Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
Оқиғаболғанжердегімәліметтердітолықтайжинапалу
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2. Жиналғанмәліметтердіталдап,соныңнегізіндеболжамжасау.
| 1.Оқиғаболғанжердегімәліметтердітолықтайжинапалу.
Тер геуші бұл ке зең де осы жер де қал ды рыл ған із дер ар қы лы қыл мыс тың бей не сін ба рын ша то лық ты ра ала ды. Тер геуші қыл- мыс ты елес те тіп нақ ты бол ған оқи ға мен са лыс ты рып, пай да бол ған қай шы лық тар ды жә не же тіс пейт ін із дер ді та бу дың мүм- кін дік те рін ой лау ар қы лы қа рас ты ра ды. Мұн да ой лау дың не гіз- гі қа сиет те рі кө рі ніс та ба ды, яғ ни объек ті ні жа ңа бай ла ныс тар да жүйе леп, оның жа ңа бел гі ле рін ашу ға мүм кін дік туады. 2. Жиналғанмәліметтердіталдап,соныңнегізіндеболжамжасау. Әр бір жа сал ған бол жау лар ды оқи ға бол ған жағ даят тар мен са- лыс ты рып, кез дес кен бар лық қай шы лық тар ды ес ке ре бі лу. Ай- ғақ тар ды оқи ға бол ған жер де тек се ру қыл мыс тық іс жүр гі зу заң- да ры мен не ме се тер геу экс пе ри мен ті не қа тыс ты нор ма лар мен рет те ле ді. Айып та лу шы ның, куә гер дің, жә бір ле ну ші нің, се зік ті нің оқи ға бол ған жер де бер ген ай ғақ та рын тек се ру де гі мақ сат тар: − ай ғақ тар дың рас ты ғы, олар ды бол ған оқи ға ның жағ дайы- мен са лыс ты ру ар қы лы анық тау; Заң психологиясы 142 − тек се рі ле тін оқи ға ның бол мы сы мен ор нын анық тау; − жа ңа дан пай да бол ған нақ ты де рек тер ді анық тау. Ай ғақ тар ды жи нау ба ры сын да тер геуші ге, жа уап алу ға қа ра- ған да, айтар лық тай көп те ген ке рек ті мә лі мет тер ал уына мүм кін- дік тер туын дай ды. Оқи ға бол ған жер ді тек се ру де гі се беп тер: 1) оқи ға бол ған жер ді бел гі леу, анық тау; 2) тер геуге қа тыс ты зат тың ор на лас қан же рін та уып , ай қын дау; 3) бел гі сіз, бі рақ қыл мыс қа қа ты сы бар адам ды анық тау; 4) оқи ға ның же ке ле ген жағ дайла рын анық тау; 5) қыл мыс жа сауға се беп бол ған мән-жай лар ды анық тау, т.б. Тер геуші мә лі мет тер ді сөз ар қы лы, бел гі лі дең гейде қа был- дау дан ен ді гі кез де нақ ты бей не лер ар қы лы қа был дау үдерісі не кө ше ді. Ай ғақ тар ды тек се ру ба ры сын да тер геуші нің не гіз гі мақ- са ты – бол жау лар ды тек се ру, тал дау жә не олар ды са лыс ты ра ке ле ай қын дал ған қо ры тын ды шы ға ру. Жа уап алу пси хо ло гиясы. Жа уап алу – тер геу әре кет те рі нің ма- ңыз ды, бі рақ пси хо ло гия лық тұр ғы дан бір ша ма күр де лі түр ле рі- нің бі рі, ол тер геуші нің қыл мыс тық іс ке қа ты сы бар адам дар мен кә сі би қа рым-қа ты на сы ба ры сын да дә лел дер алу ды қам та ма сыз ете ді. Жа уап алу ке зін де қа лып та са тын қа рым-қа ты нас тық жағ- даят тар ға бай ла ныс ты: оны қақ ты ғыс ты жағ дайда ғы (қа таң жә- не қа таң емес қар сы лас тық ты) жә не қақ ты ғыз сыз жағ дайда ғы жа уап алу деп ажы ра ту ға бо ла ды, сол се беп ті бар лық жауап ты адам дар ды тер геу ке зін де шарт ты түр де ка те го рия лар ға бө ле ді. Жа уап алу ға да йын дық ке зін де гі тер геуші нің не гіз гі мін дет- те рі: оның ақ па рат тық ба за сын (не гі зін) құ ру; мүм кін бо лар лық ст ра те гиялар мен кә сі би қа рым-қа ты нас так ти ка ла рын анық тау; жа уап алу са ты ла рын тиім ді жүр гі зу үшін бар лық жағ дай лар ды жос пар лау мен қам та ма сыз ету қа жет. Оның пси хо ло гия лық ерек ше лік те рі мен ағым да ғы пси хо ло- гия лық кү йін ес ке ру пси хо ло гия лық бай ла ныс ор на ту да, атал- мыш тер геу әре ке тін де та быс ты бо лу дың не гіз гі сәт те рі бо лып та бы ла ды. Әдет те куә гер лер ден, жә бір ле ну ші лер ден, айып та лу- шы лар дан жа уап алу ке зін де гі бай ла ныс ор на ту бас тап қы си ту- 6. Тергеу іс-әрекетінің психологиясы 143 ация ның си па ты на, яғ ни оның дау-да май лы не ме се дау-да май сыз болуына бай ла ныс ты. Бел гі лі бір пси хо ло гия лық ке дер гі лер ді (мы са лы, мақ тан шақ- тық, бет пақ тық, қар сы әре кет көр се ту бағ да ры жә не т.