і ахнуў: ад канторкі ішоў смурод свежазамерзлай мачы. Нейкая свалата на яе спецыяльна насікала. Жоўтыя разводы шчодра пакрывалі корпус канторкі; сцякаючы, яны ўтварылі лужыну, якая заледзянела. Падонкі! Зайздроснікі! Яны не маглі перанесці таго, што жыццё ў Г. наладжваецца, што да яго вярнулася творчае натхненне, што ён не марнуе тут час, як яны! Г. ахапіў зверскі шал. Каб ён убачыў зараз ухмылістую фізіяномію таго, хто гэта зрабіў, то схапіў бы калун і разваліў яго мазгаўню. Аднак на канторку мачыліся ананімна. і можна было толькі падазраваць, што гэта зроблена памагатымі Гадановіча. О, як хацелася зараз наскардзіцца Мемуарану, каб той выкрыў і пакараў гэтых вылюдкаў! Аднак Г. не хоча выглядаць ныцікам і слязліўцам. Ён выцерпіць гэты глум, ён адчысціць канторку ад смуродных сцулёў і сёння ўвечары прымецца за новыя раздзелы аповесці. Хай ведаюць мярзотнікі, што ніякія падкопы і злыбеды не пахіснуць яго волю. Г. абяззброіць іх сваёю рашучасцю! З гэтымі мужнымі думкамі Г. пайшоў да Слесарэўскага, узяў у таго рашпіль, вярнуўся да канторкі і стаў счышчаць з яе агідную намаразь. Замерзлую лужыну ўнізе разбіваў ломам.

Нарэшце жыццё Г. стала ўваходзіць у каляіну. Падымаючыся ўранні, ён пэўна ведаў, што будзе рабіць. А менавіта – выслабаняць двор ад гораў снегу, які гэтая рэкордная зіма падкідвала шчодра. Праз дзень, а тое і кожнага дня валіў снегапад. Віравалі завеі. Іншым разам яны намяталі снег да ўзроўню акон другога паверха. Таму Г. даводзілася ўставаць у чатыры раніцы, каб да сямі вызваліць вокны жыльцоў ад гурбаў. Фізічная праца на саракаградусным марозіку была прыемная, Г. адчуваў сябе як ніколі бадзёра, яго сухарлявае цела, здавалася, не ведала стомы. Ён перакідваў да дзевяці гадзін горы снегу, супараўнальныя з аб'ёмам работы экскаватара, і адчуваў пасля невыказную лёгкасць. Напіўшыся кіпеню з сухарамі, ён здзяйсняў прабежку міма біятуалета Хлёпуса да рэдакцыі. (У душы цешачыся, што эканоміць на прыбіральні.)

Дапяўшы чаргі, Г. здароўкаўся з суседзямі, па-сяброўску цёпла гутарыў з Нетатолем Ачмуціным і падлечанай ужо крытыкесай Налейнік. Паведамляў ім, што новая аповесць рухаецца з небывалаю хуткасцю, і магчыма, калі падыдзе яго чарга да рэдакцыі, ён зможа прапанаваць часопісам не адну, а дзве аповесці. Налейнік была вельмі зацікаўлена ходам творчасці Г. і прасіла, калі што, даць ёй у рукапісе першай прачытаць гэты адмысловы твор. Абяцала напісаць рэцу. Аднак Ненатоль Ачмуцін трохі збянтэжыў Г. тым, што, адвёўшы ўбок, параіў нізашто не даваць Налейнік рукапіс, бо яна вядомая сваім няўстойлівым норавам і замест станоўчай рэцы можа абгадзіць твор не міргнуўшы вокам. Ачмуцін, маўляў, ужо стаўся яе ахвяраю. А зрабіць Г. неабходна вось што: перанесці на дыск рукапіс сваёй першай аповесці, то бок той, з якой ён прыляцеў са Сранцавічаў, і напісаць заяву на імя загадчыка крытычнай палаткі, слыннага Белякявічуса, той, маўляў, адчыніў кантору па напісанні рэцэнзій на яшчэ ненадрукаваныя творы. Такса ўмераная. Таму Г. трэба мець дыскету, заяву, а таксама дадаць туды дваццаць даляраў – і тады Белякявічус паставіць рукапіс Г. у чаргу, а пасля або сам, або нехта з яго памагатых (высеранцаў і пустаслоўцаў) напіша неблагую станоўчую рэцу. За гэта Ачмуцін ручаецца. Па-любому канчатковую рэдактуру будзе весці сам Белякявічус, таму Г. можа смела аддаваць яму рукапіс. Чарга чаргою, казаў Ачмуцін, любыя чэргі некалі канчаюцца, а вось без станоўчай рэцы рызыкаваць друкаваць свой твор ён нікому не раіць. Толькі трэба трымацца як найдалей ад Налейнік.

