Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| Бақылаусұрақтары:
1. Ал дын ала тер геу пси хо ло гиясы ның мән-ма ғы на сы. 2. Тер геу іс-әре ке ті нің түр ле рін атап, си пат та ңыз. 3. Куә гер жауа бын да ғы түй сік заң ды лық та ры ның әсе рін су рет те ңіз. 4. Қан дай пси хо ло гия лық амал дар ды кә ме лет ке тол ма ған дар ға тер геуші қол да на ды? 5. Тер геу пси хо ло гиясы на қа тыс ты жа рық көр ген отан дық ға лым дар дың ең- бек те рін си пат та ңыз. АДВОКАТЖҰМЫСЫНЫҢ ПСИХОЛОГИЯСЫ 7.1.Адвокаттықпсихологияныңерекшеліктері Айып та лу шы ны қор ғау құ қы ғы мен қам та ма сыз ету көп жағ дайда қыл мыс тық іс бо йын ша нақ ты шын дық ты анық тау ға сеп ті гін ти гі зе ді. Іс ма те риал да рын жан-жақ- ты, то лық қан ды әрі объек тив ті түр де зерт теу жә не айып- таушы ны кі нә лайт ын да, ақ тайт ын да дә лел дер ді тия нақ- ты тал дау жұ мыс та рын бел сен ді, мақ сат ты жүр гіз ген де ға на шын дық ашы ла ды. Ад во кат қыл мыс тық іс бо йын ша қор ғаушы ре тін де айып та лу шы ны оған та ғыл ған айып тан қор ғау сын ды ма- ңыз ды мін дет ті орын дайды. Та бан ды, қа ғи да шыл, бі лік ті қор ғаушы – еш бір кі нә сіз адам ның на қақ сот тал мауына жә не жа за лан ба уына, тер геу, сот ор ган да рын да қа был дан- ған ше шім дер дің айып таушы құ қық та ры мен заң ды мүд- де сін бұз ба уына бе ріл ген ке піл дік. Айып та лу шы мүд де сін қор ғау әді лет ті лік ті ор на ту ға ба ғыт тал ған жұ мыс тар дың ма ңыз ды бө лі гі бо лып та бы ла ды. Әді лет ті лік ті ор на ту ға ба ғыт тал ған жұ мыс тар ға пси хо ло- гия лық тал дау жа сай ке ле, А.В. Ду лов оның ке ле сі құ ры лым- дық бө лік те рін ажы ра тып көр се те ді: та ным дық, ком му ни ка- тив тік, конст рук тив тік, ұйым дас ты ру шы лық, тәр бие лік жә не куә лан ды ру шы лы. Атал ған ком по не нт тер дің куә лан- ды ру шы лық тан бас қа ла ры қор ғау жұ мы сы на да тән. 7 151 Заң психологиясы 152 Қор ғау ба ры сын да ад во кат тың қор ғаушы ре тін де пайым дауы тиіс өт кен ге жә не бү гін гі күн ге қа тыс ты көп те ген де рек тер мен жағ дай лар- ды зерт теп, анық та уына ту ра ке ле ді. Яғ ни ол іс ке тір кел ген дә лел дер ді қор ға лу шы ны ақ тап алу ға не ме се оның кі нә сін же ңіл де ту ге пай да ла- ну мүм кін ді гі тұр ғы сын да са ра лауы тиіс. Қор ғау мен оның мін дет те- рі нің өзін дік ерек ше лі гі қыл мыс тық іс ті зерт теу жә не сот тал қы лауы ке зін де гі қор ғаушы ның та ным дық жұ мы сы на ай рық ша си пат бе ре ді. Осы орай да, ең ал ды мен, қор ғау жұ мы сы ның бір жақ ты лы ғын – айып- та лу шы ны ақ тап алу ға не ме се оның кі нә сін же ңіл де ту ге кө мек те се тін жағ дай лар ға та нып-бі лу қа жет ті лі гін ата ған жөн. Ад во кат жұ мы сы ның