Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
Азаматтықүдерістіңпсихологиялықаспектілері
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| 9.2.Азаматтықүдерістіңпсихологиялықаспектілері
Аза мат тық үдеріс те құ қық тық рет теу оның қа ты су шы ла ры- ның іс-әре кет інің бел сен ді лі гін рет теу мен өза ра ты ғыз бай ла ныс- ты жұ мыс іс тей ді. Даулы жағ дай лар да адам дар түр лі тә сіл дер мен іс-әре кет стиль де рін қол да нып, әре кет етуі ық ти мал. Дау суб ъек- тіcі өзі нің процессуал дық мәр те бе сін таң дау ға ерік ті, ол ре зе рв тік процессуал дық мәр те бе ні де иеле нуі мүм кін. Сот қа рауы ба ры- сын да дау суб ъек ті сі нің процессуал дық мәр те бе сі өз ге руі мүм кін, ол қор ғау дан бас тар тып, дау-да май ды жояды немесе рет тей ала- ды (та лап ары зы нан бас тар ту, бей біт ке лі сім ге ке лу). Өкім дік ак ті де та рап тар іс-әре ке ті нің ер кін ді гі не бай ла ныс ты бо лып ке ле ді (та лап ары зы нан бас тар ту, арыз ды мо йын дау, бей- біт ке лі сім). Дә лел деу суб ъек ті сі бел сен ді не ке рі сін ше ен жар лық бай қа та ды. Ен жар лық оның құ қық тық мүд де сі не зиян кел ті руі мүм кін. Сот мін де ті – дә лел деу де суб ъек ті нің іс-әре ке тінің бел- Заң психологиясы 178 сен ді лік дә ре же сін арт ты ру, не гіз ге дә лел ре тін де оны мен әре кет- те суі қа жет. Аза мат тық үдеріс те та рап тар дың – та лап кер мен жа уап кер дің әлеу мет тік-рөл дік іс-әре кет те рі олар дың процессуал дық мәр те бе- сі не парапар лы ғы мен бел гі ле не ді. Та лап кер – сот қа, тө ре лік не ме се ара лық сот қа өзі нің бұ зыл- ған не дау лы құ қы ғын я бол ма са заң қор ға уын да ғы мүд де сін қор ғауда ғы ша ғым айтушы тұл ға. Аза мат тық үдеріс те та лап кер (аза мат не заң ды тұл ға) құ қық суб ъек ті сі бо лып та бы ла ды жә не аза мат тық іс со ның мүд де сін қор ғау үшін қоз ға ла ды. Заң да аза- мат тық іс тің үш тү рі қа рас ты рыл ған: 1) та лап қою бо йын ша іс жүр гі зу (аза мат тық, от ба сы лық, ең бек жә не жер құ қық қа ты нас та ры бо йын ша туын дайт ын дау лар); 2) әкім ші лік-құ қық тық қа ты нас тар дан туын дайт ын іс тер (мы- са лы, айып пұл не ме се са лық тың заң ды бел гі лен бе ген жағ- да йын да); 3) ерек ше та лап қою мен іс жүр гі зу (заң ды ма ңыз ға ие де рек- тер ді анық тау бо йын ша, аза мат ты ха бар-ошар сыз кет кен деп та ну, оны өл ді деп ха бар лау, аза мат ты ең бек ке қа бі ле ті шек теу лі не ме се ең бек ке қа бі лет сіз деп та ну жә не т.б.). Құ қық бұ зылуына жа уап ты лық тың шар ты – кі нә. Құ қық бұ- зу шы жа уап кер ші лік тен бо са ты лу үшін өзі нің кі нә сіз ді гін дә лел- деуі қа жет. Аза мат тық құ қық та кі нә түр ле рі (қыл мыс тық құ қық- та та дәл со лай) – қас кү нем дік жә не абай сыз дық. Қас кү нем дік – тұл ға ның өз іс-әре кет те рі нің құ қық қа қай шы лы ғын жә не олар- дың жай сыз сал да рын ай қын кө ріп-бі ле тұ ра (конт ра ге нт тік шы- ғын да нуы, мү лік ке зиян кел ті ру), олар ды бол дыр мауға қа са қа на, әдейі әре кет ет пеуі. Тұл ға өзі нің құ қық қа қай шы әре кет те рі не бай ла ныс ты жа ғым сыз нә ти же лер дің болуын ал дын ала біл ме се де, оны қа ла ма са да, аса мұ қият ты лық пен адал дық та ныт па ған- дық тан, ой лан бай әре кет ет кен дік тен, абай сыз дық орын ала ды. Аза мат тық-құ қық тық жа уап кер ші лік жө нін де гі мә се ле лер ді ше- шу ге бай ла ныс ты бір қа тар жағ дай лар да не ба ры дө ре кі абай сыз- дық қа на ес ке рі ліп жа та ды). Кі нә тү рі аза мат тық-құ қық тық жауа- кер ші лік тің мөл ше рі не әсер ет пей ді. 9. Азаматтық құқық психологиясы 179 Аса қа уіп ті та рап тан кел ті ріл ген зиян үшін заң мей лін ше қа тал жа уап кер ші лік ті та ға йын дай ды. Зиян өтеу мін де ті зиян кел ті ру- ші нің кі нә сі нен тәуел сіз күй де жүк те ле ді. Алай да зиян кел ті ру ші зиян ның әл де қан дай ең се ріл мейт ін күш (форс-ма жор) не ме се жа- па ше гу ші нің қа са қа на ойы сал да ры нан орын ал ған ды ғын дә лел- де ген жағ дайда жа уап кер ші лік тен бо са ты ла ды. жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|