Гэтую інфармацыю Г. пераварваў усю рэшту дня і паўночы, калі выходжваў каравульным вакол палаткі “Варвеста”. Хм, так то яно так, але Белякявічус яўна стаў да яго непрыхільны… Ці антыпатыя антыпатыяй, а грошы грашыма. Грошы ж урэшце не пахнуць. Здзівіла і непрыязная ацэнка Ачмуціным творчасці Налейнік, якой Г. раней давяраў. Ды што там давяраў! – яе артыкул пра аповесць, дзе дзейнічае маці-садыстка, дагэтуль упрыгожвае перадавіцу асабістага сайта Г. Не, трэба добра абмазгаваць усё, перш чым рашышся на нешта. Эх, праклятая схільнасць Г. да гнілых рэфлексій, гэтая прага самакорпання! Калі іншыя дзейнічаюць – ён раз’ядае сябе сумненнямі. Як пераадолець правінцыйную нерашучасць?

Назаўтра, адрэфлексаваўшы сітуацыю, Г. расставіў для сябе прыярытэты. Так, ён напіша заяву на рэцэнзію Белякявічусу, так, ён дасць яму грошы. Канешне, калі па шчырасці, Г. цвёрда лічыў, што яго аповесці вартыя добрых рэцэнзій бясплатна, без гэтага прынізлівага хабару. Тым болей што такія ўжо пісаліся раней, разам, праўда, з благімі. Але благія рэцэнзіі Г., з-за іх прадузятасці, не змяшчаў на сваім сайце. Добрыя ж ён, аздабляючы па-мастацку, вывешваў там і разам з чытачамі, па некалькі разоў на дзень, іх перачытваў. Чытанне ўхвальных рэцэнзій на свае аповесці здымала стрэс і напругу працоўнага дня, лагодзіла душу. Асабліва любіў Г. рэцы Налейнік – захапляючыся, крытыкеса ўваходзіла ў палкі экстаз і тады не шкадавала прыемных эпітэтаў. Аднак учарашнія словы Ачмуціна, чаго там таіць, насцярожылі Г. Прыйшлося ўзяць пад увагу, што Налейнік бывае зменлівай – і калі раптам што не ўпадабае, то можа зганьбіць увесь твор, таксама не шкадуючы эпітэтаў і забываючыся на сяброўства. Да перасцярогі такога вопытнага чалавека, як лірык Ачмуцін, несумненна трэба прыслухвацца. Таму Г. парашыў нізашто не даваць рукапіс новай аповесці Налейнік, спасылаючыся на тое, што ён вельмі сыры. Гэта было добрае выйсце – не адмаўляць крытыкесе наўпрост, каб тая, чаго добрага, не пакрыўдзілася і не ўзлавалася. Не, старая аповесць пойдзе пакуль Белякявічусу і яго памагатым, туды ж затым выправіцца і новая аповесць пра педафіла – зразумела, калі Г. упадабае першую рэцу. Адно што трэба зрабіць – папрасіць Ачмуціна перадаць дыск, заяву і грошы ў палатку «Крытыка», бо дагэтуль неяк сорамна глядзець у вочы Белякявічусу, той яўна пакрыўдзіўся пасля «ін'язаўская» вечарынкі. З першага ж тыднёвага заробку, які будзе ў пятніцу, Г. выдаткуе грошы на рэцу. Што ж, на гэтым Г. і скончыў свае рэфлексіі, з гэтым ён і заснуў.