б.) жа уап- ты ның ма ңыз ды қа жет ті лік те рін, оның пси хи ка лық күйі мен тұл- ға лық ерек ше лік те рін ес ке ре оты рып, әсер ету дің ар найы пси- хо тех ни ка лық тә сіл де рін пай да ла ну ар қы лы жоюға бо ла ды. Бұл кез де тер геуші нің әдеп ті лік, әді лет ті лік, ықы лас ты лық та ны туы, жағ дайға икем ді лі гі, сез гіш ті гі, эмо циялық тұ рақ ты лы ғы қа рым- қа ты нас та ғы ке дер гі лер ді жоюға ға на емес, сон дай-ақ сұ ра лу шы- ның қар сы лық та ны ту по зи циясын жұм сар ту ға да жа ғым ды ық- па лын ти гі зе ді. Пси хо ло гия лық тұр ғы да жа уап алу нә ти же лі лі гін ба ға лау сұ- рақ алу ба ры сын да ғы мі нез-құлық тың көз дел ген пси хо ло гия лық ба ғы тын жү зе ге асы ру ға не гіз де ліп жа са луы тиіс: суб ъек тив ті, объек тив ті жә не түр лі жағ даят тар ды ес ке ру, пси хо тех ни ка лар мен диаг нос ти ка тә сіл де рін іс ке асы ру са па сы жә не сұ ра лу шы- ның тұл ға сы на ық пал ету мен си пат та ла ды. Жа уап алу хат та ма сы ке ле сі та лап тар ға сәй кес те нуі тиіс: − тіл бір қа тар қа ғи да лар ды ұстануы тиіс: грам ма ти ка лық, сти- лис ти ка лық, заң ды лық тер мин дер ай қын жә не тү сі нік ті бо луы; − жа уап ты ның лек си ка лық ерек ше лік те рі сақ та лып, қа ғаз бе- ті не жа зы луы ке рек; − хат та ма ның ма ңы зы мен маз мұ ны іс жүр гі зу заң ды лы ғы на сәй кес өң де луі қа жет; − жа уап алу ке зін де гі тол ты ры ла тын құ жат тар тү сі нік ті жа зы- луы ке рек. Жа уап алу дың ор та лық пси хо ло гия лық проб ле ма ла ры – жа- уап ты дұ рыс ба ға лау, жал ған жа уап ты жан-жақ ты, әр түр лі әдіс- тер қол да ну ар қы лы тек се ріп, рас тал ған мә лі мет тер алу. Жа уап алу ке зін де екі бө лек көз қа рас пен мүд де лер қақ ты ғыс қа тү се ді, со ны мен қо са екі ерік, екі жақ ты кү рес амал да ры қа ра ма-қай шы- лық біл ді ре ді. Осы кү рес те тер геуші нің же ңіп шығуына жәр дем- де се тін – оның пси хо ло гия лық тұр ғы да ғы ғы лы ми бі лік ті лі гі жә- не жа уап алу дың так ти ка сын орын ды пай да ла ну да ғы ше бер лі гі. Заң психологиясы 144 Жа уап алу дың ди на ми ка сы (да муы) ке ле сі ке зең дер ден тұ ра ды: 1) кі ріс пе, сұ ра лу шы ның же ке ба сын анық тау – өмір баяны, әлеу мет тік жағ дайы, пси хи ка лық қал пы мен тұл ға лық ерек- ше лік те рі; 2) жа уап алу да ғы қа рым-қа ты нас, пси хо ло гия лық тұр ғы да бай ла ныс құ ру – әң гі ме ге тү су дің жал пы жағ да йын бол жау, қа рым-қа ты нас та ғы ал ғаш қы әсер, бір-бі рін қа был дауы, сен ді ру дің не гіз гі дә лел де рі, т.б.; 3) тер геуші жа уап бе ру ші ден не гіз гі іс ке қа тыс ты мә лі мет тер- ді алу да ғы ұйым дас ты ру ке зе ңі, қыл мыс ты ашу ға бай ла- ныс ты әдіс тер ді қол да ну; 4) жа уап алу мақ са тын орын дау, алын ған мә лі мет тер ді са лыс- ты рып, іс ке қа жет те рін бө ліп алу; 5) алын ған ай ғақ тар ды тү зе тіп, жік теп, өң деу үдерісін жүр гі зу; 6) әр түр лі тех ни ка лық құ рал дар ды пай да ла ну (үн тас па, сте- ног рам ма, бей не ас пап та ры, т.б.), жа уап бе ру ші ге алын ған мә лі мет тер ді көр се тіп, қо лын қой ды ру. Тер геу ба ры сын да тер геуші мен жа уап бе ру ші түр лі мә лі мет- тер мен ал ма са ды: а) сөз ар қы лы алын ған мә лі мет тер; ә) мі нез- құл қын бай қа та тын бет, де не, қоз ға лыс қи мыл да ры, кө рі ніс те рі (ым-иша ра, пан то ми ми ка, т.б.). Қа рым-қа ты нас та ғы тіл дес ті лік екі түр ге бө лі не ді: вер бал ды (сөз ар қы лы) жә не вер бал ды емес (бей сөз сіз). Вер бал ды тіл де су – әм бе бап әдіс тер дің бі рі, се бе бі сөз ар қы лы алын ған мә лі мет тер дің ма ңы зы жо ғал майды. Вер бал- ды емес тіл де су қо сал қы мін дет ті ат қа ра ды, сөз ар қы лы бе ріл- ген мә лі мет тер дің се ман ти ка лық ма ңы зын ұл ғайтады, сөз дер дің мә нін кү шейт іп, анық тү сі ну ге кө ме гін ти гі зе ді, сөй леу ар қы лы алын ған мә лі мет тер ді тү зе те ді. жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|