сәт ті жү руі кө бі не оның адам дар мен тіл та бы са бі лу қа бі ле ті не бай ла ныс ты (қор ға лу шы мен, тер геуші- мен, про ку рор мен, сот пен, қыл мыс тық үдеріс ке қа ты сы бар өз ге де тұл ға лар мен сау ат ты түр де қа рым-қа ты нас жа сау, қор ға лу шы- мен ара да пси хо ло гия лық бай ла ныс ор на ту, оған пси хо ло гия лық кө мек көр се ту дің заң ды жә не нақ ты жол да рын із дес ті ру, кей жағ- дай лар да бел гі лі бір мөл шер де пси хо ло гия лық ық пал жа сау). Айып та лу шы ның қор ғаушы сы на тұл ға лық қа сиет ре тін де ком му ни ка тив ті лік тің қа жет ті лі гі сөз сіз. Дәл осы қа сиет ад во кат- тың адам дар мен дұ рыс тіл та быс уына, олар ды та нып-бі лу ге, қыл- мыс тық іс жүр гі зу жұ мы сы ның субъек ті ле рі мен же ке жә не іс кер- лік қа ты нас тар ор на ту ға сеп ті гін ти гі зе ді. Пси хо лог тар ком му ни ка тив тік іс-әре кет тің сәт ті жү зе ге асуы көп жағ дайда адам дар дың өза ра үйле сім та бу фак то ры на бай- ла ныс ты дей ді. Бұл ұғым қа рым-қа ты нас жа саушы лар дың өза- ра ке лі сім ге ке луі жә не олар ға тән функ цио нал дық, ком му ни ка- тив тік жә не же ке тұл ға лық қа сиет тер дің үйле сім та бу үде ріс те рі де ген ді біл ді ре ді. Айып та лу шы ның өзі не ад во кат таң дауы, одан бас тар ту, қор ғаушы ның айып та лу шы мен пси хо ло гия лық ың ғай- да қа рым-қа ты нас ор на тып, тіл та бы сужағ дайла ры үйле сім ді лік ұстаны мы на не гіз бо ла тын дық тан, жо ға ры да атал ған пси хо ло- гия лық құ бы лыс ад во кат тың ком му ни ка тив тік іс-әре ке тін де аса ма ңыз ды. Тә жі ри бе де пси хо ло гия лық сәй кес сіз дік сал да ры нан айып та лу шы ның әуел бас та өзі таң да ған қор ғаушы дан бас тар ту жағ дайла ры жиі ұшы ра са ды. 7. Адвокат жұмысының психологиясы 153 Ад во кат жұ мы сын да үйле сім та бу ға сеп ті гін ти гі зе тін бір қа- тар фак тор лар бар. Олар: а) қор ғаушы мен айып та лу шы ға тән дер бес пси хо ло гия лық қа сиет-бел гі лер ке ше ні; ә) қор ғаушы ның бі лі мі, қа бі ле ті, тә жі ри бе сі ар қы лы ай қын да- ла тын кә сі би дағ ды ла ры; б) ад во кат тың жал пы жә не кә сі би мә де ниеті; в) қор ғаушы ның өз процессуал дық жағ да йын дұ рыс пайым- дауы. Ад во кат қыз ме тін де ұйым дас ты ру шы лық ком по нент елеу лі рөл ат қа ра ды. Іс-әре кет атау лы ның бар лы ғы дұ рыс ұйым дас ты ру ды қа жет ете ді. Қор ғау дың не ғұр лым тиім ді так ти ка сы мен әдіс те ме сін жа сау де ге ні міз дің өзі ад во кат қыз ме ті нің ұйым дас ты ру шы лық ком по нен ті бо лып та бы ла- ды. Со ны мен қо са оған қор ғаушы жұ мы сы ның бел гі лі бір дер бес сти лі нің қа лып тас уын қо су ке рек бо ла ды. Ад во кат қыз ме ті нің ұйым дас ты ру шы лық ком по нен ті қор- ғауды жос