Далей пайшлі звычайныя дні ў чарзе. Гарбацячыся з ламамі, рыдлёўкамі і шуфлямі, Г. тым не менш рашыў не мяняць свой рэжым у чарзе і ўдзельнічаць у яе жыцці паўнакроўна. Ён дзяжурыў ля вогнішча, ацяпляючы Хлёпуса, ён выстойваў некалькі гадзін на марозе сярод чаргоўцаў, абмяркоўваючы з імі літаратурнае жыццё, дзелячыся марамі і спадзяваннямі, спагадаючы чужым бедам. Ён хадзіў на кухню да Пушчанскага і атрымоўваў свае міскі баланды і чорны хлеб, з'ядаючы гэта ўсё ў кампаніі літаратараў. Ён быў усмешлівы і добразычлівы з усімі. Вечарамі, калі не заступаў у каравул, Г. станавіўся за канторку і пад паважлівымі позіркамі людзей нястомна тварыў. Заканчваў пісаць ён апоўначы, калі з боку праспекта Залежнасці даносіўся гадзіннікавы бой і пачынаўся дзяржаўны гімн. Тады Г. запіхваў прылады ў заплечнік і спяшаўся начнымі дварамі да дворніцкай, дзе яго чакаў кіпень з сухарамі ды ўтульная пасцель на падлозе. І хоць Г. ставіў будзільнік – ён нязменна прачынаўся за хвіліну да пабудкі, ускокваў, разаграваў ваду, лёгка перакусваў ды імчаўся на двор, дзе яго чакалі горы новага снегу.

Г. выконваў свае абавязкі так дбайна, быў такі мілы і ўсмешлівы з жыльцамі, што тыя палюбілі яго душэўна і часцяком клалі на яго кажушок, хто што зможа – салёны гурок, кавалачак сала, хлеб, цыбулю, нават цукеркі. Г. з удзячнасцю з'ядаў гэта ў дворніцкай – вітаміны і калорыі былі яму дужа патрэбныя. Але важнейшай за калорыі была для яго спагада добрых людзей. Ён зноў стаў любіць Боскі свет, ён вяртаў да сябе той узнёслы прасветлены стан, у якім толькі і можа тварыць літаратар. Ён нават дзякаваў гэтым снежнасыпучым хмарам, якія даюць магчымасць працаваць для людзей, дзякаваў лютым маразам і вятрам, якія ачышчаюць яго цела і душу, выдзьмухваючы адтуль усё наноснае, несапраўднае. Г. адчуваў, як кожная клетачка яго цела робіцца адзіным з прыродай і космасам. Цяпер сама касмічная энергія вадзіла яго асадкаю, вывяргаючы на паперу глыбінныя думкі і найцікавейшыя сюжэтныя павароты.

Дзень плыў за днём, то павольна і аднастайна лагодна, то выбухаючы канфліктамі паміж чаргоўцамі, а то і зверскімі бойкамі. Пісьменнік Г., па прыродзе чалавек з правінцыйна ўстойлівай псіхікай, няспынна разважаў над тым, чаму людзі грызуцца і лаюцца. Даўно ён прыкмеціў асаблівасць чаргі: яна павінна эмацыйна разраджацца канфліктамі. Калі ж у чарзе спакойна больш за тры дні – то чакай брыдкай неспадзяванкі. І чым больш працяглая паўза – тым шалёней выбухае чарга. Г. таксама заўважыў, што калі з рэдакцыйных дзвярэй вывальваюцца пакрыўджаныя і абражаныя літаратары, то гэта здымае напятасць чаргі – людзі пускаюць паток эмоцый на спагаду і абурэнне. Гэтак пакрысе супакойваюцца.

Пасярод тыдня Г. стаў сведкам дружнага паўстання чаргі. Выйшла вось што – адзін літаратурны генерал, знакаміты Залупкін, які цягаўся ў рэдакцыю, ведама ж, без чаргі, які да таго ж вадзіў туды сваіх дарослых дзяцей, – гэты стары грыб цяпер прывёў за руку сваю ўнучку. Малалетняя падшыванка, школьніца гадоў дванаццаці, весела гамонячы, забегла з дзедам у рэдакцыю міма спакутаваных чаргоўцаў. Хвацка ляпнулі і зачыніліся за імі грувасткія дзверы. І тут як па камандзе чарга загудзела, захвалявалася. Яна цярпела ўсё – траскучыя маразы і непраглядныя снегапады, надрыўныя работы па лагеры, увогуле – строгі рэжым “Мемуарана-крывавага”. Яна цярпела нечарговыя ўваходы ў рэдакцыю маршала Цемрашэвіча, разнастайных літаратурных генералаў і іх распешчаных дзетак – аднак прабяганне міма сябе генеральскай унучкі-школьніцы чарга дараваць не змагла. Гэта было ўжо вышэй за людское трыванне. У чарзе стаялі пажылыя і зусім старыя пісьменнікі, іншагароднікі, шматдзетныя кабеты, цяжарныя маладзіцы – людзі, якія закінулі сямейныя і службовыя справы, адракліся дзеля чаргі ад усяго, месяцамі чакаючы свайго зорнага часу. І вось перад гэтымі паважанымі людзьмі генерал Залупкін правёў за руку ўсмешлівую наіўную малалетку з яе дзіцячымі вершыкамі.

Гудзенне чаргі перайшло ў пакутніцкі стогн, затым усцяж яе прашалахцела слова “нахабства”, потым раздаліся мацерныя выгукі ды іншыя няўсцешныя для генерала эпітэты. А тады пачалося скандзіраванне “Даеш у чарзе справядлівасць!” і “Далоў выблядкаў генерала Залупкіна!”. З рэдакцыі выскачыў малады служка ва ўніформе, блізкай да гестапаўскай. Ён спачатку прасіў, а потым патрабаваў, каб чарга супакоілася. У яго паляцелі кавалкі мерзлага снегу, і ён мусіў схавацца ўнутры. Потым у вакно высунулася вусатая галава рэдактара Быдлянскага, вядомага сваімі здзекамі з аўтараў. На гэты раз вочы яго былі напалоханыя. Ён пачаў прасіць цішыні – іначай патэлефануе ў міліцыю. Нехта кінуў у Быдлянскага сукаватым паленым – той не паспеў схаваць галаву, аднак палена па ёй прамазала, а патрапіла правей і рассадзіла вялікую шыбіну. Крыкі і лаянка ўзмацніліся.

Пісьменнік Г. з жахам назіраў за ўсім гэтым. Хацелася баязліва даць лататы, і толькі намаганнямі моцнай волі Г. стрымліваўся. Жвавая фантазія малявала міліцэйскія “газікі”, якія вось-вось падскочаць да рэдакцыі і ўсіх замятуць, і будуць біць, і адбяруць рукапіс. Сэрцайка ўсчало мітуслівую малацьбу. Аднак, як і заўжды, на дапамогу прымчаўся Мемуаран. Успёршыся на ганак, ён запатрабаваў цішыні і наладзіў прамову. Словы яго былі пранікнёныя, ён гаварыў аб тым, што не хоча, каб людзі, якія выстаялі тут не адзін месяц, паехалі дамоў шылам кашы паеўшы, бо рэдакцыя зусім на законных падставах спярша выкліча ахоўнікаў правапарадку, якія знясуць лагер, а потым рэдакцыя наогул зачыніцца. Калі пісьменнікі думаюць, што без іхніх тварэнняў часопісы не пражывуць, то яны памыляюцца – па дадзеных Мемуарана ў рэдакцыях рукапісаў на некалькі гадоў, адны толькі куфры маршала Цемрашэвіча забяспечаць выхад часопісаў на паўгода. Таму, доўжыў Мемуаран, лепей суцішыцца і нават папрасіць прабачэння, для чаго крытык Белякявічус напіша чалабітную да рэдактараў і кожны падпішацца.

Па меры таго як Мемуаран гаварыў, настрой у чарзе мяняўся ад звышагрэсіўнага да звышпамяркоўнага. Пісьменнікі пачалі раскайвацца. Некаторыя зарыдалі. Людзі Хлёпуса вокамгненна прыскакалі з аконнай шыбаю і замянілі ёю разбітую за якія дзесяць хвілін. Якраз паспела чалабітная Белякявічуса – і выстраілася чарга яе падпісаць. Пісьменнік Г., паддаўшыся агульнаму раскаянню, плакаў і скрозь слёзную павалоку не здужаў прачытаць змест чалабітнай, а проста яе падпісаў. Урэшце дэлегацыя выправілася ў рэдакцыю прасіць літасці. Прайшло пяць гадзін, перш чым выйшаў з дзвярэй рэдактар Быдлянскі і спавясціў, што рэдакцыя даруе чарзе і гатовая ўсё забыць. Але калі хоць яшчэ раз нешта падобнае здарыцца – цынкавыя дзверы замкнуцца да сярэдзіны лета. “Пранесла!” – заспявала душа пісьменніка Г. Ён пабег за канторку тварыць аповесць.