пар лау, іс тің мән-жайы мен айып та лу шы ның мі нез- құл қын ес ке ре оты рып, нақ ты бір қор ғау ст ра те гиясы мен так- ти ка сын таң дау жө нін де ше шім қа был дау са ты ла рын қам ти тын конст рук тив тік ком по не нт пен ты ғыз бай ла ныс ты. Сон дай-ақ бұ ған қыл мыс жағ даяты мен қыл мыс тық, қыл мыс тық іс жүр гі зу нор ма ла ры маз мұ ны ның ара қа тыс ты лы ғын бел гі леу жө нін де гі ой опе ра циясы да кі ре ді. Конст рук тив тік ком по нент үде ріс тің қор- ғаушы қа ты на са тын бар лық са ты ла рын қам ты ған мен, ол әсі ре се сот тал қы лауы ке зе ңін де ай рық ша мән ге ие бо ла ды. Се бе бі бұл са ты да қор ғауды жү зе ге асы ру дың мүм кін дік тер аясы мей лін ше кең бо ла ды. Сот оты ры сы ның да йын дық бө лі мі не қа ты су ға де йін қор ғаушы он да қойыла тын сұ рақ тар ды ой лас ты рып алуы тиіс. Ол іс тің жай- жап са рын жақ сы иге ріп, қа жет бол ған жағ дайда бұ рын құ рыл ған жос пар-жо ба ла ры на өз гер теу лер ен гі зіп оты руы ке рек. Ад во кат тан оң нә ти же лі қор ғауға қа жет ті нің бар ша сын бі лу та лап еті ле ді. Ол сот қа ша қы рыл ған тұл ға лар дың қай сы сы нан мін дет ті түр де жа уап алу ке рек ті гін, кім нің сот қа кел ме ген ді гі нен іс ті тал қы лауды ке йін- ге қал ды ру ға бо ла тын ды ғын бі луі қа жет. Қор ғауға ыж да һат ты лық- Заң психологиясы 154 пен да йын да лу, оны жү зе ге асы ру дың жүйе сін ой лас ты ру, ал дын ала жос пар лау ад во кат қа сот та туын да ған мә се ле лер бо йын ша өз пі кі рін дәл жет кі зу ге жә не олар дың айып та лу шы пай да сы на ше- шілуіне жол аша ды. Қан дай да бір өті ніш біл ді ру қа жет бол ған жағ дайда, олар ды тия нақ ты түр де ой лас ты рып, ойды нақ ты лап, оған қи сын ды не гіз де ме жа сап ал ған дұ рыс. Сот тық үдеріс ба ры- сын да не гіз сіз өті ніш тер ді үйме лей бе ру іс ті жыл дам, жос пар лы әрі объек тив ті тек се ру ге ке дер гі кел ті ре тін ді гін ес те сақ та ған жөн. Ал ад во кат қай сы бір мә се ле ге қа тыс ты өті ніш бе ру дің зә ру лі гі не се нім ді бол са, сот тың на ра зы лы ғы на қа ра мас тан, оның қа был да- нуы үшін заң ды жол дар дың бар лы ғын қол да нуы тиіс. Сот тер геуі ба ры сын да да қор ғау дың та бан ды лық пен жүйелі түр де жү зе ге асуы ке рек. Мұн да ғы ад во кат тың не гіз гі мін де ті – айып та лу шы ға қо лай лы жағ дай қа лып тас ты ру жо лын да сот қа кө мек те су. Сот тер ге уін де гі қор ғаушы ат қа ра тын зерт теп-тек се- ру жұ мы сы ның кө лем ді лі гі не бай ла ныс ты, қор ғау іс-әре кет те- рін мұ қият ой лас ты рып, жос пар құ ру қа жет. Сот тал қы лауы ның да йын дық, қо ры тын ды бө лім де рін де гі өті ніш тер, қор ғау дың сот тер геуі ба ры сын да анық та ла тын тү йін ді тұс та ры жос пар да қа рас- ты ры луы қа жет жә не осы орай да нақ ты іс-әре кет тер көр се ті ле ді (тұл ға лар дан жа уап алу, са рап шы ға бе рі ле тін сұ рақ тар ды әзір леу, құ жат тар ды жа риялау жә не т.б.). Бұл жос пар дың тек ал дын ала жа сал ған жо ба еке ні сөз сіз. Тер геу ба ры сын да ол нақ ты ла на тү се- ді, ал кей де кез дей соқ жағ дай лар ға бай ла ныс ты іс тің шиеле ні се түс уін ен жос пар ды түп кі лік ті өз гер ту ге ту ра ке ле ді. Сот оты ры сын да қа лып та са тын мо раль дық-пси хо ло гия лық ахуал мен кө ңіл-күй ар қы лы сот үдерісі сот та лу шы лар ды, куә- гер лер ді, про ку рор мен қор ғаушы ны, сот тың дау шы ла рын – бар- лы ғын тәр бие лей ді. Сот тың тәр бие лік ал дын алу жұ мы сы ның пси хо ло гиясы осы ған не гіз де ле ді. Іс тің өз ге де қа ты су шы ла ры- мен бір ге ад во кат та қор ғау дың әб ден жос пар лан ған заң ды жол- да ры мен сон дай ахуал ды қа лып тас ты ру ға сеп ті гін ти гі зуі қа жет. Мұн дай жағ дай әре кет ті қыл мыс тық-құ қық тық тұр ғы да дұ рыс ба ға лауға, тұл ға мен оның сот рә сі мі не көз қа ра сын жан-жақ ты зерт теу ге, сот тың жа за ны анық та уына ық пал жа сай ды. 7. Адвокат жұмысының психологиясы 155 Қор ғау іс-әре ке ті нің сәт ті жү зе ге асуы ад во кат тан бір қа тар кә сі би ма ңыз ды пси хо ло гия лық қа сиет тер ді та лап ете ді. Олар дың ішін де мо раль дық-саяси қа сиет тер дің ала тын ор ны ерек ше. Ад во кат – ең ал ды мен, әді лет тің ор на уына ат са лы са тын қо ғам қай рат ке рі. Қыл мыс жа са ға ны үшін айып тал ған, кі нә сі анық дә лел ден ген тұл ға ны, іс те ген әре кет те рі үшін заң жү зін де жә не адам гер ші лік тұр ғы сын да қу да ла на тын адам ды қор ғау мін де ті нің өзі ад во кат жұ мы сы на қа тыс ты адам гер ші лік мә се ле ле рі нің күр де лі си па тын анық тайды. Ад во кат тың қыл мыс ты емес, адам ды қор ғау, тұл ға- ның құ қы ғы мен заң ды мүд де сін қор ғау, не гіз сіз қу да лау мен әді- лет сіз дік ке жол бер меу сын ды мін дет те рі оның кә сі би қыз ме ті нің адам гер ші лік мә нін ай қын дайды. Ал дын ала тер геу, іс ма те ри ал да ры мен та ны су ке зе ңі аяқ та лар- да қор ғаушы тек се ріл ген қыл мыс тық іс нә ти же ле рін өзі нің жә не қор ға лу шы ның та ра пы нан ға на емес, со ны мен бір ге тер геуші, про ку рор, сот, жә бір ле ну ші та рап та ры нан да зер де леуі ке рек. Қор ғаушы іс ма те ри ал да ры мен та ны су ға қор ға лу шы ны да тар- тып, оның сырт тай ба қы лаушы ға на бо лып қал ма уын қа да ға лауы тиіс. Қор ғаушы ның қыл мыс тық іс ма те ри ал да рын өзі қа рап шы- ғып, ке йін қа жет деп та ны ған құ жат тар ды ға на қор ға лу шы на за- ры на ұсын уына жол бер ме ген жөн. жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|